1 i 2, filologia polska, Pozytywizm zagadnienia


1.Swiatopogląd pozytywizmu- reprezentanci w filozofii europejskiej.

Poglądy filozoficzne i postawy

1. Główni przedstawiciele filozofii:

A.COMTE "Wykłady filozofii pozytywnej" - filozofia pozytywna:

HERBERT SPENCER "Wstęp do socjologii" - ewolucjonizm

HIPOLIT TAINE "Rasa, środowisko, moment" -determinizm

JOHN STUART MILL "Co to jest utylitaryzm?" - utylitaryzm

2. Kierunki filozoficzne

MONIZM PRZYRODNICZY:

SCJENTYZM:

PRAKTYCYZM:

AGNOSTYCYZM:

ORGANICYZM:

RELATYWIZM:

MINIMALIZM:

NATURALIZM:

Gatunki literackie

Prądy estetyczne epoki:

Realizm - kreowanie świata przedstawionego utworu literackiego w sposób wiernie oddający rzeczywistość obiektywną, zastaną przez twórcę. Dostrzec tu można powrót do znanej w starożytności zasady mimesis - obrazowania, naśladowania. Pisarz osiąga zamierzony cel przez wnikliwą obserwację, rzetelną wiedzę o społeczeństwie i prawach rządzących w świecie. Bohaterami utworów literackich są przeciętni, nie wyróżniający się z otoczenia ludzie. Najwłaściwszą formą literacką jest powieść - jako posiadająca największe możliwości przedstawiania rzeczywistości. W powieściach (opowiadaniach) nadrzędna jest rola wszechwiedzącego narratora, reprezentującego wszechstronną wiedzę o świecie. Twórcami prozy realistycznej są między innymi Francuzi - H. Balzac "Ojciec Goriot", Stendhal, Anglik - K. Dickens, Rosjanie - Lew Tołstoj "Anna Karenina", F. Dostojewski "Zbrodnia i kara".

Odmianą realizmu jest realizm krytyczny (występujący w literaturze polskiej na przełomie lat 80. i 90. XIX wieku), kiedy rzeczywistość obiektywna zostaje w dziele literackim poddana krytyce. Twórca występuje w stosunku do niej z pozycji ideologa pozytywistycznego, który poddaje surowej ocenie wszelkie przejawy niezgodności z założeniami epoki. Do najwybitniejszych osiągnięć realizmu krytycznego należą liczne dzieła E. Orzeszkowej, H. Sienkiewicza, B. Prusa (przede wszystkim "Lalka"), M. Konopnickiej.

Naturalizm (weryzm) - prąd ten powstał we Francji, wywodził się z twórczości G. Flauberta, braci E. i J. Goncourt oraz z podstaw filozofii H. Taine'a. Twórca i teoretyk naturalizmu E. Zola pragnął upodobnić metody stosowane w dziele literackim do metod, jakimi posługują się nauki eksperymentalne. naukowość polegać miała na postawie skrajnie obiektywistycznej. Pisarz nie miał prawa podporządkować obrazu świata założonym z góry tendencjom, występować w roli komentatora, przedmiotem jego zainteresowania miały być zjawiska świata współczesnego w postaci surowej. W Polsce teoretykami naturalizmu byli: A. Sygietyński, A. Dygasiński. S. Witkiewicz, B. Prus.

Nazwa pozytywizmu pochodzi od terminu zawartego w dziele francuskiego filozofa Augusta Comte'a Kurs filozofii pozytywnej. "Pozytywny" - realny, użyteczny, pewny i ścisły, względny (nie absolutny). W ten sposób pozytywizm rozwinął się w Anglii i opierał się na zaufaniu do nauki, na metodzie empirycznej i ówczesnej wiedzy przyrodniczej, był wynikiem rozwoju kapitalizmu, a więc głęboko antyfeudalny.

Pozytywizm polski bazował na programie ekonomiczno-społecznym tzw. pracy organicznej (patrz niżej). Wzmocnienie kierunku nastąpiło po upadku powstania styczniowego, kiedy nawiązano do francuskich i angielskich myślicieli (John Stuart Mill, Herbert Spencer, Henry Thomas Buckle). Program pozytywistyczny ogarnął również literaturę (oprócz estetycznych także cele dydaktyczne), dlatego "pozytywizm" w Polsce oprócz światopoglądu i programu społecznego oznacza również epokę literacką. Pozytywizm polski był znacznie opóźniony w stosunku do krajów Zachodniej Europy. Powodem były warunki wewnętrzne kraju pozbawionego państwowości i rozdzielonego pomiędzy trzech zaborców. W poszczególnych zaborach odmienny stopień rozwoju miały procesy społeczno-ekonomiczne, różnił się też stopień ograniczeń, cenzur, nacisków i represji.

