Oddziaływanie wychowawcze środków masowego przekazu
Znaczenie informacji i wizualności w przekazywaniu różnych treści:
Jeżeli chodzi o informację, to na przykładzie Internetu Janusz Morbitzer wskazuje na dwa jej aspekty, pozytywny i negatywny. Z jednej strony internet, stwierdza on, ułatwia dostęp do bogatych, przydatnych w procesie kształcenia zasobów informacyjnych, z drugiej zaś dostarcza wielu informacji bezużytecznych, nieprawdziwych, często szkodliwych wychowawczo. Media, a głównie telewizja i internet przełamały dotychczasową barierę w dostępie młodego człowieka do informacji niepożądanej. Do ukształtowanego przez tysiące lat świata wartości media wprowadziły na szerszą skalę elementy negatywne, antywartości - m.in. znieważanie, brak odpowiedzialności, głupotę, fałsz. Prowadzi to do upadku dotychczasowych autorytetów oraz kryzysu aksjologicznej struktury człowieka, który zatracił wrażliwość na tradycyjne wartości.,
Znaczenie społeczne i kulturowe wizualności jest przedmiotem badań wielu specjalistów w różnych krajach. Nie ulega wątpliwości, że świat współczesny jest zdominowany przez komunikację wizualną.
Komunikacja wizualna, podkreśla jeden z badaczy niemieckich, jest to porozumiewanie się poprzez obraz, przekazywanie informacji w formie wizualnej między nadawcą i odbiorcą przy pomocy środków przekazu, czyli mediów. Za pomocą obrazu, popartego tekstem, można skuteczniej oddziaływać na odbiorcę komunikatu.
Inny z badaczy uważa, że przekazywane obrazy, można zdefiniować, jako „wydarzenia wizualne”. Oznacza to wszelkie wrażenia wzrokowe, w których konsument poszukuje informacji wizualnej, znaczenia albo przyjemności uzyskiwanych dzięki narzędziom i wizualnym technologiom.
Autorzy publikacji o wizualności, jak to przytacza Witold Kawecki, stwierdzają min., że wizualna „powierzchnia” rzeczywistości społecznej nie tylko odzwierciedla jej głębię, ale ją kreuje, wpływając na nasze zachowania i myśli, na nasz światopogląd.
Media, jako środek przekazu treści wychowawczych przygotowywanych przez instytucje i organizacje zajmujące się działalnością edukacyjną i wychowawczą:
Wymienić tu trzeba wykorzystywanie mediów przez szkoły i pozaszkolne instytucje edukacyjne w rozpowszechnianiu programów edukacyjnych w różnych dziedzinach, np. historia, geografia, biologia czy sztuka. Korzystanie z takich, dobrze przygotowywanych programów wzbogaca poziom edukacji zwłaszcza w środowiskach pozbawionych możliwości korzystania ze specjalistów w danych dziedzinach oraz infrastruktury kulturalnej (teatr, muzeum, galeria sztuki, instytucja muzyczna). W programach edukacyjnych przekazywanych, zwłaszcza przez telewizję i internet mogą być zawarte treści o znaczeniu wychowawczym, których oddziaływanie może być bezpośrednie lub pośrednie.
Anna Rachimow i Anna Kęska wymieniają następujące rodzaje wpływu środków masowego oddziaływania, zwłaszcza na dzieci i młodzież:
Wpływ bezpośredni - wywierają poszczególne filmy, programy telewizyjne. Jest to natychmiastowe działanie emocjonalne programu lub filmu oraz intelektualne opracowanie obejrzanych treści.
Wpływ addytywny - występuje na zasadzie mechanizmu drążenia. Każdy program wywiera mały, prawie niedostrzegalny wpływ, który następnie sumuje się z innymi, dotyczącymi poprzednio oglądanych programów i powoduje w psychice odbiorcy wyraźne zmiany.
Wpływ podświadomy - widz początkowo może odrzucać postawę prezentowana na ekranie ze względu na kontekst. Z czasem okoliczności towarzyszące zostaną zapomniane, a napięcie uczuciowe wywołane przez postawę bohatera utworu tkwi w odbiorcy.
