OSADY CZWARORZĘDOWE
Osady czwartorzędowe, sięgając swoją miąższością od 0,5-1 metra do ponad 20 metrów, przykrywają dużą część badanego obszaru, szczególnie w rejonie Sanu i jego dopływów. Są to głównie osady rzeczne i stokowe, a także różnego rodzaju lessy i osady lessopodobne
Osady rzeczne
Wczesny plejstocen
Najwyżej położone przykrywy tarasowe są zachowane na prawej (wschodniej) stronie doliny Sanu, na wschód od Pawłokomy, wznosząc się o 90-110 metrów powyżej obecnego zwierciadła wody. Dolina rzeczna jest przykryta przez miąższą od 4 do 7 metrów mieszankę glin, drobnych żwirów (od 1,5-2 do 4cm średnicy), piaski i brązowe zamulone iły. Inny fragment jest zachowany na lewej (zachodniej) stronie Doliny Sanu w Babicach, w NE części badanego obszaru. Odizolowane żwiry, 3-6cm średnicy, zalegają w dolinie 115 metrów powyżej zwierciadła wody. Wiek tej przykrywy jest trudny do zidentyfikowania. Najprawdopodobniej jest on jednego ze zlodowaceń wczesnego plejstocenu, najbardziej prawdopodobne są zlodowacenia Różcy lub Otwocka, które są mniej więcej odpowiednie dla pięter Praetiglian i Eburonian
Zlodowacenia południowopolskie(Elsterian)
Terasy wznoszące się 75-80m powyżej poziomu wody znajdują się na obu stronach Doliny Sanu koło Sielnicy i Babic. Słabo zachowane żwiry zalegają razem z iłami, różnoziarnistymi piaskami o rozmiarach od 3 do 6cm. We wschodnim obszarze badań w Krasicach, terasa aluwialna wydatowana metodą TL na 555-114 tys. lat jest przykryta przez sfałdowany till (słabo wysortowany, żwiropodobny nieskonsolidowany materiał o frakcji od pyłu do żwiru; ja bym to jakąś gliną nazwał) przypisany do zlodowacenia Sanu 2 (Elsterian 2). Łanczont odnosi wiek tej terasy do Sanu 1. Dalej w dół rzeki, omawiana pokrywa rzeczna jest przykryta przez miąższe na 8m iły wydatowane na zlodowacenie Sanu 2, Liwca i Wisły. Nie można jednak wykluczyć, że depozycja terasy aluwialnej miała miejsce podczas zlodowacenia Narwii.
Terasy doliny wznoszące się na 40-60m nad poziom wody są zachowane na dużych meandrach (zakolach meandrowych) w Dolinie Sanu, w północnej części badanego obszaru. Południe Dubiecka, na szczycie odizolowanego wzgórza meandrowego, miąższa na 6-7m pokrywa żwirowa dźwiga bloki eratyków (kurwa, Szekspir! :D) Słabo zachowane żwiry zalegające w dolinie na 50-55(60)m występują w NW części badanego obszaru i niedaleko Słonne. Dalej w dół rzeki, we wschodnim rejonie obszaru badań, skandynawskie eratyki często występują z omawianymi pokrywami żwirowymi co umożliwia odnosić całą serię fluwialną z tak zwanymi „mieszanymi żwirami” opisanymi z Góry Optyń koło Przemyśla, co oznacza współczesną depozycję fluwialną i glacifluwialną podczas końca zlodowacenia Sanu 2, kiedy skandynawski lądolód osiągnął krawędź Karpat blokując ujście Doliny Sanu. Wschód obszaru badań, omawiana pokrywa aluwialna jest przykryta przez miąższą na 17-23m warstwę iłów zdeponowanych podczas zlodowaceń odry, warty i wisły.
Zlodowacenia środkowopolskie (Saalian)
Terasy wznoszące się na 20-30m powyżej zwierciadła wody są obecne w Dolinie Sanu przy Uluczu w południowozachodnim i północnym, zorientowanym E-W, segmencie doliny. Budują one jeden lub dwa progi tak zwanej środkowej terasy, która jest często przykrywa przez stokowe (koluwia znaczy się chyba) i iłowe osady. Blisko Słonne, aluwium zalega na dwóch strathach (tych dolinach) wznosząc się na 20-30m ponad zwierciadło wody.
