Propozycje wykorzystania teorii hormistycznej
w praktyce resocjalizacyjnej
Propozycje wykorzystania teorii hormistycznej w praktyce resocjalizacyjnej
Twórcą podejścia, a zarazem kierunku jest W. McDougall. Przyjął on tezę, że napęd (horme) naszego postępowania, czy też tzw. "hormistyczna energia" tego zachowania ma źródło w instynktach, które są "odziedziczoną lub wrodzoną dyspozycją psychofizyczną determinującą podmiot, którego jest udziałem, do spostrzegania przedmiotów pewnej klasy lub zwracania na nie uwagi, do doświadczenia po spostrzeganiu takiego przedmiotu podniecenia emocjonalnego szczególnego rodzaju i do działania w pewien określony sposób albo przynajmniej doświadczenia impulsu do takiego działania" (McDougall W. za: K. Pospiszyl,1990).
Jest 7 zasadniczych instynktów warunkujących określony rodzaj podniecenia emocjonalnego:
instynkt ucieczki (strachu)
awersji (odrazy)
ciekawości (zdumienia)
wojowniczości (gniewu)
pewności siebie (dominacji)
samoponiżania się (uległości)
uczuć rodzicielskich (tkliwości).
Nieco później do tej listy McDougall dodał znacznie więcej instynktów, które wykazują zróżnicowany, bezpośredni lub pośredni wpływ na zachowanie przestępcze a mianowicie: głód (żarłoczność, łakomstwo), seks, złość, zachłanność, polowanie, włóczęgostwo, ciekawość, instynkt stadny, samozadufanie (self-assertion), samoupokarzanie (self-submission), strach, wstręt, zakochanie, zadurzenie się (affection), smutek, radość i zabawa.(McDougallW.za:K.Pospiszyl,1990).
Jedną z podstawowych dróg oddziaływań resocjalizacyjnych w podejściu psychologii hormistycznej, jest sublimacja polegająca na ćwiczeniu emocji w sposób podobny, jak ćwiczy się inteligencję. Większość przestępstw popełnianych przez nieletnich w ostatecznym rozrachunku nie wypływa z wrodzonej grzeszności, lecz z niewłaściwego skierowania energii. Stąd też leczenie przestępczości nie może opierać się na zahamowaniu tej energii, lecz na skierowaniu jej na właściwe tory. (K. Pospiszyl, 1990).
Hormiści podkreślili także dwuetapowość sublimacji i instynktu, to znaczy najpierw musi nastąpić skanalizowanie instynktu, czyli ujęcie jego energii we właściwe łożysko, co było rozumiane jako "wyładowanie" tej energii w sposób akceptowany społecznie, a dopiero potem "uwznioślenie" określonego instynktu, czyli przekierowanie go na inny tor. Zasadniczo wszelkie oddziaływania resocjalizacyjne powinny zmierzać do "kanalizacji" instynktów. (K. Pospiszyl, 1990).
Kanalizacja instynktu chciwości, która jest podstawowym impulsem do kradzieży, nie powinna polegać na ograniczaniu dziecku kieszonkowego, ponieważ wtedy nadal będzie kradł, aby cokolwiek mieć. Ale na daniu dziecku potrzebnych mu pieniędzy, a także na stwarzaniu mu możliwości do zarobienia pieniędzy i zdobywaniu wynagrodzenia, którym będzie mógł samodzielnie dysponować. Natomiast kanalizacja włóczęgostwa powinna iść dwoma torami. Najpierw należy zaspokoić u dziecka potrzebę ruchu i przygód w sposób legalny wspólnie z rodzicami, a także na wyjaśnieniu okoliczności będących bezpośrednią przyczyną tych sytuacji. Pomysłem na kanalizację zachowań agresywnych u dzieci starszych i młodzieży mogą być wszelkie sporty gwałtowne i konkurencyjne np. atletyka, boks, piłka nożna. Trudniej jest z działaniem wobec dzieci młodszych, gdyż one nie rozumieją jeszcze zasad gry, wobec tego najlepszą metodą jest ignorowanie wszelkich objawów agresji. Zwalczanie gangów młodzieżowych również jest dość trudne, dlatego, że przebywanie w takiej grupie stanowi zaspokojenie instynktów stadnych, pozytywnym rozwiązaniem tego problemu byłoby zastąpienie grup nieprzestrzegających praw i porządku społecznego innymi formami, równie atrakcyjnymi jak gangi, mogą to być np. kluby sportowe. (K. Pospiszyl, 1998)
Równowagę dla instynktów gwałtownych i aktywnych, które stanowią naturalną podnietę do czynów agresywnych i przestępczych, stanowić powinny „instynkty powstrzymujące” czyli zachowania takie jak strach, instynkt samoobrony, miłość, dlatego też zadaniem prawidłowych oddziaływań resocjalizacyjnych powinno spełniać rolę moderatorów zachowania przestępczego. (K. Pospiszyl, 1998)
Literatura:
K. Pospiszyl „Resocjalizacja nieletnich. Doświadczenia i koncepcje” WSiP, Warszawa, 1990
K. Pospiszyl „Resocjalizacja- teoretyczne podstawy oraz przykłady programów oddziaływań” Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, 1998