Cele kształcenia w szkole współczesnej.
Cele opisują zmiany, jakie chcemy uzyskać w uczniach. Opisują zamierzone i zaplanowane właściwości uczniów.
Sposoby formułowania celów.
ogólne - wskazujące kierunki dążenia (ideały). Zalety: są bogate znaczeniowo, akcentują ważne wartości społeczne, są perswazyjne, zwięzłe (w tym sensie, że niewiele słów ogarnia szeroką dziedzinę). Wady: wieloznaczność, nieokreśloność, założenia idealizujące, deklaratywność (sformułowanie dobrze brzmi dzięki przymiotnikom jak indywidualny, trwały, itp.), niejasny adresat.
operacyjne - konkretne, wymierne, zakładane efekty pracy wychowawczej. Stanowią opis wyników, które mają być uzyskane. Opis powinien być na tyle dokładny aby możliwe było sprawdzenie wyników. Zalety: są jednoznaczne, wskazują sposób zademonstrowania iż cel został osiągnięty, odnoszą się wprost do ucznia, mobilizuje ucznia i nauczyciela. Wady: względne ubóstwo znaczenia, rozłączenie poznania i motywacji, poszatkowanie przedmiotu, pracochłonność.
Taksonomia celów (hierarchiczna klasyfikacja)
Wyższe kategorie celów mieszczą w sobie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi, że niższy także został osiągnięty.
Taksonomia celów poznawczych
Taksonomia celów motywacyjnych-wychowawczych
Poziom
Kategoria
Poziom
Kategoria
Wiadomości
1. Zapamiętanie wiadomości
Działanie
1. Uczestnictwo w działaniu
2. Zrozumienie wiadomości
2. Podejmowanie działania
Umiejętności
3. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
Postawy
3. Nastawienie na działanie
4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych
4. System działań
Taksonomia celów poznawczych - ten sposób taksonomii jest w Polsce najpopularniejszy. "Taksonomia ABC" jest ponadprzedmiotowa, jej terminologia jest neutralna, nie związana z żadną dziedziną przedmiotową, co pozwala na jej szerokie stosowanie, lecz nie zapewnia dostatecznej precyzji klasyfikowania celów poszczególnych przedmiotów nauczania. Z tego względu pojawiły się taksonomie przedmiotowe.
a.d. taksonomia celów poznawczych.
1. oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii, oraz zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości.
2. oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie niż je zapamiętał, oraz uporządkować i streścić, czy uczynić podstawą prostego wnioskowania.
3. oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami wg podanych uprzednio wzorów.
4. oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, oraz formułowania planu działania, tworzenia nowych przedmiotów i wartościowania wg założonych kryteriów.
Operacjonalizacja celów.
Jest to zamiana celu ogólnego na równoważny zbiór celów operacyjnych. Aby realizacja celów ogólnych nie “zawisła w próżni” trzeba je sprecyzować, uszczegółowić, skonkretyzować. Operacjonalizacji powinni dokonywać nauczyciele choć jest to trudne ponieważ wymaga dobrej znajomości zewnętrznych i wewnętrznych warunków kształcenia. Potrzebna do tego jest także precyzja językowa i wyobraźnia. Ponadto brak nauczycielom przygotowania do takich działań.
Przykładowa procedura operacjonalizacji celów
Etapy
Techniki pomocnicze
1. Zapisywanie celów w postaci ogólnej
2. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel
wyobrażenie populacji wzorcowej
b) burza mózgów
3. Luźne zapisy celów organizacyjnych
c) próba inscenizacji
d) wykorzystanie taksonomii celów
4. Selekcja luźnych zapisów
5. Klasyfikacja luźnych zapisów
6. Sformułowanie celów operacyjnych
e) próba komunikacji
f) egzamin pomyślany (jak odróżnię ucznia osiągającego cel od tego, który go nie osiąga)
7. Sprawdzenie celów operacyjnych
8. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7
a. ...jest myślowym odwołaniem się do własnych doświadczeń z ludźmi, którzy dany cel ogólny osiągnęli (zbieramy te osoby w wyobraźni w grupę społeczną, i zastanawiamy się co jest wśród nich wspólnego, czym się różnią od pozostałych itp.
b. ...polega na rozwiązywaniu problemów przez nieskrępowaną dyskusję w grupach liczących od kilku do kilkunastu osób. Uczestnicy konferencji “głośno myślą” o danym zagadnieniu, wytwarzając pomysły jego rozwiązania. Ocena tych pomysłów odbywa się w terminie odroczonym.
c. ...jest wykonaniem czynności stanowiącej osiągnięcie celu operacyjnego. Często wystarcza czynność uproszczona, a nawet objaśnienie. Jeżeli inscenizacja jest kontrowersyjna lub wyraźnie nietrafiona to zapis celu powinien być zmieniony
d. ...jest klasyfikowaniem luźnych zapisów celów operacyjnych. Kilka, lub kilkanaście osób dokonuje klasyfikacji niezależnie, a dyskusja nad rozbieżnościami zmierza do dokładniejszego określenia natury każdego celu
e. ...polega na ułożeniu luźnych zapisów celów operacyjnych w logiczne ciągi i odczytaniu ich komuś z zewnątrz. Chodzi o odpowiedź na pytania: czy mamy poczucie jasnego opisu osiągnięć? Czy nasz słuchacz zrozumiał nasz opis?
f. ... jest wyobrażeniem grupy uczniów, których dzielimy w myśli na tych co osiągnęli cel i tych, którzy go nie osiągnęli.
Treści kształcenia.
Pojęcie treści - dla realizacji celów dydaktyczno wychowawczych konieczna jest odpowiednia treść kształcenia, składa się na nią całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.
Cele kształcenia ogólnego, zawodowego i politechnicznego - aby móc ściśle sprecyzować zadania dydaktyczne i wychowawcze szkoły a tym samym ułatwić dobór treści kształcenia należy skonkretyzować cele wychowania i nadać im operatywny charakter. Próbę takiej konkretyzacji podjął m.in. J. Szczepański i podzielił całokształt życia społeczeństwa na następujące zakresy:
działalność polityczna - uczniowie powinni zdobyć podstawy wiedzy, która:
§ przygotuje do udziału w rządzeniu państwem
§ umożliwi im jako robotnikom, rolnikom, inteligentom pracującym, itp. skuteczne wykonywanie określonych zadań
polityka ludnościowa
§ przygotowanie do życia w rodzinie
§ planowanie rodziny
§ wychowywanie dzieci
§ współpraca z placówkami opiekuńczo-wychowawczymi
działalność gospodarcza
§ zapewnić wykształcenie zawodowe
§ zapewnić wysoki poziom kultury technicznej
§ ukształtować postawy racjonalizatorskie
§ wyrobić poczucie odpowiedzialności za efekty wykonywanej pracy
działalność kulturalna
§ tworzenie warunków umożliwiających poznawanie dóbr kultury
W każdej z wyżej wymienionych dziedzin uczniowie poza opanowaniem odpowiednich treści rozwijają swoje cechy osobowościowe: silna wola, odpowiedzialność, wrażliwość. Ponadto wychowankowie rozwijają swoje aspiracje i wdrażają się do samokształcenia. Jak stąd wynika cele i treści kształcenia w dużym stopniu zależą od potrzeb społecznych.