Po prawym brzegu Doliny Sanu, przy Bartkówce, aluwium na terasie o wysokości od 24-32 do 22-26 (??) składa się z pojedynczych żwirów, 2-5cm średnicy, zalegających z silnie zailonym drobnoziarnistym piasku i piasku zailonym. Dalej na południe, Lanczont i Wójtowicz opisali 20m terasę, gdzie 11-12 metrowa stratha (dolina) jest przykryta przez 3m-ową warstwę żwirów przykrytą aluwiami i iłami stokowymi (ponad 11m miąższości), zdeponowaną podczas ostatniego zlodowacenia. Przy Dubiecku, aluwium terasy 16-20m jest złożone z zamulonych iłów i rzadko rozmieszczonych 2-6cm żwirów i pokrywających je iłopodobnych pyłów. Na południe od Łazów Nienadkowskich, słabo zachowane żwiry zostały znalezione na 18-19m nad poziom wody. Z kolei na północ od Iskania małe terasy wznoszące się na 29-31m są zbudowane z jasnobrązowych iłów zapiaszczonych z pojedynczymi żwirami o średnicy od 4 do 5cm. Blisko Babic, żwiry o średnicy 2-3 do 8-10cm, różnie obtoczone i zawierające nieobtoczone gruzy zalegają z zółtymi, średnio- dobrzeobtoczonymi piaskami i budują 5m-ową warstwę zalegającą na 9m strathcie (dolinie). Aluwium jest przykryte przez iły zapiaszczone. Dalej w dół rzeki, terasa 27-31m jest zbudowana z jasnobrązowych piasków ze żwirami przykrytych przez ił.
„Środkowa terasa” w Babicach, wznosząc się na 17-23m (35m w części przystokowej (?)) została wspomniana przez Klimaszewskiego i Wójcika, szczegółowo opisana przez Pękalę i wydatowana przez Lanczonta. Wysoka na 2-5m strath jest przykryta przez 4m-owy bruk korytowy i osady równi zalewowej i przykrywający silnie skompaktowany torf noszący pyłki flory interstadialnej takiej jak sosna, brzoza, jodła, buk i leszczyna. Szczyt torfu został zerodowany i przykryty innymi osadami bruku koryta rzecznego, wypełniającego czasami zagłębienia erozyjne starszych aluwiów, oraz redeponowane pozostałości kości dużych ssaków, prawdopodobnie mamutów. Te ostatnie wydatowane metodą fluoro-chlorowo-apatytową wskazują na 250-270 tys. lat. Te osady z kolei są przykryte przez (dwudzielny) less facji deluwialnych (stokowych). Wyżej położona płaska powierzchnia jest przykryta osadami solflukcyjnymi, nieznacznie zerodowanymi na szczycie i przykrytymi iłami zapiaszczonymi z glebą kopalną typu bielicoziemnego, również częściowo zerodowaną i przykrytą przez laminowane iły z pojedynczymi, ostrokrawędzistymi gruzami. Iły te podkreślają interstadialną glebę z grubą warstwą humusu, i są przykryte przez lessy. W innym ujęciu, gleby kopalne występujące z pokrywami lessowymi są rozważane jako równorzędne wiekowo torfowi z Babic. Nie tak daleko na wschód (2km), 16m-owa strath jest przykryta przez serię żwirów i piasków, na której pojawia się soliflukcyjny ił leżący poniżej gleby kopalnej (??!!). Te osady są częściowo wyerodowane i przykryte przez piasek i średni żwir, oraz osady pyłowo-piaszczyste oraz deluwialne iły. Wynik datowań TL sugeruje że serie żwirowo-piaszczyste odpowiadają holsztyńskiemu wiekowi, wiek zlodowacenia odry i odry/warty dla piasków z glebą kopalną. Podczas gdy wyżej legły ił soliflukcyjny został wydatowany na zlodowacenie warty, a wyżej legła gleba kopalna na Emian. Dwu-coś (??!!) iły zostały przypisane do zlodowacenia wisły. Z drugiej strony, Łanczont opierając się na wynikach datowania TL zrobionych przez Kusiaka, odnosi formację z doliny 4-16m z interglacjałem mazowieckim i sugeruje że depozycja wyżej ległych żwirów bruku korytowego miał miejsce podczas ochłodzenia Liwca (i nie w młodszej części interglacjału mazowieckiego jak wywnioskował Pękala). Skutkiem tego, akumulacja piasków równi zalewowej powinna mieć miejsce podczas wczesnych stadiałów zlodowacenia odry, rozwój poziomów gleby kopalnej podczas ociepleń warty/odry (interglacjał Lublina) a osadów stokowych podczas zlodowacenia warty. Zgodnie z Łanczontem, erozja aktywna podczas interglacjału emskiego musiała pozbyć się młodszego fragmentu doliny środkowej terasy, powyżej której, podczas wczesnych faz zlodowacenia wisły, akumulowały żwiry i piaski (109 tys. lat) `wstępnie datując depozycję lessu: pierwsza bagnista i następnie facje powierzchniowe' (??????!!!!!!). Prawdziwy wiek tej sukcesji i wydarzeń depozycyjnych jest ciągle nieznany i wymaga dalszych studiów.
