Makroekonomia
Zagadnienia:
Wprowadzenie do makroekonomii. Rola makroekonomii w gospodarce. Aktualny system gospodarczy w Polsce. Czynniki produkcji a dochody producentów. Przepływy międzygałęziowe W. Leontiefa.
Dochód narodowy w systemie rynkowym. Podstawowe kategorie produktu krajowego. PKB realny i nominalny. PKB per capita. PKN, PNN. Osobisty dochód ludności. Dyspozycyjny dochód ludności. Transfer, deflator.
Pomiar PKB. Metody pomiaru. System SNA. Strumień produktów i strumień wydatków. Wydatki transferowe. Wady PKB. Dobrobyt społeczny i jakość życia.
Wzrost gospodarczy i jego pomiar. Wzrost zrównoważony. Czynniki wzrostu. Wzrost a rozwój. Wzrost a akumulacja. Koszty wzrostu.
Model gospodarczy AD - AS. Zależności agregatowe. Zagregowany popyt. Konsumpcja, oszczędności, inwestycje. Zagregowana podaż i jej zmiany. Równowaga makroekonomiczna. Teoria równowagi wg ekonomii neoklasycznej i keynesowskiej. Przegrzanie koniunktury i schłodzenie koniunktury.
Budżet i polityka fiskalna państwa. Rola budżetu w rozwiniętej gospodarce rynkowej. Deficyt i nadwyżka budżetowa. Podatki i inne wpływy do budżetu. Sposoby finansowania deficytu budżetowego. Krzywa Laffera.
Pieniądz. Rynek pieniężny i banki. Podaż pieniądza. Czynniki wyznaczające równowagę na rynku pieniądza. Zależność między popytem na pieniądz, podażą pieniądza a stopą procentową. Polityka monetarna a polityka fiskalna państwa.
Cykle koniunkturalne, rodzaje i przyczyny.
Bezrobocie, pojęcie i rodzaje. Naturalna stopa bezrobocia. Ekonomia popytowa i podażowa a bezrobocie (różnice w interpretacji). Bezrobocie typu keynesowskiego. Środki oddziaływania na popyt i na podaż pracy. Liberalizacja rynku pracy. Koszty bezrobocia.
Inflacja. Pieniądz i ceny. Stopa inflacji. Inflacja a deficyt budżetowy. Inflacja a bezrobocie (krzywa Philipsa). Koszty inflacji. Eliminowanie wysokiej inflacji. Niepewność przewidywań. Monetarystyczna interpretacja inflacji.
Bilans handlowy i płatniczy. Struktura bilansu. Gospodarka narodowa otwarta i zamknięta. Teoria kosztów komparatywnych. Kursy walut. Krótko- i długookresowe skutki gospodarki otwartej. Kursy walut a bilans płatniczy. Przywracanie równowagi zewnętrznej w bilansie.
Makroekonomia międzynarodowa. Globalizacja. Problem krajów słabo rozwiniętych gospodarczo i rozwijających się. Integracja europejska. Unia Europejska.
Ekonomia dobrobytu.
Makroekonomia zajmuje się całokształtem gospodarki narodowej, funkcjonowaniem gospodarki narodowej jako całości z punktu widzenia interesu społecznego, interesu całej gospodarki.
Systemy ekonomiczne i gospodarka liberalna.
System ekonomiczny - zbiór wzajemnie powiązanych ze sobą norm i reguł, tworzący mechanizm oddziaływania na gospodarkę. Działa dzięki infrastrukturze (banki, agendy rządowe, fundacje, instytucje samorządowe). Kontroluje, z jaką efektywnością wykorzystywane są i rozmieszczone poszczególne czynniki produkcji (ziemia, kapitał rzeczowy i finansowy, kapitał ludzki, czas - dyspozycyjność, nowoczesne technologie, myśl techniczna). System ekonomiczny jest efektywny, gdy zwiększa bogactwo narodu, a sprawiedliwy, gdy bogactwo jednych nie rośnie kosztem drugich. W teoriach ekonomicznych, na których opiera się współczesna polska gospodarka, nie występuje pojęcie „sprawiedliwości społecznej”. Realizujemy teorie Miltona Friedmana i Fridricha von Hayeka (monetaryści ze szkoły ekonomistów w Chicago, nobliści).
Obecnie dominuje w świecie system ekonomiczny kapitalistyczny. Kapitalizm może występować przy różnych ustrojach politycznych od dyktatury do demokracji. Charakteryzuje się prywatną własnością środków produkcji. W kapitalizmie jest duża wolność ekonomiczna jednostki. Kapitalizm narodził się w XVIII wieku w wyniku podziału pracy (można było wycenić siłę roboczą).
Są różne odmiany kapitalizmu np. kapitalizm anglosaski (USA, WB, Kanada), kapitalizm etatystyczny (Japonia), kapitalizm socjaldemokratyczny (Szwecja, Niemcy), różne mutanty kapitalizmu XVIII - wiecznego (Polska).
Kapitalizm XVIII - wieczny działał bez ingerencji państwa. W pełni działał mechanizm rynkowy, „niewidzialna ręka” - samoregulacja. Działały prawa ekonomiczne, eliminacja jednostek słabych, nie było osłony socjalnej.
Obecnie każda odmiana kapitalizmu musi liczyć się z ingerencją państwa w gospodarkę, bo państwo pomaga rozwiązać socjalne konflikty. Udział państwa w gospodarce narodowej jest różny, zależy od odmiany kapitalizmu. Najmniejszy udział państwa jest w gospodarce liberalnej (kapitalizm anglosaski). Największy tam, gdzie państwo dba o duże zabezpieczenie socjalne pracowników - kapitalizm socjaldemokratyczny (Szwecja).
