GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ

• Geneza polityki społecznej

• Polityka społeczna w różnych wizjach ładu społeczno - gospodarczego

• Cel, zakres i środki działania polityki społecznej. Polityka społeczna w systemie nauk. Polityka społeczna a polityka gospodarcza

• Podmioty polityki społecznej

• Infrastruktura społeczna

• Przemiany w poziomie i strukturze konsumpcji gospodarstw domowych w Polsce po 1990 r.

• Kwestia ubóstwa

• Zabezpieczenie społeczne: ochrona zdrowia, ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna

LITERATURA:

• A. Kurzynowski /(red.), Polityka społeczna, SGH, W-wa 2007

• R. Gabryszak, Magierka, Wprowadzenie do polityki społecznej.

PRZEMYSŁ FABRYCZNY

Polityka społeczna- działalność państwa, która wraz z innymi działaniami publicznych sił społecznych, zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności i stosunków międzyludzkich; zajmuje się badaniem problemów społecznych i proponuje rozwiązania tych problemów.

Koniec XVIII w/ początek XIX- początek polityki społecznej- liberalizm w gospodarce powodował ujemne skutki, pojawiły się problemy w społeczeństwie; XIX w.- powstanie i rozwój przemysłu fabrycznego, władza ekonomiczna w rękach przedsiębiorców kapitalistycznych. Brak organizacji, które mogłyby bronić praw robotników powstały:

• Wyzysk- niskie pensje, nadgodziny, brak odpowiednich warunków pracy, zmuszanie do pracy kobiet i dzieci

• Niepewność- możność utraty pracy lub niemożność w ogóle podjęcia pracy

• Ciężkie warunki mieszkaniowe- budynki typu koszarowego, liczne rodziny

Spowodowało to demoralizację i wyniszczenie demograficzne-> to były przyczyny podjęcia działań interwencyjnych i humanitaryzacyjnych. Najważniejszy był szeroko pojęty interes społeczny. Rozwijały się: choroby, epidemie, przestępczość, potrzeby wojsk, postęp techniczny

FORMY WYZYSKU:

• Kilkunastogodzinny dzień pracy

• Głodowy poziom płac

• Masowe zatrudnianie znacznie niżej opłacanych kobiet i dzieci

• Zaniedbanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

• Brak zabezpieczenia w przypadku bezrobocia

• Trudne warunki mieszkaniowe

Maltus (teoria Maltusa mówiła o konieczności zmniejszania liczby ludności)

a) środki pozytywne- umieralność ( max zagęszczenie mieszkań, wąskie uliczki, brak kanalizacji-> więcej zachorowań-> śmierć)

b) środki prewencyjne ( zmniejszenie urodzeń, celibat); poza tym twierdził, że kobieta powinna szukać mężczyzny, który będzie w stanie wychować 5 dzieci; dzieci powinny pracować od 6 lat; skutek: wyniszczenie, demoralizacja

PRZESŁANKI DZIAŁAŃ INTERWENCYJNYCH:

• Względy humanitarne

• Zachowanie pokoju społecznego ( świadomość klas rosła, zaczęli domagać się swoich praw)

• Zagrożenie chorobami zakaźnymi ( główna przyczyna zgonów, brak służby zdrowia, brak leków, złe warunki sanitarne, antybiotyk wynaleziono dopiero w 40. latach)

• Zagrożenie zjawiskami z zakresu patologii społecznej (przestępstwa przeciwko życiu i mieniu)

• Potrzeby armii (zdrowy rekrut)

• Koszty przygotowania zawodowego ( skomplikowane procesy technologiczne, kwalifikacje wysokie pracownika, wyszkolony pracownik o którego trzeba dbać)

• Wyrównywanie kosztów produkcji w zmaganiach konkurencyjnych

DROGI ROZWOJU POLITYKI SPOŁECZNEJ:

• Interwencja państwa (w dziedzinie stosunków pracy, np. podniesienie minimalnego wieku zaczynania pracy, zakaz pracy nocnej kobiet, te zakazy się rozszerzały i obejmowały coraz więcej grup społecznych i działów gospodarki; najpierw górnictwo, powstał system ochrony pracy- rozwinięty zespół praw, pierwszy powstał w Anglii w latach 30. XIX)

• Działalność organizacji zawodowych robotników (związków zawodowych, walczyli o prawa do zrzeszania się w związki i prawo do protestu; wywalczyli je, wykształciły się 2 nurty: a) nurt reformatorski ( stopniowe reformy) b) ruch rewolucyjny ( brak ustępstw, walka)

• Rozwój form samopomocy i przezorności społecznej ( kasy brackie, kasy społeczne, wypłacanie świadczeń w przypadku utraty osoby, pieniądze pochodziły ze składek członków; miały małe znaczenie, bo niskie były składki)

• Ubezpieczenia społeczne ( powołał je do życia Bismarck w Niemczech w latach 80. XIX w.)

GENEZA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH:

• Ubezpieczenia chorobowe (Niemcy 1883)

• Ubezpieczenia wypadkowe (Niemcy 1884)

• Ubezpieczenia emerytalno - rentowe (Niemcy: emerytalne i inwalidzkie - 1889, renty rodzinne - 1911)

• Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia (Anglia 1911)

• Ubezpieczenia rodzinne (Belgia 1930)

POLITYKA SPOŁECZNA:

• Działalność praktyczna

• Nauka

NAUKA O POLITYCE SPOŁECZNEJ:

Uogólnia doświadczenia praktyki i formułuje wskazania na jej użytek

POLITYKA SPOŁECZNA W POLSCE MIĘDZYWOJENNEJ:

• Nurt liberalny

• Nurt katolicki

• Nurt socjalistyczny (socjaldemokratyczny)

NURT LIBERALNY Gąbiński- nauka o łagodzeniu i załatwianiu kwestii społecznych

Zadanie zapewnienia nowożytnemu społeczeństwu równowagi i rozwoju wśród nowych warunków życia.

KWESTIA SPOŁECZNA

Problem społeczny, który:

• Jest następstwem niedostosowania sposobu w jaki funkcjonuje społeczeństwo do podstawowych potrzeb jego członków

• Ma szeroki zasięg

• Jest dotkliwy dla społeczeństwa jako całości

• Nie jest możliwy do rozwiązania własnymi siłami grupy społecznej, której dotyczy

• Jest względnie trwały

KWESTIE SPOŁECZNE ( wg Gąbińskiego najważniejszym problemem była nierówność ekonomiczna)

• Nierówności ekonomicznej

• Robotnicza

• Kobieca

• Produkcji drobnej

• Przesileń gospodarczych

• Lichwy

• Ubogich

• Emigracji

• Mieszkaniowa

Każdy problem społeczny miał wiele aspektów:

• Ekonomiczny

• Prawny

• Polityczny

• Techniczny

• Obyczajowy

• Etyczny

• Wychowawczy

Aby rozwiązać kwestię społ. Trzeba rozwiązać wszystkie te aspekty, w przeciwnym razie nic to nie da.

NEOLIBERALIZM ( Zweig)

• Większa elastyczność w podejściu do życia

• Upowszechnienie własności

• Nowy stosunek do człowieka

Reforma społeczna powinna polegać na zapewnieniu każdemu człowiekowi prawa do pracy i godnego życia. Opowiadał się za interwencjonalizmem w rozsądnych granicach.

Zakres interwencjonalizmu ( wg Zweiga)

• Przeciwstawianie się wszelkiej monopolizacji

• Ochrona rynku konsumenta

• Ochrona interesów obywateli

• Ochrona świata pracy przed wyzyskiem

• Normowanie czasu pracy

• Kontrolowanie warunków wykonywania pracy

GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE KATOLICKIEJ NAUKI SPOŁECZNEJ

• Ks. A. Szymański (1881-1942) - problemy społeczne ujmował systemowo, przenosił myśli encyklik papieskich na polski grunt

• Ks. A. Wóycicki (1878-1950) - najwybitniejszy znawca dziejów ruchów robotniczych na ziemiach polskich

• Filozofowie: ks. F. Sawicki, ks. J. Woroniecki

• Socjolog: ks. W. Adamski

• Ekonomiści: L. Caro, L. Górski, ks. A. Roszkowski

PRZEDSTAWICIELE NURTU SOCJALISTYCZNEGO

• L. Krzywicki (1859-1941) - twórca i dyrektor Instytutu Gospodarstwa Społecznego

• K. Rzeczkowski - opracowanie podstaw teoretycznych polityki społecznej

• S. Rychliński (1903-1944) - badania nad strukturą społeczną

• K. Korniłowicz (1892-1939) - dyrektor Instytutu Spraw Społecznych

• E. Strzelecki (1894-1967)

ZASTRZEŻENIA DO POLITYKI SPOŁECZNEJ W POLSCE W LATACH 50.

• Ideologiczne obciążenia terminu „polityka społeczna”

• Kwestionowanie potrzeby stosowania środków i metod działania właściwych polityce społecznej

• Niemożliwość wyodrębnienia środków i metod rozwiązywania problemów społecznych w osobną gałąź polityki państwa socjalistycznego

ROZWÓJ POLITYKI SPOŁECZNEJ PO 1956:

• Przywrócenie polityki społecznej

• Reaktywowanie SGH 1957r.

• Przedstawiciele: E. Strzelecki, J. Rosner

• Rozwój kształcenie i ożywienie badań w zakresie polityki społecznej

KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA:

• Ośrodki akademickie: Krakowski, Warszawski, Lubelski

• Dorobek ks. Kard. S. Wyszyńskiego i ks. Kard Wojtyły

• Przedstawiciele: ks. Skrzeszewski, ks. J. Majka

DODKTRYNY POLITYKI SPOŁECZNEJ

ZAŁOŻENIA:

• Gospodarka jest jedynym źródłem dostarczającym środków na realizację zadań w sferze polityki społecznej

• Sfera dystrybucji produktu społecznego jest podstawowym obszarem, na którym są realizowane zadania polityki społecznej

• Ogólna wizja mechanizmu gospodarczego i przyjętego zasady podziału przesądzają o tym, kto będzie pełnił rolę podmiotu polityki społecznej i o ich hierarchii

DOKTRYNY:

• Liberalizm

• Społeczna nauka Kościoła

• Doktryna socjaldemokratyczna

• Doktryna marksistowska

LIBERALIZM

Jest ona charakterystyczna dla ustroju kapitalistycznego, w późniejszym okresie przekształciła się w neoliberalizm

ZASADY DOKTRYNY LIBERALNEJ:

• Wolność jednostki

• Własność prywatna

• Bogacenie się

Wolność jednostki

Człowiek jest istotą racjonalną i tak się zachowuje. Nie jest skrępowany, a więc w swojej działalności gospodarczej kieruje się dążeniem do maksymalizacji zysku, bądź jeśli nie osiąga zysku to dąży do minimalizowania straty.

Ingerencja państwa jest zbędna. Państwo powinno być opiekunem własności prywatnej i przestrzegać prawa. Doktryna zakłada że ani państwo ani społeczeństwo nie mogą ograniczać indywidualnych działań jednostki. Jednostka może prowadzić dowolna działalność gospodarczą. Jedynym ograniczeniem są przepisy prawa.

Liberalizm jest doktryną indywidualistyczną. Interes społeczeństwa to suma interesów jednostek. Doktryna liberalna leży u podstaw układu demokratycznego. Opiera się na utylitaryzmie. Najlepsza jest ta działalność która daje największe zadowolenie największej liczbie jednostek. Liberalizm jest gloryfikacją egoizmu, regulowanego przez prawo.

Podstawa gospodarki jest tu rynek który spełnia rolę koordynatowa w stosunku do niezależnych i rozproszonych milionów podmiotów gospodarczych. Cała produkcja jest zorientowana prorynkowo. Tam ustala się popyt i podaż. Rynku nie stworzył człowiek. Powstał w wyniku ewolucji, poza świadomością i wolą społeczeństw.

Własność prywatna

Jednym z głównych elementów ładu gospodarczego jest własność prywatna. Powstała i ukształtowała się w wyniku procesu ewolucyjnego, który był podobny do ewolucji rynku. Ewolucja ta spowodowała że gospodarka jest bardzo skomplikowana i wewnętrznie złożona. Ta złożoność powoduje że trzeba odstąpić od ingerencji w te mechanizmy, gdyż może to im zaszkodzić. Człowiek nie jest w stanie zgromadzić i przetworzyć takiej ilości informacji aby mógł zastąpić rynek jakimś innym mechanizmem, który byłby lepszy od rynku. Polityka gospodarcza powinna ograniczyć się do dbania o autonomię tych mechanizmów.

Na rynku odbywa się dystrybucja dochodów. Nie można na tej podstawie dokonywać ocen moralnych. Dystrybucja nie może być oceniana w kategoriach moralnych. Rynek stoi poza wartościowaniem. Rynek jest pierwsza i ostatnia instancją w zakresie redystrybucji.

Próby arbitralnego ingerowania w rozdział dochodów zakłócą istotę procesu gospodarowania, spowodują ubóstwo, nędze społeczeństwa. Stworzą wtedy poważne niebezpieczeństwo dla gospodarki. Wszelka protekcja ubogich przyczynia się do pogłębiania biedy i zmniejsza rentowność produkcji. Suma czystego dochodu do podziału maleje.

Bogacenie się

Potencjalnym obiektem troski powinny być tylko te osoby, które znajdują się w stanie ubóstwa absolutnego, czyli są w stanie zagrażającym ich życiu i funkcjonowaniu. Doktryna liberalna przyjmuje że takie osoby mogą uzyskiwać pomoc od tych którym powodzi się lepiej. Najlepszym rozwiązaniem jest działalność charytatywna. Każdy uczestnik gry rynkowej, również ten który odniósł sukces, musi liczyć się z możliwością porażki. Każda jednostka powinna starać się zabezpieczyć aby przetrwać ciężkie chwile. Służą temu prywatne ubezpieczenia od różnego rodzaju ryzyka np. utraty zdrowia, pracy, starości i śmierci. Odpowiedzialność za sprawy socjalne spada na jednostki społeczeństwa. Każdy jest przedmiotem i podmiotem polityki społecznej i każdy musi dbać o siebie.

Jednostka może korzystać z pomocy:

*prywatnych instytucji ubezpieczeniowych

*rodziny

*organizacji charytatywnych, fundacji.

ZADANIA PAŃSTWA:

• Opiekun własności prywatnej

• Dbanie o przestrzeganie w życiu reguł uczciwej gry

• Rola „stróża nocnego”

RYNEK

Wynik procesu ewolucyjnego dokonującego się poza wolą i świadomością jednostek i zbiorowości ludzkich. Rynek jest towarem ewolucji. Jest instytucją skomplikowaną i niezależną od woli, czy działań ludzkich.

