4. DZIAŁANIE UTAJONYCH UPRZEDZEŃ I STEREOTYPÓW
1. PROCESY AUTOMATYCZNE VS KONTROLOWANE
a) Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji (Shiffrin i Schneider, 1977), np. wyszukiwanie S wzrokowych (liter vs cyfr; odwrócenie)
Procesy automatyczne - wynik stałych połączeń asocjacyjnych pomiędzy komórkami LTM; dokonują się bez udziału uwagi; nie muszą być świadome, przebiegają szybko i są niedostępne introspekcji
Procesy kontrolowane - intencjonalne, wymagają zasobów, świadome
b) Wybrane cechy automatycznego i kontrolowanego przetwarzania informacji (za: Öhman, 1999)
CECHA
|
PRZETWARZANIE AUTOMATYCZNE |
PRZETWARZANIE KONTROLOWANE/ REFLEKSYJNE |
Zależność od zasobów poznawczych Kontrola intencjonalna Uwaga Wysiłek Rodzaj przetwarzania Świadomość |
niezależne
ograniczona niepotrzebna brak lub niewielki równoległe brak lub niewielka
|
silnie zależne
pełna potrzebna znaczny szeregowe/sekwencyjne znaczna |
2. AUTOMATYZMY - CHLEB POWSZEDNI
„Wydarzenia zachodzące w środowisku bezpośrednio aktywizują trzy, wchodzące ze sobą w interakcje, choć zarazem odrębne systemy, odpowiadające znanej od dawna triadzie myślenie - odczuwanie - działanie” (Bargh, 1997)
Ryc. 1.1. Paralelne formy przedświadomej analizy (na podstawie: Bargh, 1997).
„Bezpośrednia aktywizacja” - przedświadoma: wystarczy, aby doszło do detekcji zdarzenia przez aparat sensoryczny, by wyzwoliło to „uruchomienie takiego procesu, który do końca trwa przy braku świadomej intencji i świadomego weń wglądu” (Bargh, 1997).
W wyniku dostrzeżenia cech właściwych danym grupom społecznym, dochodzi do aktywizacji stereotypów tych grup (Bargh, 1994).
Przykłady:
a) „Przedświadoma” aktywacja i działanie stereotypów Bargh (1996, Eksperyment 3)
Procedura - subliminalna prezentacja twarzy Afro-Amerykanów (białych); następnie prowokacja - osoba wykonywała nudne zadanie, w trakcie którego następowała awaria komputera i była proszona o wykonanie go jeszcze raz (zachowanie nagrywane)
Wyniki - osoby, u których torowano stereotyp Afro-Amerykanina, zachowywały się bardziej agresywnie
3. SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO
droga „świadoma”
droga „nieświadoma”
Chen i Bargh (1997)
Procedura - subliminalna prezentacja twarzy Afro-Amerykanów (białych), gra „password” (osoby w oddzielnych pokojach) - oceny partnera
Wyniki - kiedy prezentowano twarze Afro-Amerykanów - bardziej wrogi partner niż w grupie kontrolnej (priming białych)
- efekt ten nie zależał od świadomych oczekiwań; nie można go także wytłumaczyć „faktycznie bardziej agresywnym zachowaniem Afro-Amerykanów”
4. Zachowania spontaniczne, niewerbalne
Podmiot przywołuje utajoną postawę, kiedy nie ma motywacji
lub możliwości poznawczych (proces automatyczny). W innym przypadku, kiedy ma motywację i możliwości poznawcze (proces refleksyjny), reakcja jest wypadkową
jawnej postawy (Wilson, Lindsey, Schooler, 2000).
McConell i Leibold (2002) odnotowali wysokie korelacje pomiędzy utajoną postawą a spontanicznymi zachowaniami
białych Amerykanów wobec Afro-Amerykanina:
czasem rozmowy (r=0,51), wahania się (r=0,35) i liczbą błędów
popełnianych podczas rozmowy (r=0,49).
Jawna postawa była związana tylko z „przemyślaną” oceną
eksperymentatora (r=0,33).
5. Dynamika czasowa działania utajonych uprzedzeń i sterotypów
6. Działanie utajonych uprzedzeń i sterotypów w warunkach refleksyjnych
Czy jednak, kiedy osoba ma możliwości poznawcze i motywację, nie działa utajona postawa, która jest aktywizowana w sposób automatyczny?
Jeżeli w warunkach „refleksyjnych” na zachowanie wpływa zarówno jawna, jak i utajona postawa, to należy rozważyć kwestię spójności pomiędzy nimi
.
Niespójność może rodzić konflikt, który podmiot usiłuje zredukować
(por. Chaiken & Yates, 1985; Devine, Monteith, Zuwerink, Elliot, 1991; Festinger, 1957; Greenwald,
Banaji, Rudman, Farnham, Nosek, Mellott, 2001; Heider, 1958).
Kiedy białym Amerykanom pokazywano zdjęcia Afro-Amerykanów przez 25ms (warunki automatyczne) - zaobserwowano związek pomiędzy aktywacją ciała migdałowatego
a negatywną utajoną postawą wobec Afro- Amerykanów (r=0,79). Kiedy czas ekspozycji
wynosił 525 ms (warunki refleksyjne) - odnotowano aktywację okolic grzbietowo-bocznej kory przedczołowej i zakrętu obręczy - co świadczy o przeżywaniu
konfliktu (Cunnigham, Jhonson, Raye, Gatenby, Gore i Banaji; 2004)
Kiedy podmiot miał silną motywację do kontroli dyskryminacyjnych zachowań, to im
miał silniejsze automatycznie aktywizowane uprzedzenie (priming), tym deklarował większą tolerancję wobec Afro-Amerykanów (Fazio, Jackson, Dunton & Williams, 1995).
„stereotypowa” odpowiedź obiektu
zachowania zgodne z tym oczekiwaniem
świadome oczekiwania
„patrzącego”
spełnienie się proroctwa
u „patrzącego”
podobne zachowanie „obiektu”
zachowanie zgodne ze stereotypem
u „patrzącego”
aktywacja stereotypu
u „patrzącego”
Wyszukiwarka