KONCEPCJA BADAWCZA, POJĘCIE, GŁÓWNE SKŁADNIKI I PROBLEMY
KONCEPCJA BADAWCZA - to ogół ustaleń dotyczących celu, głównych faz i aspektów procesu badań z wykorzystaniem wyników włącznie. Ustalenia mają postać twierdzeń, dyrektyw lub pytań. Znajdują w nich wyraz decyzje dotyczące poszczególnych zadań badawczych.
Rodzaje koncepji badań zależą od typu badań.
Wyróżniamy badania:
- źródłowe badania społeczne
- badania właściwe (badania prognostyczne i opisowe)
- badania eksploratorskie
SKŁADNIKI KONCEPJI BADAŃ
1. PROBLEMATYKA BADAŃ - jakie, problemy badacz chce rozstrzygnąć i dlaczego, ich układ i hierarchia, czy badacz może sformułować hipotezy, które chce zweryfikować, jakie jest uzasadnienie danej problematyki?
To ogół pytań, na które badacz chce dostarczyć odpowiedzi jak najlepiej uzasadnionych. Udzielenie takich odpowiedzi jest celem działalności badawczej. Stanowią one główne wnioski i zarazem rezultaty badań.
- pytania w problematyce mogą być źle postawione - czyli np. odpowiedź na każde pytanie jest zawsze prawdziwa lub zawsze fałszywa
- błędne wyobrażenie o badanych ludziach
- pytania zamknięte: pyt. dopełnienia (który?), pyt. rozstrzygnięcia (czy?) - pytania zamknięte ukierunkowują badacza
- pytania otwarte
- pytania różniące się stopniem ogólności: mogą być to zdania ściśle ogólne bądź generalizacje historyczne
- pytania różniące się stopniem bogactwa treściowego ze względu na znaczenie podstawowych terminów w pytaniu i odpowiedzi
- różniące odnoszące się do przedmiotu badań (są to największe różnice) dzielimy je na typy i podtypy:
A. na odnoszące się do zbiorowości ludzkich, grup, organizacji instytucji itp. (np. zbiorowość uniwersytecka i zbiorowość ludzi na terenie Polski, jest to system składający się z oddzielnych jednostek)
Pytania problemowe odnoszące się do charakterystyki obiektu będą dotyczyć cech całości i powiązanych ze sobą części składowych.
B. pytania dotyczące porównań obiektów i spraw (często także dotyczą procesów w czasie)
C. występujące zależności w badanych obiektach (pytania przyczynowe - skutkowe)
(niektóre pytania są cenione wyżej np. bardzo ogólne i bogate w treść, a niektóre niżej)
Wiele pytań jest powiązanych ze sobą. Wśród nich możemy wyróżnić pytanie/a naczelne i podporządkowane.
Związki pomiędzy tymi pytaniami mogą mieć różny charakter.
Charakter pytań naczelnych przesądza o najczęściej o charakterze pytań podporządkowanych
2. APARAT POJĘCIOWY - w jakim języku wyrażone są problemy badań, jak można sprecyzować terminy tego języka, ich stosunek do teorii języka, związek precyzacji terminów z uszczegółowieniem problemów i hipotez?
Bardzo ważne jest w formułowaniu problematyki badań na postawieniu pytań problemowych bardziej szczegółowych. (pytania naczelne stanowią punkt wyjścia)
Zakres aparatu pojęciowego dzieli się na
- terminy teoretyczne (na podst. obserwacji nie można powiedzieć, czy pojęcie da się zastosować w danym przypadku
- terminy obserwacyjne ( cechy postrzegalne, ich znaczenie można przekazać za pomocą definicji np. to jest takie a takie)
Teoretyczne t. powinny być definiowalne za pomocą terminów obserwacyjnych.
Bardzo ważne jest przetłumaczenie języka teorii na język empirii, sprowadzenia- przynajmniej częściowego sensu terminów teoretycznych do podstawowych oraz powiązana tego sensu z określonymi badawczymi zabiegami.
Termin operacjonalizacja stosuje się tez do problematyki badań. Rozumiemy przez to przetłumaczenie języka z reguły pojęcia abstrakcyjne, na język odnoszący się do odpowiedzi na pytania, język pytań zadawanych respondentom i ich odpowiedzi.