Cechy charakterystyczne gospodarki liberalnej:
najsilniej podkreśla wolność ekonomiczną jednostki,
minimalizuje rolę państwa,
akcentuje prawo własności prywatnej,
podkreśla potrzebę racjonalności w działaniu, a więc wiedzy i wykształcenia,
podkreśla tolerancję i równość w każdej sferze życia,
bezwzględna dominacja silniejszego.
Wady:
nękająca ludzi niepewność jutra,
rosnące rozwarstwienie materialne społeczeństwa,
stałe bezrobocie,
zagrożenia ekologiczne,
minimalizacja ochrony socjalnej ludzi,
kult pieniądza, lansuje się sukces człowieka jedynie materialny.
Kapitalizm etatystyczny:
tworzenie atmosfery dbania o interes firmy jak o własny,
wiązanie się z jedną firmą na całe życie,
współpraca dyrekcji i pracowników w tworzeniu dobrobytu firmy,
stabilizacja kwalifikacji pracowników,
ogromny nacisk na wykształcenie i rozwój pracownika,
ochrona i pomoc jednostkom wybitnym.
Kapitalizm socjaldemokratyczny:
humanizacja pracy, łagodzenie form bezwzględności,
osłona socjalna jednostek słabych,
przestrzeganie równości przy stałym wzroście dochodów,
negocjacje z pracownikami,
wysokie podatki (do 60 %).
Funkcjonowanie gospodarki w skali makro - struktura gałęziowa.
Gospodarka narodowa funkcjonuje poprzez przepływy międzygałęziowe produktów i usług. Wycena wartości poniesionych kosztów w poszczególnych gałęziach oparta jest na wycenie wg czynników wytwórczych. Zarówno koszty materiałowe, jak i osobowe w każdej gałęzi ujęte są w cenach czynników wytwórczych. Przepływy międzygałęziowe i ich rytm opracowane zostały przez W. Leontiefa. Jest to ekonomista urodzony i wykształcony w Sankt Petersburgu. Od 1935 roku na Uniwersytecie Harvardu w USA. Nobel w 1973 r.
Opracowanie funkcjonowania gospodarki narodowej wg schematu przepływów międzygałęziowych było podstawą do późniejszego wyodrębnienia z teorii ekonomii makroekonomii. Makroekonomia wyodrębniona została przez Keynesa w latach 30-tych XX w. w oparciu o skutki i przyczyny kryzysu światowego.
Przepływy międzygałęziowe Leontiefa.
Tablica przepływów międzydziałowych. Produkcja finalna, wartość dodana i produkcja globalna w działach oraz gospodarce narodowej (jednostki umowne)
Dział gospodarki narodowej |
Sprzedaż dóbr pośrednich i usług (przepływy międzydziałowe) |
Produk-cja finalna |
Produk-cja globalna |
|||||
|
Rolnic-two |
Prze-mysł wydo-bywczy |
Prze-mysł prze-twórczy |
Budow-nictwo |
Usługi* |
Ogółem prze-pływy |
|
|
1. Rolnictwo |
35 |
2 |
20 |
11 |
2 |
70 |
100 |
170 |
2. Przemysł wydobywczy |
8 |
2 |
35 |
2 |
3 |
50 |
80 |
130 |
3. Przemysł przetwórczy |
50 |
45 |
220 |
130 |
35 |
480 |
420 |
900 |
4. Budownictwo |
10 |
15 |
38 |
2 |
15 |
80 |
120 |
200 |
5. Usługi |
10 |
5 |
70 |
15 |
20 |
120 |
280 |
400 |
6. Nakłady ogółem |
113 |
69 |
383 |
160 |
73 |
800 |
= |
= |
7. Wartość dodana |
57 |
61 |
517 |
40 |
325 |
= |
1000 |
= |
8. Produkcja globalna |
170 |
130 |
900 |
200 |
400 |
= |
= |
1800 |
* dział usługi obejmuje takie dziedziny jak: transport, komunikacja, łączność, handel, banki, kultura, oświata, ochrona zdrowia, turystyka, obrona narodowa, organizacje religijne i charytatywne, partie polityczne itp.
Łączna suma wartości dodanej we wszystkich działach gospodarki narodowej stanowi roczny dochód narodowy, którego nie należy utożsamiać z rocznym produktem globalnym.
Produkcja globalna - ogół dóbr i usług wytworzonych w ciągu roku. Składa się z dwóch części:
z wartości przeniesionej (zakupione w innych działach produkty i usługi i zużyte w danym dziale),
z wartości dodanej, czyli nowo wytworzonej w danym dziale.
Wartość przeniesiona to koszty materiałowe i osobowe (kosztem nazywamy wydatki na cele produkcyjne rozliczone w czasie, nakład jest to wydatek poniesiony na zakup materiałów i usług przeznaczonych do produkcji, ale nie rozliczonych w czasie).
Produkcja finalna - ta część produkcji, która nie podlega dalszemu przetworzeniu w kraju, przeznaczona jest bezpośrednio do konsumpcji lub na eksport.
Produkcja finalna = Produkcja globalna - Przepływy międzygałęziowe.
Wartość dodana = Produkcja globalna - Wartość przeniesiona
Powyższy schemat jest uproszczony, ponieważ zawiera tylko kilka działów gospodarki. Te przepływy mogą być uzupełnione o wielość eksportu i importu.
Ex > Im - sytuacja korzystna, nadwyżki na inwestycje.
Ex < Im - niedobór w budżecie.
