4. DZIAŁANIE UTAJONYCH UPRZEDZEŃ I STEREOTYPÓW

1. PROCESY AUTOMATYCZNE VS KONTROLOWANE

a) Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji (Shiffrin i Schneider, 1977), np. wyszukiwanie S wzrokowych (liter vs cyfr; odwrócenie)

Procesy automatyczne - wynik stałych połączeń asocjacyjnych pomiędzy komórkami LTM; dokonują się bez udziału uwagi; nie muszą być świadome, przebiegają szybko i są niedostępne introspekcji

Procesy kontrolowane - intencjonalne, wymagają zasobów, świadome

b) Wybrane cechy automatycznego i kontrolowanego przetwarzania informacji (za: Öhman, 1999)

CECHA	PRZETWARZANIE AUTOMATYCZNE	PRZETWARZANIE KONTROLOWANE/ REFLEKSYJNE
Zależność od zasobów poznawczych Kontrola intencjonalna Uwaga Wysiłek Rodzaj przetwarzania Świadomość	niezależne ograniczona niepotrzebna brak lub niewielki równoległe brak lub niewielka	silnie zależne pełna potrzebna znaczny szeregowe/sekwencyjne znaczna

2. AUTOMATYZMY - CHLEB POWSZEDNI

„Wydarzenia zachodzące w środowisku bezpośrednio aktywizują trzy, wchodzące ze sobą w interakcje, choć zarazem odrębne systemy, odpowiadające znanej od dawna triadzie myślenie - odczuwanie - działanie” (Bargh, 1997)

Ryc. 1.1. Paralelne formy przedświadomej analizy (na podstawie: Bargh, 1997).

„Bezpośrednia aktywizacja” - przedświadoma: wystarczy, aby doszło do detekcji zdarzenia przez aparat sensoryczny, by wyzwoliło to „uruchomienie takiego procesu, który do końca trwa przy braku świadomej intencji i świadomego weń wglądu” (Bargh, 1997).

W wyniku dostrzeżenia cech właściwych danym grupom społecznym, dochodzi do aktywizacji stereotypów tych grup (Bargh, 1994).

Przykłady:

a) „Przedświadoma” aktywacja i działanie stereotypów Bargh (1996, Eksperyment 3)

Procedura - subliminalna prezentacja twarzy Afro-Amerykanów (białych); następnie prowokacja - osoba wykonywała nudne zadanie, w trakcie którego następowała awaria komputera i była proszona o wykonanie go jeszcze raz (zachowanie nagrywane)

Wyniki - osoby, u których torowano stereotyp Afro-Amerykanina, zachowywały się bardziej agresywnie

3. SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO

droga „świadoma”

droga „nieświadoma”

Chen i Bargh (1997)

Procedura - subliminalna prezentacja twarzy Afro-Amerykanów (białych), gra „password” (osoby w oddzielnych pokojach) - oceny partnera

Wyniki - kiedy prezentowano twarze Afro-Amerykanów - bardziej wrogi partner niż w grupie kontrolnej (priming białych)

- efekt ten nie zależał od świadomych oczekiwań; nie można go także wytłumaczyć „faktycznie bardziej agresywnym zachowaniem Afro-Amerykanów”

4. Zachowania spontaniczne, niewerbalne

Podmiot przywołuje utajoną postawę, kiedy nie ma motywacji

lub możliwości poznawczych (proces automatyczny). W innym przypadku, kiedy ma motywację i możliwości poznawcze (proces refleksyjny), reakcja jest wypadkową

jawnej postawy (Wilson, Lindsey, Schooler, 2000).

 McConell i Leibold (2002) odnotowali wysokie korelacje pomiędzy utajoną postawą a spontanicznymi zachowaniami

białych Amerykanów wobec Afro-Amerykanina:

czasem rozmowy (r=0,51), wahania się (r=0,35) i liczbą błędów

popełnianych podczas rozmowy (r=0,49).

Jawna postawa była związana tylko z „przemyślaną” oceną

eksperymentatora (r=0,33).

5. Dynamika czasowa działania utajonych uprzedzeń i sterotypów

6. Działanie utajonych uprzedzeń i sterotypów w warunkach refleksyjnych

• Czy jednak, kiedy osoba ma możliwości poznawcze i motywację, nie działa utajona postawa, która jest aktywizowana w sposób automatyczny?

• Jeżeli w warunkach „refleksyjnych” na zachowanie wpływa zarówno jawna, jak i utajona postawa, to należy rozważyć kwestię spójności pomiędzy nimi

.

• Niespójność może rodzić konflikt, który podmiot usiłuje zredukować

(por. Chaiken & Yates, 1985; Devine, Monteith, Zuwerink, Elliot, 1991; Festinger, 1957; Greenwald,

Banaji, Rudman, Farnham, Nosek, Mellott, 2001; Heider, 1958).

• Kiedy białym Amerykanom pokazywano zdjęcia Afro-Amerykanów przez 25ms (warunki automatyczne) - zaobserwowano związek pomiędzy aktywacją ciała migdałowatego

a negatywną utajoną postawą wobec Afro- Amerykanów (r=0,79). Kiedy czas ekspozycji

wynosił 525 ms (warunki refleksyjne) - odnotowano aktywację okolic grzbietowo-bocznej kory przedczołowej i zakrętu obręczy - co świadczy o przeżywaniu

konfliktu (Cunnigham, Jhonson, Raye, Gatenby, Gore i Banaji; 2004)

• Kiedy podmiot miał silną motywację do kontroli dyskryminacyjnych zachowań, to im

miał silniejsze automatycznie aktywizowane uprzedzenie (priming), tym deklarował większą tolerancję wobec Afro-Amerykanów (Fazio, Jackson, Dunton & Williams, 1995).

„stereotypowa” odpowiedź obiektu

zachowania zgodne z tym oczekiwaniem

świadome oczekiwania

„patrzącego”

spełnienie się proroctwa

u „patrzącego”

podobne zachowanie „obiektu”

zachowanie zgodne ze stereotypem

u „patrzącego”

aktywacja stereotypu

u „patrzącego”

---