Zdrowie w różnych okresach życia, Zdrowie w różnych okresach życia - wykład 1, ZDROWIE W RÓŻNYCH OKRESACH ŻYCIA


ZDROWIE W RÓŻNYCH OKRESACH ŻYCIA

Termin zdrowie jest trudny do zdefiniowania. Pierwsze próby ustalenia terminologii czyniono już w starożytności.

Galen uważał, że zdrowie jest stanem idealnej równowagi i harmonii organizmu, a wszystko, co odbiega od tego, jest chorobą. Taki stan, w którym nie odczuwamy bólu, a codzienna aktywność nie ulega zahamowaniu, nazywamy zdrowiem.

Powszechnie jest używana definicja Światowej Organizacji Zdrowia oparta na teorii G. Sigerista, (WHO, 1947): Zdrowie jest to stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności (kalectwa).

Zdrowiem według M. Kacprzaka (1960) nazywamy nie tylko brak choroby i niedomagań, ale także dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.

Na uwagę zasługują jeszcze inne propozycje definiowania lub opisu zdrowia:

W najnowszych dokumentach WHO podkreśla się, że zdrowie jest:

Powyższe definicje dotyczyły zdrowia jednostki. Istnieje także pojęcie zdrowia:

Z przedstawionych wyżej rozważań wynikają praktyczne wnioski:

  1. Zdrowie nie jest czymś stałym, danym raz na zawsze. Nie wystarczy go sobie życzyć, należy je zdobywać, podobnie jak zdobywa się wiedzę, zawód, dobra materialne itd.

  2. Dobre zdrowie to większa szansa na sukces w szerokim znaczeniu tego słowa, w tym także materialny (sprawny i wydajny człowiek ma szansę na lepsza pracę).

  3. Życie ludzkie przedłuża się, lecz sztuką jest zachować pełną sprawności i poczucie radości życia przez długie lata. Aby to osiągnąć, trzeba wcześnie „zainwestować” w swoje zdrowie i sprawność.

Czynniki wpływające na zdrowie

Aby ludzie byli zdrowi lub mogli poprawiać, tworzyć swoje zdrowie, niezbędne jest zapewnienie im pewnych fundamentalnych warunków.

Należą do nich: pokój, mieszkanie, edukacja, żywność, zarobki, stabilny system ekonomiczny, odtwarzalne zasoby naturalne, sprawiedliwość społeczna, równość.

Zgodnie z ideą „pól zdrowia” zaproponowaną przez Lalonda w 1973 roku na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w Kanadzie, wyróżnia się cztery podstawowe grupy czynników, od których zależy zdrowie populacji i jednostki:

  1. Styl życia i zachowania zdrowotne. Powszechnie uważa się, że obecnie determinują one w największym stopniu (50 - 60%) nasz stan zdrowia; jednostka może sama zmienić swój styl życia, aby poprawić swoje zdrowie.

  2. Środowisko fizyczne i społeczne (20 - 25%).

  3. Czynniki genetyczne (około 20%)

  4. Służba zdrowia, która obecnie może rozwiązać nie więcej niż 10 - 15% problemów zdrowotnych ludzi.

Każdy człowiek może wykreślić własne koło czynników („pól”) zdrowia, biorąc pod uwagę swoją specyficzną sytuację i środowisko, w którym żyje.

Zatem zdrowie jako stan równowagi wewnętrznej ustroju (mechanizmy adaptacyjne) oraz równowagi między organizmem a otaczającym go środowiskiem zależy od kompleksu reakcji przystosowawczych, które są możliwe przy prawidłowym funkcjonowaniu poszczególnych układów oraz warunków zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka.

POTRZEBY ŻYCIOWE ZDROWEGO CZŁOWIEKA

W celu sprawowania pełnej i kompetentnej opieki nad zdrowiem człowieka konieczna jest możliwie szeroka wiedza na temat czynników warunkujących utrzymanie zdrowia i życia jednostki. Z podanej uprzednio definicji zdrowia wynika, że warunkiem zdrowia jest zachowanie równowagi między środowiskiem wewnętrznym organizmu a światem zewnętrznym. Zdolność do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego nazwał fizjolog i psycholog amerykański Walter Cannon mianem homeostazy. Natomiast przystosowanie do warunków zewnętrznych określone jest w naukach biologicznych jako adaptacja.

W celu utrzymania i zachowania życia biologicznego człowiek musi spełniać pewne, wspólne wszystkim organizmom żywym, funkcje biologiczne. Natomiast ze względu na specyficzne dla niego, wysoce rozwinięte życie psychiczne musi zaspokajać również wiele potrzeb psychospołecznych.

POTRZEBY BIOLOGICZNE

Zalicza się do nich potrzeby ciągłej wymiany gazowej, utrzymywania stałego poziomu płynów, odżywiania, wydalania, ruchu, wypoczynku, utrzymania stałej temperatury ciała oraz czystości. Wszystkie wymienione potrzeby towarzyszą człowiekowi od momentu urodzenia do śmierci. Zaspokojenie ich jest warunkiem koniecznym utrzymania życia w sensie biologicznym. Niezaspokojenie potrzeb biologicznych może być przyczyną wielu schorzeń. Nie znaczy to jednak, że można je zawsze uznać za ważniejsze od potrzeb psychospołecznych. Są one jedynie w stosunku do nich pierwotne. A więc najczęściej zaspokojenie potrzeb fizycznych warunkuje powstawanie i rozwój potrzeb psychospołecznych.

