AUTYZM
Pojęcie autyzmu wprowadził do psychiatrii Eugeniusz Bleuder w roku 1912 dla określenia jednego z objawów schizofrenii, polegającego na zamykaniu się w sobie
i braku reakcji na bodźce płynące z zewnątrz.
Słowo autyzm zostało zaczerpnięte z języka greckiego: „autos” znaczy „sam”.
Definicje autyzmu można podzielić na trzy grupy:
Model objawowy (symptomatologiczny)
Polega na wyszczególnieniu, opisaniu charakterystycznych cech (symptomów).
W 1943 roku Leo Kanner podał pięć charakterystycznych cech zaburzenia, które początkowo nazwał „autyzmem wczesnodziecięcym”. Były to:
- głęboki brak kontaktu z innymi ludźmi, wycofywanie się z kontaktów społecznych lub niezdolność do ich tworzenia,
- obsesyjna potrzeba zachowania niezmienności otoczenia,
- fascynacja obiektami (przedmiotami),
- autyzm lub taki rodzaj języka, który nie służy do komunikacji interpersonalnej,
- zachowania inteligentne, które wskazują na potencjalne możliwości intelektualne dziecka.
W tym samym czasie, w roku 1994 Hans Asperger użył terminu „psychoza autystyczna” w odniesieniu do pewnej grupy dzieci, które charakteryzowały się:
- zaburzonymi relacjami społecznymi,
- brakiem empatycznego odczuwania z innymi,
- zubożonymi wzorcami komunikacji pozawerbalnej,
- zdolnością wypowiadania się w sposób poprawny gramatycznie, lecz nie służący porozumiewaniu się z innymi,
- nienormalną w zakresie intonacji mową werbalną,
- silną niechęcią do zmian,
- występowaniem powtarzających się, rutynowych zachowań,
- obsesyjnym zaabsorbowaniem pewnymi sprawami,
- dobra pamięcią,
- ubogą zdolnością do produkowania idei abstrakcyjnych.
Te dwa opisy stały się podstawą do dalszych badań nad różnorodnością autyzmu.
Kolejne dwie definicje to kryteria diagnostyczne wg Creak i wg Ruttera.
Kryteria diagnostyczne wg Creak:
- zaburzenia socjalizacji: pozorna symbioza („puste przytulanie się”); odnoszenie się do części drugiego człowieka, np. tylko do ręki; brak kontaktu z rówieśnikami;
- nieświadomość własnej identyczności, autoagresja, odwracanie zaimków
(o sobie „ty”);
- patologiczne zainteresowanie wybranymi przedmiotami - dziecko niezdolne jest do ich właściwego użytkowania;
- potrzeba niezmienności otoczenia, szukanie monotonii;
- nadmierna lub obniżona wrażliwość na niektóre bodźce zewnętrzne, unikanie bodźców wzrokowych i słuchowych;
- ostre stany niepokoju z przyczyn pozornie nieuzasadnionych, zwłaszcza przy zmianie otoczenia - brak stosownych reakcji lękowych w sytuacjach rzeczywiście niebezpiecznych;
- brak mowy lub mowa niedokształcona, manieryzmy słowne, echolalia - zaburzone porozumiewanie się;
- nadruchliwość; rytualizmy, manieryzmy, kiwanie się, wirowanie w miejscu, także obracanie przedmiotami;
- „wysepki” sprawności nadspodziewanie dobrych w stosunku do stanu ogólnego.
Kryteria diagnostyczne wg Ruttera:
- objawy widoczne przed 30 - tym miesiącem życia,
- upośledzenie powiązań z osobami znaczącymi,
- upośledzenie mowy i języka (echolalia, autyzm lub upośledzenie rytmu, modulacji czy brzmienia mowy),
- dążenie do niezmienności.