Zadania:

• Koordynacja działalności podmiotów gospodarczych

• Określanie wartości całej zorientowanej prorynkowo produkcji

ZADANIA POLITYKI EKONOMICZNEJ:

• Dbanie o możliwie najszerszą autonomię rynku

• Przeciwdziałanie jakimkolwiek ingerencjom w układy rynkowe

• Przeciwdziałanie zastępowaniu układów rynkowych rozwiązaniami pozarynkowymi

HIERARCHIA PODMIOTÓW

Jednostka prywatne instytucje

ubezpieczeniowe

Rodzina

Organizacje charytatywne,

Fundacje itp.

Państwo

Każdy jest podmiotem i przedmiotem polityki zorganizowanej we własnym zakresie. Państwo zajmuje bardzo niska pozycję. Na państwo patrzy się pod kątem możliwości korupcyjnych. Państwo jest rzeczą konieczną, ale traktuje się je jako zło konieczne.

DOKTRYNA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA

W Polsce ponad 90% ludzi jest katolikami, dlatego doktryna ta jest ważna.

Ma ona charakter etyczny. Przejawia się on w sposobie podejścia do problemów (co wolno?, czego nie wolno?, co jest dobre?). z tego punktu widzenia podejmuje jakieś działania. Nakazuje pomoc słabszym, pokrzywdzonym, biednym. Nie tylko jednostkom, ale całym społeczeństwom. Należy dzielić się z innymi, zwłaszcza gdy ma się w nadmiarze.

Bogactwo duchowe jest najważniejsze, dlatego nauka ta zajmuje się zwłaszcza sytuacja ludzi w kontekście ich doskonalenia duchowego. Bogactwo materialne jest pomocne w osiąganiu bogactwa duchowego.

ROZWÓJ KATOLICKIEJ NAUKI SPOŁECZNEJ (encykliki papieskie)

• Rerum Novarum (1891) Leona XIII - respektowanie ludzkich naturalnych praw robotników, staranie o ich dobro materialne i duchowe

• Quadragesimo Anno (1931) Piusa XI - propozycja budowy ustroju społecznego opartego na korporacjonizmie, głoszenie zasady pomocniczości

• Mater ed Magistra (1961) Jana XXIII - problem przeludnienia i niedorozwoju

• Pacem in Terris (1963) Jana XXIII - prawa człowieka, zbiór wskazówek, wg których powinnu działać podstawowe podmioty kształtujące życie społeczeństwa

• Kaudium et spes (O Kościele w świecie współczesnym) (1965) Sobór Watykański II - koncepcja człowieka i społeczeństwa, życia społecznego i gospodarczego

• Populorum progressio (1967) Pawła VI - problem nierówności i niesprawiedliwości społecznej, zwłaszcza w odniesieniu do Trzeciego Świata

• Laborem exsercens (1981) Jana Pawła II - wartości związane z pracą będącą centralnym problemem polityki społecznej

Nauka społeczna Kościoła zmierza do wyjaśnienia zmieniającej się rzeczywistości, przy odwołaniu się do chrześcijańskiej koncepcji osoby ludzkiej. Zmierza do ukierunkowania działalności człowieka formułując zasady postępowania - kategorie aksjologiczne. Koncentruje się na godności człowieka i jego prawach wynikających z racji moralnych.

PODSTAWOWE PROBLEMY KATOLICKIEJ NAUKI SPOŁECZNEJ

Nauka ta stara się odpowiedzieć na szereg pytań:

• Co wolno, a czego nie wolno

• Co jest sprawiedliwe

• Co umacnia człowieka

• Co umacnia godność człowieka, a co ją narusza

• Co zagraża pokojowi między ludźmi

Nauka ta wytycza nakaz pomocy temu, kto jest słabszy, ubogi itp. Należy się dzielić, zwłaszcza jeśli mamy dużo dóbr. Zajmuje się sytuacją ludzi szczególnie w kontekście ich doskonalenia duchowego.

KATEGORIE AKSJOLOGICZNE KATOLICKIEJ NAUKI SPOŁECZNEJ

1. Dobro wspólne

2. Godność osoby

3. Prawa człowieka

4. Solidarność

5. Upodmiotowienie

6. Zasada pomocniczości

A) dobro wspólne

Ogół takich warunków życia społecznego, w których ludzie mogą pełniej i łatwiej osiągnąć własną doskonałość.

Jest zaprzeczeniem interesu klasowego (które dotyczy określonych grup społecznych) bo dotyczy wszystkich obywateli. Przeciwstawia się liberalnemu egoizmowi, bo prowadzi do wynaturzeń. Podkreśla że w życiu należy kierować się dobrem grupowym (całego społeczeństwa), a nie dobrem konkretnej osoby. Równość obywateli i jednakowe prawo każdego członka wspólnoty aby stać się lepszym.

Zakres dobra wspólnego:

• Zatrudnienie jak największej liczby pracowników

• Przeciwdziałanie tworzeniu się uprzywilejowanych grup

• Odpowiednie dostosowanie płac do cen towarów

• Zapewnienie dostęp dóbr i usług jak największej liczbie obywateli

• Ograniczenie dysproporcji pomiędzy sektorami

• Dbanie o to aby osiągnięty dobrobyt służył pokoleniu nie tylko obecnemu, ale i następnym

Zakłada współpracę między obywatelami, między państwem a obywatelami. Zakłada więc idealny rząd państwa.

F) zasada pomocniczości

Nie wolno odbierać poszczególnym ludziom i powierzać społeczności tego, co mogą wykonać własnymi siłami i z własnej inicjatywy. Szkodliwe byłoby przejmowanie przez większe i nadrzędne społeczności tych zadań, które skutecznie mogą zostać wykonane przez społeczności niższego rzędu.

Pozwala utrzymać podmiotowość jednostki, ale i grup społecznych. Wiąże się ze sposobem funkcjonowania państwa. Zasada ta ma charakter praktyczny.

SPOSÓB REALIZACJI WŁADZY

Nauka społeczna kościoła opowiada się za decentralizacją władzy. Interwencja gospodarcza lub społeczna państwa powinna nie hamować wolności działania osób prywatnych ale ma ja zwiększać. Równocześnie musza być zachowane prawa każdej jednostki.

D) zasada solidarności

Problem degradacji człowieka jako podmiotu pracy (alienacja pracy). Reakcją na alienacją pracy ma być solidarność.

Solidarność - mocna i trwała wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego, czyli zarówno dobra wszystkich, jak i każdego. Solidarność to nie tylko pomoc innym, ale czucie się odpowiedzialnym za ich dolę. Powinna zmierzać do rozwiązania rożnych problemów.

B) godność człowieka

Stanowi podstawę uprawnień danej osoby w życiu społecznym. Obrona tej godności to dobro społeczne. Dotyczy ona najsłabszych i najstarszych. Jej ochrona wymaga przestrzegania praw które tej osobie przysługują.

C) prawa człowieka związane z polityką społeczną

• Do życia

• Do godnego człowieka poziomu życia

• Do korzystania z wartości moralnych i kulturalnych

• Do wolnego wyboru stanu i do swobody życia rodzinnego

• Do wolnego wyboru zawodu

• Do zrzeszania się

• Do emigracji i imigracji

• Do udziału w życiu publicznym

• Do ochrony swoich praw

W tych prawach wyrażają się obowiązki państwa dla warunków do godziwego życia jednostki. Dotyczy to zapewnienia podstawowych świadczeń w przypadku utraty zdrowia lub starości.

F) upodmiotowienie

Własność prywatna jest pierwotna i pełni szereg istotnych funkcji:

• wiąże człowieka ze sobą

• motywuje człowieka do pracy

• poszerza swobodę działania człowieka

• sprzyja bogaceniu się ludzi

• funkcja edukacyjna

Nauka społeczna kościoła nie gloryfikuje własności prywatnej i nakłada na nią szereg obowiązków. Własność prywatna nie powinna być nadużywana na szkodę społeczeństwa. Podstawowym postulatem kościoła było zawsze uwłaszczenie. Z własności prywatnej płyną większe pożytki niż z własności państwowej, która prowadzi do pauperyzacji. Zadanie wytwarzania własność prywatna spełnia lepiej niż własność państwowa. Własność państwowa powinna uzupełniać własność prywatną w niektórych sektorach (np. bardzo drogich). Nie powinna zaś jej zastępować ani negować. Prawo własności stanowi gwarancję wolności i bodziec do korzystania z niej. Polityka społeczna nie może traktować człowieka instrumentalnie. Prawa człowieka jako jednostki, rodziny i państwa. Celem państwa jest realizacja szczęścia doczesnego obywateli. Ma ono służebny charakter wobec obywateli. Powinno urzeczywistniać warunki dla rozwoju osobowościowego człowieka. Państwo powinno usuwać negatywne zjawiska życia publicznego.

Pierwotnym podmiotem jest rodzina. W rodzinie kształtują się przyszli obywatele, realizowane są tu najważniejsze duchowe i materialne potrzeby jej członków. Rozwija się w oparciu o prace swoich członków ale wymaga w tym procesie ochrony i wsparcia. Państwo powinno troszczyć się o podmiotowość rodziny. Związki zawodowe, samorządy też zaspokajają określone potrzeby ludzi.

G) samopomoc

Zwalnia ludzi z oczekiwania na pomoc państwową. Ciężar pomocy powinien być rozłożony na setki organizacji. Wielkość ofert w zakresie zaspokajania potrzeb daje możliwość wyboru. Wymaga to jednak partnerstwa.

FUNKCJE WŁASNOŚCI PRYWATNEJ

• Podstawa bogacenia się

• Podstawa prestiżu w środowisku

• Motywowanie do pracy

• Zapewnia poczucia bezpieczeństwa

• Poszerzenie wolności działania

• Funkcja edukacyjna

Cel państwa

Realizacja szczęścia doczesnego obywateli

Państwo:

-sługą obywatela

-trwale urzeczywistnia warunki konieczne dla rozwoju wartości osobowych , życia materialnego, intelektualnego i religijnego ogółu obywateli

-usuwa wszystkie negatywne zjawiska życia publicznego

Zależność miedzy państwem a społeczeństwem

Tak daleko społeczeństwo to jak to jest możliwe,

tak daleko państwo jak to jest konieczne.

Hierarchia podmiotów

Rodzina Państwo

organizacje tworzące w oparciu i zasadę pomocniczości

Idea samopomocy

Rozwiązywanie problemów lokalnych , grupowych lub indywidualnych własnymi siłami, oddolnie w układach sąsiednich, gminnych, parafialnych, szkolnych itp. Ciężar działalności społecznej powinien być rozłożony na organizacje, a nie tylko na państwo.

KONCEPCJA (DOKTRYNA) SOCJODEMOKRATYCZNA

Rynek można poznać, aktywnie na niego wypływać i go doskonalić.

Podporządkowanie rynku

Regulacyjny mechanizm państwa:

polityka gospodarcza

(np. poziom inwestycji, preferencje rozwojowe, dobór partnerów zagranicznych )

Rynek

Własność prywatna

Etyczne kryterium oceny rynku jest możliwe

Dystrybucja dokonywana przez rynek autonomiczny

Nadmiernie nierówna

Niesprawiedliwa

Narzędzie regulacji

System podatkowo-transferowy, podporządkowany kryterium etycznemu

Orientacja równościowa

W tym wyraża się dążenie do zapewnienia ogółowi obywateli jednakowego , nie podlegającego zasadom komercyjnym, dostępu do szerokiej gamy usług i świadczeń socjalnych

Podmioty polityki społecznej

Państwo Podmioty pozapaństwowe

Jednostka

Przedmiotem polityki gospodarczej jest:

• poziom inwestycji

• preferencje rozwojowe

• dobór partnerów zagranicznych

• rozdział inwestycji (decyzje zależne od jego polityki)

Rynek nie jest poza moralnością. Dystrybucja jest nadmierna - niesprawiedliwa. Sprawiedliwość wiąże się ze zmniejszeniem różnic podziału dystrybucji. Jeżeli te różnice są mniejsze, jest to bardziej sprawiedliwe. Należy te różnice podać redukcji, służy do tego system podatkowo - transferowy (przejmowanie dochodów od jednej grupy i przesuwanie). Staje się on regulatorem dystrybucji, podporządkowanym kryterium moralności.

Orientacja równościowa to również dążenie do jednakowego dostępu do gamy usług i świadczeń socjalnych zaspokajających potrzeby podstawowe. Działanie w ścisłym sensie należące do polityki społecznej.

Sprawy socjalne stają się przedmiotem działalności państwa, nie maja charakteru charytatywnego, ale to nie oznacza jej likwidacji, jest korzystna i wspierana. W społeczeństwie są jednostki, które maja środki, aby działać, ale są sprawy które mogą być przeoczone przez państwo (tu instytucje pozapaństwowe). Działalność takich instytucji ma swobodę, jest autonomiczna. Państwo stymuluje wykonanie określonych ról przez podmioty pozapaństwowe (np. ulgi podatkowe).

Nie ma dążenia do likwidacji struktur podmiotów społecznych, ale państwo wkracza na ich terytorium, zepchnięcie instytucji pozapaństwowych na margines.

DOKTRYNA MARKSISTOWSKA

-nieograniczone możliwości poznawcze człowieka

-świadome przekształcanie rzeczywistości

-dążenie do osiągnięcia identyczności świata z posiadaną o nim wiedzą

Zastąpienie ładu produkcyjnego opartego na mechanizmie rynkowym przez ład centralnego planowania upaństwowionej gospodarki

Polityka gospodarcza nie jest korekcyjnym lub stymulacyjnym oddziaływaniem na niezależne podmioty gospodarujące, które realizują swoje cele na rynku przybiera charakter dyrektywnego zarządzania całością gospodarki.

• Przeciwieństwo liberalizmu w kwestii działania rynku - wiara w nieograniczone możliwości poznawcze człowieka - postulat świadomego przekształcenia rzeczywistości i przystosowania jej do swoich potrzeb. Dążenie do jedności wiedzy ze światem realnym - podstawy socjalizmu. Jeżeli wiedza wskazuje, że własność prywatna i rynek upadną, to trzeba je zlikwidować i wprowadzić nowe, lepsze mechanizmy. Otwarte pole do tworzenia innych rozwiązań. Jeżeli posiadana wiedza coś wskazuje należy podjąć działanie w gospodarce.

• Otwiera pole do kreacji nowego jakościowo układu, np. mechanizmu rynku i własności prywatnej.

• Zastąpienie ładu produkcyjnego mechanizmu rynkowego przez ład centralnie planowanej upaństwowionej gospodarki (powinien on odgrywać doskonalszą rolę niż dotychczasowe).

