ZAJĘCIA 9: Teoretyczne modele opieki, rehabilitacji i habilitacji. Model instytucjonalny i deinstytucjonalizacja

Tekst 1: H. Larkowa - Niepełnosprawność, niepełnosprawni i ich rehabilitacja

Ze względu na rodzaj niepełnosprawności wyróżnia się:

• fizyczne uszkodzenia i choroby (np. narządów ruchu, choroby reumatyczne, wewnętrzne)

• choroby i uszkodzenia narządu wzroku lub słuchu

• choroby układu nerwowego

• choroby psychiczne

• upośledzenie umysłowe

W zależności od stopnia niepełnosprawności organizmu, a także jej związku z pracą wyróżnia się: inwalidów oraz inne osoby niepełnosprawne.

INWALIDA (wg A. Hulka) - „osoba trwale poszkodowana na zdrowiu”; jednostka, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności życia społecznego, pracę zarobkową, udział w życiu codziennym oraz zajęciach w czasie wolnym od pracy.

Wg polskiego prawa inwalidą jest osoba częściowo lub całkowicie niezdolna do podjęcia zatrudnienia i zarobkowania z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu. Ustawowo dzieli się inwalidów na 3 grupy. Gdy osoba nie kwalifikuje Siudo żadnej z 3 grup w rozumieniu prawa nie jest inwalidą. Może być nazywana „ osobą niezdolną do wykonywania dotychczasowej pracy”.

Nie ma właściwie oficjalnie przyjętej zadowalającej definicji osób niepełnosprawnych nie będących inwalidami w rozumieniu prawa.

Z punktu widzenia ograniczeń zawodowych i potrzeb rehabilitacyjnych osoba niepełnosprawna to jednostka, której zdolność do nauki i pracy została zmniejszona w stopniu wymagającym:

- odpowiedniego doboru rodzaju i formy szkolenia zawodowego,

- pomocy w usprawnieniu i przystosowaniu zawodowym,

- doboru stanowiska pracy i zatrudnienia odpowiednio do indyw. możliwości i ograniczeń.

Zaspokojenie tych potrzeb umożliwia im normalne funkcjonowanie w pracy w zwykłych warunkach.

• Międzynarodowa Organizacja Pracy w 1955r. przyjęła taką definicję osoby niepeł.:

- inwalida i osoba niepeł. - to jednostka, której perspektywy otrzymania pracy i utrzymania się w niej zostały poważnie ograniczone na skutek zmniejszenia sprawności fizycznej lub umysłowej. Taka jednostka wymaga pomocy w otrzymaniu pracy i utrzymaniu się w niej. Temu celowi służy REHABILITACJA ZAWODOWA.

• Rehabilitacja medyczna, zawodowa, kształcenie i przygotowanie do pracy os. niepeł. oraz rehabilitacja psychologiczna zmierzają do odzyskania i utrzymania przez jednostkę równowagi wewnętrznej oraz równowagi między nią a środowiskiem społecznym.

1. REHABILITACJA KOMPLEKSOWA - obejmuje zorganizowane działania w zakresie rebab. medycznej, psycholog., zawodowej i społecznej, a jej istota polega rozwinięciu u osoby poszkodowanej trwale na zdrowiu możliwie maksymalnie zdolności do samodzielnego życia.

2. REHABILITACJA MEDYCZNA - zmniejszanie i usuwanie fizycznych i fizjologicznych skutków naruszenia organizmu i jego sprawności.

3. REHABILITACJA ZAWODOWA - dzieli się na etapy:

- poradnictwo zawodowe

- przygotowanie do pracy

- zatrudnienie

Jej wyniki zależą od takich czynników: motywacja, atmosfera w domu rodzinnym,

zdolność polegania na sobie.

4. REHABILTACJA PSYCHOLOGICZNA - to pomoc os. niepeł. w jej przystosowaniu się do życia z niepełnosprawnością;

1. stawianie diagnozy psychologicznej, psychoterapia, poradnictwo i konsultacje, współudział w planowaniu i realizacji postępowania rebab.

2. uwzględnianie czynników psychicznych w organizacji środowiska osób niepeł. oraz w redagowaniu przepisów prawnych odnoszących się do ich spraw socjalno-bytowych

5. REHABILITACJA SPOŁECZNA - przygotowanie os. niepeł. do życia i współżycia z innymi - w rodzinie i innych grupach społ.; proces zmierzający do przywrócenia samodzielności jednostce niepeł.

Podstawą społecznej rehabilitacji są:

- odpowiednie przepisy prawne

- możliwości pracy

- odpowiednie warunki ekonomiczne - warunki życia

- warunki fizyczne środowiska, np. dostępność budynków

- postawy wobec osób niepeł.