Lazersfeld w artykule pt. "Evidence and Inference in Social Research" (dowód i wniosek w badaniach socjologicznych) postuluje taką procedurę. Gdy badacz chce się posłużyć pojęciem jeszcze niezbyt zanalizowanym, wychodzi od ogólnego wyobrażenia zjawisk, które się z nim wiążą. Analiza tych zjawisk pozwala mu wyróżnić poszczególne aspekty konstruktu, czyli składniki kompleksu, który mu odpowiada w rzeczywistości.
Następnym etapem w tej procedurze jest analiza i dobór wskaźników. Wskaźniki mogą być objęte treścią pojęcia (pozwalają ustalić empiryczny sens abstrakcyjnego terminu), lub zewnętrzne w stosunku do kompleksu. Wskaźników może być bardzo dużo i badacz musi dokonać ich selekcji. Potem na podst. tych wskaźników zbiera dane, i stwierdza czy w przypadku danej jednostki konstrukt może być zastosowany. Jednak to stwierdzenie wymaga połączenia wskaźników i ustalenia zbiorczej oceny. Takie połączenie w/g Lazarsfelda nazywa się uformowaniem zmiennej
Jednak ta koncepcja dopuszcza również inne interpretacje (jego przeciwnik, CW. Mills str 94)
Operacjonalizacja problematyki polega na wskazaniu zabiegów umożliwiających rozwiązanie problemów. W rezultacie tego zostają zoperacjonalizowane pojęcia, wtedy wiadomo, przy jakim wyniku można je zastosować. Taka operacjonalizacja jest konieczna, gdy posługujemy się standaryzowanymi technikami. Ale należy ją rozróżnić od konkretyzacji pojęcia, które polega na ustaleniu zrozumiałego dla wszystkich sensu terminu.
Konkretyzacja zakłada dokonanie obszernych analiz, niejednokrotnie trzeba posłużyć się własnymi doświadczeniami.
Należy dodać, że w różnych typach badań konkretyzacja i tworzenie pojęć nabierają inny kształt. (np. badania wykorzystujące materiały biograficzne
Konkretne wyobrażenia zjawisk, które oznaczamy używając abstrakcyjnych pojęć ingerują w proces myślenia i wpływają na proces rozumowania, a w konsekwencji na proces badawczy , jego przebieg i rezultaty.
Reasumując , możemy stwierdzić, że przy określaniu sensu poszczególnych pojęć, musimy odwołać się także do terminów i zdań podstawowych innych niż spostrzeżeniowe. Takich jak: do nazw przeżyć psychicznych, do stwierdzeń, z którym wiąże się jakieś znaczenie, do zdań określających relacje i związki między zachowaniami.
Konkretyzacja powinna być przed operacjonalizacją.
3. PRZEDMIOT BADAŃ - jakie zjawiska, w jakim społeczny, obiekcie, w jakich granicach czasowo- przestrzennych będzie się badać
Przedmiot badań
Stanowi go ogół konkretnych zjawisk, oznaczonych przez terminy, które występują w pytaniach problemowych i których ostatecznie dotyczą wnioski badacza.
(Problemem dotyczy wpływów jednych zjawisk na drugie)
Przedmiotem badań są zjawiska, które wywierają wpływa i te, które mu ulegają.
Przedmiot badań powinien być określony bardzo dokładnie. (trzeba, wykorzystać w jego charakterystyce konkretyzację pojęć)
Przedmiotem badań mogą być: jakiś społeczny obiekt, zbiorowość, zjawiska.
Określenie charakterystyki przedmiotu badań powinno obejmować jego lokalizację czasowo - przestrzenną (granice) - Statystyczna droga rozszerzenia zakresu badań
Inną droga polega na określeniu warunków, w których wnioski zachowują swój walor
Zakres stosowalności wniosków z badań bywa różny min ze względu na funkcję, która mają pełni badania.
4. PODSTAWA ŹRÓDŁOWA I TECHNIKI OTRZYMYWANIA MATERIAŁÓW - jaka będzie podstawa źródłowa wniosków, jaki jest stosunek źródeł do badanych wniosków, a jak ich wartość poznawcza, jakich technik badacz użyje aby wywołać źródła lub dotrze do źródeł nie wywołanych?
Podstawa źródłowa i techniki otrzymywania materiałów.
W koncepcji badawczej musi być wskazana podstawa źródła dla rozwiązania problemów.. Jest to na ogół zbiór źródeł, a źródła to zawsze jakieś zjawiska, z którymi badacz chodzi w kontakt i czerpie informacje o zjawiskach.
Źródłem mogą być badane zjawiska, lub fragmenty badanych zjawisk, a także relacje o badanych zjawiskach.