Suma wartości dodanej w każdym dziale gospodarki czy firmie nie równa się wartości finalnej, ale w skali globalnej w gospodarce narodowej jest to równość: wartość dodana = wartości wytworzonej produkcji finalnej.
Pojęcia wstępne w makroekonomii.
Dochód narodowy (brutto) - to tylko ta część produkcji globalnej, która równa się wartości dodanej całej gospodarki (PKB).
PKB (produkt krajowy brutto) - to pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w danym okresie w kraju (niezależnie od własności np. może to być własność zagraniczna).
PNB (produkt narodowy brutto) - suma dochodów obywatela danego kraju bez względu na to, gdzie te dochody powstały.
PNN (produkt narodowy netto) - jest to PNB po odjęciu amortyzacji. Amortyzacja to zmniejszenie wartości środka trwałego w procesie zużycia.
PNB i PNN wyrażane są w cenach rynkowych tzn., że zawarty jest w nich podatek pośredni.
DNCW (dochód narodowy wg cen czynników wytwórczych) - jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich (Tp).
Podatki pośrednie - różnica między dochodem narodowym w cenie rynkowej a dochodem narodowym w cenie czynników wytwórczych.
PNN w cenach rynkowych > PNN w cenach czynników wytwórczych. Różnica = podatki pośrednie.
DDL (dyspozycyjny dochód ludności) - to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich (Tb).
ODL (osobiste dochody ludności) - to część DNCW, są opodatkowane podatkiem bezpośrednim Tb.
DDL = ODL - Tb
Osobisty dochód ludności jest powiększony o tzw. transfery z budżetu państwa.
ODL + B - Tb = DDL - równowaga w gospodarce
K + I + CT + (Ex - Im) = K + Os + T
Globalny popyt = PNB, czyli dochody ludności, budżetu państwa, firm.
Ex - Im = Xn (obroty netto + lub -)
gdzie:
K - konsumpcja indywidualna, zbiorowa.
I - inwestycje.
CT - wydatki rządu.
Ex - eksport.
Im - import.
T - podatki bezpośrednie i pośrednie.
Os - oszczędności ogółem.
Po obu stronach równania jest konsumpcja.
T = Tb (podatek bezpośredni ludności) + Tp (podatki pośrednie) + Tbc (podatki od dochodów firm), czyli:
T = Tb + Tp + Tbc.
Tn = T - Bt
Tn - podatki netto.
Bt - transfery dla ludności.
DDL = K + Ol
Ol - oszczędności ludności, a oszczędności firm to Am + Nz.
Am - amortyzacja na odtworzenie dobra.
Nz - nie rozdzielone zyski firmy na zapasy i inwestycje.
Os = Ol + Am + Nz
Struktura PNB i PKB a ceny.
PNB w cenach rynkowych + dochody z zagranicy lub PNN w cenach rynkowych + amortyzacja.
PKB w cenach rynkowych 200 mld
Podatki pośrednie - 40 mld
PKB w cenach czynników produkcji = 160 mld
PNB w cenach rynkowych = PNB w cenach czynników produkcji + dochody z zagranicy
Dochód narodowy netto (PNN w cenach czynników produkcji) = PNB - amortyzacja
Dochód narodowy netto = dochód narodowy brutto - podatki
PKB realny i nominalny, realny, czyli wyrażony w cenach bieżących, nominalny, czyli wyrażony w cenach porównywalnych.
Deflator to wskaźnik poziomu cen w dwóch różnych okresach (okres podstawowy i okres badany).
Wskaźnik poziomu cen = n PKB x 100%
r PKB
Metody pomiaru PKB:
Metoda produktowa - suma dóbr finalnych (cena razy ilość).
E = P x Q
Metoda wydatków
PKB = K + I + CT + Xn
Metoda dochodowa
PKB = Z + Dwl + Zp + Dr + Dcz
gdzie:
Z - zatrudnienie i płace.
Dwl - dochody z pracy na własny rachunek.
Zp - zyski przedsiębiorstw.
Dr - dochody rentierskie (lokaty kapitału).
Dcz - dochody z czynszów (także z dzierżawy ziemi).
Wskaźnik poziomu cen.
Lata |
Cena |
Ilość |
Przychód całkowity |
2002 |
2 |
50 |
100 - okres podstawowy |
2003 |
2,50 |
60 |
150 - okres badany |
Formuła Laspeiresa - przyjmuje ceny okresu podstawowego.
I = 60 x 2 x 100 = 120 %
50 x 2
Inflacja wynosiła 20 %.
Formuła Paaschego - przyjmuje ceny z okresu badanego.
I = 60 x 2,50 x 100 = 120 %
50 x 2,50
Dochód narodowy wg dwóch mierników.
Miernik wydatków |
|
Miernik dochodów |
|
w cenach rynkowych: |
|
|
|
Konsumpcja (K) |
+ 400 |
Zatrudnienie (Z) |
+ 350 |
Inwestycje (I) |
+ 300 |
Praca na własny rachunek |
+ 180 |
Wydatki państwa na dobra i usługi (G) |
+ 100 |
Zyski |
+ 120 |
Eksport netto (Xn) |
+ 50 |
Czynsze |
+ 30 |
PKB w cenach rynkowych |
850 |
PKB w cenach czynników produkcji |
680 |
Dochody netto z tytułu własności za granicą |
+ 20 |
Dochody netto z tytułu własności za granicą |
+ 20 |
PNB w cenach rynkowych |
870 |
PNB w cenach czynników produkcji |
700 |
Podatki pośrednie (Tp) |
- 170 |
Amortyzacja (Am) |
- 40 |
PNB w cenach czynników produkcji |
700 |
DN (PNN w cenach czynników prod.) |
660 |
Amortyzacja (Am) |
- 40 |
|
|
PNN w cenach czynników produkcji |
660 |
|
|
PKB per capita - poziom dochodów na mieszkańca, wykazuje się w stosunku rocznym w dolarach. Jest jednym ze wskaźników, charakteryzuje dobrobyt danego kraju, ale wskaźnik ten, jak każda średnia arytmetyczna, nie odzwierciedla wszystkiego, w tym wypadku sytuacji materialnej społeczeństwa.