• Państwowa własność środków produkcji, ingerencja państwa.

• Polityka gospodarcza ma charakter dyrektywnego zarządzania całością gospodarki (jedno wielkie przeds.), wyglądało to przeciwnie niż u socjaldemokratów gdzie państwo miało zadanie korygujące i stymulujące.

• Likwidacja mechanizmu rynkowego (całkowita). W miejsce rynku wkracza centralne planowanie.

• Decyzje centralnego organu planowanie. Miało to usunąć społeczne nierówności i zaspokoić wszystkie potrzeby.

• Sprawiedliwy rozdział dochodów.

• Brak miejsca dla polityki społecznej.

Próby realizacji tych założeń przyniosłyby efekty (rezultaty):

• doszło do pozbawienia samodzielności społeczeństwa np. tworzenie miejsc pracy, ochrona zdrowia. Trzeba było korzystać z realizowanej przez państwo polityki mieszkaniowej.

• Siła perswazji różnych grup społecznych była różna, np. górnicy byli bardziej uprzywilejowani.

• Niska efektywność gospodarowania spowodowała ze w zakresie zasobów występował permanentny deficyt. Gospodarka niedoboru.

Dwupoziomowy charakter polityki społecznej

Poziom pierwszy: powszechny (ale nie egalitarny) regulator dostępu do deficytowych dóbr

i usług

Poziom drugi: ratownictwo społeczne w stosunku do osób, które w sposób szczególnie dla nich niekorzystny potraktowani zostali na poziomie pierwszym.

Państwo stało się jedynym podmiotem polityki społecznej.

Podmioty polityki społecznej

Państwo

Podmioty

pozapaństwowe

Jednostka (społeczeństwo)

Państwo określały obszary funkcjonowania instytucji pozapaństwowych, zlecano im prowadzenie określonych akcji ( Czerwony Krzyż, PCK) . Te instytucje zanikały same bo były zależne od datków obywateli.

Brak było środków na działalność o charakterze społecznym dla różnych grup społecznych. Państwo określało cele, środki finansowania określonych rodzajów działania.

MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ

Kryteria tworzenia typologii

• uwarunkowania dostępu do świadczeń i usług

• selektywność lub powszechność osłony socjalnej

• jakość i poziom świadczeń i usług

• zakres i cele polityki rynku pracy ( prawo do pracy czy prawo do zasiłku)

• sposoby finansowania programów socjalnych

Modele... (Richard Titmuss)

* marginalny lub rezydualny- potrzeby są zaspokajane w oparciu o rynek prywatny, o rodzinę, gdy nie są zaspokajane wkracza polityka społeczna o charakterze doraźnym, Uczy jak sobie radzić bez państwa. (Ameryka, Australia)

* motywacyjny- ( służebny, wydajnościowy)-program socjalny jest bardzo ważny dla polityki gospodarczej. Pełnią rolę służebną. Polityka ma ukształtować lojalność klasową i grupową, a więc kształtowanie zachowań ładu społecznego.(Niemcy)

* instytucjonalno- redystrybucyjny - polityka społeczna jako integralna instytucja w ramach społeczeństwa gwarantująca dostęp do szeregu świadczeń opierając się o kryterium potrzeb. Zakłada redystrybucję dochodów.(kraje nordyckie)

Modele ...( N.Furniss, T.Tilton)

1. Państwa pozytywnego - polityka społeczna ma chronić przed trudnościami z żywiołową grą sił rynkowych i redystrybucji dochodów. Świadczenia składają się na zabezpieczenie społeczne (ubezpieczenia). Celem jest wyrównanie dochodów w cyklu życia jednostki na całą populację.

2. Państwo bezpieczeństwa socjalnego - zagwarantowanie min. dochodu wszystkim obywatelom. Celem jest społeczeństwo o równych szansach

3. Państwo dobrobytu społecznego - wyrównanie szans i generalne wyrównanie warunków życiowych.

Są to modele czysto konstruktywne. Zaliczenie gospodarki do modelu odbywa się na podstawie przeważających cech gospodarki.

Reżimy...(Esping-Andersen) ( pojęcia abstrakcyjne, nie występują)

-liberalne

-konserwatywno- korporacyjne

-socjaldemokratyczne

Modele...(T. Szumlicz- prof. SGH)

-interwencji społecznej (luka społeczna; do której likwidowania należało dążyć, rozładowanie napięcia społecznego; USA, Polska lat 80.)

-antycypacji społecznej (ryzyko społeczne, polega na działaniach mających uprzedzić pojawienie się trudności, przeciwdziałać wyzyskom, ryzykom społecznym, działania, które uprzedzają działania negatywne np. ubezpieczenia społeczne, świadczenia o charakterze zaopatrzeniowym, o charakterze opiekuńczym, Niemcy)

-dystrybucji społecznej( konsumpcja społeczna; kształtowanie konsumpcji społecznej, dostęp do dóbr i usług w zależności od potrzeb, Polska lata 70.)

-integracji społecznej (struktura społeczeństwa; kształtowanie określonej struktury społecznej, kreacja czynników integrujących społeczeństwo, Szwecja)

POLSKA

Do 1980 panował w Polsce realny socjalizm, polityka doktryny marksistowskiej. Na początku lat 90 nastąpiło odejście od tego modelu. Wynikało to głownie z:

- szczupłości środków niezbędnych do zaspokajania potrzeb

- przedmiotowego traktowania człowieka i społeczeństwa w dotychczas realizowanym modelu

Obecnie model o charakterze socjaldemokratycznym. Wynikało to z obiektywnych przyczyn:

1. rozpowszechnienie populizmu egalitarystycznego w społeczeństwie

2. zbyt małe zasoby społeczne, aby tworzyć rozwiązania pozapaństwowe (niepubliczne)

3. potrzeby pilnie domagające się spełnienia (wcześniej niemożliwość spełnienia)

Rząd Mazowieckiego - społeczna gospodarka rynkowa (socjaldemokratyczna ale niedoskonała). Istniały usługi socjalne, ale o niskiej jakości, które stwarzały możliwości rozwoju państwowego. Rozbudowano sektor pozafinansowy, który może wspomóc państwo w zaspokajaniu potrzeb.

Dylematy związane z kształtowaniem modelu polityki społecznej

• kontrola zróżnicowań dochodowych i ustalenie ich granic

• ustalenie pakietu gwarancji bezpieczeństwa socjalnego

• zaangażowanie w restrukturyzację niedorozwiniętych rejonów kraju

• przeciwdziałanie długotrwałemu bezrobociu

• zakres i poziom gwarantowanej przez państwo opieki zdrowotnej

• kierunki i narzędzia oddziaływania państwa na rodzinę, dzieci i młodzież

• doskonalenie systemu ubezpieczeń społecznych

• stopień decentralizacji

• systemy negocjowania z partnerami społecznymi podstawowych wyborów

WYZWANIA DLA POLITYKI SPOŁECZNEJ

• wydłużenie się życia ludzkiego ( o ok. 5 lat w ciągu kilkunastu lat)

• skrócenie czasu pracy

• wzrost liczby ludności starych i niepełnosprawnych

• wzrost poziomu wykształcenia ( 2030- 1/3 zasobów pracy będą stanowili ludzie z wyższym wykształceniem)

• wzrost ruchliwości przestrzennej Polaków

• zmniejszenie się społecznej asymetrii pomiędzy miastem i wsią

• otwarcie granic, procesy integracyjne

• wzrost możliwości społeczeństwa na sposób rozwiązywania konfliktów społecznych

NAJWAŻNIEJSZE CELE POLITYKI SPOŁECZNEJ

• usprawnienie procesu stanowienia prawa

• zmniejszanie zróżnicowań przestrzennych

• rozwijanie instytucjonalnych form negocjowania konfliktów społecznych

• ułatwianie życia ludziom starszym

• zmniejszanie nadmiernych rozpiętości dochodowych

• wspomaganie rodzin młodych

• ograniczenie sfery ubóstwa

• podniesienie poziomu bezpieczeństwa i poczucia bezpieczeństwa

• wprowadzenie jasnych zasad polityki kulturalnej

• podniesienie poziomu bezpieczeństwa socjalnego

• poprawienie stanu zdrowia społeczeństwa

CEL, ZAKRES I INSTRUMENTY POLITYKI SPOŁECZNEJ

CEL POLITYKI SPOŁECZNEJ

• dokonywanie określonych zmian w strukturze społeczeństwa ( w szczególności zmiany działalności grup społecznych i ich sposobach, struktura społeczna mierzy poziom rozwoju społecznego ( wskaźnik struktury); struktura- relacje między częściami całości a całością oraz pomiędzy częściami składającymi się w jakąś całość. Do określenia pozycji rozwoju struktury służą wskaźniki struktury (stosunek części zbiorowości do jej całości):

1. udział względny - stosunek części do całości

2. stosunek jednej części do drugiej - udział względny

Polityka społeczna nie jest w stanie zagwarantować przekształcenia struktury w konkretny sposób (efekty nie zawsze odpowiadają zamierzeniom). Przy badaniu struktur społecznych bierze się pod uwagę inne potrzeby, nie tylko ekonomiczne.

W systemie działań zasadnicza rolę odgrywają: kształtowanie i dystrybucja dochodów, kształtowanie mieszkalnictwa i ubezpieczenia.

Wady tego ujęcia:

- zmiany w strukturze powinny czemuś służyć, są ważne ale wymaga to uzasadnienia w celu nadrzędnym. Cel powinien być nadrzędny wobec polityki społecznej

- nie ma idealnego wzorca strukturalnego do którego trzeba dążyć, a dokonując zmian powinien istnieć wzorzec działania

- trudno określić granice rozwoju (kiedy to zaczyna być regres)

• tworzenie warunków umożliwiających zaspokajanie społecznie ważnych potrzeb szerokich kręgów społeczeństwa

Takie sformułowanie celu pozostaje w zgodzie z celem gospodarczym i celem rozwoju gospodarczego i społecznego (zaspokajanie potrzeb społecznych).

Takie ujęcie obejmuje potrzeby w szerokim znaczeniu (materialne, społeczne, psycho - społeczne). Katalogowanie potrzeb w różnych okresach polityki społecznej jest pomocne w określeniu podstawowych zasad i kierunku polityki społecznej.

Polityka społeczna ma służebna rolę wobec człowieka.

Słabe strony:

1. samo ustalenie potrzeb natrafia na duże trudności

2. wynikają z ujęcia potrzeb; potrzeby nie są stałe, ale zmieniają się w czasie, zwiększa się ich intensywność, szerszy zakres dóbr i usług jest niezbędny do zaspokojenia potrzeb

3. zaspokajanie jednej potrzeby stwarza nowe potrzeby

Zaspokajanie potrzeb w ten sposób powoduje ruchomy cel. Zachodzi rozpiętość między subiektywnymi odczuciami, a wielkościami obiektywnymi potrzeb. Te odchylenia powodują, że subiektywne odczucie potrzeb może być poniżej lub powyżej obiektywnego poziomu.

Potrzeby nie są wielkością daną z zewnątrz, można ja odpowiednio kształtować. W ten sposób można kształtować wzorce konsumpcji.

Zastrzeżenia co do tego ujęcia wynikają z dynamiki potrzeb.

• organizowanie postępu społecznego

Celem nadrzędnym jest organizowanie postępu społecznego. Przy czym ten postęp powinien się rozwijać w zakresach:

1. poprawy warunków życia

2. kształtowaniu pożądanych treści współżycia społecznego

3. kształtowaniu szerokiego kręgu form współżycia społecznego

4. usuwaniu dysproporcji społecznych

W stosunku do każdego z zakresów prof. Domecki wskazał kryterium:

Zakres	Kryteria postępu
Poprawy warunków życia	Dobrobyt społeczny
Kształtowaniu pożądanych treści współżycia społecznego	Ład społeczny
Kształtowaniu szerokiego kręgu form współżycia społecznego	Demokracja
Usuwaniu dysproporcji społecznych	Równość i sprawiedliwość społ.

Koncepcja ta posługuje się pojęciami wartościowymi, dlatego mogą mieć różną interpretację.

• rozwiązywanie kwestii społecznych w ich różnorodnych przejawach ( problemów społecznych o szerokim zakresie, trwałych, nierozwiązywalnych przez grupę we własnym zakresie, skutki dotyczą społeczeństwa jako całości; odznacza się szczególną dotkliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa

• realizacja naturalnych praw człowieka

Celem polityki społecznej jest działanie państwa i innych sił społecznych, które zajmują się kształtowaniem warunków życia i stosunków międzyludzkich.

Ważne jest aby cele niższego rzędu były zgodne i służyły do realizacji celu nadrzędnego.

UJĘCIE STRUKTURALNE - ZALETY

• struktura społeczna odzwierciedla wszelkie zmiany w warunkach bytu, pracy oraz w sferze zaspokajania potrzebnych potrzeb społeczeństwa

• pokazuje stan społeczeństwa i wszelki istotny jego rozwój

• zmiany strukturalne ukazują mechanizm działania polityki społecznej

• odzwierciedlają szeroki zakres oddziaływania polityki społecznej

UJĘCIE STRUKTURALNE - WADY

• dokonywanie zmian wymaga uzasadnienia w celu nadrzędnym, któremu maja służyć

• nie ma idealnego wzorca strukturalnego, do którego trzeba dążyć, a dokonując zmian powinien istnieć wzorzec działań

• trudno określić granice rozwoju

ZASPOKAJANIE POTRZEB - ZALETY

• pozostaje w zgodzie z ogólnym celem gospodarowania oraz z powszechnie przyjmowanym celem rozwoju społeczeństwa

• uwydatnia szeroki zakres działania polityki społecznej

• odwołuje się do potrzeb materialnych i społecznych

• jest pomocne w wyznaczaniu zadań i kierunków działania polityki społecznej w różnych okresach

• podkreśla służebną rolę w stosunku do człowieka i uwydatnia jej humanistyczne treści

ZASPOKAJANIE POTRZEB - WADY

• potrzeby nie są stałe, zmieniają się w czasie

• rozbieżność pomiędzy zobiektywizowanymi rodzajami i wielkością potrzeb a ich subiektywnym odczuwaniem

• potrzeby podlegają kształtowaniu w drodze ich zaspokajania

POSTĘP SPOŁECZNY

KWESTIA SPOŁECZNA

Problem społeczny, który:

• ma szeroki zasięg i jest trwały

• odznacza się szczególną dotkliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa

• jest następstwem niedostosowania sposobu w jaki funkcjonuje

POLITYKA SPOŁECZNA

Działanie państwa oraz innych ciał publicznych sił społecznych, które zajmują się kształtowaniem warunków życia ludności i stosunków międzyludzkich (zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy).