Sądzę, że sprawa wykorzystania mediów dla celów edukacyjnych, zawierających także treści wychowawcze, zasługuje na większe zainteresowanie społeczne, tym bardziej, że dotyczy to także osób dorosłych o szerszych zainteresowaniach i orientacji poznawczej. Przykładem może być zainteresowanie części widzów programami oświatowymi i dokumentalnymi nadawanymi w portalach telewizyjnych Planete, czy Discovery oraz w TVP Kultura (np. dyskusje specjalistów o filmach, spektaklach telewizyjnych, wystawach, ważnych wydarzeniach artystycznych).
W przekazywaniu wartościowych społecznie i kulturowo treści media realizują swoją pozytywną misję społeczną.
Oddziaływanie wychowawcze mediów, jako podmiotów decydujących o przekazywanych treściach:
Oddziaływania pozytywne:
Sadzę, że podmiotowości mediów, w pozytywnych oddziaływaniach wychowawczych, można mówić wtedy, gdy postawi się pytanie - jakie są treści tworzone z inicjatywy czy inspiracji ludzi zatrudnionych w mediach. Są nimi twórcy i realizatorzy programów, którymi mogą być jednostki, grupy realizatorów, czy firmy przygotowujące zlecone programy.
W telewizji i radio jest nie mało przykładów pozytywnych działań programowych o efektach edukacyjnych i wychowawczych. Jeżeli chodzi o wpływ mediów na dzieci, to cytowane już autorki, Rachmanow i Kęska, podkreślają, że „z telewizji można wiele przenieść zabaw i własnych działań dzieci, czerpiąc z ekranu inspiracje, wzory i przykłady. Zrobiony z jarzyn teatrzyk da dziecku twórczą satysfakcję, jakiej się rodzice nie spodziewają. Rysowanie, malowanie, lepienie postaci bohaterów ulubionych programów czy bajek to rozwijanie zdolności manualnych, kształcenie twórczej wyobraźni, a także wpływu telewizyjnych postaci. Dzięki telewizji cały świat staje przed oczami dzieci, dzięki niej więcej wiedzą i więcej rozumieją. Telewizja dostarcza wielu pożytecznych informacji, przynosi także wiele korzyści. Nie można więc całkowicie pozbawić dziecka przyjemności korzystania z jej dobrodziejstw”.
Duża część programów w mediach dotyczy budzenia wrażliwości społecznej na działalność wspomagającą innych. Przykładem może być prezentacja doniosłej społecznie działalności Orkiestry Świątecznej Pomocy, która skupia tak wielu młodych społeczników i pozyskuje ofiarność wielu tysięcy osób w zbieraniu środków na zakup potrzebnych urządzeń medycznych dla leczenia ciężko chorych dzieci. Wartościowe są programy napiętnujące różnego rodzaju negatywne zjawiska społeczne. Dodatnio oddziałują, przynajmniej na część słuchaczy, audycje radiowe propagujące efekty konkretnych przykładów społecznikostwa pod hasłem „Moje-twoje-nasze”. Nie do przecenienia jest kulturotwórcza rola działalności kanału TVP Kultura oraz Drugiego Programu Polskiego Radia. Ich odbiorcami są ludzie o szerokich zainteresowaniach oraz wrażliwości estetycznej i społecznej. Jest to jednak ciągle jeszcze cienka warstwa rzeczywistej elity kulturalnej i społecznej.
Oddziaływania negatywne:
W publikacjach i dysputach dominują rozważania o negatywnym oddziaływaniu wychowawczym mediów, zwłaszcza telewizji, Internetu i niektórych czasopism. Uwagi krytyczne dotyczą głównie negatywnego wpływu mediów na dzieci i młodzież.
„Negatywne oddziaływanie telewizji, pisze jedna z autorek, dotyczy przede wszystkim czterech spraw. Pierwsza to obrazy przemocy, które można spotkać już w kreskówkach. Brzydkie, szkaradne ludziki wyzywające się od „głupków” i „durniów” w bajkach, adresowanych dla maluchów, nie uczą dzieci piękna i dobra. Długotrwały i intensywny kontakt z przesyconymi przemocą filmami prowadzi do stopniowego odwrażliwienia odbiorcy, zanika odraza i przerażenie na widok scen ociekających krwią, maleje współczucie dla ofiary, rodzi się przyzwolenie na obecność agresji. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, jak niestabilny emocjonalnie potrafi być organizm w okresie dzieciństwa i dojrzewania, można liczyć się z tym, że częste i systematyczne oglądanie brutalnych scen zwiększa ryzyko naśladowania zachowań agresywnych w życiu codziennym” (Małgorzata Piwowarska-Sipa).