Wady PKB per capita:
nie pokazuje rozwarstwienia społecznego,
nie pokazuje poziomu życia. Na poziom życia składa się:
dostępność różnych przejawów dobrobytu, kultury, wysokość dochodów,
jakość życia, czyli umiejętność korzystania z posiadania majątku,
subiektywne odczucie zadowolenia z tego, co się posiada (wskaźnik optymizmu lub pesymizmu),
nie wskazuje na wielkość zasobów danego podmiotu (zasobność),
PKB nie obejmuje wszystkich dziedzin, w których powstaje dochód (np. szarej strefy),
nie obejmuje kontrabandy (przemytu),
nie obejmuje części gospodarki społecznie użytecznej, ponieważ ta gospodarka jest nastawiona na zaspokajanie potrzeb, a nie na maksymalizację zysków (dobra publiczne),
w PKB nie są widoczne różnice między społecznymi kosztami krańcowymi i korzyściami krańcowymi przedsiębiorstw. Krańcowe koszty wywołane są szkodliwą działalnością niektórych przedsiębiorstw np. zanieczyszczenie, zapylenie.
ogólne zanieczyszczenie środowiska spowodowane źle pojętym prawem własności prywatnej,
nie ujmuje produkcji finalnej gospodarstw domowych.
Wzrost PKB jest tym większy im większa jest podstawa do obliczenia wzrostu.
Bogate kraje nie muszą mieć szybkiego tempa wzrostu, natomiast kraje biedne muszą mieć większe tempo wzrostu PKB. Kraje biedne zarzucane są produkcją z krajów bogatych. Rolnictwo w krajach bogatych jest wspierane przez państwo. Kraje biedne nie mają rynków zbytu.
Na mierzenie dobrobytu społecznego składają się:
dochód PKB/1 mieszkańca,
pełna dostępność do dóbr (np. leczenie),
zadowolenie z pracy, życia rodzinnego, z tego co się ma,
umiejętność wykorzystania środków - aktywność indywidualna jednostek.
Dochód narodowy to nie jest cała kwota, która może wpływać na dobrobyt społeczny jednostki. DN powinien być pomniejszony o tzw. antydobra. Antydobra są to określane szacunkowo szkodliwe produkty uboczne wytwarzanych w czasie produkcji dóbr i usług (szkodliwe odpady radioaktywne, ołów w benzynie, hałas, wysokie temperatury, pyły, trujące opary siarki). Eliminowanie tych produktów wymaga dużych nakładów pieniężnych.
SNA - system rachunków narodowych (System of National Accounts).
SNA obowiązuje w Polsce odkąd gospodarka jest ukierunkowana na zachód. Zakłada, że obie strefy działalności człowieka (produkcyjna i nieprodukcyjna) przynoszą dochód, tworzą nowe wartości i powinny być zaliczane do produkcji dóbr i usług. Oznacza to, że PKB obejmuje również sferę niematerialną.
DN składa się z podatków bezpośrednich (od płac, od wielkości produkcji) i pośrednich (VAT, akcyza - płacą konsumenci). VAT - Value Aded Tax.
Wydatki DN:
dla sfery budżetowej,
na transfery,
na subsydia (zasiłki przyznawane z budżetu państwa),
na subwencje (bezzwrotna pomoc państwa),
na odsetki w obrocie międzynarodowym, wynikających z różnic walutowych,
na cele publiczne związane z robotami drogowymi, budową autostrad, renowacją budynków.
Podział DN:
pierwotny - w miejscu wytwarzania tzn. płace dla pracowników najemnych, akumulacja finansowa i nie rozdzielone zyski przedsiębiorstw,
wtórny - odbywa się za pośrednictwem rynku (zakupy) i poprzez transfery, gdy część pieniędzy wraca do obywateli,
ostateczny - na konsumpcję indywidualną i zbiorową w poszczególnych resortach gospodarki (obrona, administracja, nauka, instytucje publiczne, inwestycje nieprodukcyjne - budowa szkół, budynków administracyjnych, koszar), na wyrównanie bilansu handlowego i płatniczego w międzynarodowych rozliczeniach.
Akumulacja finansowa - nagromadzenie zysków z nie skonsumowanej części dochodów prywatnych i publicznych (nadwyżki po zaspokojeniu podstawowych potrzeb). Te sumy tworzą oszczędności. Oszczędności są rezultatem reprodukcji rozszerzonej.
Reprodukcja prosta - odtworzenie istniejącego stanu gospodarki.
Reprodukcja rozszerzona - to postęp techniczny i zwiększenie wydajności pracy (zwiększenie kwalifikacji).
Dwie tendencje akumulacji:
przeznaczenie na doraźną konsumpcję,
przeznaczenie na cele rozwojowe (inwestycje).
Rozwój następuje, gdy większą część akumulacji przeznaczamy na inwestycje.
Wzrost i rozwój gospodarczy.