Funkcje polityki społecznej:

1. ochronne - polegają na zapewnieniu wszystkim członkom społeczeństwa min. bezpieczeństwa socjalnego

2. aktywizujące - mają stymulować jednostki ludzkie do działania aby wraz z polityką gospodarczą doprowadzić do rozwoju społeczeństwa i jednostki.

ZAKRES POLITYKI SPOŁECZNEJ

• zakres przedmiotowy

• zakres podmiotowy

ZAKRES PRZEDMIOTOWY

Kompleks spraw składających się na kształtowanie warunków bytu oraz warunków i stosunków pracy:

• zatrudnienie

• dochody i ich redystrybucja

• ochrona pracy

• ochrona zdrowia

• zabezpieczenie społeczne

• mieszkalnictwo

• organizacja wypoczynku

ZAKRES PODMIOTOWY

• cała ludność pracująca

• osoby upośledzone fizycznie lub umysłowo od urodzenia

• osoby dotknięte zjawiskami patologii społecznej

Chodzi o pomoc, rehabilitację i zwalczanie patologii. W zakres wchodzi organizacja pracy o bytu, materialne kształtowanie warunków a także zaspokajanie potrzeb psycho- społecznych

Poglądy na temat rozszerzenia polityki społecznej:

1. rozszerzenie zakresu polityki społecznej na inne dziedziny mające znaczenie społeczne

2. podniesienie roli polityki społecznej w stosunku do innych dziedzin, wykraczającej ponad działowe rozgraniczenie ( nadanie jej rangi nadrzędnej do polityki szczegółowej)

3. włączenie polityki oświatowej i ludnościowej do polityki społecznej

RELACJE POMIĘDZY POLITYKĄ SPOŁECZNĄ I GOSPODARCZĄ

p. społeczna p. gospodarcza cele dobra sytuacja

p. gospodarcza p. społeczna cale zła sytuacja

p. społeczna cele p. gospodarcza

p. gospodarcza

sytuacja najbardziej właściwa

w. społeczna

ŚRODKI DZIAŁANI POLITYKI SPOŁECZNEJ W UJĘCIU RZECZOWYM

• środki ekonomiczne, bo polityka społeczna dotyczy kształtowania materialnych warunków bytu oraz są one najlepszymi środkami oddziaływania w dziedzinach polityki społecznej dotyczącej wykreowania odpowiednich postaw w pracy, warunków pracy, BHP

• działalność organizatorska (ubezp. Społeczne, służba zdrowia)

• działalność szkoleniowa i instrukcyjna

• instrumenty prawne

Pomiędzy tymi instrumentami występują związki, które łatwo stwierdzić w każdej dziedzinie.

ŚRODKI DZIAŁANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ W UJĘCIU SYSTEMOWYM

• kształtowanie polityki redystrybucyjnej dochodów ludności

• udostępnianie świadczeń rzeczowych

• organizowanie usług

• rozbudowa urządzeń infrastruktury społecznej zaspokajających potrzeb całych zespołów ludzkich

• organizowanie współżycia i samorządnych form działania zapewniających lepsze zaspokojenie potrzeb

ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE

Bezekwiwalentny przepływ pieniędzy, dóbr i usług (w ramach redystrybucji dochodów) z różnego rodzaju instytucji do uprawnionych do ich odbioru osób w celu zaspokojenia indywidualnych potrzeb.

ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE

• roszczeniowe (oznacza że przysługują one określonej osobie, gdy spełnia ona przewidziane prawem warunki, mogą być dochodzone na drodze prawnej)

• uznaniowe (są przyznawane stosownie do oceny potrzeb i referencji przyznającego świadczenie np. zasiłek losowy, nie mogą być dochodzone na drodze prawnej)

Rozróżnienie to wynika z różnych potrzeb.

FUNKCJE ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH

• zabezpieczająca (zapewnia realizację potrzeb)

• egalitaryzująca (wyrównująca w zaspokajaniu potrzeb, stypendia)

• bodźcowa (zasiłki celowe na podjęcia działalności gospodarczej; pobudzać jednostki do działania)

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH:

• budżet państwa

• budżety samorządowe

• fundusze specjalne

• wkład pracodawcy

• związki zawodowe

• opłaty, wkład własny

• ofiarność społeczna

NAUKA

Społeczna działalność ludzi mająca na celu obiektywne, adekwatne poznanie rzeczywistości.

NAUKA TWORZY

• siatkę precyzyjnych pojęć tworzących język nauki,

• zespoły zdań prawdziwie odzwierciedlające rzeczywistość, sformułowane przy zastosowaniu pojęć nauki,

• teorie naukowe poszczególnych dziedzin rzeczywistości, które wyjaśniają związki między pojęciami oraz zjawiskami,

• metody i techniki uzyskiwania i sprawdzania wiedzy o rzeczywistości.

PARADYGMAT

Ogólne założenia, twierdzenia i ich zespoły, najczęściej wywiedzione ze zdrowego rozsądku, przyjęte w różnych dyscyplinach naukowych i w różnych teoriach niejako „na wiarę”.

NAUKI

Dedukcyjne Indukcyjne

Przyrodnicze Humanistyczne

Praktyczne Teoretyczne

(Opis i projektowanie (opis i wyjaśnienie

rzeczywistości -jak być powinno) rzeczywistości -jak jest)

Polityka społeczna jest nauką praktyczną.

Polityka społeczna jest nauką o charakterze aksjologicznym (oparta o system wartości)

PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ

Wszystkie organy, instytucje, organizacje oraz osoby i ich zespoły, których zadaniem jest realizacja celów polityki społecznej.

Podstawowy podmiot polityki społecznej - państwo.

FUNKCJE PAŃSTWA

• wewnętrzna (gospodarczo - organizatorskie państwa, kulturalne, wychowawcze, socjalne, ochrona istniejącego systemu społecznego, prawnego)

• zewnętrzna (ochrona granic, suwerenność państwa)

Funkcja socjalna tkwi w zapewnieniu obywatelom wszelkich usług socjalnych.

FUNKCJA SOCJALNA PAŃSTWA

• Ustalanie celów rozwoju społecznego,

• Tworzenie organów administracji państwowej odpowiedzialnych za realizację uprawnień socjalnych obywateli oraz za realizację celów rozwoju społecznego,

• Wydawanie przepisów prawnych tworzących ustawodawstwo społeczne,

• Wydatkowanie na cele socjalne i kulturalne odpowiednich sum ze środków społecznych

Podmioty polityki społecznej są częścią systemu podmiotowego gospodarstwa narodowego. Powstały w XIX w. - organy administracji, pracy itd.

Powinny być dostosowane do systemu narzędziowego gospodarki. Zmiany gospodarcze wymagają i pociągają zmiany podmiotów gospodarczych(zmieniają się podmioty, funkcje, zależności itd.)

KLASYFIKACJA PODMIOTÓW:

• Podmioty o zasięgu krajowym,

• Podmioty o zasięgu międzynarodowym

Podmioty o zasięgu krajowym

Publiczne Niepubliczne

- organy władzy - organizacje polityczne

i społeczno-zawodowe

-organy administracji - samorządy,

- organizacje charytatywne,

- zakłady pracy,

- kościoły i związki wyznaniowe,

- gospodarstwa domowe.

KATEGORIE POMIOTÓW ZE WZGLĘDU NA ROLĘ W PROCESIE REGULACJI

• Centrum polityczno - gospodarcze (Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, centralne

władze partii politycznych, ogólne przedstawicielstwa związków zawodowych)

• Ośrodki regionalne (na szczeblu gminy - rada gminy, województwa - wojewoda (organ wykonawczy rządu), kuratoria oświaty, itd.…)

• Ogniwa różnych organizacji bezpośrednio zaspakajających ważne potrzeby społeczne (zakłady pracy, organizacje zaspakajające potrzeby społeczne( parafialne, związki, organizacje polityczno-społeczne), przedsiębiorstwa, zakłady użyteczności publicznej, poziom ich usług ma istotne znaczenie dla zaspakajania potrzeb).

• Pracujący i ich gospodarstwa domowe (to właśnie w gospodarstwach domowych podejmowane są decyzje o strukturze konsumpcji, poziomie kształcenia, wykonywane są funkcje wychowawcze, opiekuńcze, decyzje czy podjąć i jak pracę, w jaki sposób.

PRACA LUDZKA MA DWA WYMIARY:

• przedmiotowy - jeden z czynników wytwarzania (często ogranicza się do tego)

• podmiotowy wymiar - w procesie pracy następuje samorealizacja pracownika

PODMIOTY MIĘDZYNARODOWE

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (celem jej jest poprawa warunków życia i pracy wszystkich pracowników, zapewnienie minimalnych standardów socjalnych pracownikom we wszystkich krajach)

Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) jest podstawowym podmiotem polityki społecznej w skali międzynarodowej. MOP nie interweniuje bezpośrednio w stosunku pracy, ale jej działalność normotwórcza ma znaczenie inspirujące dla krajowych podmiotów polityki społecznej realizujące politykę zatrudnienia w poszczególnych krajach. MOP powstała w 1919 jako część składowa Ligi Narodów, a w 1945 została przekształcona w wyspecjalizowaną organizację Narodów Zjednoczonych. Celem MOP'u jest poprawa warunków pracy i życia pracowników we wszystkich krajach. Dotyczy to zwłaszcza podstawowych uprawnień pracowników, które powinny być zagwarantowane w prawie pracy. Dotyczy to również systemu zabezpieczeń społecznych.

• ONZ (+ organizacje wyspecjalizowane: UNESCO, FAO, WHO, UNICEF)

• Organizacje międzynarodowe (zajmujące się problematyką społeczną) np. Międzynarodowe Stowarzyszenie Zabezpieczenia Społecznego; Międzynarodowa Konferencja Służby Społecznej, Międzynarodowe Towarzystwo Rehabilitacji Inwalidów

• Międzynarodowe organizacje związków zawodowych

Międzynarodowe organizacje związków zawodowych odgrywaj osobna rolę. Należą tu takie organizacje jak:

- Światowa Federacja Związków Zawodowych (powstała w 1945)

- Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych (powstała w 1929)

- Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańska Związków Zawodowych (powstała w 1929, a w 1965 zmieniła nazwę na Światową Konfederację Pracy)

Zadaniem tych organizacji jest ustalanie praw pracowniczych.

• 
  Unia Europejska

NORMY - ZASADY MOP

• Likwidacja bezrobocia

• Wolność związkowa i prawo rokowań zbiorowych

• Zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej

• Zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy

• Narodowe traktowanie robotników, imigrantów

• Prawo do wypoczynku i płatnego urlopu wypoczynkowego

• Ochrona pracownika na wypadek bezrobocia, choroby, inwalidztwa i starości

• Szczególna ochrona kobiet i młodocianych

• Prawo do szkolenia zawodowego

• Prawo do wynagrodzenia za pracę

• Ochrona wynagrodzenia

• Progresywne ograniczenie czasu pracy

AKTY PRAWNE PRZYJMOWANE PRZEZ MOP

• Konwencje (skala międzynarodowa)

Dotyczą pewnych problemów, które ze względu na osiągnięty etap w rozwoju społeczno - gospodarczym dojrzały do rozwiązania w ramach konwencji. Aby konwencje były obowiązujące musza być ratyfikowane przez władzę danego kraju. Dane państwo może głosować za przyjęciem danej konwencji, ale to jeszcze nie oznacza że ta konwencja będzie obowiązywała w danym kraju. Delegacja danego państwa jest zobowiązana zaprezentowania przyjętej konwencji właściwej władzy danego kraju i dopiero ta władza podejmuje decyzje o ratyfikacji konwencji. Jeżeli konwencja jest ratyfikowana wówczas zostaje wdrożona w kraju.

• Zalecenia (dotyczą przewidywania kształtowania się różnych problemów

Mogą one dotyczyć rożnych zagadnień, np. spraw, które nie dojrzały jeszcze do rozwiązania w formie konwencji. Mogą dotyczyć więc takich zagadnień, co do których w różnych krajach podejmuje się już pewne działania, ale w których jeszcze na drodze konwencji wprowadzić nie można odgórnych nakazów. Zalecenie ma natomiast pokazać w jakim kierunku zgodnie z poglądami ekspertów MOP'u rozwój społeczny w danym zakresie będzie występował. Zalecenia mogą dotyczyć także określonych spraw technicznych.

Ratyfikowane konwencje i zaakceptowane zalecenia mają charakter norm minimalnych.

DOKUMENTY ONZ

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych,

• 
  Deklaracja praw dziecka

• Deklaracja w sprawie postępu i rozwoju społecznego

ZADANIA RADY SPOŁECZNO - EKONOMICZNEJ (organ ONZ)

• Inicjowanie i prowadzenie badań na tematy ekonomiczne, socjalne, kulturalne, wychowawcze, zdrowotne itp.

• Uchwalanie zaleceń w dziedzinie praw człowieka

• 
  Walka z pracą przymusową i likwidacja resztek systemu niewolnictwa lub handlu ludźmi

• Dążenie do równouprawnienia kobiet

• Koordynowanie działań specjalnych agencji

ORGANIZACJE WYSPECJALIZOWANE ONZ

• UNESCO - Organizacja NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury

• FAO - Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa

• WHO - Światowa Organizacja Zdrowia

• UNICEF - fundusz narodów zjednoczonych do spraw pomocy dzieciom

ORGANIZACJE MIĘDZYNAROWODWE ZAJMUJĄCE SIĘ PROBLEMATYKA SPOŁECZNA

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Zabezpieczenia Społecznego

• Międzynarodowe Towarzystwo Rehabilitacji Inwalidów

• Międzynarodowa Konferencja Służby Społecznej

MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH

• Światowa Konfederacja Pracy - 1968r. (Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych - 1920r.)

• Światowa Federacja Związków Zawodowych - 1945r.

• Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych - 1949r.

ZMIANY W TRAKTACIE RZYMSKIM Z 1986 R. DOTYCZYŁY M.IN.