scjentyzm - pogląd związany z empiryzmem, według którego prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości można uzyskać tylko poprzez poznanie naukowe, tzn. oparte na osiągnięciach poszczególnych dyscyplin nauk szczegółowych (A. Comte)

ewolucjonizm - między innymi kierunek filozofii II połowy XIX wieku inspirowany przez teorię Darwina i system filozoficzny H. Spencera, którego głównym założeniem była koncepcja zmienności i postępowego rozwoju całej rzeczywistości (zwłaszcza społecznej). Rozwój ma charakter ewolucyjny (ciągły, stopniowy i jednokierunkowy), dotyczy całej ludzkości, jak również pojedynczych społeczeństw, instytucji i dziedzin kultury.

utylitaryzm - koncepcja etyczna, zgodnie z którą najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania (zwłaszcza moralnego, społecznego i politycznego powinno być "największe szczęście największej liczby ludzi" (hedonizm), (J.S. Mill)

agnostycyzm - pogląd filozoficzny, negujący możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości lub pewnych jej aspektów, fragmentów, zwłaszcza "istoty rzeczy" (Immanuel Kant: "rzeczy same w sobie" - przestrzeń, czas, przyczyna, jedność, wielość itp.), prawidłowości i praw rozwoju świata.

monizm przyrodniczy - pogląd przeciwstawny dualizmowi, zgodnie z którym natura rzeczywistości (bytu) jest jednorodna, istnieje tylko jedna substancja materialna lub duchowa.

2. Charakterystyka sytuacji w trzech zaborach:

ZABÓR AUSTRIACKI - GALICJA.

ZABÓR PRUSKI

ZABÓR ROSYJSKI - głównie KRÓLESTWO POLSKIE

Narastająca rusyfikacja, ograniczenie możliwości pracy oświatowej, naukowej i kulturalnej (działalność generała - gubernatora). Rosyjski językiem urzędowym; Warszawa miastem gubernialnym - traci status stolicy. Trwa stan wojenny (do 1914) - uciążliwa cenzura prasy i wydawnictw.

Przemiany społeczne i gospodarcze

Pokonany politycznie kraj, mocno zapóźniony w rozwoju ekonomicznym i społecznym, gdy cała Europa przeżywa wspaniały rozkwit cywilizacji, wlec się może jedynie w ogonie państw wolnych i budujących dobrobyt swych obywateli. Zrozumiało to młode pokolenie Polaków i zaczęło głosić nowe, inne sposoby ratowania ojczyzny. W związku z tym za datę początkową pozytywizmu uznaje się rok 1863. Za granicę końcową można uznać w przybliżeniu ostatnie lata XIX w., kiedy pojawiają się kolejne, nowe założenia programowe w literaturze i sztuce.

Postawę polityczną pokolenia popowstaniowego kształtuje przede wszystkim hasło "nie dajmy się wyniszczyć". Kolejne klęski zrywów zbrojnych zrodziły pewność, że naród jest za słaby, by móc liczyć na zwycięstwo w walce z zaborcami. Stąd też zrezygnowano z walki narodowowyzwoleńczej, z działalności konspiracyjnej, na rzecz tzw. trzeźwości politycznej, która daje szansę utrzymania się w jedności i możliwość rozwoju narodu włączonego w organizm polityczny państw zaborczych.

Galicja. Duże swobody polityczne. Wpłynęło to na rozwój szkół i instytucji kulturalnych. W Krakowie i we Lwowie działały polskie uniwersytety, powstała Akademia Umiejętności, polskie teatry i wydawnictwa miały dość szerokie pole działania. Z drugiej strony władze austriackie widziały nasze ziemie przede wszystkim jako zaplecze gospodarcze i dlatego faworyzowały polskie ziemiaństwo. Warstwa ta przybrała wiernopoddańczą postawę wobec Austrii.

Arystokracja wysłała list do cesarza poddający Galicję we

władanie cesarza. Podobnie było z "Teką Stańczyka" (autorstwa czołowych naukowców i publicystów) w której nawoływano do całkowitego posłuszeństwa władzom. Organem prasowym "stańczykowców" był krakowski "Czas". Położenie mas chłopskich było tragiczne.

Zabór pruski. Sytuacja Polaków była znacznie gorsza. Szczególnie pod rządami Bismarcka (kanclerza) zabór pruski podlegał wyniszczającej germanizacji. Ograniczono działalność kulturalną, oświatową, społeczną oraz utrudniono osiedlanie się na nowych terenach.

Zabór rosyjski. Klęska powstania styczniowego, które rozegrało się głównie na tych terenach, sprowadziła na Królestwo szczególne represje. Polacy zostali usunięci z pracy w administracji, językiem urzędowym został rosyjski, rusyfikacją objęto szkoły i urzędy. Warszawa przestała być stolicą, byłym powstańcom konfiskowano majątki, cenzurowano prasę, wydawnictwa i spektakle teatralne.



Wyszukiwarka