W wielu przypadkach potrzebne jest także zastosowanie środków rehabilitujących: medycznych, edukacyjnych, psychologicznych, zawodowych, technicznych, które podnoszą poziom sprawności fiz., psych., społ.

Podstawowe zasady procesu rehabilitacji:

1. U osoby niepeł. należy i można rozwijać posiadane przez nią zdolności (uwzględniając ograniczenia)

2. Kompleksowe podejście do problemów jednostki niepeł. z uwzgl. aspektów zdrowotnych, psycholog., społ., pedagog. i innych (zespoły specjalistów)

3. Jednostka niepeł. nie powinna i nie może być jedynie przedmiotem działania i oddziaływania zespołu rehabilitacyjnego - musi być podmiotem

4. Różnorodne formy aktywności - ruch i praca

5. Osiągnięcie celu rehab. psycholog., czyli przystosowanie do życia z niepełnosprawnością.

WSPÓLNE PROBLEMY W REHABILITACJI RÓŻNYCH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH:

Jest wiele problemów i aspektów wspólnych dla osób z różnego rodzaju niepełnosprawnością niż specyficznych, wynikających z rodzaju kalectwa bądź choroby.

Dlatego rozwinęła się wspólna i ogólna teoria rehabilitacji i wspólne zasady prawne, organizacja usług.

1. Wspólny jest cel - przywrócenie lub zwiększenie w możliwie max. stopniu zdolności tych ludzi do samodzielnego życia i pracy, włączenie ich w czynny sposób w życia społeczne i zawodowe oraz rozwój ich osobowości i możliwości. Trzeba brać pod uwagę całego człowieka, nie zaś pojedyncze elementy i właściwości.

2. Niepełnosprawni mają niezależnie od rodzaju niepełnosprawności takie same zależne od wieku potrzeby biologiczne, psychiczne itd. - dążymy więc do zaspokojenia takich samych podstawowych potrzeb i indywidualnych (uwzględniając odpowiednio potrzeby i przeszkody).

3. Wspólne potrzeby w rehabilitacji medycznej, zawodowej, psychologicznej.

4. Prawidłowe ustalenie, gdzie powinno kończyć się to, co wspólne osobom z niepełnosprawnością różnego rodzaju, jak też osobom pełnosprawnym i niepełnosprawnym, a zaczynać to, co wymaga specjalnego podejścia i rozwiązań.

Decydującym czynnikiem w tym rozróżnieniu jest stopień i zakres zakłócenia równowagi między jednostką a środowiskiem, a nie rodzaj upośledzenia funkcji organizmu.

Należy więc brać pod uwagę możliwość wyrównania tego zakłócenia (fiz., psych., społ.)

Zdolność przystosowania się do różnych sytuacji i środowisk społecznych:

- człowiek potrzebuje pomocy, by psychicznie przystosować się do nowej sytuacji

- człowiek dysponuje pewną rezerwą możliwości biolog., nie uruchamianych w normalnych warunkach życia i pracy oraz możliwości psychicznych

- przystosowanie zależy nie tyle od rodzaju inwalidztwa, co do świadomości i doświadczenia społecznych skutków.

Tekst 2: S. Kowalik - Systemy organizacyjne rehabilitacji

INSTYTUCJE REHABILITACYJNE - to zalegalizowane struktury porządku społecznego, które dysponują środkami kontroli i władzą, uniemożliwiającą skuteczne wykonywanie zadań rehabilitacyjnych (ułatwia w uzyskaniu lepszych wyników).

Popełnianie błędów w stosunku do osób niepeł. jest w instytucjach zmniejszone (nie ma jednak instytucji doskonałych).

Skoordynowana działalność instytucji nazywa się SYSTEMEM REHABILITACJI.

Systemy instytucjonalne - system otwarty i system zamknięty

SYSTEM OTWARTY - instytucje je tworzące działają w sposób, który umożliwia osobom niepeł. uzyskiwanie niezbędnej pomocy rehab. bez opuszczania naturalnego środ. życiowego.

Podział ze względu na podejmowane zadania rehabilitacyjne:

1. rehabilitacja lecznicza i ruchowa:

- poradnie rehabilitacji

- przychodnie przyszpitalne

- ośrodki zaopatrzenia ortopedycznego

- częściowo sanatoria

b) rehabilitacja społeczna i zawodowa:

- spółdzielnie inwalidów

- poradnie rehab. zawodowej

- ośrodki pomocy społecznej

c) rehabilitacja pedagogiczna:

- szkoły specjalne

- poradnie psychologiczno-pedagogiczne

- ośrodki doskonalenia zawodowego

Każda z tych placówek działa w taki sposób, aby skutecznie uczestniczyć w procesie usprawniania bez konieczności wprowadzenia dodatkowych ograniczeń w normalnym życiu człowieka niepeł. Dąży, aby pracownicy tych instytucji docierali bezpośrednio do miejsca zamieszkania os. niepeł. Ścisłe współdziałanie z osobami należącymi do naturalnego środowiska, szczególnie z członkami rodzin os. niepeł. (wsparcie), ale także z innymi (sąsiedzi, dalsi krewni, nowi znajomi).