• Minimalnych standardów bezpiecznego i nieszkodzącego zdrowiu środowiska pracy

• Przezwyciężania technicznych barier w produkcji i przepływie towarów w celu ochrony zdrowia i tworzenia bezpiecznej pracy

• Wyrównywania standardów w dziedzinie warunków i stosunków pracy

• Harmonizacja uprawnień pracowniczych

KARTA SOCJALNA PRACOWNIKÓW (1989, wyrównanie pracowniczych uprawnień socjalnych)

• Ochrona: przed niesprawiedliwym zwolnieniem z pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, zdrowia, uprawnień do zasiłków chorobowych, do wynagrodzenia za dni świąteczne, do szkolenia zawodowego

• Wolności pracownicze: swoboda poruszania się, organizowania się oraz rokowań zbiorowych

• Antydyskryminacyjne: równe traktowanie mężczyzn i kobiet, pracowników niepełnosprawnych i w starszym wieku

• Ochrona dzieci i młodocianych pracowników

Wybór formy i środków realizacji dyrektyw należy do państwa, które realizują dyrektywę. Państwo ma obowiązek realizować cele dyrektyw, które przekształca zgodnie ze swoim prawem wewnętrznym. Dyrektywy musza być ścisłe, jasne i precyzyjne, muszą zawierać terminy wprowadzenia ich w życie.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DYREKTYW

• Są adresowane do wszystkich państw członkowskich zobowiązanych do harmonizacji prawa w dziedzinach należących do właściwości Unii

• Część sformułowana w sposób bardzo stanowczy, pozostawiający niewielki margines dowolności

• Zawierają termin wprowadzenia w życie

• Bezpośrednie stosowanie dyrektyw jest dopuszczalne jeżeli ustawodawstwo krajowe opóźnia się w ich wdrażaniu lub odchodzi od ich postanowień

DYREKTYWY Z LAT 90.

• Organizacja zdrowotnie bezpiecznego miejsca pracy, ograniczenia i zakazy stosowania szkodliwych dla zdrowia i życia materiałów, substancji i technologii, bezpieczne wykonywanie pracy

• Ochrona czasu pracy

• Socjalna ochrona pracy (dzieci i młodocianych)

• Działania administracyjne w zakresie klasyfikowania, oznaczania i pakowania maszyn i urządzeń ze względu na bezpieczeństwo ich transportu i użytkowania

• Socjalna ochrona pracy w przypadku elastycznych form zatrudnienia

• Obowiązek zawierania pisemnych umów o pracę oraz ich zakres

• Reprezentacja interesów partnerów socjalnych na szczeblu krajowym oraz wspólnotowym oraz partycypacja pracownicza

EUROPEJSKA STRATEGIA ZATRUDNIENIA 1997 R. ( układ amsterdamski dotyczył bezrobocia)

• Zwiększanie szans na zatrudnienie (employability)

• Wspierania przedsiębiorczości (enterprenuership)

• Pobudzanie i wspieranie adaptacyjności (adaptability)

• Tworzenie równych szans na pracę (equal opportunities)

STRATEGIA LIZBOŃSKA - 2000 R.

• Liberalizacja działalności gospodarczej

• Tworzenie miejsc pracy dobrej jakości

• Spójność społeczna

W grudniu 2000r. przyjęto Europejską Agendę Społeczną (zwalczanie biedy, promowanie integracji społecznej i zwalczanie form wykluczenia i dyskryminacji)

ZWALCZANIE WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO

• Ułatwianie dostępu do zatrudnienia oraz do środków, praw, dóbr i usług

• Zapobieganie ryzyku wykluczenia (wcześniejsze identyfikowanie)

• Pomoc najbardziej zagrożonym

• Mobilizacja właściwych instytucji

METODA OTWARTEJ KOODRYNACJI ( przyjęto ją w ramach strategii lizbońskiej, OHC-> rodzaj metody zarządzania przez cel)

• Wspólne wyznaczanie celów europejskiej polityki społecznej na konkretne okresy

• Wskazywanie i/lub konstruowanie wskaźników społecznych, których zadaniem jest określenie wskazanych celów w sposób wymierny, a także wskazanie odniesień (benchmarks), które pozwolą na określenie do czego należy dążyć

• Przeniesienie ustaleń europejskich na szczebel krajowy i dostosowanie ich do polityki narodowej oraz regionalnej

• Systematyczne obserwowanie oraz wspólna ocena realizacji ustalonych celów, ustalenie odchyleń

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

INFRASTRUKTURA - podstawowe urządzenia i instytucje usługowe niezbędne do funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa

EKONOMICZNA:

usługi w zakresie transportu, komunikacji, energetyki, melioracji itp. (np. porty, sieć kolejowa, elektrownie, zapory wodne). Niezbędne do tego aby działalność gospodarcza mogła się bezpośrednio rozwijać.

SPOŁECZNA:

usługi w dziedzinie prawa, bezpieczeństwa, kształcenia i oświaty, kultury, opieki społecznej i służby zdrowia itp. (np. szkoły, szpitale, sądy, więzienia, instytucje administracji państwowej)

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Zespół urządzeń publicznych, obejmujący również instytucje świadczące usługi, zatrudnionych pracowników, rozwiązania organizacyjne i prawne, służących zaspokajaniu potrzeb socjalnych, kulturalnych i oświatowych ludności.

Infrastruktura społeczna stanowi materialną podstawę zorganizowaną przez państwo lub inne podmioty polityki społecznej w celu zaspokojenie potrzeb społecznych.

ZAKRES INFRASTRUTKURY SPOŁECZNEJ (urządzenia i instytucje)

• Urządzenia w dziedzinie kształcenia i wychowania

• Urządzenia w dziedzinie kultury

• Urządzenia w dziedzinie rekreacji

• Urządzenia w dziedzinie ochrony zdrowia

• Urządzenia w dziedzinie pomocy społecznej

• Urządzenia w dziedzinie zwalczania zjawisk patologii społecznej

• Urządzenia socjalne prowadzone przez zakłady pracy

CECHY INFRASTRUTKURY SPOŁECZNEJ

• Długi okres użytkowania urządzeń

• Publiczny charakter urządzeń

• Zmienność użytkowników poszczególnych urządzeń

• Zależność jakości świadczonych usług od kwalifikacji i postaw zatrudnionego personelu

• Konieczność dostosowania infrastruktury do warunków miejscowych

• Tendencja do koncentracji i wielofunkcyjności urządzeń

• Jednoczesność wytwarzania i konsumpcji usług

• Zmienność znaczenia poszczególnych urządzeń w różnych fazach rozwoju społecznego

• Związek z kształtowaniem się zjawisk demograficznych

CZYNNIKI - zjawiska (właściwości) przyrodnicze, techniczne, społeczne, ekonomiczne i inne, które powodują zmiany, różnice w stanie infrastruktury społecznej.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE INFRASTRUKTURĘ SPOŁECZNĄ

• Czynniki społeczno - ekonomiczne ( tempo wzrostu PKB, poziom i tempo wzrostu dochodu, spożycia społecznego, poziomu aktywizacji zawodowej kobiet, osiągnięty poziom procesów urbanizacyjnych, zmiany systemu zatrudnienia, zmiany zaludnienia)

• Zmiany struktury klasowo - warstwowej społeczeństwa

• Czynniki demograficzne ( zmiany w strukturze wieku i płci, zmiany w rozmieszczeniu ludności, falowanie demograficzne, wzrost poziomu wykształcenia)

• Postęp naukowo - techniczny (zagrożenia cywilizacyjne, alternatywne sposoby realizowania potrzeb)

• Zmiany popytu na infrastrukturę społeczną

MIERNIKI INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ (pozwalają mierzyć stopień zaspokajania potrzeb przez infrastrukturę społeczną, dzielą się na 4 grupy:

• Stopień (pomiar) wyposażenia danego obszaru w urządzenia infrastrukturalne

- pewien problem z określeniem wartości środków trwałych, wartościowe mierniki mają mniejsze znaczenie

- mierniki charakteryzujące zatrudnienie w działalności infrastruktury

- mierniki charakteryzujące działalność inwestycyjną

• Funkcjonowanie (mierniki) urządzeń infrastruktury w przestrzeni i jakościowe zaspokajanie potrzeb w tym zakresie

- odnosimy liczbę korzystających z danego urządzenia do możliwości tego urządzenia (np. liczba uczniów przypadających na nauczyciela)

- ilość wykorzystanych usług, zaspokojonych potrzeb

- jakościowy obraz wykonanych zadań

• Wyniki, mierniki mówiące o efektach działania infrastruktury społecznej

- najtrudniejsze do oceny; ocena bowiem zależy od pewnego zespołu, splotu czynników; nie można wskazać czynnika, który wywołuje dany efekt np. zdrowie społeczne zależy od ochrony zdrowia (ale tylko w 10%), od stylu życia (50%), od sposobu odżywiania, uwarunkowań genetycznych (30%).

- w oświacie możemy wykorzystać liczbę lat nauki

- w służbie zdrowia możemy wykorzystać współczynnik umieralności niemowląt, przeciętny wiek życia.

• Miernik syntetyczny (odniesienie do metod dystansowych stylu życia)

JAKOŚĆ ŻYCIA, POZIOM ŻYCIA

Jakość życia - stopień i sposób zaspokojenia potrzeb związanych z wszystkimi sferami życia ludzkiego, ludzkiej egzystencji, istoty człowieka.

SFERY ŻYCIA LUDZKIEGO ISTOTNE DLA OKREŚLENIA JAKOŚCI ŻYCIA

• sfera biologiczna

• sfera psychiczna

• sfera ekonomiczna- posiadanie lub nieposiadanie dóbr materialnych, dostęp do różnych usług, środków materialnych zaspokajających potrzeby powstałe w różnych wymiarach działalności człowieka

• sfera społeczna

• sfera polityczna

• sfera kultury

EKONOMICZNA DEFINICJA CZŁOWIEKA

Człowiek gospodarujący jest zakresem posiadanych przedmiotów i możliwości dysponowania środkami zaspokojenia potrzeb.

SFERA SPOŁECZNA

Sfera współżycia zbiorowego, sfera wzajemnych oddziaływań, stosunków, przynależności do różnych form życia zbiorowego.

(potrzeba kształcenia, ochrony zdrowia, mieszkania, pracy, uznania, miłości, uczestnictwa, bezpieczeństwa…)

SFERA POLITYCZNA

Zakres stosunków między obywatelem i władzą, funkcjonowanie administracji państwa, zakres praw politycznych, udział w rozstrzyganiu ważnych problemów państwowych itp.

SFERA KULTURY

Dobra i wartości tworzone w zakresie sztuki, literatury, teatru, filmu, muzyki, a także kultura współżycia i kultura pracy.

ELEMENTY JAKOŚCI ŻYCIA

• zdrowie biologiczne

• równowaga psychiczna

• poczucie bezpieczeństwa

• zabezpieczenie materialne i socjalne

• uczestnictwo we względnie zharmonizowanym wolnym od konfliktów, napięć i antagonizmów w życiu społecznym

• stosunki między obywatelami i władzą oraz administracją, które nie stwarzają uciążliwości dla obywatela

• harmonijne życie rodzinne i sąsiedzkie

• praca dająca poczucie własnej wartości

• dobre stosunki między pracownikami i przełożonymi

• uczestnictwo w kulturze dające poczucie bogactwa życia wewnętrznego

• możliwość rozwoju własnych zdolności twórczych

• możliwość osiągania wyznaczonych sobie celów życiowych

POZIOM ŻYCIA (STOPA ŻYCIA)

Kategoria społeczna oznaczająca stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i kulturalnych społeczeństwa poprzez strumień dóbr i usług nabywanych z dochodów osobistych oraz poprzez fundusz konsumpcji zbiorowej w danej jednostce czasu i przestrzeni.

STYL ŻYCIA

Przejaw dokonywanego przez ludzi - znajdujących się na określonym poziomie życia - wyboru dotyczącego ich codziennej aktywności określonej przez zespół potrzeb i wzorów ich zaspokajania, akceptowany w danej grupie społecznej.

Jakość życia, a więc również poziom i styl życia, zależy od przebiegu obiektywnych procesów społeczno - ekonomicznych. Dwie sprawy zasługują na szczególną uwagę:

• nie można osiągnąć wysokiej jakości życia bez pracy produkującej środki zaspokajania potrzeb,

• jakość życia zależy od zaspokajania potrzeb we wszystkich sferach działalności życiowej człowieka.

MIERNIKI POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA

• miernik w formie agregatowej kategorii wartościowej (miernik ekonomicznego dobrobytu - MED, pełny dochód)

• naturalne, syntetyczne, niewartościowe mierniki dobrobytu (metoda dystansowa, HDI, metody taksonomiczne)

• mierniki subiektywne (subiektywne zadowolenie, poczucie szczęścia z posiadania dóbr, pracy, bogactwa życia wewnętrznego itd.)

MED - OBEJMUJE:

• działalność gospodarczą (dobra i usługi)

• pracę wykonywaną w ramach gospodarstwa domowego

• wartość spożycia (rentę)wynikającą z nagromadzenia dóbr trwałego użytku

• wartość czasu wolnego

• wpływ zanieczyszczeń środowiska na warunki bytu

METODA DYSTANSOWA (GENEWSKA) - GRUPY POTRZEB

• wyżywienie

• mieszkanie

• zdrowie

• wykształcenie

• rekreacja

• zabezpieczenie społeczne

• zagospodarowanie materialne

(robi się wagi dla poszczególnych grup, im wyższy poziom zaspokojenia pewnej potrzeby, tym mniejsza waga tej potrzeby?)

METODA DYSTANSOWA (GENEWSKA)

Grupy potrzeb

Mierniki reprezentatywne

Wielkości progowe: minimum i optimum

Pokonany dystans

Agregacja na szczeblu grup potrzeb i miernika syntetycznego

Np. miernik = (poziom spożycia jakiegoś dobra, np. 70kg mięsa - poziom minimalny, np. 40kg) / (poziom optymalny, np. 100kg mięsa - poziom minimalny, 40kg) = 50% - potrzeba

jest zaspokojona w 50%.

HDI (HUMAN DEVELOPMENT INDEX) - Indeks Rozwoju Społecznego

• podział dochodów: PKB na mieszkańca

• wydłużanie życia ludzkiego: przeciętne trwanie życia

• poziom osiągnięć edukacyjnych:

- przeciętna liczba lat nauki szkolnej osób w wieku 25 i więcej lat

- wskaźnik alfabetyzacji

HDI (przyjmuje wartości od 0 do 1)

• 0,000 - 0,500 - kraje słabo rozwinięte

• 0,501 - 0,800 - kraje średnio rozwinięte

• 0,801 - 1,000 - kraje wysoko rozwinięte

W 2009? roku najwyższy wskaźnik miała Norwegia, wcześniej Islandia, w latach 90. Kanada, w 93. Japonia. Polska w 2006 miała wskaźnik 0,862, Norwegia ma zaś wskaźnik 0,965 Polska była na trzydziestym którymś miejscu. W grupie krajów wysoko rozwiniętych jest 63 krajów (Norwegia, Islandia, Kanada, Szwecja, Holandia, Francja, Włochy itd.). Średni poziom tam wynosi 0,923. 0,701 - to średni poziom w krajach średnio rozwiniętych. 0,427 - indeks w krajach słabo rozwiniętych (głównie Afryka).