Najbardziej rozbudowanym systemem tego modelu jest klasyfikacja DSM - IV, opracowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne:
Suma sześciu (lub więcej) punktów z pozycji (1), (2), (3), a przynajmniej dwa punkty z pozycji (1) i po jednym z pozycji (2), (3):
Zaburzenia jakościowe wyrażone przez przynajmniej dwa z następujących punktów*:
znaczne zaburzenia w zachowaniach niewerbalnych (kontakcie wzrokowym, mimice, postawie ciała i gestach ważnych w kontaktach społecznych),
nieumiejętność odpowiedniego dla danego poziomu rozwoju nawiązania kontaktu z rówieśnikami,
brak spontanicznego dążenia do udziału w zabawie, brak zainteresowań i chęci współdziałania z innymi ludźmi (np. nie zwracanie uwagi na innych, na obiekty swojego zainteresowania przez wskazywanie, przynoszenie),
brak świadomości fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi.
Zaburzenia jakościowe w komunikacji wyrażone przez co najmniej jeden
z poniższych punktów*:
opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy (przy braku prób i kompensacji przez alternatywne sposoby komunikacji - mimika, gesty),
u osób z doskonale rozwinięta mową występuje brak umiejętności inicjowania i kontynuowania rozmowy,
język jest często charakterystyczny tylko dla danej osoby lub mowa jest używana w sposób stereotypowy, powtarzający się,
brak różnorodnych, odpowiednich dla danego poziomu rozwoju, spontanicznych zabaw grupowych i zabaw naśladujących różne czynności.
Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe modele zachowania, zainteresowań i aktywności wyrażone przez przynajmniej jeden z poniższych punktów*:
powtarzanie zachowań według jednego lub więcej stereotypowych
i ograniczonych wzorców, które są nieprawidłowe w swej sile albo zakresie,
najwyraźniej sztywne trzymanie się niefunkcjonalnych procedur lub rytuałów,
stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. trzepotanie lub machanie rękami albo palcami czy ruchy całego ciała),
uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami.
* Triada zaburzeń autystycznych
Model teoretyczny
Odwołuje się do kategorii nozologicznych zaburzenia, poszukuje przyczyn „wywołujących autyzm” (np. uszkodzeń mózgu). Dominuje tutaj podejście intuicyjne o charakterze hipotetyczno - teoretycznym.
Definicja Philipa Bakera: „Autyzm to zachowanie kontrolowane czynnikami znajdującymi się wewnątrz danej jednostki, a nie czynnikami określonymi przez realistyczną sytuację, w której jednostka się znajduje.”
G. Miłkowska wiąże zaburzenia autystyczne z uszkodzeniem okolic mózgu, odpowiedzialnych za przebieg procesu uczenia się oraz ogólny stan gotowości dziecka do skutecznego działania.
Model porównawczy
System porównawczy uwidacznia cechy odróżniające autyzm od innych zaburzeń, pozwalając na ukazanie cech dyskryminujących. Dzięki takiemu podejściu możliwe jest gromadzenie danych o zaburzeniach podobnych do autyzmu.
Zespoły zaburzeń przypominające autyzm:
- Zespół minimalnych uszkodzeń mózgu (zaburzenia fragmentaryczne) - manifestujący się jako: zespół nadpobudliwości psychoruchowej, zespół specyficznych zaburzeń w uczeniu się, zespół zaburzenia uwagi i inne.
- Wrodzona afazja recepcyjno - ekspresyjna - uszkodzenie tych części mózgu, które są związane z mechanizmami programującymi mowę, jej rozumienie i tworzenie dźwięków mowy.
- Zespół hospitalizacyjny - reakcja dziecka na nagłe przerwanie kontaktu z matką.
- Zaburzenia psychotyczne, schizofrenia wczesnodziecięca
- Upośledzenie umysłowe
Metody terapeutyczne stosowane w pracy z dzieckiem autystycznym:
Metody dyrektywne:
Terapia holding
Terapia behawioralna wg O.I. Lovaasa
Metoda modyfikacji zachowania
Terapia C.H. Delacato
Program terapii E. Schoplera
Metoda wzorców ruchowych K. Pennock'a
Metoda Glena Domana
Metoda stymulowanych seryjnych powtórzeń wg Z. Szota
Terapia zajęciowa
Metody niedyrektywne:
Metoda Knilla
Metoda Weroniki Sherborne
Niedyrektywna terapia zabawowa
Muzykoterapia
Metoda Opcji wg Kaufmana
Hipnoterapia
Terapia przez baśń