Co to jest konkubinat? Czym się różni od małżeństwa?
Według Sądu Najwyższego konkubinat to wspólne pożycie analogiczne do małżeńskiego, tyle, że pozbawione legalnego węzła. Oznacza ono istnienie ogniska domowego charakteryzującego się duchową, fizyczną i ekonomiczną więzią, łączącą kobietę i mężczyznę. Konkubinat nie odnosi się więc do związków osób tej samej płci, które najczęściej określa się jako związki partnerskie. Konkubinat pełni podobną do małżeństwa rolę, przy czym brakuje mu cech sformalizowania woli wzajemnego pożycia. Prawo polskie nie reguluje konkubinatu wprost, dlatego warto zabezpieczyć swoje prawa w takim związku.
Nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby zabezpieczyć swoje prawa w postaci umowy ze swoim partnerem. Polskie prawo stosuje zasadę swobody kształtowania umów i o ile umowa taka będzie zgodna z prawem i z zasadami współżycia społecznego, dla swojego bezpieczeństwa (np. w zakresie spraw finansowych) warto ją spisać.
Jeśli zachoruję lub stracę pracę czy mój konkubent będzie miał obowiązek opiekowania się mną?
Nie, konkubinat między innymi tym się różni od małżeństwa, że każda z osób może w każdej chwili opuścić partnera. Prawo nie nakłada ani obowiązku alimentacyjnego ani konieczności osobistych starań i opieki nad konkubentem/konkubiną.
Czy mogę wspólnie z konkubentem rozliczać się z Urzędem Skarbowym?
Nie, prawo do wspólnego rozliczania przysługuje tylko małżonkom. Należy jednak pamiętać o tym, że osoba pozostająca we wspólnym pożyciu jest traktowana przez ordynację podatkową jako członek rodziny i w związku z tym w dużym stopniu odpowiada za zobowiązania podatkowe swojego partnera.
Czy konkubenci dziedziczą po sobie?
Prawo polskie oprócz dziedziczenia ustawowego dopuszcza swobodę dysponowania swoim majątkiem na wypadek śmierci w postaci testamentu. Konkubenci nie dziedziczą po sobie ustawowo, tzn., że o ile zmarły konkubent/-ka nie zostawił-/a po sobie testamentu, to druga osoba nie może dochodzić praw do majątku po zmarłej osobie.
Konkubenci mogą jednak rozporządzić swoim majątkiem w drodze testamentu na rzecz swojego partnera/partnerki. W takim przypadku trzeba jednak liczyć się z tym, że osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego ( a więc np. żona/mąż, dzieci, wnuki, rodzeństwo) mogą dochodzić tzw. zachowku. Zachowek wynosi połowę tego, co osoby te otrzymałyby od zmarłego w spadku, gdyby nie było testamentu. Spadkobierca testamentowy jest zobowiązany zachowek wypłacić, oczywiście wtedy, gdy osoby do niego uprawnione o to wystąpią.
Inaczej przedstawia się sprawa dziedziczenia dzieci konkubentów. Dziecko urodzone w konkubinacie dziedziczy po swoich rodzicach na równi z dziećmi małżeńskimi. Oznacza to także prawo do zachowku po zmarłym rodzicu, jeśli ten pominąłby je w testamencie. Dziecku należy się też renta po zmarłym rodzicu, natomiast renta taka nie należy się konkubentowi/konkubinie.
Co się stanie z mieszkaniem po śmierci konkubenta?
Odpowiedź na to pytanie zależy oczywiście od tego, kto był właścicielem mieszkania, w którym wspólnie zamieszkiwali konkubenci. Jeśli mieszkanie stanowiło współwłasność konkubentów, wówczas tylko część ułamkowa należąca do zmarłego podlega dziedziczeniu. Jeśli mieszkanie należało wyłącznie do zmarłej osoby, wówczas pozostały przy życiu konkubent ma prawo do korzystania w ciągu trzech miesięcy od śmierci z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym, jeśli wspólnie zamieszkiwał ze zmarłym do chwili śmierci. Prawo to przysługuje nawet wtedy, gdy zmarły rozporządził swoim majątkiem na rzecz innych osób np. w postaci testamentu lub zmarł nie pozostawiając po sobie testamentu.
Wysokość podatku od darowizny i spadku w konkubinacie
W związku z tym, że polskie prawo nie uznaje formalnie konkubinatu, konkubenci zobowiązani są do zapłaty podatku od spadków i darowizn na zasadach obowiązujących osoby obce, czyli wg najwyższej stawki przewidzianej ustawą.
Czy mogę odmówić zeznań w procesie przeciwko mojemu konkubentowi?
Tak, jeśli przeciwko Twojemu konkubentowi toczy się postępowanie karne wówczas jako osoba najbliższa możesz odmówić zeznań. Do osób najbliższych zgodnie z kodeksem karnym zalicza się także osoby pozostające we wspólnym pożyciu.
Czyje nazwisko nosi dziecko urodzone w konkubinacie?
Dziecko urodzone w związku pozamałżeńskim nosi nazwisko ojca, jeśli ten złożył w urzędzie stanu cywilnego dobrowolne oświadczenie o uznaniu dziecka. Ojciec uznając dziecko może oświadczyć jednak, że dziecko będzie nosić nazwisko matki.
Jeśli ustalenie ojcostwa zostało dokonane przez sąd (np. dlatego, że ojciec dziecka nie chciał dobrowolnie go uznać), wtedy matka dziecka może złożyć wniosek o nadanie dziecku nazwiska ojca. Jeśli jednak nie złoży takiego wniosku, wtedy dziecko nosi jej nazwisko.
Czy możemy wspólnie z konkubentem adoptować dziecko?
Nie, prawo do wspólnej adopcji przysługuje tylko małżonkom. Natomiast każde z konkubentów może się starać o adopcję samodzielnie.
Komu z konkubentów przysługuje władza rodzicielska nad dzieckiem?
Niezależnie od tego, czy dziecko pochodzi z małżeństwa czy nie, władza rodzicielska nad nim przysługuje obojgu rodzicom. Jednak jeśli pochodzenie dziecka zostało ustalone na podstawie wyroku sądu, sąd może w wyroku stwierdzającym ojcostwo pozbawić ojca władzy rodzicielskiej lub ją ograniczyć.
Konkubenci mogą, tak jak małżonkowie, zwracać się do sądu opiekuńczego w razie, gdy nie mogą się porozumieć między sobą w sprawach z zakresu sprawowania opieki nad dzieckiem.
Kiedy mogę dochodzić alimentów od konkubenta?
Konkubent/konkubina nie może wystąpić do sądu z roszczeniem o alimenty od swojego partnera/partnerki na swoją rzecz. Nie można też wnieść pozwu o to, aby całość lub część wynagrodzenia partnera była przekazywana konkubentowi/konkubinie w razie nie przyczyniania się przez jedną z osób do zapewniania potrzeb rodziny. Z oboma tymi roszczeniami można wystąpić tylko w małżeństwie.
Jednak czym innym są alimenty na wspólne dzieci konkubentów. Jeśli dziecko zostało uznane przez ojca lub sąd ustalił ojcostwo konkubenta, wówczas można wystąpić z pozwem o alimenty na dzieci. Ustawa nie rozróżnia tutaj pomiędzy dziećmi małżeńskimi i nie pochodzącymi z małżeństwa.