Wzrost jest pojęciem węższym od rozwoju. O rozwoju można mówić przy reprodukcji rozszerzonej (nowe technologie, wzrost wydajności, wyższe kwalifikacje siły roboczej). Rozwój jest pojęciem wielowymiarowym. Powinien prowadzić do zmian w zdolnościach wytwórczych, w stosunkach społecznych, ochronie środowiska naturalnego, w całym systemie funkcjonowania gospodarki.
Wzrost to miara ilościowa, ilościowe ujęcie sfery materialnej (konsumpcja, inwestycje). Wzrost obejmuje:
różne stopy wzrostu (inflacji, PKB, itp.),
tempo,
suma dóbr i usług.
Przyrost DN zależy od dwóch podstawowych wskaźników:
od przyrostu zatrudnienia ∆Z (wskaźnik ludzki),
od przyrostu wydajności pracy ∆W.
Sam przyrost DN = Z x W może występować szybko lub powoli. Tempo wzrostu DN zależy od tempa wzrostu zatrudnienia i tempa wzrostu wydajności.
∆Z ∆W
Z W
Aby DN mógł przyrastać trzeba zwiększyć wydajność (nowe technologie) i zwiększyć zatrudnienia (wykwalifikowana siła robocza). Ograniczenia przyrostu dochodu narodowego zależą od:
potencjału ludności zdolnej do pracy, czyli od liczby ludności zdolnej do pracy, a nie od liczby ludności w ogóle,
stanu majątku produkcyjnego i jego efektywności (bogactwo naturalne, fabryki, zasoby majątkowe).
Efektywność posiadanych zasobów = dochód / jednostkę majątku.
Dochód to majątek produkcyjny razy efektywność uzyskana przez wysoką wydajność i wysoko wykwalifikowanego człowieka. Przyrost dochodu może nastąpić przez modernizację majątku i podnoszenie kwalifikacji ludności.
Czynniki wpływające na rozwój.
Aby kraj mógł się rozwijać musi występować większy przyrost dochodu niż ludności.
Produkcja potencjalna - ta wielkość produkcji, którą się otrzymuje przy pełnym wykorzystaniu wszelkich czynników produkcji. Jest to produkcja jaka mogłaby być, a nie realna. Występuje gdy:
ci co chcą pracować pracują,
wykorzystane są wszystkie surowce,
wykorzystane są maszyny, urządzenia, hale produkcyjne,
zaangażowane są wszystkie środki pieniężne,
zaspokojone są wszystkie potrzeby materialne.
Czynniki produkcji zwiększające dochód:
praca - wzrost dochodu zależy od ilości zatrudnionych i ich jakości, od liczby ludności. Musi być zachowana zasada: wydatki na edukację > wydatki na majątek produkcyjny,
kapitał rzeczowy - ile posiadamy majątku, jaka jest jego nowoczesność, efektywność (patenty, myśl techniczna),
ziemia - możne tylko zwiększyć wydajność ziemi lub np. wyjałowić. W miarę zwiększania czynnika zmiennego (nawozy, zatrudnienie) od pewnego punktu maleje wydajność - prawo malejących przychodów,
surowce nieodnawialne - ropa, węgiel,
surowce odnawialne - lasy, ryby,
wiedza techniczna, nowe technologie, wynalazki, innowacje,
czas - dyspozycyjność pracownika, maszyn co prowadzi do zwiększenia produkcji.
Wielkość produkcji (dochodu realnego) = akumulacja x f (kapitał, praca, czas, itp.)
wzajemne relacje czynników produkcji
Wzrost zrównoważony - wzrost, w którym produkcja, kapitał i praca rosną w równym tempie, czyli produkcja i kapitał na jednego zatrudnionego są wciąż takie same. Takie same są wciąż oszczędności. Wszystkie oszczędności są przeznaczane na tą samą wielkość produkcji - reprodukcja prosta. Ta teoria zakłada proporcjonalny wzrost produkcji, kapitału i pracy w stosunku do wzrostu liczby ludności.
Produkcja / 1 os.
Kapitał / 1 os.
Produkcja / 1 os.
Oszczędności / 1 os.
Inwestycje / 1 os.
Kapitał / 1 os.
Faktyczny przyrost może nastąpić w przypadku, gdy kapitał i produkcja rosną szybciej niż liczba ludności. Postęp techniczny musi być szybszy niż liczba ludności (nasza stopa życiowa jest wyższa niż naszych dziadków).
Teoria konwergencji.
Teoria konwergencji - hipoteza, która zakłada, że kraje biedniejsze mają szybszy rozwój niż kraje bogatsze. Hipoteza upadła (rozwarstwienie materialne na świecie). Kraje bogatsze mają wolniejszy rozwój, ale większy nagromadzony majątek, dlatego postęp w tych krajach jest szybszy. Kraje bogate zarzucają swoimi towarami kraje biedne, tym samym hamują rozwój produkcji w tych krajach. Kraje biedne nie mogą sprzedawać swych towarów, bo produkują po wyższych kosztach. Produkcja w krajach bogatych jest dofinansowywana.
Model AD - AS.
Model zagregowanego popytu i zagregowanej podaży to równość w skali globalnej między popytem a podażą. Zagregowany popyt to suma planowanych wydatków w gospodarce, określa nam jaka musi być wielkość produkcji, aby te potrzeby zrealizować. To zapotrzebowanie na dobra i usługi konsumentów, producentów i państwa. To popyt wszystkich podmiotów rynkowych w danym czasie i przy danych cenach na ogół produktów wytworzonych w gospodarce.