Spośród licznych rozważań na temat negatywnego oddziaływania Internetu, zwłaszcza na młodzież zwracam uwagę na ujęcie tej kwestii w aspekcie aksjologicznym przez cytowanego już Janusza Morbitzera. „Mimo swojej niedługiej historii internet stał się istotnym elementem życia społecznego. To świat bez granic i bez ograniczeń, to nowe „królestwo, cudowny kraj cyberprzestrzeni, gdzie dozwolony jest każdy rodzaj wyrazu, a prawem jest całkowita wolność tego, co się komu podoba”.
Jednak „Internet ze swej natury burzy świat wartości i pogłębia chaos aksjologiczny. Wiele zawartych w nim treści jest kształtowany przez kryteria handlowe, a nie ze względu na jakość, prawdę lub dobry smak. Jednakże przy odpowiednim mądrym podejściu, internet może być także przestrzenią do kształtowania wartości. O tym, jakie wartości zostaną ujawnione podczas aktywności w Internecie, decyduje w dużej mierze praca nauczyciela.
Poruszanie problematyki wartości w warunkach kryzysu aksjologicznej, stwierdza następnie autor, struktury człowieka, ma bardzo duże znaczenie edukacyjne. Szkoła współczesna ucząc, często pomija zadania wychowawcze. Tymczasem, biorąc pod uwagę fakt pełnienia przez wartości funkcji regulatorów naszego działania, coraz wyraźniej rysuje się konieczność wspierania młodych ludzi nie tylko w nabywaniu sprawności instrumentalnych - gdyż z tym sobie dobrze radzą - ale przede wszystkim w przygotowaniu ich do refleksyjnego życia. W sytuacji, gdy wartości odgrywają coraz mniejszą role w kształtowaniu postaw współczesnej młodzieży, nie można wychować człowieka w pełni wartościowego, wrażliwego, o bogatym wnętrzu. Wychowanie wiąże się z perspektywą wartości, stąd też jawi się oczywista konieczność eksponowania ich, jako swoistego antidotum na coraz powszechniejszą technologizację życia”.
Oddziaływanie wychowawcze prasy:
W analizie wychowawczego oddziaływania mediów nie można pominąć prasy.
Prasa, stwierdza Piwowarska Sipa, wykazuje wysoką zdolność skutecznego oddziaływania na postawy i opinie człowieka. W prasie nie ma ulotności, jaką cechuje radio czy telewizja. Zapewnia ona wydłużoną stałość kontaktów czytelnika z podstawowymi treściami oraz dowolność w powtarzaniu tych kontaktów. Właściwością prasy jest jej wychowawcza skuteczność. Płynie ona przede wszystkim stąd, że jest ona liczącym się składnikiem zjawiska wychowawczego (rodziny, szkoły, parafii). Nauczyciel, rodzic może kontrolować dziecko w doborze prasy, zachęcać do czytania tego, co jest dobre a odradzać to, co może doprowadzić do negatywnych skutków wychowania (erotyka, pornografia, przemoc)”. W rzeczywistości takie pozytywne oddziaływanie prasy jest chyba ograniczone.
„Czytanie prasy, stwierdza Danuta Skulicz z ośrodka krakowskiego, który badał czytelnictwo prasy młodzieżowej, nie należy do zbyt częstego sposobu realizacji własnych zainteresowań, czy też spędzania wolnego czasu. Wśród badanych 14-15-latków młodzież deklaruje, że najczęściej ogląda telewizję-81%, następnie słucha muzyki-74%, spotyka się z kolegami i koleżankami-66%, czyta prasę-39% i w dalszej kolejności: słucha radia-30%, czyta książki-24%, uprawia sport-17%, gra na komputerze-16%, chodzi na spacer-13%, chodzi do kina-7%. Z deklaracji dzieci i młodzieży wynika, że wybór prasy jest zupełnie dowolny i przypadkowy
Można wyrazić przekonani, że dysputa o oddziaływaniu wychowawczym mediów na dzieci, młodzież i dorosłych już jest i będzie stałym elementem życia nie tylko naszego społeczeństwa.
1