Potrzeba stałej wymiany gazowej

Pod pojęciem wymiany gazowej rozumiemy proces, w którym każdy żywy organizm pobiera z powietrza tlen, a oddaje dwutlenek węgla. Tę wymianę gazów pomiędzy organizmem a otaczającym go środowiskiem nazywamy oddychaniem. Oddychanie jest zjawiskiem złożonym, w którym wyróżnia się trzy następujące procesy:

Potrzeba odżywiania i utrzymania stałego poziomu płynów

Wszelkie procesy życiowe człowieka zależne są od energii, która powstaje w wyniku zachodzących z tkankach procesów przemiany materii. Czynnikiem umożliwiającym przebieg tych procesów jest dostarczenie do organizmu pożywienia, które jest w nim trawione i przyswajane. Powstające związki są zużywane przez organizm jako materiał budulcowy lub ulegają spalaniu, dając określoną ilość energii. Składnikami niezbędnymi do budowy tkanek oraz do wytwarzania energii są podstawowe produkty odżywcze jak: białka, węglowodany i tłuszcze oraz składniki regulujące: witaminy, woda i sole mineralne, które spełniają również rolę budulcową.

Organizm dla zachowania życia potrzebuje, prócz pokarmów, wody. Jest ona najważniejszym związkiem chemicznym, wchodzącym w skład organizmu ludzkiego. Wszelkie reakcje chemiczne, takie jak procesy utleniania, redukcji, asymilacji i dysymilacji, zachodzą w organizmie wyłącznie w roztworach wodnych. Co więcej, woda bierze w nich bezpośredni udział. Spełnia ona również rolę środka transportującego substancje odżywcze i tlen, a to dzięki temu, że jest dobrym rozpuszczalnikiem zarówno ciał stałych, płynów, jak i gazów.

Potrzeba wydalania

Wydalanie to naturalny proces usuwania z organizmu zbędnych produktów przemiany materii. Każdy zdrowy organizm w wyniku procesów metabolicznych wytwarza obok składników przyswajalnych i niezbędnych pewną ilość substancji nieprzyswajalnych i szkodliwych. Muszą one być wydalone, ponieważ zaleganie ich w organizmie może prowadzić do zatruć.

Substancje zbędne wydalane są następującymi drogami:

Regularne wydalanie moczu i stolca jest warunkiem dobrego samopoczucia i zdrowia.

Potrzeba ruchu

Ruch jest przejawem życia każdego organizmu żywego. Ruch manifestuje się na zewnątrz poprzez zmianę położenia poszczególnych części ciała w przestrzeni. Do wykonywania ruchów konieczna jest energia, którą organizm uzyskuje w wyniku procesów metabolicznych.

Ruch zależny jest od trzech układów: nerwowego, mięśniowego i kostnego.

Praca mięśni może mieć dwojaki charakter - statyczny lub dynamiczny. Towarzyszy jej zawsze stan zwiększonego napięcia mięśniowego. Potrzeba ruchu u człowieka zależna jest od wieku oraz od rodzaju wykonywanej pracy. dziecko, u którego przejawia się ona w bardzo dużym stopniu zaspokaja ją w zabawie, zwłaszcza w tzw. zabawach ruchowych. U dorosłego natomiast, jeżeli jego praca zawodowa polega w przeważającej mierze na działaniu fizycznym, jest zaspokojona niejako w sposób naturalny. U pracowników umysłowych musi być rekompensowana w inny sposób.

Potrzeba wypoczynku

Naturalnym skutkiem wszelkiej pracy jest zmęczenie, które stanowi fizjologiczny odruch obronny przed całkowitym wyczerpaniem organizmu. Zmęczenie może być następstwem zarówno nadmiernego obciążenia układu ruchowego, jak i nerwowego.

Organizm człowieka ma pewną ograniczoną zdolność wydatkowania energii, w związku z czym wymaga określonego regenerowania sił.

Wypoczynek bierny - polega na ograniczeniu bądź przerwaniu pracy określonych narządów. Realizuje się go najczęściej przez sen, który stwarza najdoskonalsze warunki do regeneracji całego organizmu. Zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną każdego organizmu. Zakłada się, że dziecko w pierwszym roku życia powinno spać 18-20 godzin, w wieku szkolnym 10-12 godzin, młodzież - ok. 9 godzin, a człowiek dorosły 6-8 godzin w ciągu doby.

Wypoczynek czynny - powinien mieć charakter przeciwny do rodzaju wykonywanej pracy. Zachowanie zdrowia i pełnej zdolności do pracy wymaga nie tylko wypoczynku codziennego, ale powinno się go planować i realizować w szerszym wymiarze czasu w dni wolne.

Potrzeba utrzymywania stałej temperatury ciała

Człowiek należy do organizmów stałocieplnych, tzn. jest w stanie utrzymać względnie stałą temperaturę, prawie niezależnie od temperatury otoczenia. Ciepło powstaje w wyniku spalania produktów odżywczych (przemiana materii). Oddawanie ciepła na drodze biernej odbywa się przez promieniowanie, konwekcję i przewodnictwo.

Promieniowanie, czyli radiacja polega na emitowaniu ciepła do otoczenia. Warunkiem promieniowania jest różnica temperatur. Konwekcja ma miejsce wtedy, gdy organizm oddaje ciepło przylegającym do niego cząsteczkom powietrza. Im szybszy jest ruch powietrza, niższa jego temperatura i większa powierzchnia odsłoniętej skóry, tym oddawanie ciepła tą drogą jest skuteczniejsze.

Przewodnictwo cieplne odgrywa mniejszą rolę w procesach termoregulacji. Oddawanie ciepła następuje na granicy zetknięcia się skóry np. z zimniejszym od niej powietrzem. Proces ustaje z chwilą wyrównania się temperatur.

Parowanie jest czynną formą oddawania ciepła. Ciepło pobierane jest z organizmu przez substancję parującą (pot). Czynnikiem zwiększającym parowanie jest ruch powietrza i niski stopień jego wilgotności.