Ceny a zagregowany popyt.
poziom cen
(przeciętne ceny
wszystkich dóbr i usług)
poziom wzrostu
cen (inflacja)
poziom spadku
cen (deflacja)
całkowita wielkość fizycznej
produkcji (dochód realny)
Podniesienie cen powoduje spadek popytu (zapotrzebowania). Ujemne nachylenie oznacza, że od poziomu cen zależy wielkość dochodu realnego, jak również gospodarki i gospodarstw domowych. Inflacja wpływa na stopę procentową (↑) i popyt inwestycyjny (↓).
Jeśli jest deflacja (spadek poziomu cen) to wzrasta realna wartość majątku płynnego (środki pieniężne, łatwo zbywalne papiery wartościowe). Przy spadku cen rośnie bogactwo narodu.
Wpływ zmiany poziomu cen na wielkość dochodu narodowego.
Wzrost cen (inflacja)
↓
Spadek realnej wartości podaży pieniądza
↓
Wzrost popytu na pieniądz
↓
Wzrost stopy procentowej
↓
Spadek popytu inwestycyjnego
↓
Spadek dochodu narodowego
Zmiana poziomu cen powoduje zmianę realnego DN. Wzrost stopy procentowej spowoduje zmniejszenie zakupu dóbr o elastycznym popycie (wrażliwych na zmianę ceny - mieszkania, działki budowlane, samochody).
Wrażliwość, czyli stopień w jakim ogólny poziom cen wpływa na realny dochód zależy od:
poziomu skłonności do konsumpcji - skłonność do zmiany struktury wydatków, skali,
poziomu skłonności banków do zmiany stopy % w przypadku zmiany realnej wartości podaży pieniądza,
poziomu skłonności podmiotów rynkowych do zmiany wydatków na inwestycje pod wpływem zmiany stóp procentowych.
Konsumpcja.
Konsumpcja gospodarstw domowych ma również wpływ na wielkość realnego dochodu, ponieważ konsument wydaje swój dochód i w ten sposób zwiększa popyt konsumpcyjny. Popyt konsumpcyjny w krótkim okresie czasu pobudza produkcję do wzrostu.
Konsumpcja gospodarstw domowych zależy od:
wysokości stóp procentowych od lokat bankowych (konsumpcję ogranicza wysoka stopa procentowa),
krańcowej skłonności ludności do konsumpcji (psychologiczna chęć do wydawania pieniędzy),
oczekiwań przyszłych okresów (zmiany cen, podatków, poza tym zmiany decyzji administracyjnych - import, eksport, cła, poziom dochodu narodowego).
Dochód i konsumpcja są dwiema zbieżnymi kategoriami. Jeśli dochód rośnie, rośnie też konsumpcja.
Krańcowa skłonność do konsumpcji obejmuje wszystkie podmioty rynkowe.
I przykład - konsument:
Pracownik dostał 200 zł premii. Odłożył 50 zł, a resztę wydał na bieżąco. Ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji? 0,75
II przykład - przedsiębiorstwo:
Rząd przeznaczył 3 mln zł na komputeryzację policji. Firma produkująca komputery i oprogramowanie ma dodatkowo 3 mln zł dochodu. Zakładamy, że krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 0,7. konsumpcja firmy będzie wynosiła 2,1 mln zł, a oszczędności 0,9 mln. Wobec tego popyt konsumpcyjny wzrośnie o 2,1 mln zł.
Oszczędności i inwestycje.
Oszczędności są bierną stroną kapitału. Dzielimy je na:
prywatne - dochodu osobiste ludności (dyspozycyjne),
państwa - nadwyżka budżetowa,
świata - różnice walutowe, utrzymanie ambasad.
Oszczędności nie muszą się równać inwestycjom. Inwestycje mogą być większe od oszczędności, gdy weźmiemy kredyt lub mamy do dyspozycji kapitał zagraniczny.
Przez inwestycje rozumiemy inwestycje produkcyjne i nieprodukcyjne.
W gospodarstwie domowym inwestycją jest tylko mieszkanie. Jeśli I < K oznacza to, że większość dochodu została przejedzona. Konsumpcja tworzy popyt konsumpcyjny, który w krótkim okresie czasu pobudza gospodarkę do rozwoju. Konsumpcja jest zawsze, nawet gdy dochód wynosi 0,-. W dłuższym okresie czasu O = I (globalne ujęcie).
Popyt konsumpcyjny i inwestycyjny powstaje przez połączenie wszystkich oszczędności.
Wydatki rządowe - część zagregowanego popytu - K + I + G + Ex = K + O + T
zagregowany popyt (wydatki makro) = zagregowana podaż (fizyczna wielkość produkcji)
Wydatki rządowe:
na sferę budżetową,
na transfery,
na subsydia i subwencje - dopłaty dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,
rozliczenia z bankami,
obsługa długu publicznego,
wydatki majątkowe - roboty publiczne w kraju i za granicą,
fundusz kościelny - utrzymywanie emerytowanych zakonników i księży, płace katechetów,
inne rozliczenia wynikające z bilansu handlowego i płatniczego.
Zagregowany popyt w krótkim okresie wpływa na wielkość produkcji (dochodu realnego). Produkuje się tyle, ile żądają odbiorcy (zapotrzebowanie). W krótkim okresie czasu popyt określa rozmiary produkcji tylko w zakresie konsumpcji. Produkcja jest wrażliwa na wielkość popytu konsumpcyjnego. Popyt konsumpcyjny może wywołać nominalny wzrost cen (złudzenie pieniężne).
W długim okresie popyt nie wpływa na wielkość produkcji. Wielkość produkcji może kształtować popyt inwestycyjny.
