Epinefryna (adrenalina)
epinephrine
antiasthmaticum, sympathicomimeticum
B02BC, C01CA, R03AA, S01EA
Działanie: Amina sympatykomimetyczna, którą można otrzymać syntetycznie. Wykazuje działanie sympatykomimetyczne zależne od bezpośredniego lub pośredniego pobudzenia receptorów , , , lub dopaminergicznych. Podobnie jak wszystkie aminy katecholowe, działa poprzez stymulację wewnątrzkomórkowej cyklazy adenylowej, dzięki czemu następuje przemiana ATP do cAMP i zwiększenie jego stężenia wewnątrzkomórkowego. Działanie epinefryny zależy od dawki. Niewielkie dawki i.v. (1-2 µg/min) pobudzają przede wszystkim receptory , co powoduje rozkurcz oskrzeli, skurcz naczyń tętniczych i żylnych skóry oraz błon śluzowych, a także rozszerzenie tętniczek w mięśniach szkieletowych i narządach miąższowych. Prowadzi to do niewielkiego zmniejszenia oporu obwodowego, zwiększenia powrotu żylnego i pojemności minutowej serca oraz wzrostu skurczowego i obniżenia rozkurczowego ciśnienia tętniczego. Dawki większe (4 µg/min) pobudzają receptory w m. sercowym; zwiększają siłę skurczu m. sercowego, pojemność minutową serca oraz, na skutek skrócenia fazy 4 depolaryzacji, zwiększają częstotliwość rytmu serca (zwiększa to ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca). Dalsze zwiększenie dawek epinefryny powoduje uogólniony skurcz wszystkich naczyń krwionośnych, wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego oraz zmniejszenie pojemności minutowej serca. Epinefryna zmniejsza przepływ nerkowy, nie ma natomiast wyraźnego wpływu na przepływ mózgowy. Wpływa na czynność skurczową macicy, gdzie znajdują się zarówno receptory α (warunkujące skurcz), jak i β (warunkujące rozkurcz). Działanie zależy od stanu hormonalnego organizmu lub ciąży. W I fazie cyklu miesiączkowego lub w I połowie ciąży wywołuje skurcze, natomiast w II fazie cyklu lub w II połowie ciąży i w czasie porodu działa rozkurczająco. Wpływ na metabolizm: poprzez receptory przyspiesza glikogenolizę i uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, a poprzez receptory - zmniejsza wydzielanie insuliny. W rezultacie dochodzi do zwiększenia stężenia glukozy, triglicerydów, fosfolipidów, LDL, mleczanów we krwi. Równowaga elektrolitowa - poprzez wpływ na receptory dochodzi do aktywacji pompy sodowo-potasowej w mięśniach szkieletowych, co sprzyja wnikaniu jonów potasowych do komórki i prowadzi do hipokaliemii. Jednocześnie, wpływając na wątrobę, powoduje uwalnianie potasu oraz zwiększenie jego stężenia we krwi. Epinefryna powoduje rozszerzenie źrenic, wytrzeszcz gałek ocznych, zmniejszenie napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Pobudzenie receptorów β wpływa na rozluźnienie mięśnia wypieracza pęcherza moczowego, a pobudzenie receptorów α powoduje skurcz mięśni trójkąta pęcherza i zwieraczy. W obrazie krwi stwierdza się leukocytozę z eozynopenią. Epinefryna jest niemal natychmiast rozkładana w przewodzie pokarmowym, dlatego powinna być podawana pozajelitowo: s.c. (wchłania się powoli z uwagi na miejscowy skurcz naczyń) lub i.v. (działa natychmiast po podaniu). Można ją także stosować dotchawiczo lub dosercowo. Z uwagi na słabą rozpuszczalność w tłuszczach tylko niewielka ilość epinefryny przenika do OUN, co daje słabe objawy korowe. Kolejne dawki epinefryny nie wywołują tachyfilaksji (jak to ma miejsce w przypadku innych syntetycznych katecholamin działających pośrednio). Epinefryna jest szybko rozkładana przez MAO w neuronach adrenergicznych, a poza nimi przez metylotransferazę katecholową (COMT). Nieczynne metabolity oraz śladowe ilości niezmienionej epinefryny wydalane są z moczem. Najważniejszym metabolitem jest kwas 4-hydroksy-3-metoksy-migdałowy.