Rehabilitacja pedagogiczna - najkorzystniejsza:

• do szkół specjalnych wprowadza się coraz więcej innowacji

• powstaje coraz więcej szkół integracyjnych

• powstają nowe ośrodki rehabilitacji dla dzieci

• minus - mała skuteczność przygotowania zawodowego młodzieży niepeł.

WAŻNE! Złożoność systemu otwartego umożliwia prowadzenie kompleksowej rehabilitacji, jednak utrudnia osobom niepeł. i ich opiekunom orientację we wszystkich możliwościach udzielania pomocy, jakimi dysponuje system.

SYSTEM ZAMKNIĘTY - system najdroższy; w tym systemie osoby niepeł. przechodzą pod pełną opiekę instytucji rehab. Wiąże się to ze zmianą miejsca zamieszkania, a w nowych warunkach życia dochodzi do pełnej izolacji w stosunku do ich naturalnego środ. życiowego. Przez dłuższy okres (czasem do końca życia) os. niepeł. mają zamkniętą drogę powrotu do własnego domu (izolacja). Przebywają w ograniczonej przestrzeni (szpital), kontaktują się z określoną grupą ludzi (personel), zmuszeni są do przestrzegania przepisów obowiązujących w instytucji, skłaniani są do udziału w odpowiednich zabiegach leczniczych i rehabilitacyjnych.

System ten nazywany jest INSTYTUCJONALIZACJĄ.

Zalety:

• osoby rehabilitujące pracują w jednej instytucji, a więc mają większe możliwości porozumiewania się i współdziałania

• praca zespołowa umożliwia pełniejszą analizę problemów, prezentowanie różnych punktów widzenia na rozwiązanie tych problemów i wybór rozwiązania, które daje największe szanse powodzenia

• możliwości uzyskania szybkiej fachowej pomocy

• ułatwienia fizyczne, które umożliwiają wykonywanie różnych czynności przy mniejszym wysiłku

• intensywność procesu usprawniania

• systematyczność i konsekwencja

Wady:

System ten spotyka się z dość powszechną krytyką:

• odseparowania od naturalnego środowiska

• brak osób bliskich, od których można uzyskać wsparcie psychiczne

• warunki życia wydają się nienaturalne

• odczucie przymusu zmiany dotychczasowego stylu życia

• poczucie przymusu akceptacji przez innych niepełnosprawnych

• rezygnacja z przyzwyczajeń

• nadmierna liczba pacjentów w jednej placówce itd.

Jednakże należy zdać sobie sprawę z tego, że bez istnienia tego typu placówek wiele osób nie mogłoby uczestniczyć w rehabilitacji.

Na całym świecie podejmuje się prace zmierzające do modyfikacji podstawowych zasad tego systemu - tzw. deinstytucjonalizację.

W jego skład wchodzą:

- rozwijanie alternatywnych metod pracy społ., które ułatwiłyby pozostawanie w naturalnym środowisku jak najdłużej,

- upodabnianie warunków życia w systemie zamkniętym do życia w naturalnym środowisku,

- wprowadzenie bardziej rygorystycznych zasad kwalifikowania osób niepeł. do przebywania w instytucjach systemu zamkniętego.

Te dwa systemy rehabilitacyjne nie są całkowicie niezależne od siebie.

Poziom funkcjonowania jednego z nich wpływa na funkcjonowanie drugiego.

Trzeba rozwijać każdy z nich.

Tekst 3: Z. Kawczyńska Butrym - O nowy model opieki nad osobami niepełnosprawnymi

Miejsce człowieka niepełnosprawnego w środowisku społecznym

Trzy główne typy współżycia ludzi z ograniczoną sprawnością ze sprawnymi, zdrowymi:




KRAJE TRZECIEGO ŚWIATA

I widzialni - nie zadbani

- niski poziom świadczeń

- brak rozwiniętych form pomocy

- brak rozwiązań technolog.




- niski poziom urbanizacji

- mała wspólnota lokalna

! to powoduje - kalectwo, niepełnosprawność;

Nie są jeszcze traktowane jako znaczący problem ani dla jednostek ani dla grupy

KRAJE ŚREDNIO ROZWINIĘTE

II niewidzialni

- wiąże się z przeobrażeniami w gospodarce i procesem urbaniz.