Wypowiedzi osób badanych są traktowane, jako źródła, wypowiedzi respondentów, wypowiedzenie ustne lub pisemne w wywiadzie lub ankiecie.
Źródła możemy podzielić na:
- wywołane/ nie wywołane
- utrwalone i nie utrwalone
Podziały te krzyżują się ze sobą. Np. wywołane i utrwalone to pisemne odpowiedzi na pytania. Niewywołane i utrwalone to dokumenty.
Badacz musi stosować jakieś sposoby wywołania źródeł (z wyjątkiem niewywołanych utrwalonych) lub sposoby przygotowywania ich na podst. materiałów (techniki otrzymywania materiałów - przygotowane przez badacza lub na podst. dokumentów, obserwacja, wywiad)
Techniki otrzymywania materiałów dzielą się na: obserwacyjne i oparte na procesie wzajemnego komunikowania się bezpośredniego (wywiad), pośredniego (ankieta) oraz ze względu na to czy są one standaryzowane (ilościowe) w dużym stopniu czy nie (kwestionariusz, karta obserwacji).
Wybór techniki otrzymywania materiałów określa kierunek operacjonalizacji problemów i pojęć.
Przygotowanie technik powinno obejmować ustalenie zasad ocen wartości danych. Opracowując technikę trzeba wziąć pod uwagę sposoby wykorzystywane przy ostatecznej ocenie materiałów, jakie trzeba mieć dodatkowe informację i jak się nimi posłużyć.
Źródła to np. badane zjawiska, gdy je obserwujemy, wskaźniki są od nich zawsze różne chociaż mogą być ich fragmentami.
5. INNE TECHNIKI BADAŃ - jak badacz wybierze źródła lub grupy, jak oceni zawarte w nich informacje, operacjonalizacja pojęć jaka będzie?
Inne techniki badań
Techniki badawcze to utrwalone, ujęte w zapisanych dyrektywach wzory czynności potrzebnych do realizacji poszczególnych zadań badawczych lub ich części.
Kiedy te wzory nie są ustalone wtedy są to sposoby badawcze.
Zadanie badawcze, w stosunku, do którego opisywane są techniki badań:
- Otrzymywanie materiałów oraz przygotowywanie technik w tym zakresie
- dobór zjawisk, z którymi badacz wejdzie w kontakt przy otrzymywaniu materiałów i zastosuje techniki otrzymywania materiałów.
- wstępne opracowania materiałów
- właściwe opracowanie materiałów.
W każdym zadaniu badawczym istnieją różne techniki, często badacze wykorzystują nowatorskie sposoby. To powoduje postęp w metodologii.
6. METODA BADAŃ JEJ UZASADNIENIE I OCENA WNIOSKÓW
jakie jest układ proponowanych technik i sposobów badań, czy tworzą one zwartą całość i określona metodę badań itd.
Techniki i sposoby stosowane w badaniu decydują o jego metodzie. Aby uzasadnić wybór takiej metody należy wykazać, że w stosunku do danego przedmiotu badań, na podstawie źródeł i materiałów otrzymywanych przy pomocy takich a nie innych technik i sposobów badawczych można udzielić odpowiedzi na pytania problemowe. Te odpowiedzi będą uzasadnione w określonym stopniu, wystarczającym ze względu na założony cel i funkcję badań.
7. SPOSÓB PREZENTACJI WNIOSKÓW I ICH ROLA - czemu mają służyć te badania, jaka będzie ich forma publikacji itd.
Aby badanie było zakończone, wyniki tego badania muszą być przekazane innym
Upowszechnienie wyników może mieć różny charakter: referat, publikacja drukiem w magazynie lub książce. O sposobie upowszechniania wyników decyduje rodzaj badań, ich waga i funkcja społeczna.
Najwęższy zakres mają badania diagnostyczne, najszerszy badania o dużym znaczeniu dla rozwoju społecznej samowiedzy.
Najważniejszą funkcją upowszechnienia badań jest funkcja naukowa
Podsumowanie
Punktem wyjścia koncepcji jest problem, hipoteza, pojęcie występujące w literaturze, fakt zaobserwowany w życiu, problem społeczny itd.
Aby przygotować wstępną koncepcję należy wykorzystać wzory z innych badań. Koncepcja powinna być możliwie jak najbardziej rozbudowana.
Nie istnieją utarte sposoby przygotowania koncepcji gwarantujące powodzenie, jest to związane z faktem, że przygotowanie koncepcji stanowi część procesu badań wymagająca najwięcej inwencji twórczej