Utrzymywanie równowagi cieplnej organizmu regulowane jest przez ośrodek termoregulacji w OUN (w podwzgórzu) i odbywa się na zasadzie odruchowej. Ponadto człowiek ma w pewnym stopniu możliwość regulowania temperatury w sposób świadomy, poprzez dozowanie ilościowo i jakościowo podaży produktów spożywczych, wysiłku fizycznego i odzieży.

Potrzeba czystości

Skóra pełni w organizmie wiele funkcji, stąd też utrzymanie jej w czystości jest warunkiem prawidłowego przebiegu procesów. Zaspokojenie p. czystości ma poza aspektem biologicznym również psychiczny. W przeciwieństwie do pozostałych potrzeb biologicznych, p. czystości odczuwana jest w sposób bardzo indywidualny i zróżnicowany. Czynnikami, które ją kształtują są: środowisko społeczne, wychowanie, krąg kulturowy, tradycja itp. Niezaspokojenie p. czystości może więc powodować zaburzenia nie tylko w sferze biologicznej, ale i psychicznej człowieka.

Zanieczyszczenia skóry mogą być pochodzenia zewnętrznego (pył, kurz, drobnoustroje, insekty) i wewnętrznego (wydzieliny gruczołów- pot, łój; zrogowaciałe komórki naskórka).

Zanieczyszczenia te nie usuwane systematycznie, ulegają rozkładowi wytwarzają nieprzyjemny zapach. Zalepiają pory skóry ograniczając jej funkcję wydalniczą, zmniejszają elastyczność i odporność.

Zaspokojenie p. czystości skóry jest realizowane w różnych formach: codzienne mycie całego ciała oraz poszczególnych jego części w miarę potrzeby (stopień zabrudzenia).

Poza p. czystości skóry, człowiek odczuwa również p. czystości otoczenia, w którym przebywa, przedmiotów użytkowych, odzieży, naczyń. Zróżnicowanie potrzeb i tutaj jest dość znaczne. Większość ludzi ma jednak dość duże wymagania w tym zakresie.

POTRZEBY PSYCHOSPOŁECZNE

W przeciwieństwie do potrzeb biologicznych nie można podać zamkniętego rejestru potrzeb psychospołecznych, ponieważ ich liczba może być nieskończona, co wynika z faktu, że kształtują się one w sposób indywidualny w ciągu życia każdej jednostki.

W procesie kształtowania potrzeb psychospołecznych bierze udział wiele czynników zewnętrznych: warunki społeczne, krąg kulturowy, normy etyczne przyjęte w danym środowisku, wychowanie oraz wewnętrznych: wrodzone dyspozycje psychiczne, temperament, zainteresowania itd.

Do najczęściej wymienianych potrzeb w tej grupie zalicza się: potrzebę poczucia bezpieczeństwa, działania, kontaktów społecznych i uznania, odpowiedzialności za siebie i kontaktów uczuciowych. Sposoby zaspokajania tych potrzeb są zwyczajami i obyczajami obowiązującymi w określonych grupach społecznych.

Zaspokojenie potrzeb biologicznych i psychicznych stwarza człowiekowi możliwości pełnego życia.

Potrzeba poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji

P. bezpieczeństwa jest zbliżona do potrzeb biologicznych, ponieważ u podłoża jej leży instynkt samozachowawczy (mniej lub bardziej świadome unikanie wszystkiego co może prowadzić do bólu, cierpienia).

Jest potrzebą bezwzględną (chęć zaspokojenia jej w pełni), przy czym powstaje paradoks - osobnik wie, że jest to nieosiągalne.

Jednym z warunków odczuwania bezpieczeństwa jest ład i porządek. Wszelkie zakłócenia prowadzą do stanu zagrożenia. Przyczyny wewnętrzne: pogorszenie stanu zdrowia, podeszły wiek, niemożność przystosowania się do nowych sytuacji, cechy charakteru i osobowości (bezradność, niezdecydowanie, chwiejność), lęk przed niestałością uczuć, obawa przed utratą znaczenia, stanowiska, kompromitacją czy śmiesznością.

Przyczyny zewnętrzne: obce środowisko, niechęć otoczenia, sytuacje przekraczające możliwości rozwiązania, niekorzystne i niepewne warunki bytowe.

Człowiek podejmuje działania w celu zaspokojenia tej potrzeby, które mają na celu uzyskanie stanu pełnej stabilizacji. Polegają one na: zabezpieczeniu materialnym, zdrowiu, rozwijaniu zdolności, kształtowaniu charakteru, nawiązywaniu przyjaźni, założeniu rodziny.

Potrzeba działania

P. działania jest zaspokajana w zależności od wieku w trzech podstawowych formach: zabawie, nauce pracy.

Zabawa (tematyczna, ruchowa, konstrukcyjna itd.) umożliwia dziecku wszechstronny rozwój. Stanowi doskonałe przygotowanie do późniejszego podejmowania trwałego wysiłku fizycznego i psychicznego.

Nauka (uczenie się) jest formą działalności intelektualnej, towarzyszącą człowiekowi przez całe życie.

Praca (warunek prawidłowego rozwoju jednostki i społeczeństwa) pozwala na zapewnienie bytu osobie pracującej i jej rodzinie. Pozwala czerpać satysfakcję moralną i społeczną.

Brak możliwości działania powoduje wiele zmian w psychice człowieka. Jest także zaburzeniem równowagi między organizmem a światem zewnętrznym na płaszczyźnie społecznej.