Zlodowacenie Wisły
Dolina (strath) i terasy erozyjno-akumulacyjne na 8-16m nad poziomem wody zajmują rozległy obszar przy Przedmieściu Dubieckim i (w mniejszym stopniu) inne rejony Doliny Sanu i jego głównych dopływów. Powierzchnie teras powoli opadają ku niższym partiom zbocza będąc pokrytymi przez pokrywy soliflukcyjne. Wysokości dolin są bardzo zmienne, zarówno w przekrojach i profilu długościowym Doliny Sanu.
Pomiędzy Uluczem i Bartkówką dwie krawędzie teras o wysokościach 10-14m (11-12m) i 15m występują na prawej stronie Doliny Sanu. Na południe od Bachórzec, na lewej stronie Doliny Sanu, 13-16m-owa krawędź terasy jest zbudowana z 7-8m-owej strath pokrytej przez serie żwirowe o ziarnach 0.5-6cm razem z różnoziarnistym zailonym piaskiem. Blisko Słonne i Zasanie pojawiają się dwa stopnie teras: 10-12m i 16m. W Nienadowej Dolnej, 15-16.5m-owy stopień, zbudowany z luźno ułożonych żwirów o śrenicy 2-5cm, ma 3-4m-ową dolinę (strath). Na południu od Przedmieście Dubieckiego, rozległa 9-10(12)m-owa terasa zbudowana jest z drobno i bardzo drobnoziarniste piasku ze żwirem o średnicy 0.5-4cm i zapiaszczonego iłu z gęsto ułożonymi 2-8cm ziarnami. Ten stopień terasy obniża się na południe od Dubiecka do 9m, i blisko Nienadowej Dolnej ponownie wzrasta do 7-11m nad obecnym poziomem wody.
Zakole meandrowe Sanu przy Dubiecku-Podbukowinie zostało ukształtowane na przełomie interglacjału eemskiego i zlodowacenia wisły i depozycję aluwialną zatrzymaną (lub odbywającą się w czasie, sprawdź co wg Ciebie) w czasie ostatniego glacjału. Taka interpretacja wynika z faktu, że piaszczyste osady występujące na wschodnim erozyjnym brzegu meandru zostały wydatowane metodą TL na 40-22 tys. lat, a deluwialne lessy z Podbukowiny są wieku między 50 a 28 tys. lat. Opuszczony kanał sam w sobie jest wypełniony osadami organogenicznymi, których depozycja zaczęła się w Allerodzie.
W otworze wywierconym na SW od Przedmieście Dubieckiego, została zidentyfikowana następująca sekwencja (od stropu): 6m-owy słabo rozłożony torf, 1.6m-owa biało-beżowa, czerwonawa i zielono-beżowa kreda jeziorna, z muszlami ślimaków w górnej części i fragmentami drzew w niższej części. Zalegają one na szarych glinach bogatych w brązową materię organiczną (40cm miąższości), następnie są 2.8m-owe żwiry piaszczyste o średnicy 1-5cm leżące na zwietrzałej skale macierzystej. W innym otworze wywierconym w opuszczonym kanale na południe od Łysej Góry, 1.4m-owy brązowy i rdzawy ił pylasty i 3.5m-owy piasek pylasty zalegają nad 1.5m-owych pyłach i zapiaszczonych pyłach. Następnie jest 0.8m-owy silnie rozłożony torf i 1.5m-owy brązowy torf. Torfy leżą na 0.6m-owej warstwie otoczaków, pod nimi są szare gliny.
