MICHAŁ GŁOWIŃSKI „O stylizacji”
różnice w stylu językowym postaci (na przykładzie dialogu Literata I z Jednym z młodzieży we fragmencie z Dziadów, cz. III) nie są tylko wynikiem upodobań jednostki, dla starszego pokolenia język używany za ich czasów jest dalej dla nich współczesny, zaś dla młodzieży archaiczny;
stylizacja „jako pewien swoisty stosunek kodów literackich epoki […] w którym wyraża się świadomość uzależnień kulturowych danego stylu w danym momencie historii […] styl ów działa w danym momencie, stanowi jeden z języków literatury epoki” (stylizacja szeroko rozumiana)
stylizacja może być wynikiem okazjonalnego wyboru bądź zawołaniem programowym
„elementem koniecznym w stylizacji jest odwołanie do tych stylów, które współcześnie odczuwane są jako historyczne” - stylizacja historyczna
„odwołania do stylów należących do innych kręgów kulturowych, najczęściej egzotycznych” - stylizacja egzotyczna
„kody nalezace do warstwy kultury która reprezentuje dzieło i gdzie punktem odniesienia jest kultura ludowa, folklor” - stylizacja folklorystyczna
wybór kodów odbiegających od danego języka może być świadomy, nieświadomy, może to być wolny wybór lub konieczność
stylizację należy rozumieć jako wykorzystanie, czy tylko przywołanie tych elementów, których historyczność jest widoczna i odczuwalna i które pełnią określone funkcje właśnie przez to, że dają się odnieść do historii
punkt odniesienia historyczności- style funkcjonujące w momencie współczesnym, one sprawiają, że dany styl staje się historyczny
Epigonizm nietwórcze, bierne naśladowanie dawniejszych wzorców kulturalnych, intelektualnych i artystycznych, połączone z ich konwencjonalizacją - szczególnie w sytuacji, gdy wzorce te zostały zakwestionowane lub przezwyciężone.
nie możemy traktować stylizacji jako archaizmu ze względu na historyczność znaczenia, ponieważ świadomość językowa nie jest historyczna(dla dziadka mać oznacza matka dla wnuczka coś co dodaje się do przekleństwa :P , zależy jaki język uważasz za współczesny!)
to co dla twórcy może nie być stylizacją, może nią być dla odbiorcy lub sytuacja odwrotna, która zdarza się częściej(np. starszy pisarz dostosowuje się do języka młodzieżowego)
stylizacja realizuje się zawsze w określonej sytuacji historycznoliterackiej, rozumianej szeroko tak by uwydatnić ramy społeczne w jakich ona się krystalizuje
stylizacja (wąsko rozumiana) to wykorzystanie elementów języka, których historyczność jest widoczna i odczuwalna
neoklasycyzm- repertuary dążące do form stylistycznych
historyczność dodaje prestiżu nawet jeśli jest to nie potrezbne(peron wybudowany stylem gotyckim by cieszył oczy, a nie np. lepiej szukało się danych peronów)
Funkcje stylizacji: uświęcająco-symboliczna, stylizowana epickość(w literaturze podkreślanie realii obyczajowych i historycznych), funkcja ideologiczna, stylizacja jako następstwo wyboru
stylizacja jako swoisty sygnal dawnosci(budzenie u odbiorcy wyobrażeń o przeszłości)
Anachronizm- sposób wysłowienia niedopasowany do opisywanego w utworze czasu historycznego.
o charakterze stylizacji decyduje współczesna kultura
przedmiotem stylizacji może być element w którym ujawnia się stosunek do stylów historycznych
stylizacja dotyczy: vision du monde-poglądu na świat
przykład stylizacji: epickość w prozie współczesnej(np. „Sława i Chwała”)
stylizacja ma często charakter instytucjonalny, bądż jest ekspresją ruchów społecznych( np. rewolucja francuska strojąca się w rzymski kostium)
stylizacja nie występuje w kulturze danej epoki sama towarzyszy jej pastisz, kontynuacja i ten zespół działań, który nazwiemy modernizacją
pastisz- odmiana stylizacji, utwór naśladujący istotne cechy jakiegoś dzieła lub stylu, zagęszczający je i uwydatniający;
czym się różnią: pastisz- naśladowanie stylu historycznego, stylizacja- historyczność musi być uchwytna dla odbiorcy
kontynuacja- to ciągłe pozostawanie przy pewnym ukształtowanym w historii stylu, mimo ciągłym przekształceniom, a niekiedy daleko idącym zmianom. Ma charakter instytucjonalny(przykład rozwój religii Chrześcijańskiej)
modernizacja- wypowiedź historyczną modeluje się w ten sposób, by odpowiadała wymaganiom stylu współczesnego, czyli usiłuje się redukować do minimum lub całkiem przezwyciężyć jej historyczność( np. przeróbki powieści na scenariusze filmowe) modernizacja występuje w epokach w których puryzm historyczno-stylistyczny jest zjawisiem koniecznym każdej sytuacji kulturowej
punktem odniesienia są rzeczywiste style pojawiające się w języku - to nie fikcja!
„stylizacji nie można traktować jako archaizmu w obrębie kodów literackich” - chodzi o to, że w stylizacji tylko niektóre elementy są archaizmami, a niektóre je tylko „udają”, albo też nimi nie są i być nie mogą, bo nie istnieje coś takiego, jak język archaiczny!
archaizm literacki to nie jest to samo, co archaizm gramatyczny
całkiem różny charakter może mieć stylizacja dla autora i odbiorcy
PODSUMOWANIE: Stylizacja jako jeden z czynników w procesie rozwoju kultury jest elementem wieloznacznym i wielofunkcyjnym. Może stać się domeną konserwatyzmu (orientacja, która bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku), nie dopuszczającego do kształtowania się nowych języków; może być jednak także dynamicznym czynnikiem w formowaniu się tych języków. Może być wyrazem antykwarycznego stosunku do przeszłości, może jednak także być wyrazem stosunku dynamicznego i twórczego.