OFICJALNA SYTUACJA OŚWIATY POLSKIEJ w latach 1939 - 1945

I Tereny włączone do III Rzeszy (Śląsk, Poznańskie, Pomorze)

• zlikwidowane wszystkie polskie szkoły - polskie dzieci w ramach germanizacji miały uczęszczać do szkół niemieckich

II Generalne Gubernatorstwo (do linii Bugu; większe miasta: Kraków - stolica, Warszawa, Lublin, Radom, Częstochowa; po 1941 również Lwów)

• zlikwidowano szkoły średnie i wyższe

• pozostały tylko szkoły podstawowe i zawodowe, ale z okrojonym programem nauczania (zakazana była nauka języka polskiego, historii i geografii)

III Tereny włączone do ZSRR (Lwów, Wilno)

• sytuacja do 1941 roku

• pozostawiono szkoły podstawowe, średnie i wyższe, jednakże reorganizowano je:

a) część polskich nauczycieli (zaangażowanych patriotycznie i duchownych) zamieniono na nauczycieli z ZSRR

b) zmiana programu nauczania: dodanie przedmiotów związanych z komunistyczną ideologią, usunięcie religii, zmiany w programach nauczania historii, geografii itd.

c) likwidacja szkół prywatnych

d) szkoły stały się koedukacyjne

e) rusyfikacja uczelni wyższych

• sytuacja po 1941 roku

• okupant niemiecki zlikwidował szkoły pozostawione przez ZSRR - sytuacja wyglądała podobnie jak w GG

NIEOFICJALNA SYTUACJA OŚWIATY POLSKIEJ w latach 1939 - 1945

• Tajna Organizacja Nauczycielska (TON):

• konspiracyjna organizacja powstała w X 1939 w Warszawie

• jednoczyła Związek Nauczycielstwa Polskiego i pięć innych organizacji nauczycielskich

• założyciele: Zygmunt Nowicki, Kazimierz Maj, Wacław Tułodziecki, Teofil Wojeński i Czesław Wycech

• swoim zasięgiem obejmowała tereny Generalnego Gubernatorstwa, Śląsk i Pomorze (czyli tereny wcielone do III Rzeszy)

• organizowała tajne nauczanie

• prowadziła akcje wydawnicze dla potrzeb nauczania

• przeprowadzała egzaminy - również maturalne

• organizowała pomoc dla nauczycieli

• ukrywała poszukiwanych przedstawicieli inteligencji

• pomagała osadzonym w obozach koncentracyjnych i więzieniach

• Departament Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj

• szef: Czesław Wydech

• powstał 1940 r. przy rządzie na emigracji - przez co tajny system nauczania w Polsce zyskała aprobatę na emigracji

• Tajne uniwersytety (działały pod przykryciem legalnych kursów zawodowych):

• w Warszawie działały: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Ziem Zachodnich, Politechnika Warszawska, Wolna Wszechnica Polska, Akademia Medyczna, SGH, SGGH, Polskie Konserwatorium Muzyczne

• w Krakowie działały: Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górnicza, Instytut Pedagogiczny ZNP

• we Lwowie działały: Uniwersytet Jana Kazimierza, Politechnika Lwowska

• Organizowanie książek i podręczników:

• wykorzystywano i powielano zachowane przedwojenne wydawnictwa

• studenci samodzielnie opracowywali skrypty z własnych notatek, a potem je powielali

• wynoszenie książek z bibliotek (uważano to za obywatelski obowiązek)

• Tajne komplety

• lekcje tajnych kompletów odbywały się zwykle w mieszkaniach prywatnych uczniów lub nauczycieli

• dzieciom ze szkół powszechnych przekazywano wiedzę zakazaną przez okupanta, z zakresu historii, geografii oraz języka polskiego

• program liceum ogólnokształcącego był przerabiany pod przykryciem dozwolonych szkół zawodowych II stopnia (kursy krawiectwa, prostego rzemiosła, kursy handlowe).

PODSUMOWANIE:

• stworzono system nauczania oparty na całym społeczeństwie

• tajnym nauczaniem zostało objętych:

a) szkoła podstawowa - 1,5 mln dzieci

b) szkoła średnia - 100 tys. młodzieży

c) szkolnictwo wyższe - 10 tys. studentów

• koncentrowano się na krzewieniu polskiego dziedzictwa kulturowego i polskiej historii

• za udział w tajnym nauczaniu groziło więzienie, obóz koncentracyjny a nawet śmierć

• tylko na terenie okupowanym przez Niemcy śmierć poniosło 8,5 tys. polskich nauczycieli i wykładowców

---