29 krajów słabo rozwiniętych

83 kraje średnio rozwinięte

PKB - najwyższy dochód jest w Katarze, później Luxemburg - 80 tys. $, Norwegia - 50 tys. $, USA - 6 miejsce, Polska - 15 tys. $, 180 ostatnie miejsce - Demokratyczna Republika Konga - 328 $

MIARY ZADOWOLENIA

• Zadowolenie z posiadania przedmiotów wyposażenia materialnego

• Zadowolenie z uczestnictwa w kulturze

• Zadowolenie z zabezpieczenia socjalnego

• Zadowolenie z udziału w życiu zbiorowości społecznych (przynależność)

• Zadowolenie z pracy (pozwala na samorealizację osobowości)

• Zadowolenie wynikające z poczucia różnorodności i bogactwa tego życia we wszystkich zakresach ludzkiej działalności

PRZEMIANY W POZIOMIE I STRUKTURZE KONSUMPCJI GOSPODARSTW W POLSCE PO 1990 R.

Gospodarstwa domowe były zmuszone modyfikować swoje wydatki, duże znaczenie miały:

• zmieniające się ceny dóbr i usług,

• zmiany podaży towarów i usług

• preferencji konsumentów

• Zmiany realnego dochodu

ZMIANY SPOŁECZNO - GOSPODARCZE WPŁYNĘŁY NA:

• Poziom konsumpcji

• Strukturę rzeczową konsumpcji

• Organizację konsumpcji

Globalny Fundusz Spożycia- (indywidualny i zbiorowy) jak jest wysoka koniunktura to udział

GFS spada a w fazie recesji udział w funduszu spożycia wzrasta

Struktura spożycia indywidualnego (z dochodów osobistych) w Polsce w latach 1990-2007:

• Żywność z 33,9% do 20,2%

• Napoje alkoholowe z 8,5% do 6,6%

• Artykuły nieżywnościowe mniej więcej ciągle podobnie ok. 30%

• Usługi z 22,4% do 27,9%

• Inne towary i usługi wzrosło do 13,3% (kiedyś nie było uwzględniane)

Bardzo znacząco wzrosły wydatki na mieszkanie (z 13% do ok.30%) oraz łączność i transport (z 7% do 13%).

Wzrosło wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęty trwałego użytkowania (pralki, drukarki, komputery, zmywarki, wieże itp.)

Wg prawa Engla- wraz ze wzrostem dochodów spada udział wydatków na żywność, stale rosły wydatki na zaspokojenie innych grup potrzeb.

Lata 1990-2008

Spożycie żywności nie uległo specjalnie wzrostowi. Spadło spożycie masła, mleka, mięsa, ziemniaków, cukru. Wzrosło spożycie owoców, warzyw, ryb, spożycie tłuszczów roślinnych, przetworów zbożowych. Pogłębia się luka w stosunku do krajów wysoko rozwiniętych. Dystans w stosunku do krajów starej unii wyniósł 70%. Faktyczne spożycie w porównaniu z warunkami żywienia wskazuje na zbyt małe spożycie warzyw, owoców, mleka, ryb, sera, mąki. Wzrosły wydatki na towary nieżywieniowe i usługi. Nastąpiło to w skutek rozwoju nowych rynków i komercjalizacji szeregu usług, których wcześniej nie świadczono płatnie lecz bezpłatnie, np. z budżetu. Największe wydatki to grupa wydatków na mieszkanie (2005r,- 30,5%) z czego 25% to wydatki na utrzymanie mieszkania; w 1990r.- 13%. Wzrósł czynsz i wszelkie opłaty związane z utrzymaniem mieszkania. Wydatki na odzież i obuwie zmalały z 11,2% do 4,2%. Wzrosły wydatki na transport i łączność, ochronę zdrowia z 3,2% do 4,7%.

Lata 2005-2006 (2000-2008)

Wzrosło wyposażenie gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania (nowej i wysokiej jakości sprzęt). Jedną z przyczyn była sprzedaż ratalna, kredytowa.

PRZYSZŁE ZMIANY SPOŻYCIA W POLSCE

• Wzrost poziomu konsumpcji

• Wzrost jakości spożywanych wyrobów i usług

• Wzrost udziału wydatków na dobra i usługi zaspokajające potrzeby wyższego rzędu oraz odzież i obuwie

• Rozwój sfery usług

• Upodobnienie się zachowań konsumpcyjnych do społeczeństw wysoko rozwiniętych

• Zwiększenie spożycia towarowego dóbr i usług kosztem spożycia naturalnego

• Zmiany struktury konsumpcji w wyniku wzrostu świadomości ekologicznej i zdrowotnej, co znajdzie wyraz w nabywaniu dóbr naturalnych, bezpiecznych, sprzyjających zdrowiu człowieka i przyrodzie

• Zmiany struktury potrzeb, popytu konsumpcyjnego i preferencji ludności pod wpływem procesów demograficznych: starzenia się społeczeństwa, zmniejszania się wolności rodziny i gospodarstwa domowego itd.

DOTYCHCZASOWE PRZEKSZTAŁCENIA W SFERZE KONSUMPCJI W POLSCE

• Znaczne zmniejszenie wydatków na żywność w wydatkach ogółem

• Wzrost udziału wydatków na towary nieżywnościowe i usługi

• Znaczny wzrost udziału wydatków mieszkaniowych

• Spadek udziału wydatków na odzież i obuwie

• Spadek spożycia większości grup artykułów żywnościowych w l. 90., a następnie stopniowa jego dobudowa

• Znaczny postęp w poziomie wyposażenia gospodarstw domowych w dobra trwałego użytku

KWESTIA UBÓSTWA

ZAKRES BADANIA UBÓSTWA

1. Definicja ubóstwa

2. Charakter ubóstwa

3. Sposób pojmowania ubóstwa

4. Przyczyny, skutki, sposoby ograniczania

5. Sposób pomiaru ubóstwa

6. Kryteria ubóstwa

7. Metody wyznaczania granic ubóstwa (progu ubóstwa)

8. Pomiar zasięgu i głębokości ubóstwa

9. Minimum socjalne i egzystencji

10. Ubóstwo w Polsce

UBÓSTWO

Stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb, uznawanych w danej społeczności za niezbędne.

Ubóstwo obejmuje osoby, rodziny lub grupy osób, których środki są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju zamieszkania.

CHARAKTER UBÓSTWA

• Indywidualny (odnosi się do warunków życia jednostki - osoby, rodziny, gospodarstwa domowego - zarówno do jej sytuacji materialnej jak i kondycji psychicznej)

• Społeczny (gdy jest ono źródłem sprzeczności występujących w społeczeństwie; jeżeli przybiera dużą skalę i wpływa w sposób negatywny (destruktywny) na rozwój społeczny i gospodarczy, to ma on charakter społeczny (staje się kwestią społeczną); wynika nie tylko z aktualnie prowadzonej polityki, ale też z polityki społecznej prowadzonej w przeszłości)

SPOSÓB POJMOWANIA UBÓSTWA

• Ubóstwo jako kategoria absolutna (taki stan zaspokojenia potrzeb, które zdefiniowane są w konkretnych kategoriach ilościowych i jakościowych, który jest poniżej wystarczającego do życia poziomu egzystencjalnego minimum)

• Ubóstwo jako kategoria względna (relatywna) (w odniesieniu do poziomu zaspokajania potrzeb przez różne grupy ludności; odniesienie poziomu zaspokojenia potrzeb jednych grup ludności do poziomu innych grup ludności; wyraża się w nadmiernych rozpiętościach poziomu zaspokajania potrzeb przez różne grupy społeczne)

POJMOWANIA UBÓSTWA

• Kategoria absolutna - problem ubóstwa można rozwiązać jeśli każdy członek społeczeństwa będzie miał zapewniony poziom minimum egzystencji (kiedy dostarczymy określonych potrzeb).

Środkiem do przezwyciężenia tego ubóstwa jest odpowiedni wzrost gospodarczy.

• Kategoria względna - można to rozwiązać poprzez zmniejszenia stopnia poziomu zaspokajania potrzeb

PRZYCZYNY UBÓSTWA

• Bezrobocie pełne lub częściowe

• Nieadekwatność wysokości płac do wykonywanej pracy

• Szybkość zmian w strukturze gospodarczej przekraczająca zdolności adaptacyjne pracowników do nowych zawodów

• Niedoskonałość systemu podziału produktu narodowego

• Niewydolność systemów szkolnictwa

• Niepełnosprawność

• Niedoskonałość systemów ubezpieczeń

• Rozpad tradycyjnej rodziny

• Różne formy dyskryminacji na rynku pracy (w tym dyskryminacja rasowa)

SKUTKI SPOŁECZNE UBÓSTWA

• Zmniejszenie popytu na towary, chłonności rynku, co hamuje rozwój gospodarczy

• Uniemożliwia lub utrudnia zdobycie wykształcenia (kwalifikacji)

• Utrudnia zachowanie dobrego stanu zdrowia

• Przyczynia się do wzrostu przestępczości (przestępstwa przeciwko mieniu)

• Sprzyja rozwojowi innych patologii społecznych (narkomania i bezdomność)

• Niedoskonałość systemów pomocy ubogim może działać demoralizująco, zmniejszając motywację do zdobywania kwalifikacji zawodowych i poszukiwania pracy (wykształca się grupa żyjąca z zasiłków)

• Samoreprodukcja ubóstwa (ubodzy rodzą ubogich)

OPINIE O POZYTYWNYCH SKUTKACH UBÓSTWA DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO

• Ubodzy przyjmują pracę brudną, niebezpieczną, naruszającą godność ludzką

• Ubodzy przyjmują oferowane warunki wynagrodzenia (większe zyski, większe możliwości akumulacji)

• Ubóstwo stwarza miejsca pracy w opiece społecznej, wymiarze sprawiedliwości i innych dziedzinach

• Ubodzy kupują towary gorszej jakości, nienowoczesne, przeterminowane itp.

• Ubodzy ponoszą koszty postępu społecznego i gospodarczego

SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU UBÓSTWA

• Ograniczanie bezrobocia

• Ograniczanie zjawiska bezdomności

• Zwiększenie efektywności systemów szkolnictwa

• Usprawnienie systemów opiekuńczych (starzy, niepełnosprawni, kobiety wychowujące samotnie dzieci)

• Popieranie lokalnych inicjatyw i organizacji opartych na zasadach samopomocy i pomocy wzajemnej

SPOSÓB POMIARU UBÓSTWA

• Metody obiektywne - ocena dokonywana jest niezależnie od badanych jednostek

• Bazujące na rozmiarach dochodów lub wydatków gospodarstw domowych

• Bazujące na niepieniężnych wskaźnikach charakteryzujących warunki mieszkaniowe i zasobność gospodarstwa domowego

• Metody subiektywne - ocena dokonywana przez badane jednostki (jednostka sama wskazuje że jest uboga lub nie jest)

KRYTERIA UBÓSTWA

• Podejście klasyczne (ocena stopnia zaspokojenia potrzeb dokonywana była przez pryzmat dochodów lub wydatków gospodarstw domowych)

• Podejście wielowymiarowe ( wynikało z przekonania że wydatki pieniężne nie są jedyną przyczyną ubóstwa, poprzez zaspokojenie potrzeb w różnych dziedzinach. Czynniki pozadochodowe: zasoby zawodowe, warunki mieszkaniowe, stopień edukacji

METODY WYZNACZANIA GRANICY (PROGU) UBÓSTWA

• Metoda potrzeb podstawowych (ustala się pewien koszyk dóbr i usług pozwalający na zaspokojenie minimum potrzeb; za linię ubóstwa uznaje się pieniężną wartość (wycenę finansową) tego koszyka; ubóstwo, gdy dochód jest niższy niż wycena tego koszyka (nie stać ludzi na ten koszyk); wykorzystywana do szacowania minimum egzystencji, minimum socjalnego)

WADY METODY POTRZEB PODSTAWOWYCH

Wady	Sposoby przezwyciężania
Arbitralność wyborów (zwłaszcza w odniesieniu do potrzeb nieżywnościowych)	-korzystanie z badań i przesłanek naukowych oraz regulacji prawnych -korzystanie z badań rynku i zachowań konsumenckich -konfrontacja „koszyków” z konsumpcją (wydatkami) gospodarstw domowych o niskich dochodach
Ustalone koszyki mogą odbiegać od faktycznej struktury konsumpcji ludności ubogiej	-różnice mogą być skutkiem zachowań nieracjonalnych, wynikających z zachowań patologicznych, szkodliwych dla zdrowia czy uczestnictwa w życiu społecznym -normatywne wzorce pokazują stan pożądany zgodny z przyjętymi standardami
-mała elastyczność w stosunku do zmian zachowań konsumpcyjnych -duża pracochłonność i wysokie koszty badania	Systematyczna modyfikacja koszyka

KATEGORIE OPRACOWYWANE METODĄ POTRZEB PODSTAWOWYCH W POLSCE

• Minimum socjalne (MS)

• Minimum egzystencji (ME)

• Próg interwencji socjalnej (PIS)

• Wsparcie dochodowe rodzin (WDR)

• Metoda wskaźnika wydatków żywnościowych

Wykorzystywanie prawa Engela - w miarę wzrostu dochodu, wydatki na żywność maleją - wskaźnik wydatków żywnościowych.

Ubogie, gdy:

- przekracza ustaloną arbitralnie wartość

- dochód danego gospodarstwa jest niższy niż ustalona wartość dochodu, przy którym udział wydatków na żywność osiąga wartość progową.

Zaleta -> mała pracochłonność

Wada -> arbitralność wyboru wysokości progu (wskaźnika)

• Metoda stałej części mediany lub średniej arytmetycznej dochodów

Gospodarstwa domowe uznaje się za ubogie, gdy dochód jest mniejszy niż pewna stała mediana (średnia arytmetyczna rozkładu dochodów) całej zbiorowości gospodarstw domowych - próg wynosi na ogół 40-50% mediany. Należy uwzględnić wydatki ekwiwalentne (ilość członków rodziny). Skale ekwiwalentności:

1. normatywne (eksperckie) - liczba osób i wiek osób w rodzinie - w Polsce obliczane na jednostki konsumpcyjne

2. subiektywne - zróżnicowane wg liczby osób i wieku - iloraz linii ubóstwa danego gospodarstwa i linia ubóstwa gospodarstwa standardowego

3. ekonometryczne (empiryczne) - wielkość wydatków konsumpcyjnych gospodarstw o różnym składzie - linie regresji

SKALE EKWIWALENTNOŚCI

• Skale normatywne (oparte o opinie ekspertów dotyczące wzrostów kosztów utrzymania gospodarstwa domowego w zależności od liczby osób w gosp. dom i wieku osób)

• Skale subiektywne (iloraz linii ubóstwa danego gospodarstwa i gospodarstwa przykładowego)

• Skale ekonometryczne (empiryczne)

Metoda ta traktuje ubóstwo jako całkowicie względną miarę. Odsetek ubogich gospodarstw będzie zależał od rozkładu dochodów.