- wzrost technicyzacji produkcji rolnej, zanik rzemiosła

- osłabienie więzi społ. - wzrasta anonimowość - przemieszczanie się w aglomeracjach utrudnione (bariery)

- ukrycie problemu - izolacja we własnych domach - zamierzona

- niepełnosprawny jest niewidzialny

KRAJE WYSOKO ROZWINIĘTE

III widzialni - zadbani

- nauczanie

- zatrudnienie

- usprawnianie lecznicze

- zabezpieczenie społeczne

- procesy technologii produkcji są już utrwalone

- świadczenie pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych

- rozbudowana sieć profesjonalnych instytucji

- działanie edukacyjne w zakresie samopomocy

- udogodnienia techniczne, gwarancje prawne

- odpowiedni sprzęt

- niepełnosprawni - znowu widzialni

Cel działań:

- nauczanie

- zatrudnienie

- usprawnianie lecznicze

- zabezpieczenie społeczne

Główne założenia Światowego Programu Działania na Rzecz Osób Niepełnosprawnych:

- ustawodawstwo (eliminowanie dyskryminacji, specjalne prawa do nauki, pracy, zabezpieczenia socjalnego)

- środowisko (zmniejszenie barier architektonicznych, rozwijanie usług pomocniczych)

- dochód, utrzymanie, i zabezpieczenie społeczne (zapewnienie równych szans w uzyskaniu dochodu, zapewnienie odpowiednich świadczeń)

- oświata i kształcenie (zindywidualizowane i dostosowane do potrzeb, łatwo dostępne - miejsce zamieszkanie, powszechne i nie gorsze niż dla innych uczniów, szeroki wybór)

- zatrudnienie (możliwość integracji, współpraca, bezpieczeństwo, przystosowanie stanowisk)

- rekreacja (korzystanie z kin, teatrów itd.)

- kultura (możliwość stworzenia warunków do wykorzystania ich potencjału twórczego, artystycznego itd.)

- religia (zgodnie i możliwie z potrzebami)

- sport (zachęcanie do uprawiania sportu)

GRUPY SAMOPOMOCY

• skupiają ludzi o podobnych trudnościach - łączą ich

• powstają w związku z poszukiwaniem sposobu radzenia z problemami, załamaniem

Cechy charakteryzujące grupy samopomocowe wiążą się z:

1. sposobem powstawania (spontaniczność powstawania)

2. sytuacją osób stanowiących grupę (podobne doświadczenia, poczucie beznadziejności, izolacji, odrzucenia)

3. celami członków, którymi są: wzajemna pomoc i wsparcie, przekaz informacji i doświadczeń, poprawa kondycji psychicznej, znajdowanie lokalnych źródeł pomocy, pogłębianie wiedzy o chorobie)

FUNKCJE: (w stosunku do działań na rzecz inwalidów)

- komplementarna

- uzupełniająca

- wzmacniająca

Pomoc w grupach uznawana jest za bardzo efektywną, obniżającą koszty opieki zdrowotnej i zwiększającą udział społeczności lokalnej w rozwiązywaniu problemów ludzi.

Ochotnicy i wolontariusze - ich duży udział, wsparcie i bezinteresowna pomoc

Cechy działalności organizacji ochotniczych:

1. uczestnictwo jest dobrowolne

2. ochotnicy mają silną motywację działania, zaangażowanie

3. działalność przynosi im satysfakcję

4. działalność zapełnia luki w systemie formalnej opieki zdrowotnej

5. elastyczność form i zakresu działania

Systemy funkcjonujące w ramach pomocy społecznej: rodzina, grupa samopomocy i ochotnicy (wolontariusze), pośrednie systemy pomocy - stowarzyszenia, fundacje, pozarządowe, formalny system pomocy społecznej - pracownicy socjalni, formalny system pomocy medycznej, edukacyjnej, ekonomicznej.

Cechy współczesnego modelu:

• dążenie do podmiotowego charakteru świadczeń pomocowych (aktywizacja)

• współdziałanie wszystkich systemów w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych, zdrowotnych, materialnych, edukacyjnych, duchowych

Pracownik socjalny powinien:

- sprawdzić jakiego typu pomoc jest niezbędna i podjąć odpowiednie działania

- ustalić, czy już ktoś świadczy pomoc danej osobie lub rodzinie i w jakiej formie

- stwierdzić, jakie systemy pomocowe można włączyć

- skontaktować „biorcę” z różnymi systemami „dawców” w celu uzyskania kompleksowej pomocy

Cele pedagogiki specjalnej:

1. wykrywanie i ustalanie ogólnych prawidłowości w rozwoju psychofizycznym i społecznym osób upośledzonych umysł.

2. określenie celów i zadań pracy rewalidacyjnej w zależności od stopnia upośledzenia

3. ukierunkowanie pracy rewalidacyjnej w zakresie doboru treści, form i środków dydaktyczno-wychowawczych

4. dążenie do osiągnięcia przygotowania do życia w integracji ze społeczeństwem.

1

---