Torf, już odnotowany przez Wdowiarza, został wydatowany na podstawie pyłków w dwóch przekrojach. Początek depozycji materiału organogenicznego, zapoczątkowany po odcięciu kanału przez akumulację jasno-szarych glin i piaszczostych glin z kredą jeziorną, miał miejsce w Allerodzie. Osady młodszego dryasu to naprzemiennie warstwy torfu z pyłkami sosny, brzozy, wierzby , pałki szerokolistnej i innych, a także kreda jeziorna z licznymi muszlami ślimaków. Warstwa torfu o miąższości 7.6m została zdeponowana pomiędzy preborealną i atlantycką fazą holocenu. W przekroju Podbukowina II, faza preborealna została zaznaczona przez depozycję kredy jeziornej z domieszką torfu, następnie turzycowo-mechowaty torf, i znowu kredę jeziorną. Na przełomie fazy preborealnej i borealnej pojawiły się małoskalowe węgle, a następnie jasno-szara kreda jeziorna z wkładkami torfu, przechodzącego w górę do słabo rozłożonego torfu. Otwór Podbukowina II dokumentuje przebieg sedymentacji organogenicznych w całym holocenie. Faza preborealna została zaznaczona przez gliny z materią organiczną i przejściowy torf; w boreale miała miejsce depozycja torfów przejściowych i typowych torfów, natomiast w fazach atlantyckiej, subborealnej i subatlantyckiej dominował słabo rozłożony torf z typowej roślinności torfowej.
Na lewej stronie doliny Sanu, w Iskaniu, serie żwirowe wznoszące się na 5-5.5m ponad obecne zwierciadło wody są przykryte przez od szarych do jasnobrązowych iłów piaszczystych o miąższości około 5m. Na prawej stronie doliny z kolei, 14-16m-owy stopień terasy powoli przechodzi w zbocze pokryte przez warstwę soliflukcyjną. Występują tutaj jasnobrązowe iły piaszczyste zawierające pojedyncze żwiry, o średnicy od 3-5cm do 8-10cm. Blisko Bachowa, prawa strona Doliny Sanu jest zajmowana przez terasę 11-12m, zbudowaną z iłów piaszczystych z pojedynczymi średnio obtoczonymi żwirami o średnicy do 5cm. Na północ od Bachowa, ta terasa wzrasta od 8.5-11m do 10-15m, a wysokość strath (doliny) nie przekracza 3-4m.
W Dolinie Stupnicy, terasa zlodowacenia wisły wzrasta na 7-12m ponad poziom wody. Rozległy krok terasy, do ponad 200m szerokości, zajmuje Birczę i Starą Birczę. Blisko Birczy, dolina (strath) terasy ma 5-6m wysokości i pokrywę aluwialną zbudowaną z piaskowca, margla i żwiry ziemi okrzemkowej (żwiry diatomitu), do 20cm średnicy. Żwiry są przewarstwiane przez piaski, a na stopie są pokryte przez osady stokowe: iły pylaste z ostrokrawędzistymi gruzami i osady lessopodobne o miąższości 2-5m.
Według Wójcika, serie żwirowe zostały utworzone podczas pierwszej połowy tego etapu i pokryte przez piaszczysto-pylaste iły w głównym stadiale zlodowacenia wisły.