• Metoda kwantyla rozkładu dochodów

Linia ubóstwa równa się określonemu kwantylowi dochodów. Za granicę ubóstwa uznaje się pierwszy decyl lub kwintyl czyli 10% lub 20%. Miara subiektywna - mówi o rozkładzie dochodów w społeczeństwie (miary relatywne).

METODA KWANTYLA ROZKŁADU DOCHODÓW:

• Linia ubóstwa jest równa określonemu kwantylowi dochodów

• Odsetek gospodarstw domowych jest zawsze taki sam a zmienia się próg ubóstwa wraz ze zmianą zróżnicowania dochodów

• W pełni relatywny charakter

• Metody subiektywne ( podstawą wyznaczania linii ubóstwa są opinie gospodarstw domowych o poziomie dochodów zapewniających poziom zaspokojenia potrzeb minimalnych)

Wyznaczenie dochodu, który jest w stanie zaspokoić potrzeby podstawowe. Metoda lejdejska - dochód netto (wielkość miesięczna, tygodniowa, roczna) odpowiadający określa wartość (bardzo zły, zły, niedostateczny, dostateczny, dobry, bardzo dobry).

SUBIEKTYWNA LINIA UBÓSTWA (PYTANIA)

Dochód netto w ciągu tygodnia/miesiąca/roku uważałbym/łabym w wysokości:

• Około……. jako bardzo zły

• Około …… jako zły

• Około …… jako niedostateczny

• Około …… jako dostateczny

• Około …… jako dobry

• Około …… jako bardzo dobry

• Metody wielowymiarowe ( zaspokajanie różnych elementów potrzeb poprzez uzyskiwane dochody i czynniki pozadochodowe. Bierzemy pod uwagę, oprócz dochodu, inne symptomy ubóstwa (czynniki pozadochodowe), polega na wychwyceniu zmiennych będących symptomem ubóstwa. Określa się na ich podstawie stopień przynależności poszczególnych gospodarstw domowych do strefy ubóstwa.

(dychotomiczne: funkcje przynależności 1-należy do sfery ubóstwa, 0 -nie należy; ciągłe- mierniki progowe ( od 0-1- ubóstwo) ustala się stopień przynależności danego gosp. Dom. do skali ubóstwa, im gosp. Leży bliżej progu ubóstwa tym otrzymuje mniejszą skalę

POMIAR ZASIĘGU I GŁĘBOKOŚCI UBÓSTWA

• Odsetek ubogich - zasięg ubóstwa

• Indeks Daltona - relatywna głębokość ubóstwa (mierzy średnią względną odległość dochodu gospodarstw domowych od granicy ubóstwa)

• Indeks Jorgensona-Slesnicka - wielkość transferu środków pieniężnych dla likwidacji sfery ubóstwa (pokazuje łącznie zasięg i głębokość ubóstwa; pokazuje jakie i ile środków pieniężnych trzeba by do sfery ubóstwa przetransferować, aby sferę ubóstwa zlikwidować)

ZASIĘG UBÓSTWA - odsetek gospodarstw domowych znajdujących się poniżej granicy ubóstwa.

GŁĘBOKOŚĆ UBÓSTWA - różnica dzieląca dochód ubogiego gospodarstwa domowego od granicy ubóstwa.

MINIMUM SOCJALNE

Minimum socjalne stanowi kategorię socjalną mierzącą koszty utrzymania gospodarstw domowych na poziomie społecznie akceptowanym zapewniającym zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowo - konsumpcyjnych. Celem jest wyznaczenie granicy wydatków gospodarstw domowych wskazujących godziwy poziom życia.

MINIMUM EGZYSTENCJI

Minimum egzystencji (biologiczne) to kategoria oznaczająca koszty utrzymania gospodarstw domowych na poziomie, poniżej którego występuje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. Uwzględnia się tu wydatki na potrzeby, które mogłyby wykluczyć społecznie.

Minimum egzystencji obejmuje więc wydatki pozwalające na przeżycie.

Przedział od minimum socjalnego do minimum egzystencji to ubóstwo.

PRÓG INTERWENCJI SOCJALNEJ

Model niskiej konsumpcji wyznaczający granicę dochodu jednostki i/lub gosp. dom. uprawniającą do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej (ustalana jest przez ekspertów).

Wsparcie dochodowe rodzin- granica dochodu upoważniająca rodziny z dziećmi do uzyskania świadczeń rodzinnych

FUNKCJE MS, ME, PIS, WDR

• Funkcja poznawcza ( dowiadujemy się jak wysokie są dane kategorie- wycena ich wielkości)

• Funkcja informacyjna (analityczna) (pokazuje jaki jest zasięg ubóstwa, możemy poznać gospodarstwa domowe, ich typy, które są dotknięte ubóstwem, możemy poznać zakres, szerokość, głębokość ubóstwa)

• Funkcja aplikacyjna

Zastosowanie tych kategorii:

- próg interwencji socjalnej - ustawowo umocowany

- wsparcie dochodowe rodzin - funkcje roszczeniowe

- min egzystencji, min socjalne - nie powinny stanowić punktów odniesienia dla polityki społecznej (np. min socjalne może być wskazówką polityczną, roszczeniową).

• Funkcja społeczno - polityczna (roszczeniowa, mogą być wskazówkami politycznymi; ME<PIS<WDR<MS)

Płaca minimalna powinna zaspokoić min socjalne osób samotnych, pracujących. Płaca minimalna spełnia dwie funkcje:

1. funkcja ekonomiczna - dostarcza informacji o cenie pracy, pracodawcy podejmują na jej podstawie decyzje co do wielkości produkcji i co do wykorzystania czynników produkcji.

2. Funkcja socjalna (społeczna) - na poziomie pracujących za minimalnie płace nie powinno występować ubóstwo, pracująca bieda (płaca min < MS) lub bieda poza pracą (MS nie zaspokojone w ogóle z pracy

Jeśli mówimy o MS (min socjalne), to bierzemy dany kraj i ją wyceniamy (wydatki). Płaca minimalna obrazuje stronę dochodową; dochody gospodarstw domowych nie są tożsame z wydatkami - są zniekształcone np. przez obciążenia podatkowe. MS nie może być podstawą konstruowania ani płacy, ani świadczeń socjalnych (świadczenia socjalne musza być mniejsze niż płaca minimalna).

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

• Całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokajania podstawowych, społecznie uznawanych za ważne, potrzeb

• System świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych określonymi przepisami

• Rezultat osiągnięty za pomocą całego szeregu kompleksowych i uwieńczonych powodzeniem przedsięwzięć publicznych mających na celu ochronę ludności przed niedostatkiem środków materialnych, które mogłyby być spowodowane utratą dochodów w razie choroby, bezrobocia, inwalidztwa, starości lub zgonu oraz przedsięwzięć zapewniających dostęp do opieki zdrowotnej i pomagających rodzinom wychowującym małe dzieci.

Bezpieczeństwo socjalne (wg Księżpolskiego) - stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienia realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostki.

Większość krajów stanęła wobec zmiany kierunku rozwoju, dlatego wystąpiła konieczność przekształcenia systemu zabezpieczeń społecznych aby przyczynić się do poczucia bezpieczeństwa w szerokim znaczeniu (a nie tylko zabezpieczenia od niedostatku).

Zabezpieczenie społeczne - jest pojęciem zbiorczym, którego zadaniem jest udzielenie świadczeń zapewniających obywatelowi poczucie bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia różnego rodzaju ryzyk społecznych.

KATALOG RYZYK SPOŁECZNYCH ( określony w konwencji nr 102 w 1992r. obejmuje on 8 różnego rodzaju ryzyk, ich wystąpienie zobowiązuje do udzielenia pomocy członkom społeczeństwa, danemu obywatelowi)

• ryzyko choroby

• ryzyko macierzyństwa

• ryzyka inwalidztwa

• ryzyko starości

• ryzyko śmierci żywiciela rodziny

• ryzyko bezrobocia

• ryzyko wypadku przy pracy i choroby zawodowej

• ryzyko nagłego wypadku (o charakterze losowym)

ZAKRES ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

• ochrona zdrowia i ubezpieczenie zdrowotne

• ubezpieczenie społeczne

• ubezpieczenie majątkowe i osobowe ludności

• pomoc społeczna

• rehabilitacja osób niepełnosprawnych

• świadczenia związane z brakiem pracy

• świadczenia o charakterze zaopatrzeniowym

• niektóre inne rodzaje świadczeń socjalnych

ZASIĘG ŚWIADCZEŃ

• podmiotowy (kto ma prawo do świadczeń)

• przedmiotowy (warunki, w których powstaje prawo do świadczeń i jakie świadczenia przysługują w określonych sytuacjach, rodzaje tych świadczeń)

FORMY ŚWIADCZEŃ

• pieniężne (emerytury, renty, stypendia)

• rzeczowe (bony żywnościowe, opał na zimę, leki)

• usługowe (usługi w ochronie zdrowia)

• inne (np. ulgi)

CHARAKTER ŚWIADCZEŃ

• obligatoryjne- przysługują po spełnieniu określonych warunków

• fakultatywne- można się o nie ubiegać, ale nie ma zagwarantowanego prawa do dostania świadczenia

• alternatywne (można wybrać korzystniejsze)

TYPY ŚWIADCZEŃ

• prewencyjne (zapobieganie czemuś, np. badania, profilaktyka zdrowotna)

• stymulacyjne (pobudzanie do działania, stypendia naukowe)

• restytucyjne (mają przywracać stan właściwy np. zasiłek chorobowy)

TECHNIKI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZEŃŚTWA

• Ubezpieczeniowa (przewiduje wypłacanie świadczeń z określonych funduszy, na które osoba płaciła składki; fundusze gromadzone są ze składek, które są dostosowane do wysokości ryzyka, dochodów), emerytury, renty

- opłacanie składek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i wysokości dochodów

- koszty świadczeń pokrywane z zebranego funduszu

- wysokość świadczeń określona ustawowo przy zobiektyzowanych kryteriach

- prawo do świadczeń nabywa się po spełnieniu warunków, niezależnie od rzeczywistych potrzeb

• Zaopatrzeniowa (świadczenia wypłacane są uzależnione od woli ustawodawcy. Mają charakter roszczeniowy, wypłacane są świadczenia osobie, która spełniła określone warunki prawne

- charakter roszczeniowy

- prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy

- świadczenia finansowane są z funduszów publicznych (podatki)

- wysokość i warunki przyznawania świadczeń określone ustawowo na podstawie zobiektyzowanych kryteriów

- świadczenia z reguły przysługują wszystkim spełniającym warunki w jednakowej wysokości zapewniającej minimalny poziom zaspokojenia potrzeb

- prawo do świadczeń po spełnieniu warunków, niezależnie od potrzeb

• Opiekuńcza (udzielane na podstawie uznania, wypłacane z budżetów jednostek terytorialnych lub od osób prawnych. Pomoc społeczna. Zasiłki losowe)

- charakter uznaniowy

- źródła finansowania: fundusze publiczne i prywatne

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE ( rozwinęły się w XIX w. aby zabezpieczyć się przed skutkami zdarzeń losowych, którym jednostka nie mogła zapobiec)

ELEMENTY UBEZPIECZENIA

• wspólny fundusz ( pokrywa skutki powstałych szkód + koszty administracyjne)

• składka

• ryzyko ubezpieczeniowe

• szkoda

• świadczenia (pokrycie szkody)

Rachunek aktuarialny - szacuje ryzyko oraz rozmiary powstałej szkody i szacuje na tej podstawie wysokość składek na takim poziomie aby następowało samofinansowanie

SKŁADKA - różnie określana, ustalona poprzez rachunek aktuarialny.

RYZYKO UBEZPIECZENIOWE - zdarzenie przyszłe i niepewne powodujące szkodę

wskutek świadomego lub nieświadomego działania ludzi lub innych okoliczności

TRÓJSTRONNOŚĆ STOSUNKU UBEZPIECZENIOWEGO

• ubezpieczyciel (instytucja, która prowadzi zakład ubezpieczeniowy)

• ubezpieczający (strona, która opłaca składki)

• ubezpieczony (osoba, która otrzymuje świadczenia)

• osoba uprawniona (uposażona) - uzyskuje świadczenia poprzez wydarzenie … ubezpieczonego (śmierć), osoba wskazana przez ubezpieczonego

UBEZPIECZENIE

• komercyjne (nastawione na zysk)

• wzajemne (pokrywać szkody i pokrywać koszty administracyjne; nie wypracowuje się zysku)

• przymusowe (wprowadza się mając na uwadze względy społeczne; występują np. u biegłych rewidentów)

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Rodzaj przymusowych wzajemnych ubezpieczeń osobowych, których podstawowe cechy to:

• społeczny cel (zapewnienie niezbędnych świadczeń do utrzymania)

• przymus (wynika z tego, że nie wszyscy są przewidujący; zapewnia powszechność ubezpieczenia; zwiększenie kosztów funkcjonowania społeczności, jest dofinansowywany z budżetu państwa, zapewnia powszechność ubezpieczenia, koszty ubezpieczeń są solidarnie rozłożone na członków społeczeństwa; Świadczenia z ubezpieczeń społecznych mają charakter roszczeniowy- może być dochodzone na drodze prawnej)

PRZYMUS UBEZPIECZENIA

• nie wszyscy są odpowiednio przezorni

• zmniejszenie kosztów pomocy społecznej

• powszechność ubezpieczenia

• niższy koszt, gdyż ryzyko rozkłada się na większą liczbę osób

Ubezpieczenia społeczne są zinstytucjonalizowane (prowadzone przez państwo lub przez określone organy).

GENEZA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

• ubezpieczenia chorobowe (Niemcy, 1883)

• ubezpieczenia wypadkowe (1884)

• ubezpieczenia emerytalno - rentowe (Niemcy: emerytalne i inwalidzkie 1889, renty rodzinne 1911)

• ubezpieczenia na wypadek bezrobocia (Anglia, 1911)

• ubezpieczenia rodzinne (Belgia, 1930)

Ubezpieczenia powstały w Niemczech jako ubezpieczenia pracownicze, później się przekształcały i obejmowały inne grupy poza pracownicze.