Zagregowana podaż = K + O + T - to strumień dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie czasu, przy każdym ogólnym poziomie cen.
ogólny
poziom
cen
AS
- krzywa podaży krótkookresowej
realny dochód
Zagregowana podaż może być na różnych poziomach produkcji. Produkcja potencjalna to najwyższy poziom produkcji przy wykorzystaniu wszystkich czynników produkcji. Wykorzystanie wszystkich czynników produkcji jest w praktyce niemożliwe. Równowaga makro może istnieć także na niższym poziomie wykorzystania czynników produkcji.
W krótkim okresie można oczekiwać, że ogólny wzrost cen wywoła zwiększenie produkcji. Wzrost inflacji wywołuje wzrost produkcji dlatego, że podmioty rynkowe ulegają złudzeniu pieniężnemu. Podmioty rynkowe mogą łudzić się krótko, że rośnie realny dochód, że coś zyskali przez wzrost cen. Podobnie łudzą się konsumenci. Nominalny wzrost płac odbierają jako realny, angażują się w pracy, a po pewnym czasie orientują się, że nie zarabiają więcej.
Złudzenie pieniężne (iluzja) trwa krótko. Producenci tracą motywację do wzrost produkcji, gdy orientują się, że nic nie zyskują.
Zagregowana podaż tylko w krótkim okresie jest wrażliwa na to złudzenie pieniężne. W długim okresie podaż jest niewrażliwa na zmianę cen.
Na zmianę podaży wpływa:
pozyskanie dodatkowych czynników produkcji,
wielkość złudzenia pieniężnego,
regulacja płac - ingerencja państwa i związków zawodowych,
technologia,
możliwość pozyskania nowych czynników produkcji (gaz, ropa),
oczekiwania podmiotów na zmiany w przyszłych okresach (wskaźnik optymizmu lub pesymizmu, zmiany podatków, cen).
Wzrost inflacji wywołuje spadek opłacalności wytwórczej. Wywołuje również zmniejszenie realnej wartości podaży pieniądza.
Ekonomia podażowa.
Przedstawiciele:
Milton Friedman - twierdził, że popyt globalny zależy od rozmiarów produkcji, a produkcja zależy od czynników produkcji. Trzeba jak najwięcej produkować, a popyt się znajdzie.
Say - twierdził, że nie ma nadprodukcji, ponieważ całość produkcji znajdzie nabywców.
Następuje samoregulacja w gospodarce bez wpływu czynników zewnętrznych przez podwyżki i obniżki cen. Teoria ta zakłada również, że gospodarka osiągnie równowagę tylko przy produkcji potencjalnej (przy wykorzystaniu wszystkich czynników produkcji).
Ekonomia popytowa.
Ekonomia popytowa to punkt widzenia J. Keynesa, który mówił, że rozmiary produkcji (podaż) zależą od popytu globalnego. Podaż zależy od popytu konsumpcyjnego, tak jak inwestycje i oszczędności. Popyt konsumpcyjny może kształtować wielkość inwestycji w krótkim okresie. W krótkim okresie inflacja powoduje złudzenie, że rosną ceny i należy zwiększać produkcję.
Popyt może kształtować inwestycje nie produkcyjne. Te inwestycje rozwija państwo. Przykład:
wydatki państwa na roboty publiczne,
zmniejszenie bezrobocia,
bezrobotni dostaną wynagrodzenie i zwiększą popyt konsumpcyjny,
popyt konsumpcyjny pobudzi do rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjne i nastąpi ożywienie.
Ożywienie gospodarcze wywołane popytem konsumpcyjnym spowodować może wzrost popytu inwestycyjnego. Problem polega na tym, że nie wszystkie oszczędności mogą być wydane na inwestycje.
Keynes zakłada, że rzeczą naturalną jest niepełne wykorzystanie czynników produkcji. Równowaga na rynku może być na poziomie niższym, niż produkcja potencjalna. Keynes przewidział wzrost gospodarczy przy pomocy mnożnika inwestycyjnego. Mnożnik inwestycyjny to reakcja łańcuchowa - jedna inwestycja powoduje rozpoczęcie drugiej inwestycji.
Polityka fiskalna.
Polityka fiskalna polega na osiągnięciu celów makroekonomicznych przy pomocy narzędzi budżetowych.
Dochody budżetu:
podatki,
dochody z prywatyzacji,
zyski z państwowych przedsiębiorstw,
dodatnie różnice kursów walut,
odsetki z rozliczeń międzynarodowych,
wpływy z inwestycji obcokrajowców.
Wydatki budżetowe:
transfery,
subwencje, dotacje, subsydia - redystrybucja dochodu,
na sferę budżetową (sądy, obrona narodowa),
na oświatę, kulturę, zdrowie,
obsługa długu publicznego (zobowiązania państwa wobec obywateli - obligacje),
wydatki majątkowe - roboty publiczne w kraju i za granicą (ambasady, cmentarze, zabytki),
dopłaty do funduszu kościelnego.
Podatki - uregulowane prawem podstawowe świadczenie na rzecz państwa, obowiązkowe, powszechne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne. Podatki zmniejszają dochód społeczeństwa i przedsiębiorstw.
bezpośrednie - podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych (wprowadzony w `92 r),
pośrednie:
podatek od towarów i usług (VAT - podatek od wartości dodanej), odlicza się wartość przeniesioną,
rolnik cukrownia fabryka cukierków
buraki cukier cukierki
koszt + wartość dodana koszt + wartość dodana
akcyza - podatek konsumpcyjny, podnosi koszt produkcji, a więc zwiększa koszt podaży towaru, rośnie cena towaru.