Potrzeba kontaktów społecznych

Człowiek z natury swej jest istotą społeczną. W każdej fazie życia wchodzi w określone związki i zależności z innymi ludźmi. Nie wszystkie stosunki międzyludzkie określone są mianem kontaktów społecznych. O kontakcie społecznym mówi się wtedy, gdy między osobami, których on dotyczy, istniej pewna forma więzi psychicznej lub społecznej. Rozumiemy przez to skierowanie na siebie uwagi, wzajemne zainteresowanie, wymianę myśli, uczuć czy doświadczeń. Jest to więc świadome oddziaływanie ludzi na siebie. Zaspokajanie tej potrzeby przejawia się najczęściej we wspólnym działaniu oraz kontaktach umysłowych i emocjonalnych. Brak kontaktów społecznych jest przez większość ludzi znacznie boleśniej odczuwany niż ewentualne przykre doznanie, które w stosunkach między ludźmi mają czasami miejsce.

Potrzeby uczuciowe

Potrzeby uczuciowe zajmują szczególne miejsce w grupie kontaktów międzyludzkich. Są one wyrazem dążności i trwałości związków z innymi ludźmi.

Uczucia (emocje) to w uproszczeniu przeżywanie stosunku do osoby (także do samego siebie_ lub zjawiska. W zależności od intensywności (siły), czasu trwania i głębokości - uczucia dzielimy na nastroje, wzruszenia i afekty. Nastroje to procesy emocjonalne o niewielkim natężeniu i dość długim okresie trwania. Wzruszenia charakteryzują się szybkim wystąpieniem po zadziałaniu bodźca, większym natężeniem, ale najczęściej trwają krócej niż nastroje. Afekty powstają gwałtownie, mają dużą dynamikę i mogą się utrzymać dość długo.

Niemożność zaspokojenia potrzeb emocjonalnych powoduje wiele zmian w osobowości. Staje się źródłem nieprzystosowania społecznego.

Potrzeba odpowiedzialności za siebie

Analizując odpowiedzialność człowieka za siebie, nasuwają się dwa aspekty rozumienia tego sformułowania. Jeden - to chęć decydowania o sobie, drugi - potrzeba ponoszenia konsekwencji własnych czynów.

Każdy człowiek, z momentem uzyskania określonego stopnia świadomości, chce w jakiś sposób decydować o własnym postępowaniu.

Potrzeby intelektualne i estetyczne

Należą tu przede wszystkim potrzeby poznawcze i uczenia się. W pewnym sensie można do nich zaliczyć również potrzeby w zakresie kultury i estetyki. Potrzeby poznawcze mają charakter niejako naturalny. Poznawanie jest bowiem warunkiem koniecznym zaspokajania innych potrzeb. Dzięki niemu człowiek uczy się unikać niebezpieczeństwa i przystosowywać do otoczenia. Możliwość zaspokajania tych potrzeb jest podstawowym warunkiem rozwoju jednostki i społeczeństwa.

Potrzeby w zakresie kultury.

Każdy człowiek korzysta z jakiejś mierze z dóbr kultury jako dorobku twórczego dotychczasowych pokoleń. Problem polega przede wszystkim na stopniu uświadomienia potrzeb w tym zakresie. Występuje tutaj duże zróżnicowanie między poszczególnymi jednostkami (kultura materialna i niematerialna).

Liczba i rodzaj zainteresować świadczy o poziomie umysłowym człowieka i bogactwie jego życia duchowego.

Potrzeby estetyczne. Mają pewien związek z potrzebami kulturalnymi. Dbanie o estetykę własną, domu, środowiska pracy czy osiedla mieszkaniowego jest przejawem raczej powszechnym. Większość ludzi dokłada starań w kierunku gustownego urządzenia mieszkania, pracuje chętniej, gdy w otoczeniu jest ład, porządek, a wystrój wnętrza dostarcza dodatnich wrażeń i przeżyć estetycznych.

W idealnym świecie człowiek powinien znajdować się w doskonałym stanie zdrowia. Taka koncepcja jest coraz powszechniej przyjmowana nie tylko jako uwolnienie od cierpienia i choroby, ale jako dodatni stan (dynamiczny) samopoczucia fizycznego, psychicznego, socjalnego i duchowego, który umożliwia danej jednostce optymalny zakres prawidłowego funkcjonowania (Chapman).

W przypadku zachwiania równowagi i harmonii wewnętrznej homeostazy w wyniku zaburzenia działania któregoś z układów, dochodzi do uruchomienia mechanizmów naprawczych. Jeśli zaburzenie jest zbyt poważne, dochodzi do choroby (zespół procesów polegający na wystąpieniu zmian pogarszających funkcjonowanie jednostki) wymagającej leczenia i opieki.

Przyczyny chorób:

-genetyczne, wrodzone, zapalne, zakaźne, alergiczne, psychosomatyczne, pourazowe, nowotworowe, zwyrodnieniowe, zaburzenia metaboliczne, zatrucia chemiczne, zaburzenia umysłowe, jatrogenne, nieznane.

TEORIA HIERARCHII POTRZEB ABRAHAMA MASLOWA

Stanowi użyteczną metodę podejścia i oceny potrzeb chorego i czynności dnia codziennego. Wyróżnia ona pięć stopni potrzeb, niekiedy wyrażanych w postaci piramidy.

  1. Samorealizacja

4. Poważanie

  1. Miłość

  1. Bezpieczeństwo

  1. Fizjologia

Wymienione potrzeby wykształcają się z poziomu podstawowego w miarę rozwoju dziecka, potrzeby fizyczne pozostają poniżej poziomu świadomości tak długo, jak długo są właściwie zaspokajane. Wszystkie wyższe potrzeby występują tylko wtedy, kiedy zostają zaspokojone potrzeby niższych poziomów. Jednak w stanach niezaspokojenia tych potrzeb wysuwają się one przed inne i określają zachowania danej osoby. Potrzeby dominujące staja się coraz bardziej dominujące, pochłaniając coraz więcej uwagi.