CECHY SYSTEMU NIEMIECKIEGO

• obligatoryjność świadczeń

• trójstronność stosunku ubezpieczeniowego

• płacenie składek przez pracownika i pracodawcę

• autonomia w zakresie nadzoru i rozstrzygania sporów

• odmienne traktowanie pracowników umysłowych i fizycznych

ZASADY SYSTEMU SOWIECKIEGO

• powszechność systemu (wszyscy są objęci)

• jednolitość systemu (wszyscy są równi)

• samorząd ubezpieczonych

• pełne kompensowanie strat i szkód ubezpieczonych

• pokrywanie kosztów ubezpieczeń przez pracodawców i państwo

ZMIANY W UBEZPIECZENIACH SPOŁECZNYCH WPROWADZONE W PRL

• przestano obciążać składką pracowników (l. 40.)

• ubezpieczeniami objęto wszystkich pracowników pozostających w stosunku pracy

• w zamian za zlikwidowanie ubezpieczenia od bezrobocia wprowadzono ubezpieczenia rodzinne

• ubezpieczeniami objęto rzemieślników, agentów i pracujących na zlecenie

• zrównanie ubezpieczeń pracowników fizycznych i umysłowych (l. 70.)

• objęcie ubezpieczeniami prowadzących działalność na własny rachunek, twórców, kombatantów i więźniów obozów koncentracyjnych (l. 70.)

• objęcie rolników indywidualnych (1980)

• objęcie duchownych (1989)

ZMIANY W LATACH 90.

• wyłączenie z systemu ubezpieczeniowego niektórych świadczeń

• składką zaczęto obciążać pracodawców i pracobiorców

• wznowiono zasadę ubezpieczeniową w wypłacie świadczeń

• w ubezpieczeniach emerytalnych wprowadzono elementy kapitałowego finansowania świadczeń

Zasady systemu sowieckiego

1. Powszechność systemu

2. Jednolitość systemu

3. Samorząd ubezpieczonych

4. Pełne kompensowanie strat i szkód ubezpieczeniowych

5. Pokrywanie kosztów ubezpieczeń przez pracodawców i państwo

1935 - powołanie ZUS w Polsce. Po wojnie wszystkie instytucje tego typu anulowano. Główne zmiany, które weszły w latach 40-tych - dostosowanie zasad do zasad systemu sowieckiego. Składka płacona tylko przez pracodawcę (lata 50-te 5,5%, lata a60-te 43%), objęcie wszystkich pracowników, likwidacja funduszy pracy i ubezpieczeń na wypadek bezrobocia, wprowadzono ubezpieczenia rodzinne. W latach 60-tych zaczęto obejmować tym systemem inne grupy społeczne np. po raz pierwszy rolnikom przyznano prawo do emerytury w zamian za oddanie gospodarstw rolnych państwu. W latach 70-tych zrównanie praw pracowników fizycznych i umysłowych. Od 1980 objęto ubezpieczeniem społecznym rolników indywidualnych, wysokość świadczeń związano z wartością produktów rolnych. W 1989 objęto ubezpieczeniem społecznym duchownych w Polsce. Obecnie obejmuje wszystkie grupy społeczne.

W latach 90-tych nastąpił odwrót zasad systemu sowieckiego, wprowadzono zasady, że składni będą płacili pracodawcy i pracownicy. Wzmocniono zasadę ubezpieczeniową w wypłacie świadczeń, kapitałowe finansowanie świadczeń. Wyłączono zasiłki rodzinne z systemu ubezpieczeniowego.

ZAKRES UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W POLSCE

• ubezpieczenia emerytalne

• ubezpieczenia rentowe

• ubezpieczenia chorobowe (w razie choroby i macierzyństwa)

• ubezpieczenia wypadkowe (wypadki przy pracy i choroby zawodowe)

Ubezpieczeniami społecznymi objęci są wszyscy obywatele.

STOPY SKŁADEK

• u. emerytalne - 19,52% (9,76% pracownicy i 9,76% pracodawcy)

• e. rentowe - 6% (1,5% - pracobiorcy, 4,5% - pracodawcy)

• u. chorobowe - 2,45% - pracownicy

• u. wypadkowe - od 0,4% do 8,12% - pracodawcy

ŚWIADCZENIA EMERYTALNO - RENTOWE

• emerytury

• renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym szkoleniowe

• renty rodzinne (związane ze śmiercią żywiciela rodziny)

• dodatek pielęgnacyjny

• dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej

• zasiłek pogrzebowy

EKONOMICZNA FUNKCJA EMERYTURY: REDYSTRYBUCJA KONSUMPCJI W CZASIE

SYSTEM EMERYTALNY

Ogół rozwiązań instytucjonalnych, zamierzający - poprzez ustalenie zasad:

• gromadzenie środków emerytalnych

• powstawanie uprawnień i kapitałów emerytalnych - zapewnienie uczestnikom systemu na okres starości odpowiednich dochodów w postaci pieniężnych świadczeń emerytalnych

• wypłat świadczeń emerytalnych

WSKAŹNIK ZASTĄPIENIA

• indywidualny - stosunek pierwszej emerytury do ostatniej płacy

• ogólny - relacja przeciętnej emerytury do przeciętnej płacy

INSTYTUCJONALIZACJA SYSTEMÓW EMERYTALNYCH

• w znaczeniu regulacyjnym (unormowanie prawne systemu)

• w znaczeniu organizacyjnym (podmioty zarządzające systemem)

SYSTEMY EMERYTALNE

• repartycyjne (składka jest na bieżąco wydatkowana na świadczenia)

• kapitałowe (składka jest inwestowana i tworzy pewien fundusz, z którego będzie wypłacona emerytura osoby składającej składkę)

ZALETY SYSTEMU KAPITALOWEGO

• oszczędności finansują wzrost gospodarczy

• pokazuje związek miedzy własną zapobiegliwością i wysokością dochodów, a wysokością świadczenia

ZAGROŻENIA DLA SYSTEMÓW REPARTYCYJNYCH I KAPITAŁOWYCH

rodzaj zagrożeń	s. repartycyjny	s. kapitałowy
starzenie się ludności	wrażliwy	odporny
bezrobocie	W	O
spadek produkcji, płac realnych	W	O
przetargi polityczne	W	O
załamanie rynku finansowego	O	W
wysoka inflacja	O	W

SYSTEMY EMERYTALNE

• o zdefiniowanym świadczeniu (przy systemach repartycyjnych)

• o zdefiniowanej składce (w systemach kapitałowych, w jakiej wysokości emerytury zależy od kapitału zgromadzonego, od stopy zwrotu z tego kapitału i ile czasu będziemy przeciętnie żyć po przejściu na emeryturę)

STRUKTURA ZREFORMOWANEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO

• pierwszy filar - obowiązkowy, składka gromadzona w FUS administrowanym przez ZUS, repartycyjny

Kapitał początkowy wynikający z wysokości emerytury, gdybym przechodziła na emeryturę w 1999r. to emerytura zostałaby skapitalizowana przez l m-cy razy 203 ( m-cy dalszego życia) w wieku 60 lat i ten kapitał zapisywany jest na indywidualnym koncie emerytalnym potem ta kwota zostaje zwaloryzowana, wiek emerytalny : kobiety -60 lat, mężczyźni- 65 lat

zgromadzony na koncie kapitał zwaloryzowany dzieli się przez liczbę m-cy dalszego przeciętnego życia od czasu przejścia na emeryturę, teraz mnożymy razy 213, emerytura z I filaru wypłacana jest dożywotnio

• drugi filar - obowiązkowy, składka odprowadzana do OFE zarządzanych przez PTE, kapitałowy.

Składka z indywidualnego konta jest inwestowana, 60% jest inwestowane w bezpośrednie instrumenty finansowe, a reszta w akcje, ma charakter kapitałowy, nie przynosi jednak spodziewanych zysków; koszty ubezpieczeniowe: od wpłacanych do II filaru sum od 4%-11% dziś ograniczono koszty tych składek do 4% i jednorazowy koszt; stale ponosimy koszty za zarządzanie 0,7% zgromadzonego kapitału, opłata miesięczna;

• trzeci filar - dobrowolny, PPE realizowane w czterech formach

PRACOWNICZE PROGRAMY EMERYTALNE

• pracownicze fundusze emerytalne

• umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego

• umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na życie pracowników z układem ubezpieczeń

• umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na życie pracowników z towarzystwem ubezpieczeń, w wyniku której pracownicy stają się jego członkami

METODY WALORYZACJI ŚWIADCZEŃ

• automatyczna (ustawowo określa się okres zasady przeliczania wysokości świadczeń)

• półautomatyczna (podaje się warunki, w których świadczenia będą przeliczane, a decyzje podejmuje właściwa władza wskazana w przepisach)

• doraźna (nie ma warunków)

PODSTAWA WALORYZACJI

• wzrost ogólnego poziomu cen

• wzrost kosztów utrzymania (cen artykułów konsumpcyjnych)

• wzrost poziomu przeciętnej płacy

RENTA Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY PRZYSŁUGUJE W PRZYPADKU

• niezdolności do wykonywania pracy zarobkowej

• posiadania odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego

• powstania niezdolności do pracy w okresie składkowym lub nieskładkowym albo nie później niż w 18 miesięcy od ich ustania

STOPIEŃ I TRWAŁOŚĆ NIEZDOLNOŚCI DO PRACY ZALEŻY OD

• stopnia naruszenia sprawności organizmu

• możliwości przywrócenia sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji

• możliwości wykonywania dotychczasowej lub innej pracy

• możliwości przekwalifikowania zawodowego

WYSOKOŚĆ RENTY DLA OSOBY CAŁKOWICIE NIEZDOLNEJ DO PRACY

• 24% kwoty bazowej +

• 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok składkowy +

• 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok nieskładkowy +

• 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych

Podstawa wymiaru- z 20 najlepszych lat z całej aktywności zawodowej , potem waloryzuje się je do przeciętnego wynagrodzenia, kwota bazowa- przeciętne wynagrodzenie, z okresu poprzedniego pomniejszona o składkę ZUS dziś ok. 2578 zł

Osoby urodzone między 1 stycznia 1949- 31 grudnia 1968 obowiązkowo uczestniczą w II filarze i otrzymuję kasę z I filaru

Urodzeni po 31 grudnia 1968 muszą Obowiązkowo być w I i II filarze

Dla ubezpieczonych po 31 grudnia 1948 utworzono jeszcze emerytury pomostowe ( ok. 200 000 osób, dla osób pracujących w ciężkich warunkach

Wcześniejsza emerytura- 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego

Emerytury minimalne dziś ok. 700zł

Świadczenia emerytalne są powiększone wskaźnikiem waloryzacji, który ma zapewnić realną wartość emerytury i wzrost wskaźnika dochodu, poziomu życia

WYSOKOŚĆ RENTY RODZINNEJ

• 85% emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, która przysługiwałaby zmarłemu w przypadku 1 osoby uprawnionej

• 90% w przypadku dwóch osób uprawnionych

• 95% w przypadku trzech i więcej osób uprawnionych

DODATKI DO EMERYTUR I RENT

• dodatek pielęgnacyjny

• dodatek dla sierot zupełnych

ZASIŁEK POGRZEBOWY

Przysługuje w razie śmieci:

• ubezpieczonego,

• osoby pobierającej emeryturę lub rentę (lub mającej do nich uprawnienia),

• członka rodziny pozostającego na utrzymaniu

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE ROLNIKÓW

• ubezpieczenie emerytalno - rentowe (kalkulowane od wartości dochodu w KRUS'ie, gromadzona i bardzo niska kwota)

• ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie ( ponoszone ze składek wnoszonych przez rolników)

od 1991r. upodobnienie do ubezpieczeń pracowniczych; obejmuje rolników oraz ich ”wspólników”

ŚWIADCZENIA EMERYTALNO - RENTOWE ROLNIKÓW

• emerytura rolnicza lub renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy

• renta rolnicza szkoleniowa

• renta rodzinna

• emerytura i renta z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin

• dodatki do emerytur i rent

• zasiłek pogrzebowy

WARUNKI UZYSKIWANIA EMERYTURY ROLNICZEJ

• wiek emerytalny (K-60 lat, M-65 lat)

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE W RAZIE CHOROBY I MACIERZYŃSTWA

• zasiłek chorobowy

• świadczenia rehabilitacyjne

• zasiłek wyrównawczy

• zasiłek porodowy

• zasiłek macierzyński

• zasiłek opiekuńczy

UBEZPIECZENIA WYPADKOWE

• zasiłek chorobowy

• świadczenia rehabilitacyjne

• zasiłek wyrównawczy

• jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego

• jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny

• renta z tytułu niezdolności do pracy

• renta szkoleniowa

• renta rodzinna

• dodatki: pielęgnacyjny i dla sieroty zupełnej

• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne

1

Przedsiębiorcy

• Koncentracja środków produkcji

• Koncentracja władzy ekonomicznej

dążenie do wzbogacania się

Proletariat fabryczny

• wolność osobista

• wolność od posiadania środków produkcji

źródło utrzymania:

własna siła robocza

SCENTRALIZOWANY

Władza odbiera inicjatywę oddolną i sama kreuje działania w różny sposób to usprawiedliwiając

ZDECENTRALIZOWANY

Państwo uznaje pierwotność inicjatywy oddolnej i ją popiera, pobudza, koordynuje, uzupełnia lub jej pomaga

Międzynarodowa Organizacja Pracy

Rada Administracyjna

Międzynarodowy Instytut Badań nad Pracą

Centrum Szkoleniowe w Turynie

Dyrektor Generalny

Międzynarodowe Biuro Pracy

Biuro Regionalne

Regionalne zespoły multidyscyplinarne

ZAKRES (ELEMENTY) POSTĘPU

- poprawa warunków życia

- kształtowanie pożądanych treści współżycia społecznego

- usuwanie dysproporcji i nierówności społecznych

- umożliwienie szerokim kręgom ludności udziału w kształtowaniu form życia zbiorowego

KRYTERIA POSTĘPU

- dobrobyt społeczny

- ład społeczny

- równość i sprawiedliwość społeczna

- demokracja

cele

Polityka społeczna

ekonomia

socjologia

prawoznawstwo

filozofia

Teoria organizacji

demografia

Nauki polityczne

pedagogika

Polityka gospodarcza

Nauki o pracy

psychologia

Magazynowanie bieżącej konsumpcji

- kosztowne

- zmiany gustów, pojawianie się nowych dóbr

- niepewność co ile, na jaki okres

-problem - magazynowanie usług

Nabywanie prawa do przyszłej konsumpcji

- systematyczne oszczędzanie

- obietnica (umowa międzypokoleniowa)

system emerytalny

Korespondenci krajowi

---