Wskazania: Stany zagrożenia życia: resuscytacja krążeniowo-oddechowa w przypadku zatrzymania krążenia niezależnie od mechanizmu, nasilona reakcja anafilaktyczna, wstrząs anafilaktyczny, napad astmy oskrzelowej. W sytuacjach, gdy stosowanie innych leków działających inotropowo dodatnio nie przynosi oczekiwanego efektu, np. bezpośrednio po operacjach kardiochirurgicznych. Jako dodatek do środków znieczulających miejscowo w celu opóźnienia wchłaniania leku w miejscu podania.
Przeciwwskazania: Guz chromochłonny, przełom nadciśnieniowy. Wstrząs hipowolemiczny, jaskra z zamykającym się kątem przesączania (rozszerzenie źrenicy może wywołać ostry atak jaskry), choroba Parkinsona, łagodny rozrost gruczołu krokowego, poród. Względne przeciwwskazanie stanowią komorowe zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca. Nie stosuje się w znieczuleniu przewodowym anatomicznie końcowych części ciała: uszy, nos, prącie, palce.
Interakcje: Epinefryna może osłabiać działanie hipoglikemizujące leków przeciwcukrzycowych. Równoczesne stosowanie halotanu lub cyklopropanu może spowodować zaburzenia rytmu serca. Zwiększonej tendencji do występowanie zaburzeń rytmu może sprzyjać stosowanie preparatów naparstnicy. Działanie sympatykomimetyczne epinefryny mogą nasilać inhibitory MAO, trój- i czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne, guanetydyna, rezerpina, lewotyroksyna, niektóre leki przeciwhistaminowe - w szczególności chlorfenamina, tripelenamina i difenhydramina. Równoczesne podawanie α-adrenolityków może prowadzić do paradoksalnego efektu (obniżenie ciśnienia tętniczego). Równoczesne zastosowanie miejscowych środków znieczulających może wywołać efekt paradoksalny.
Działanie niepożądane: Objawy pobudzenia układu współczulnego: tachykardia, zaburzenia rytmu serca, kołatania, dławica piersiowa, nadciśnienie tętnicze, niepokój, drażliwość, bezsenność, bóle i zawroty głowy, bladość powłok, drżenia, osłabienie. Objawy te występują częściej i w większym nasileniu u chorych z nadciśnieniem tętniczym, nadczynnością tarczycy, chorobą niedokrwienną serca. Do innych objawów należą zaburzenia oddawania moczu, duszność, zaburzenia metabolizmu glukozy, pocenie, ślinienie. U chorych niedotlenionych, przy retencji CO2 i podczas znieczulania wziewnymi środkami znieczulającymi istnieje zwiększone ryzyko komorowych zaburzeń rytmu serca, częstoskurczu komorowego lub migotania komór.
Ciąża i laktacja: Kategoria C. Epinefryna przenika do pokarmu kobiecego i nie powinna być stosowana u kobiet karmiących piersią.
Dawkowanie: Dorośli. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa. I.v. 1 mg co 3 min w rozcieńczeniu 1:1000 lub dotchawiczo (u zaintubowanego chorego) 2-3 mg rozcieńczone wodą do wstrzykiwań do obj. 10 ml. Równolegle należy prowadzić zewnętrzny masaż serca. W opiece poresuscytacyjnej lub w niewydolności serca - wlew ciągły i.v. 0,1-1 ľg/kg mc./min. W bradykardii opornej na atropinę wlew ciągły z szybkością 2-10 ľg/min. Ciężkie reakcje anafilaktyczne 0,5 mg i.m., jeśli brak poprawy, można powtórzyć dawkę po 5 min. W postaci autostrzykawki i.m. do mięśni uda podawana jest automatycznie jednorazowa dawka 0,23-0,37 mg epinefryny. Dzieci. Dawka w zależności od mc. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa. I.v. 10 ľg/kg mc. co 3-5 min. W przypadku braku dojścia dożylnego można podawać także przez wkłucie do jamy szpikowej 10 ľg/kg mc. lub dotchawiczo 100 ľg/kg mc. co 3-5 min. W opiece poresuscytacyjnej wlew ciągły i.v. 0,1-1 ľg/kg mc./min. We wstrząsie anafilaktycznym i.v. 10 ľg/kg mc. (10 ľg = 1 ml w rozcieńczeniu 1:100 000), nie przekraczając jednorazowej dawki 0,1 mg. Reakcje anafilaktyczne z wyrównanym krążeniem, astma oskrzelowa - 10 ľg/kg mc. s.c., maksymalnie 0,5 mg. W razie potrzeby dawkę powtarzać co 20 min-4 h.
Uwagi: Zmiana zabarwienia zawartości ampułki wskazuje, że lek nie nadaje się do użycia.
Preparaty
epinephrine
2