Potrzeby fizjologiczne obejmują m. in.: tlen, pożywienie, wodę, sole mineralne i witaminy niezbędne do zachowania prawidłowej homeostazy organizmu. Do grupy tej należy też: wydalanie, odpowiednia temperatura otoczenia i temperatura ciała. Być może jest to paradoks, ale są to potrzeby najsilniejsze.

Zdaniem Maslowa dopiero po zaspokojeniu tych potrzeb można myśleć o potrzebach wyższego rzędu. W przypadku niezaspokojenia tych potrzeb w jakiejś jednostce czasu, zagrożone zostaje przeżycie i zaspokojenie niespełnionych potrzeb wybija się na plan pierwszy.

Potrzeba osobistego bezpieczeństwa oraz bezpiecznego otoczenia występuje, gdy potrzeby fizjologiczne są w pełni zaspokajane. Należą do nich chęć posiadania domu, pieniędzy itp. Ponadto zdrowie, bezpieczna praca. W sferze emocjonalnej bezpieczeństwo zapewnia rodzina, zatem zabranie chorego z bezpiecznego domu może wywołać poczucie zagrożenia.

Potrzeba miłości, uczucia i przynależności przychodzi po spełnieniu poprzednich. Potrzeby tej nie można udokumentować, chociaż jest ona widoczna w zachowaniach i postawach ludzi. Zaspokojenie tej potrzeby polega na życzliwym stosunku opiekunki i jej zainteresowaniu osobą chorego.

Potrzeba szacunku dotyczy szacunku dla samego siebie (poczucie osobistej kompetencji, samoakceptacji) jak i szacunku ze strony innych (akceptacja i uznanie przez innych). Po zaspokojeniu tych potrzeb jednostka czuje się pełnym i wartościowym członkiem rodziny i społeczeństwa; niezaspokojenie powoduje, że człowiek czuje się zagrożony, ma poczucie mniejszej wartości i traci wiarę w swe siły.

Potrzeba samorealizacji to wg Maslowa spełnianie czegoś, do czego ktoś się urodził. Niezaspokojenie tej potrzeby powoduje, że dana osoba nie zaznaje spokoju i ma uczucie, że czegoś jej brakuje, chociaż ma ustabilizowane życie i uznaną pozycję społeczną.

Ocena potrzeb chorego zależy od odpowiedniej wiedzy fachowej, która pozwoli we właściwy interpretować objawy występujące u podopiecznego:

Objawy podmiotowe charakterystyczne dla poszczególnych chorób lub stanów, na które uskarża się chory, gdyż je odczuwa bezpośrednio lub odczuwa ograniczenia, jakie one za sobą pociągają (ból gardła, kaszel, niestrawność, uczucie zmęczenia).

Objawy przedmiotowe zaobserwowane przez opiekuna (zmiany w zachowaniu, wyglądzie- bladość, wysypka, zaburzenia czynności organizmu ważnych dla życia).

W tym celu przybliżymy sobie wiedzę na temat budowy i funkcjonowania ciała człowieka.

Anatomia - nauka o budowie zdrowego organizmu.

Fizjologia - nauka o funkcjonowaniu zdrowego organizmu.

Patologia - nauka o procesach chorobowych.

Fizjopatologia - nauka o procesie chorobowym i jego wpływie na organizm.

CIAŁO CZŁOWIEKA jest organizmem o najwyższym stopniu złożoności wśród wszystkich żywych stworzeń.

Najmniejszym elementem organizmu jest komórka (podstawowa jednostka życia), która zbudowana jest z:

Protoplazmy (żywej substancji zawierającej jądro, cytoplazmę, wodę, lipidy, aminokwasy, i inne składniki),

Chromatyny, która znajduje się w obrębie protoplazmy jądra komórkowego, zawiera geny, zbudowana jest z DNA.

Błony komórkowej (cienkiej), która składa się białka i lipidów. Zawiera drobne otwory, przez które odbywa się dyfuzja ze stężeń większych do mniejszych.

Komórki żywego organizmu są ciągle aktywne w celu utrzymania swej protoplazmy w stanie dynamicznej równowagi.

Kształt i wygląd komórek różni się zależnie od ich przeznaczenia. Zbiór tych samych komórek nazywa się tkanką. W organizmie ludzkim jest pięć głównych rodzajów tkanek: nerwowa, łączna, mięśniowa, naczyniowa i nabłonkowa.

Tkanki są elementem budowy organizmu, łącząc się tworzą narządy, np. żołądek, płuca, mózg, skóra, krew.

Jednakże narządy jako takie nie mogą działać oddzielnie, muszą zawsze wpółdziałać między sobą tworząc układy: krążenia, trawienny (pokarmowy), oddechowy, wydzielania wewnętrznego (hormonalny), mięśniowy, kostny, nerwowy, chłonny, moczowy.

Budowę i funkcję poszczególnych układów będziemy omawiać w czasie następnych spotkań.

Czynność komórek, tkanek składających się na poszczególne układy ciała jest nadzorowana przez złożone mechanizmy regulacyjne. Chodzi o utrzymywanie organizmu w stanie równowagi wewnętrznej oraz równowagi wobec środowiska zewnętrznego, co określa się mianem homeostazy.

Metabolizm (przemiana materii) określa zmiany chemiczne zachodzące w organizmie.

Anabolizm - czynności komórek doprowadzające do zmiany składników budulcowych w protoplazmę, odnowy komórek, wytwarzania potrzebnych substancji i składników.

Katabolizm - procesy, w wyniku których dochodzi do rozpadu.