W okresie krótkiej dekoniunktury (recesja) warto obniżyć na jakiś czas podatki, aby producenci mogli zachować realność posiadanych kapitałów (aby mogli zwiększyć produkcję). Obniżenie podatków na chwilę jest niebezpiecznym posunięciem. Powrót do wyższej stawki wywołuje protest.
Deficyt budżetowy.
Deficyt budżetowy - różnica między wpływami a wydatkami w budżecie, zwiększa zobowiązania państwa. Istnienie długu publicznego i deficytu jest powszechne w świecie i niekorzystne. Dług publiczny jest korzystny wtedy, gdy jest to kwota kredytu, który państwo zaciągnęło na inwestycje publiczne.
Formy zmniejszania deficytu:
sprzedaż obligacji i innych papierów wartościowych,
emisja pieniądza (grozi inflacją),
sprzedaż bonów skarbowych.
Instrumenty polityki państwa:
organizacja robót publicznych,
automatyczne stabilizatory (regulatory) koniunktury - różnego rodzaju oddziaływania przez państwo za pomocą np. podatków, koncesji, subsydiów.
Państwo może przyspieszyć koniunkturę (akcelerator). Albo będzie „rzucać” pieniądze na rynek albo zabierać za pomocą podatków. Może odwlekać działanie np. wypłacając stypendia kilka miesięcy później.
Cykle koniunkturalne.
Koniunktura to całokształt wskaźników charakteryzujących stan gospodarki. Te wskaźniki to:
PKB - 3,7 % +
Inflacja - 1,7 % +
Bezrobocie - 20 % -
Eksport +
Saldo bilansu handlowego +
Saldo bilansu płatniczego -
Trend - długookresowa zmiana aktywności gospodarczej np. tendencje wzrostu PKB - trend rosnący.
Wzrost gospodarczy mierzy się stopą PKB. Wzrost krótkookresowy jest wtedy, gdy zwiększamy produkcję przy wykorzystaniu istniejących czynników produkcji. Wzrost długookresowy wymaga inwestycji i wzrostu postępu technicznego, nowych technologii i większej wydajności pracy, co wiąże się z postępem technicznym.
W gospodarce rynkowej zachodzą ciągłe zmiany, które powodują wahania koniunkturalne. Te wahania są względnie regularne. Powtarzają się zmiany aktywności gospodarczej. Te wahania układają się w tzw. cykle. Cykle trwają 4-8 lat. Można je przewidzieć na podstawie wskaźników statystycznych lub ankiet kierowanych do firm.
PNB
(PKB)
Depresja Kryzys Rozkwit Ożywienie Depresja Kryzys Rozkwit Ożywienie
|
czas
Cechy cykli:
→ rozkwit: maleje bezrobocie, rośnie produkcja i eksport, wysoki poziom inwestycji, powstają zapasy, podaż jest większa od popytu, zachwianie równowagi → kryzys: zmniejszenie produkcji, zmniejszenie zatrudnienia, wzrost stóp procentowych, bessa na giełdzie → depresja: niska aktywność gospodarcza, niski poziom produkcji, spada PNB, bezrobocie, spadają płace realne, niższe ceny towarów, więcej pieniądza w obiegu, inflacja lub regulacja stopami procentowymi → ożywienie: zwiększenie popytu z tytułu niższych cen, wzrost produkcji, wzrost inwestycji, wzrost popytu inwestycyjnego, większa produkcja, rośnie dochód → rozkwit
Przyczyny cykli:
zewnętrzne np. globalizacja w handlu międzynarodowym,
wzrost podatków pośrednich i bezpośrednich,
zbyt restrykcyjna polityka pieniężna i fiskalna państwa,
sztuczny impuls popytowy na krótko, by wygrać wybory,
nadmierne zapasy z okresu rozkwitu,
nadmierne inwestycje,
akcelerator - państwo pobudza wydatki inwestycyjne lub spowalnia, akcelerator może wywoływać wzrost produkcji.
Dopuszczalna granica zadłużenia kraju:
(Rz + q) Zn ≤ ΩEx
gdzie:
Rz - odsetki płacone,
q - raty długu,
Zn - wielkość zaciągniętych kredytów,
Ex - eksport.
Wskaźnik ten nie powinien przekraczać 25 % całości.
Gospodarka liberalna (ciąg dalszy).
Zalety:
równość i otwartość na poglądy innych,
cenione są innowacje i twórczy charakter człowieka,
wszystko jest towarem,
swoboda, dostępność,
dała szybki dobrobyt państwom, ale niektórym,
Wady:
panuje gospodarka rynkowa, ale jest ograniczona przez działalność wielkich korporacji,
załamanie produkcji rolnej np. Indie,
upadek krajowych banków,
kult siły (przemoc),
eksponowany jest interes własny zamożnych ludzi,
pogarda dla biednych, nieprzystosowanych (wykształcenie, zdrowie za pieniądze),
uzależnienie od międzynarodowego funduszu walutowego,
wzrost siły rynków kapitałowych wyzwolonych spod kontroli państwa,
zmuszanie państw do reguł gry kapitałowej,
swoboda wyboru lokalizacji,
monopolizacja sektorów gospodarki,
ograniczenie demokratycznej kontroli nad decyzjami gospodarczymi,
uzależnienie od korporacji i kapitału spekulacyjnego,
prowadzi do ograniczenia mechanizmu wolnego rynku,
brak reguł prawa, zasady wyznacza ten kto działa szybko i bezwzględnie.
Gospodarka liberalna jest zagrożeniem dla wolnego rynku.
www.student.e-tools.pl
16
Wyszukiwarka