Maciej Grochowski (Językoznawstwo ogólne, 2012/2013)
Wprowadzenie do językoznawstwa generatywnego
Gramatyka generatywna (transformacyjno-generatywna) - formalna teoria języka; model opisu kompetencji językowej idealnego nadawcy / odbiorcy [wynik redukcji teoriopoznawczej kompetencji własnej].
Generowanie - jednoznaczne wyznaczanie (neutralne z punktu widzenia opozycji: nadawca - odbiorca) nieskończonego zbioru zdań (potencjalnych) języka naturalnego za pomocą skończonej liczby reguł gramatycznych.
Gramatyka formalna - sformułowana eksplicite i prognostyczna (predyktywna).
Aksjomat o twórczym charakterze języka naturalnego (idea W. v. Humboldta). Kompetencja językowa a performancja (wykonanie). Gramatyka generatywna jako model, składający się ze słownika (zbioru symboli) i zbioru reguł [algorytmów] (przepisywania (substytucji), kategoryzacji, subkategoryzacji, akomodacji). Gramatyki generatywne a gramatyki transformacyjne (stosujące metody transformacyjne - Z. Harris). Reguła rekurencyjna (rekursywna) - dająca się zastosować nieograniczoną liczbę razy.
Powstanie gramatyki generatywno-transformacyjnej (reakcja na metody opisu strukturalnego w amerykańskim dystrybucjonizmie) - I model: Noam Chomsky (ur.1928) Syntactic Structures (1957): komponent syntaktyczny (subkomponenty - frazowy i transformacyjny) + komponent fonologiczny; brak komponentu semantycznego. Teoria standardowa: N. Chomsky Aspects of the Theory of Syntax (1965) [Zagadnienia teorii składni, 1982]: komponent generatywny - syntaktyczny; komponenty interpretacyjne: semantyczny (umożliwia opis wieloznaczności oraz odróżnianie zdań semantycznie poprawnych od dewiacyjnych) i fonologiczny.
Późniejsze modele (wybór): rozszerzona teoria standardowa, zmodyfikowana rozszerzona teoria standardowa, teoria rządu i wiązania (1981), program minimalistyczny (1995). PM - jeden uproszczony system generujący (syntaktyczny), który współpracuje z systemami interpretującymi (fonologicznym i semantycznym).
Ewolucja miejsca gramatyki uniwersalnej w metodologii N. Chomsky'ego: od hipotezy natywistycznej do teorii stanu początkowego zdolności językowych zapisanych w genach; gramatyka danego języka etnicznego to teoria stanu osiągniętego.
Opozycja języka wewnętrznego (I-języka) i zewnętrznego (E-języka), nawiązująca do opozycji kompetencji i wykonania: I-język - wiedza o języku (rodzimym), E-język - nieskończony zbiór zdań, wyznaczony i ograniczony na mocy konwencji społecznych (wynikających z kompetencji pragmatycznej i komunikacyjnej).
Generatywizm jako paradygmat falsyfikacjonistyczny. Generatywizm a strukturalizm w językoznawstwie - cechy wspólne (autonomiczny charakter lingwistyki, synchroniczny opis systemu) i podstawowe różnice (analiza danych empirycznych a modelowanie kompetencji; weryfikacja hipotez strukturalnych a falsyfikacja modeli); pojęcia gramatyki i języka (tekstu) w obu paradygmatach.
Wybrane źródła polskojęzyczne: I. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998; N. Chomsky, O naturze i języku, Poznań 2005; J. Lyons, Chomsky, Warszawa 1998; Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1999; P. Stalmaszczyk, Problemy metodologiczne współczesnego generatywizmu…, BPTJ 67, 2011; P. Stalmaszczyk, red., Metodologie językoznawstwa. Współczesne tendencje i kontrowersje, Kraków 2008.