Poszczególne układy organizmu pełnią funkcje życiowe: krążenie, oddychanie, odżywianie (trawienie, wchłanianie, wydalanie), regulowanie temperatury ciała, koordynacja i kontrolowanie ruchów, rozmnażanie.

Człowiek jest tworem jednorazowym i niepowtarzalnym, różniącym się od reszty stworów zdolnością do myślenia, związanym z przeszłością biologiczną gatunku, obdarzonym pamiecią wykraczającą poza zespół odruchów warunkowych, zdolnym do podejmowania określonych decyzji. Człowiek jest jedynym tworem świadomym wartości swego życia, stawiającym sobie jakieś konkretne cele, do których dąży.

Osobowość jest odrębną własnością każdego człowieka, na którą składa się jego postępowanie, sposób myślenia, poglądy i zapatrywania, które mogą (lub nie) zgadzać się z jego zachowaniem. Ponadto do cech osobowości należy dołączyć specyficzny kolor oczu, włosów, skóry, budowę ciała, a także sposób ubierania się i mieszkania.

Wzajemna zależność i wpływy dziedziczne, kulturowe oraz wpływy otoczenia kształtują osobowość, więź i stosunki z otoczeniem, jak również styl życia i zachowania.

Świadomość własnej osobowości wpływa na nawiązywanie kontaktów międzyludzkich, kształtowanie własnej godności, szacunku do własnej osoby oraz jej utrzymywanie.

Życie człowieka składa się z poszczególnych okresów. Jak przedstawiają periodyzację uczeni w zależności od działu nauki, kraju i epoki.

Na uwagę zasługuje kilka propozycji podziału okresów życia ludzkiego: Prastara kultura Wschodu przekazała nam niezmiernie interesujący i oryginalny pomnik klasyfikacji wieku:

1) młodość do lat 20

2) wiek zawierania małżeństw ,, ,, 30

3) wiek pełnienia urzędów społecznych ,, ,, 40

4) poznawanie własnych błędów ,, ,, 50

5) końcowy okres twórczego życia ,, ,, 60

6) wiek upragniony ,, ,, 70

7) starość od ,, 70

Znany anatomopatolog twórca nowoczesnej patologii czynnościowej Ludwik Aschoff (1866 - 1942) dzieli życie człowieka na dziesięć okresów:

1) okres rozwoju płodu w łonie matki

2) klasa wieku noworodka - do 7 dnia życia

3) okres niemowlęctwa - do 7 miesiąca życia

4) okres dziecięcy - do 7 roku życia

5) lata chłopięce i dziewczęce - do 14 roku życia

6) lata dojrzewania - do 25 roku życia

7) wiek dojrzały - do 45 roku życia

8) rozpoczynając się starość - do 65 roku życia

9) wiek starczy - do 85 roku życia

10) powyżej tego wieku - sędziwa starość

Dorobkiem nauki polskiej jest klasyfikacja, którą opracował zasłużony anatom krakowski - Adam Bochenek. Autor zastrzega, że dokładne rozgraniczenie okresów według lat nie jest możliwa „ze względu na wielką zmienność osobniczą, rasową czy konstytucyjną”:

a) Wiek dziecięcy (infantia), obejmujący okres od urodzenia do początku dojrzałości płciowej, tj. u chłopców do lat 16, u dziewcząt do lat 14, i dający się podzielić na trzy podokresy:

    1. wiek oseska (infantia I) od urodzenia do 6-9 miesiąca

    2. wiek wczesnego dzieciństwa (infantia II) do 6-7 lat

    3. wiek późnego dzieciństwa (infantia III) do 14 wzgl. 16 lat.

b) Wiek młodzieńczy (juvenilitas), obejmujący okres pełnego rozwoju dojrzałości płciowej i dalsze wzrastanie: u mężczyzn od 16 do 25 lat, u kobiet od 14 do 20 lat.

c) Lata pełni sił: u mężczyzn od 25 do 55 lat, u kobiet od 20 do 40 lat. W obrębie tych lat rozróżnić można: wiek dorosły (virilitas) i wiek dojrzały (maturitas)

d) Wiek starości (senium)

I stopień starzenia się: 60 - 70 lat

II stopień starzenia się: 70 - 80 lat

III stopień starzenia się: 80 - 90 lat

Eriksona teoria rozwoju psychospołecznego

Psycholog Erikson opisał sekwencję stadiów w rozwoju psychospołecznym, którą uważał za uniwersalną i wspólną dla ludzi z różnych kultur i społeczeństw. Traktuje każde stadium jako związane z jakimś kryzysem lub też konfliktem, któremu jednostka musi stawić czoło i który musi rozwiązać.

Stadia rozwoju psychospołecznego wg Eriksona

Pierwszy rok życia zaufanie -brak zaufania dziecko potrzebuje troski, aby mogło wykształcić w sobie poczucie bezpieczeństwa, (zaufanie do świata).

Drugi i trzeci rok życia autonomia - wstyd i zwątpienie dziecko poszukuje dróg uniezależnienia się od rodziców, (poczucie autonomii i własnej wartości).

Czwarty i piąty rok życia inicjatywa - poczucie winy dziecko poznaje swoje otoczenie i planuje nowe działania, (zdolność do inicjowania działań i czerpania przyjemności z ich realizowania).

Od szóstego do jedenastego roku życia przedsiębiorczość - poczucie niższości dziecko opanowuje wiedzę i umiejętności właściwe jego kulturze, (poczucie kompetencji i sukcesu. Wiara we własną zdolność realizacji celów i osiągania różnych rzeczy).

Dorastanie (12-18) tożsamość - rozproszenie młody człowiek poszukuje spójnej tożsamości osobowej i zawodowej, (ujmowanie siebie w kategoriach spójnej i zintegrowanej osobowości z ukształtowanym poczuciem tożsamości).