Holocen
Terasy erozyjno-akumulacyjne o wysokości 4-7m budują dwa stopnie terasowe (4-5m i 5-7m) osiągając największe szerokości (250-1000m) w Dolinie Sanu i na ujściach jego największych dopływów. Stoki dolin (strath) poniżej obecnego koryta rzeki nawet do 9m głębokości (pojęcia nie mam o co chodzi, bo w tym zdaniu nie ma czasownika). Powierzchnie teras są rozcięte przez liczne opuszczone kanały o różnych rozmiarach. Na prawym brzegu Doliny Sanu w Uluczu, rozległy stopień terasy 4-6m jest zbudowany z aluwialnego drobnoziarnistego materiały leżącego na niedawno wydobywanych żwirach. Poniżej 3.4m-owej warstwy brązowych, beżowych i ciemnobrązowych pyłów i gliniastych pyłów występuje 0.6m-owa warstwa pylaste gliny i 0.5m-owe szare pyły z pojedynczymi granulkami i rzadkimi kawałkami drewna. Następnie są 3m żwirów o średnicy do 3cm, następnie 1.5m warstwy szarego, drobnoziarnistego piasku. Przy Bartkówce, ta terasa rośnie do 6.5-7m ponad dzisiejszym korytem rzeki, dalej w dół rzeki, w Bachórzu, rozległa powierzchnia terasy 5-7m jest rozcinana przez liczne opuszczone kanały i nieaktywne starorzecza o głębokości 2-4.5m. Otwór wykopany w kanale wykazał 1m-ową warstwę brązowych i szarobrązowych iłów leżących na:0.5m warstwie ciemnoszarej gliny z kawałkami drewna; 20cm gliny ze słabo rozłożonym torfem; 30cm gliny z fragmentami drzew; 30cm gliny z torfem; 1.5m ciemnoszarych pyłów z licznymi kawałkami drewna, do 2cm średnicy; 1.2m piasków ze żwirami i fragmentami drzew; 0.7m szarych piaszczystych pyłów; 30cm szarego pylastego piasku.
Blisko Pawłokomy, rozległe powierzchnie teraz 5-6m i 6-7m są pokryte przez osady stożków napływowych, wznosząc się na 9-10m ponad obecne koryto rzeki. Terasa 6-7m na wschód od Pawłokomy jest zbudowana z gęsto rozłożonych żwirów o średnicy 2-15cm (średnio 5-7cm) pokrytych przez 0.5-0.75m aluwialnego materiału drobnoziarnistego. Na prawym brzegu, w Sielnicy, występuje tylko jedna terasa - 3.5-4.5m. Jest ona zbudowana z drobnych piasków z rzadko ułożonymi żwirami o średnicy 3-6cm. Na lewym brzegu, na południe od Bachórzca, z kolei pojawiają się dwie terasy: 4-5m i 6-6.5, które są zbudowane ze żwirów o średnicy 0.5-8cm i osadów pylasto-piaszczystych. Przy Słonne, dominuje terasa 5.5-6m. Jest ona zbudowana z ilastych piasków, rzadko piasków z drobnym żwirem. Przy Zasaniu, na lewym brzegu, stopień terasy 7.5m z 4m-ową strath jest pokryty przez 2-8cm żwiry w żółtym różnoziarnistym piasku.
Powyżej przełomu Słonne, podstawa terasy 4-5m jest ulokowana na głębokości 4.5-5m poniżej dzisiejszego koryta rzeki, w samym przełomie w korycie rzecznym występują wychodnie skalne, gdy w Dubiecku i Nienadowej baza stoków aluwialnych znowu jest na 5-9m poniżej koryta. (Tutaj padają jakieś nazwiska) Cytowani autorzy odnoszą takie różnice do holoceńskiego podniesienia wpływającego na odcinek przełomowy Doliny Sanu (co-kurwa-kolwiek?!)
Przy Nienadowej Dolnej, rozległa terasa 5.5-8.5m zbudowana jest z 2-8cm żwirów i drobnych piasków. Na południe od Dubiecka i przy Krążkach Bachowskich i Bachowie, pojawia się terasa 4.5-5m, która jest czasami pokryta przez osady stożków aluwialnych i zbudowana z żółtych, drobno i bardzo drobnoziarnistych piasków lub piasków zailonych z luźno ułożonymi żwirami o średnicy 4-6 (10)cm. Na NW od Iskania są wychodnie skalne w korycie rzecznym, ponadto budują one 0.1-0.2m strath na terasie 4m. Dalej w dół rzeki, terasa 4-5m jest zbudowana z drobnoziarnistych piasków z luźno ułożonym żwierami o średnicy 3-5 do 7-8cm, średnio obtoczonych i źle wysortowanych.
