WŁADZA RODZICIELSKA
Komu przysługuje i co obejmuje władza rodzicielska
Dziecko pozostaje aż do osiągnięcia pełnoletności pod władzą rodzicielską. Władza ta przysługuje obojgu rodzicom. Zgodnie z polskim prawem ustalenie ojcostwa przez sąd nie przyznaje automatycznie ojcu władzy rodzicielskiej. Gdy ojcostwo było ustalane sądownie, Sąd przyznaje władze rodzicielską w wyroku ustalającym ojcostwo lub także po wydaniu takiego wyroku, w odrębnym postępowaniu. Jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone albo jeżeli zostało ustalone sądownie bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej, władza rodzicielska przysługuje matce.
Władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców gdy:
jedno z rodziców nie żyje
jedno z rodziców nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych
jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej
władza rodzicielska jednego z rodziców została zawieszone
Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności:
obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka
wychowywanie dziecka
kierowanie dzieckiem
obowiązek troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka
przygotowywanie dziecka do życia w społeczeństwie odpowiednio do jego uzdolnień
Wykonywanie władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Jeśli przysługuje ona obojgu rodzicom oboje są zobowiązani i uprawnieni do jej wykonywania, co oznacza, że nie tylko powinni oni wykonywać ją z uwzględnieniem podanych wyżej założeń, ale także decyzje dotyczące dziecka powinny być podejmowane wspólnie i za obopólną zgodą rodziców, szczególnie te, dotyczące istotnych spraw dziecka. Jeśli rodzice nie potrafią porozumieć się w takich kwestiach powinien rozstrzygać sąd opiekuńczy. Do spraw istotnych zalicza się wybór szkoły, wybór miejsca zamieszkania dziecka (jeśli rodzice mieszkają oddzielnie) i tym podobne.
Każde z rodziców posiadających władzę rodzicielską może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Przedstawiciel ustawowy ma uprawnienia na przykład do reprezentacji dziecka przed organami państwa.
Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
przy czynnościach prawnych między dziećmi, które są pod ich władzą rodzicielską
przy czynnościach prawnych między dzieckiem, a jednym z rodziców lub z małżonkiem tego rodzica, chyba że:
czynność ta polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka
dotyczy należnych dziecku od drugiego rodzica środków utrzymania i wychowania, czyli ogólnie mówiąc alimentów
Jeżeli zdarzy się sytuacja, kiedy żadne z rodziców nie będzie mogło reprezentować dziecka, wtedy sąd opiekuńczy wyznacza z urzędu kuratora dla dziecka.
Jeśli dziecko posiada majątek oddzielny od majątku rodziców, zarząd majątkiem dziecka sprawowany przez rodziców powinien być wykonywany z należytą starannością. Trzeba również pamiętać, iż rodzice nie mogą dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko bez zgody sądu opiekuńczego. Dotyczy to na przykład przekazania całości majątku dziecka na rzecz rodziców, jakiejś instytucji, albo innego rozporządzenia, które w przyszłości może okazać się niekorzystne dla dziecka.
Ważne jest również, iż w umowie darowizny jak również w testamencie można zrobić zastrzeżenia, że majątek przekazywany na rzecz dziecka będzie wyłączony spod zarządu sprawowanego przez rodziców. Należy wtedy wyznaczyć zarządcę tego majątku, jeśli taki zapis nie pojawi się w umowie darowizny lub w testamencie Sąd opiekuńczy z urzędu ustanowi kuratora majątku, który będzie sprawował nad nim pieczę aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
Dochód z majątku dziecka powinien być przeznaczany na utrzymanie i wychowanie dziecka, oraz w miarę potrzeby jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim. Nadwyżka, która zostaje może być przeznaczona na inne, uzasadnione potrzeby rodziny.
Jeśli władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców sąd opiekuńczy może zobowiązać tego rodzica do sporządzenia inwentarzu majątku i przedstawienia go sądowi, oraz do zawiadamiania sądu o wszelkich ważniejszych zmianach w stanie tego majątku.
Po ustaniu zarządu, czyli zazwyczaj po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności, rodzice zobowiązani są do oddania dziecku jego majątku, a także na jego żądanie, zgłoszone przez upływem roku od ustania zarządu, powinni złożyć rachunek z wykonywania zarządu, z wyłączeniem dochodów pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Możliwości ingerencji sądu we władzę rodzicielską
1) ograniczenie władzy rodzicielskiej
Polskie prawo wyróżnia dwie podstawy ograniczenia władzy rodzicielskiej:
a) życie rodziców w rozłączeniu
b) zagrożenie dobra dziecka.
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, którzy nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim, lub pozostają w takim związku, ale nie mieszkają razem, sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie tej władzy jednemu z rodziców jednocześnie ograniczając władzę drugiego, na przykład do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka, na przykład może zaznaczyć, iż kwestie dotyczące leczenia dziecka muszą być rozstrzygane wspólnie przez oboje rodziców.
Jeśli sąd opiekuńczy uzna, że w jakiś sposób dobro dziecka jest zagrożone, może on w szczególności:
zobowiązać rodziców lub dziecko do określonego postępowania
ograniczyć rodziców w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, na przykład poprzez określenie czynności jakie mogą być przez nich dokonywane
zarządzić stały nadzór kuratora nad rodziną
skierować dziecko do organizacji lub instytucji, która zapewni mu przygotowywanie do wykonywania zawodu, albo do innej placówki, która będzie sprawować częściową pieczę nad dzieckiem
zarządzić umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo - wychowawczej z jednoczesnym zawiadomieniem powiatowego centrum pomocy rodzinie, które zobowiązane jest do udzielenia rodzinie pomocy, a także do złożenia sądowi opiekuńczemu sprawozdania ze swojej działalności. sąd opiekuńczy będzie także rozważał ustanowienie nadzoru kuratora nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej
powierzyć zarząd majątkiem dziecka kuratorowi, które w tym celu się ustanawia.
2) zawieszenie władzy rodzicielskiej
Sąd opiekuńczy może orzec o zawieszeniu władzy rodzicielskiej, w razie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu. Gdy przeszkoda odpadnie zawieszenie zostanie uchylone.
3) pozbawienie władzy rodzicielskiej
Sąd opiekuńczy pozbawia jednego z rodziców lub oboje władzy rodzicielskiej w przypadku gdy:
istnieje trwała przeszkoda w wykonywaniu tejże władzy
rodzice nadużywają władzy nad dzieckiem
rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka
mimo udzielonej pomocy z zewnątrz (kurator, placówki, instytucje) rodzice trwale nie interesują się dzieckiem
Sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską gdy uzna, że przyczyna dla której orzekł o pozbawieniu ustała.
O zawieszeniu, a także o pozbawieniu władzy rodzicielskiej sąd może orzec także w wyroku orzekającym rozwód lub unieważniającym małżeństwo. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy, w razie zmiany okoliczności, może zmienić zawarte w wyroku orzekającym rozwód orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania.
Jeśli dziecko umieszczone jest w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo - wychowawczej decydują one o jego wychowaniu oraz reprezentują je w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania. Inne prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców.
4) zakaz styczności
Sąd opiekuńczy może, jeżeli wymaga tego dobro dziecka, zakazać rodzicom osobistej styczności z dzieckiem, w wyjątkowych wypadkach może także ograniczyć osobistą styczność rodziców, których władza rodzicielska została ograniczona, z dzieckiem poprzez umieszczenie tego dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo - wychowawczej.
Każdy z rodziców może zwrócić się do Sądu Opiekuńczego o odebranie dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną
1