Wczesna dorosłość (20-30) intymność - samotność człowiek poszukuje silnych i trwałych związków, (umiejętność przeżywania miłości i oddania w stosunku do innych).

Średnia dorosłość (40-64) produktywność - stagnacja jednostka poszukuje adekwatnych dla siebie form produktywności i twórczości, (zdolność do opieki i troski o innych ).

Późna dorosłość integracja - rozpacz jednostka dokonuje bilansu i oceny swoich osiągnięć w życiu, (poczucie satysfakcji z własnego życia i dokonań, akceptacja śmierci).

Człowiek na każdym etapie życia znajduje się w relacji z otoczeniem. Do swego zdrowego rozwoju potrzebuje bezpośrednich, osobistych związków z innymi ludźmi, życzliwości, uznania, troskliwości, zaufania.

Wyrazem nierozłączności, czyli zintegrowania podmiotu z otoczeniem jest sytuacja.

Zachowanie jednostki jest determinowanie przede wszystkim percepcją sytuacji, a nie jej obiektywnymi właściwościami. Z tych względów m. in. w procesie diagnozy przywiązujemy tak wielkie znaczenie do diagnozy sytuacyjnej, gdyż tylko ona prowadzi do zrozumienia aktywności jednostki w jej relacjach z otoczeniem oraz może być trafną inspiracją do kreowania nowych form układania stosunków jednostki ze światem.

Sytuacja należy do podstawowych kategorii pojęciowych koncepcji teoretycznych, ujmujących psychikę jako „organ” poznawania i przekształcania stosunków miedzy podmiotem a otoczeniem.

Sytuację tworzą następujące elementy: zadania, jakie stoją przed człowiekiem, czynności, które musi on wykonać, aby zrealizować te zadania, warunki, w których przebiega jako aktywność oraz on sam jako podmiot sytuacji i element wyróżniony, najważniejszy w każdej sytuacji.

Zofia Ratajczak

Ujęcie ogólnej sytuacji życiowej człowieka jest następstwem refleksji nad własnym położeniem egzystencjalnym, jakością własnego życia, poziomem, położeniem wśród innych, bezpieczeństwem osobistym, przeżywanym cierpieniem i nadzieją. Jest to refleksja nad perspektywą szans przetrwania i samorealizacji.

Opis sytuacji życiowej powinien uwzględniać:

  1. Opis tych elementów otoczenia zewnętrznego, które zostały przez podmiot zidentyfikowane jako ważne. Informacje dotyczą elementów otoczenia przybierają postać subiektywno-obiektywną.

  2. Opis szans realizacji programów będących wyrazem realizacji kierunków działania. Kwestia dotyczy konkretności (vs rozmyte w zakresie dokładności i czasu realizacji) oraz hierarchii ich realizacji)

Analiza sytuacji życiowych człowieka jest zadaniem bardzo trudnym ze względu na:

Niektóre z tych zmian wynikają z przejawianej aktywności własnej, ale inne są od niej niezależne.

Sytuacją życiową osób niepełnosprawnych należy rozpamiętywać z punktu widzenia:

ZACHOWANIE OSOBISTEJ GODNOŚCI I INDYWIDUALNYCH CECH OSOBOWOŚCI

Przyjęcie do szpitala czy domu pomocy, osoby w podeszłym wieku często jest związane z:

1. Utratą zdolności zaspokajania własnych potrzeb fizycznych (mycie, ubieranie, korzystanie z toalety, spożywanie pokarmów).

2. Utratą możności zaspokajania potrzeb psychicznych (poczucie bezpieczeństwa, status społeczny, kontakty społeczno-towarzyskie).

3. Koniecznością dostosowania się do nowych warunków (z ograniczeniem wyboru zajęć dnia codziennego, rezygnacji z zainteresować osobistych).

W opiece nad chorym wymagane jest samodzielne myślenie i działanie. Obowiązki te wymagają doświadczenia w zbieraniu informacji od chorego, jego rodziny oraz dużego zasobu wiedzy fachowej i takiego zorganizowania opieki nad chorym, która umożliwia mu przyzwyczajenie się do choroby.

W okresie pielęgnowania obowiązują cztery zasadnicze składowe:

-ocena skali problemów,

-identyfikacja problemów,

-konsekwentne rozwiązywanie poszczególnych procesów podczas pielęgnowania,

-ocena skuteczności zastosowanych działań.

MODELE PIELĘGNOWANIA

1-Model fizjologiczny, psychologiczny i socjalny - opiera się na stwierdzeniu, że mechanizmy przystosowawcze człowieka dzielą się na cztery główne kategorie:

-p. fizjologiczne,

-p. własnej godności,

-pozycja społeczna,

-związki z otoczeniem.

2-Model oparty na czynnościach dnia codziennego, które mogą powodować problemy chorego i wymagające pomocy:

-oddychanie,

-jedzenie i picie,

-wydalanie,

-utrzymywanie bezpiecznego otoczenia: fizjologicznie, psychologicznie, socjalnie,

-porozumiewanie się z otoczeniem,

-zagadnienia płci i seksu,

-utrzymywanie czystości osobistej,

-utrzymywanie właściwej temperatury ciała,

-możliwość samodzielnego poruszania się,

-praca i zabawa,

-sen,

-umieranie.

PROCES PIELĘGNOWANIA - oznacza stałe działanie w celu rozwiązywania problemów i zaspokajania potrzeb chorego. Skupia się na osobie danego chorego, a nie na ustalonym rozpoznaniu, przy czym nacisk kładzie się na jasną, czytelną dokumentację.

Celem tego postępowania jest zapewnienie choremu możliwie najlepszej opieki, stosownie do jego osobistych potrzeb.