Terasy erozyjno-akumulacyjne 1-3m są stosunkowo wąskie i występują na obu brzegach Doliny Sanu i jego dopływów. Przy Uluczu, pojawia się wąska terasa 2m zbudowana z 1m warstwy żwirów pokrytych przez aluwialny materiał drobnoziarnisty, podczas gdy przy Pawłokomie, dwie terasy (2 i 3m) są zbudowane wyłącznie z gęsto upakowanych żwirów o średnicy 2-4 do 10-15cm. Jest to w rejonie gdzie dno w korycie rzecznym są wychodnie skalne; dalej w dół rzeki San rozcina swoje aluwium (??!!), z wyjątkiem regionów Sielnica-Słonne i Nienadowa Dolna. Na lewym brzegu w Bachórzcu, terasa 2.5-3m jest zbudowana całkowicie ze stożków napływowych. Na południe od Dubiecka są one reprezentowana przez drobnoziarniste piaski, a dalej na wschód (Krążki Bachowskie) przez jasnobrązowe pyły leżące na cienkiej warstwie żwirów (ok. 20cm miąższości). Szerokość poziomów teras rzadko przekracza 70m.
Osady soliflukcyjne i stokowe (nie wiem jak dokładnie przetłumaczyć slopewash, jest to jakiś ruch masowy gdzie woda niesie osad, ale nie jest to spływanie czy osuwisko)
Gliny, iły, piaski i gruzonośne iły, powstałe przez soliflukcję i procesy zmywania stoku, często pokrywają niższe fragmenty łagodnych, wklęsłych ku górze stoków, szczególnie na północ od Dubiecka, a także U-kształtnych dolin.
Na lewej stronie Doliny Sanu, na południe od wioski Wybrzeże, pokrywa soliflukcyjna z kanciastymi gruzami łupka menilitowego leży (nie wiem czy pod czy nad) 7m-owym piaszczystego, słabo laminowanego lessu. W Babicach z kolei piaszczysty less jest pokryty przez laminowany less który ma dwa poziomy kanciastego gruzu piaskowcowego o średnicy 2-5cm do 10-20cm, pojedyncze gruzy są ułożone równolegle do stoku, a całkowita miąższość dochodzi do 3-3.5m.
W SW części badanego obszaru, blisko Huty Poręby osady stokowe i soliflukcyjne są wyeksponowane na 7m-owej skarpie na lewej stronie potoku Jaworka. W niższej części (do 2.5m) soczewki kanciastego piaskowca i gruzy krzemienia pojawiają się ze słabo obtoczonymi i słabo wysortowanymi rzecznymi otoczakami z szarymi piaskami i materiałem drobnoziarnistym. Są one przykryte przez 3-3.5m-ową sekwencję szarych i rdzawo-szarych pylastych i piaszczystych iłów, szarych pyłów z licznymi blaszkami muskowitu, i 3-10cm-ową naprzemienną warstwę obu materiałów. Są również pokryte przez 10-15cm-owe gruzy piaskowca spoczywających w pylasto-piaszczystym matriksie. Wyższa część jest zdominowana przez laminowane pylaste iły i piaszczystymi przewarstwieniami, wzrasta też ilość gruzów.
3-3.5m-owy profil osadów soluflukcyjno-stokowych jest ukazany w dolinie potoku Jawornik w ścianie małej kopalni w Żohatyniu. Skała macierzysta jest pokryta przez 0.5-1m ową warstwę piaskowcowego gruzu (10-20cm, długa oś leży równolegle ze stokiem) który leży w beżowym piaszczystym ile. Osady te przechodzą ku górze w jasnobeżowy, lessopodobny piaszczysty ił o miąższości 1.2m, na szczycie którego jest 20cm-owa warstwa glebowa. Nad nią jest kolejna 2.5-3m-owa warstwa gruzu.
W NW części badanego obszaru, przy Bartkówce, 2m-owe osady stokowe leżą na zwietrzałych skałach Krosna. Osady te zawierają naprzemienne szarobrązowe i beżowe, piaszczyste i pylaste iły z konkrecjami żelazistymi.
Less i osady lessopodobne