Proces pielęgnowania składa się z czterech części:

-ocena (rozpoznanie),

-planowanie,

- rozwiązywanie problemów,

-likwidowanie.

ZDROWIE I PRAWODAWSTWO

Na straży zdrowia społeczeństwa stoją odpowiednie akty i przepisy prawne, dotyczące np. obowiązkowych badań i szczepień, przygotowywaniu i przechowywania żywności, żywienia zbiorowego, bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpiecznego środowiska (czystość wody, gleby i powietrza), przygotowywania i wprowadzania do użytku leków, świadczeń osobom chorym i niepełnosprawnym itp.

Zadaniem służby zdrowia jest opieka nad jednostką w każdym okresie życia:

  1. Opieka przedporodowa, w czasie ciąży i połogu w celu zapewnienia zdrowia matki i dziecka.

  2. Przeglądy lekarskie i nauczanie o sprawach zdrowia prowadzone przez pielęgniarki szkolne oraz wizytujący personel medyczny, obejmujący dzieci w wielu przedszkolnym, rodziny lub szczególne grupy społeczne - ludzi w podeszłym wieku i schorowanych, osoby kontaktujące się z chorobami zakaźnymi itp.

  3. Opieka pielęgniarska w domu nad osobami chorymi przebywającymi w domy, połączona z uczeniem członków rodziny odpowiednich metod postępowania, mających na celu zapobieganie pogłębieniu się kalectwa czy ograniczeń sprawności.

  4. Poradnictwo rodzinne prowadzone zarówno przez lekarzy, jak i położne oraz pielęgniarki w różnych zakładach służby zdrowia.

  5. Zapewnienie opieki pielęgniarskiej w domach opieki.

Zagadnienie ochrony zdrowia, zapobiegania chorobom oraz zagadnienia podstawowej opieki zdrowotnej stanowi ważny element w działalności WHO.

ZARYS ROZWOJU HIGIENY

Pojecie higieny było łączone od dawna z pojęciem zdrowia.

Higiena jest nauką, która od najdawniejszych czasów zajmuje się badaniem i obserwacją różnych czynników wpływających na stan zdrowia człowieka: jest więcej nauką o człowieku, jego zdrowiu i życiu w danym środowisku. Działalności człowieka zmierza do modyfikacji określonych warunków środowiska i wykorzystania ich dla swego rozwoju. Tworzenie optymalnych warunków każdego środowiska ma na celu nie tylko łatwiejsze i wygodniejsze życie, lecz także i przede wszystkim ochronę i zachowanie zdrowia człowieka. Nazwa „higiena” wywodzi się najprawdopodobniej od greckiego słowa hygieinos - zdrowy, lub też z mitologii greckiej od imienia bogini zdrowia - Hygiei.

ŚRODOWISKO A ZDROWIE

Stan zdrowia człowieka zależy od różnych czynników i bodźców środowiskowych , związanych z położenie geograficznym, klimatem, warunkami pracy, warunkami mieszkaniowymi, warunkami środowiska miejskiego itp. Bodźce środowiskowe nie występują w postaci wyizolowanej na organizm działają zawsze zespoły czynników. Przy bardzo różnorodnych, dużych i intensywnych zmianach środowiska zewnętrznego zmiany w środowisku wewnętrznym człowieka są jednak niewielkie, np. właściwości fizyczno-chemiczne tkanek i płynów ustrojowych ulegają na ogół małym wahaniom. Zachwianie równowagi między organizmem a otoczeniem może nastąpić wtedy, gdy czynniki zewnętrzne są zbyt silne, działają zbyt długo, lub też gdy sprawności adaptacyjne ustroju są ograniczone i niewystarczające.

Środowisko zewnętrzne człowieka ulega stałym zmianom, zarówno ilościowym, jak i jakościowym. W dawnych czasach zmiany te zachodziły zwykle powoli. Obecnie, w związku z intensywnymi procesami uprzemysłowienia i urbanizacji, dochodzi do wytwarzania nowych warunków i nowych bodźców środowiskowych. W dotychczasowych badaniach, prowadzonych nad zmieniającym się środowiskiem, w większym stopniu zwracano uwagę na poszczególne właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne środowiska niż na reakcję patofizjologiczne człowieka. Określono optymalne i dopuszczalne wartości poszczególnych parametrów higieny powietrza, wody i gleby, które służą ochronie zdrowia człowieka.

Poznanie czynników wpływających na stan zdrowia jednostki lub całej populacji pozwala na prowadzenie coraz skuteczniejszych akcji profilaktycznych i na stwarzanie odpowiedniej ochrony człowieka przed stresami zewnętrznymi.

C. W. Korczak, Higiena i ochrona zdrowia, Warszawa, 1994, s. 13.

M. Kacprzak, Higiena ..., op. cit., s. 13.

T. Parson, „Struktura społeczna a osobowość”, Warszawa, 1969.

M. Demel, „Pedagogika zdrowia”, j.w.

A. Antonovski „Health, stress and coping”, Jossey Bess, 1981.

Z. J. Brzeziński, C. W. Korczak (red.), „Higiena i ochrona zdrowia”, Warszawa, PZWL, 1987.

J. A. Sokal, „Zdrowie środowiskowe”, „Lider”, 1993, 11, 5.

S. Wołynka, Pielęgniarstwo ogólne, Warszawa, 1986, cz. I, s. 14-34.

S. Collins, E. Parker, Propedeutyka pielęgniarstwa, Warszawa, 1989, s. 127.

Tamże, s. 128.

Tamże, s. 154-158.

Tamże, s. 47.

Tamże, s.

R. Gutt, O zdrowych..., op. cit., s.9-10.

E. Rosset, Proces starzenia się ludzkości, Warszawa, 1959, s. 108-119.

15


Wyszukiwarka