Pośrednie instrumenty realizacji ekonomicznych funkcji państwa

Polityka monetarna

• System bankowy

• Podaż pieniądza

• Popyt na pieniądz

• Równowaga na rynku pieniężnym

Pieniądz i jego funkcji

Towar będący powszechnym ekwiwalentem, którego zdolność do zapłaty jest nieograniczona

Funkcje:

• miernik wartości

• środek wymiany

• środek płatniczy

• środek tezauryzacji

• pieniądz światowy

System bankowy - historia powstania

• Złotnicy

• przechowywanie depozytów w złocie - sprzedawca towarów otrzymywał list, w którym przenoszono prawo własności do złota przechowywanego przez złotnika, co znacznie usprawniło system płatności

• udzielanie kredytu z przyjętych depozytów w złocie - założenie, że wszyscy właściciele depozytów nie zażądają zwrotu złota jednocześnie

• Rezerwy - jest to ilość złota do natychmiastowej dyspozycji i mająca służyć zaspokojeniu zapotrzebowania właścicieli wkładów

• Stopa rezerw - jest to stosunek rezerw do wkładów

• Tradycyjny złotnik utrzymywał stopę rezerw na poziomie 100 %

Złotnik-bankier - stopa rezerw poniżej 100 %

• im więcej kredytów udzielał złotnik, tym stopa rezerw była niższa;

• większe zyski, ale i większe ryzyko

Panika finansowa

• Jest to samospełniająca się prognoza

• Jeśli właściciele wkładów dojdą do wniosku, że bank udzielił za dużo kredytów i nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy posiadaczom wkładów, wpadają w popłoch i chcą (przed innymi) wypłacić swoje pieniądze - tym samym sprawiają, że bank rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić pieniędzy i będzie musiał ogłosić bankructwo

Zapobieganie niekontrolowanym falom paniki

Bank centralny wspiera działalność banków komercyjnych i udziela im pożyczek w okresach przejściowych kłopotów

Współczesny system bankowy

• Złotnik - historyczny przykład pośrednika finansowego

• Pośrednik finansowy - instytucja, która jest łącznikiem w kontaktach pomiędzy kredytodawcami i kredytobiorcami

• System dwustopniowy:

1. Banki komercyjne

2. Bank centralny

3. Bank komercyjny - pośrednik finansowy nastawiony na zysk, który posiada licencję na prowadzenie działalności polegającej na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów

• Źródło zysku - różnica między oprocentowaniem kredytów, a oprocentowaniem depozytów

Ekonomiczna funkcja banków

• Przekształcanie pożyczek udzielanych bankowi przez gospodarstwa domowe w kredyty bankowe udzielane szerokiej grupie podmiotów:

• rządowi

• przedsiębiorstwom

• osobom prywatnym

dzięki wyspecjalizowanej wiedzy i doświadczeniu

co sprzyja optymalnej alokacji środków pieniężnych

Podstawowe funkcje banków

• Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych w zamian za odsetki

• Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego

• Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych

• Kreacja pieniądza

Operacje bankowe

• Aktywne

• Pasywne

• Pośredniczące

Działalność bankowa oparta jest na zasadzie rezerw gotówkowych

Sztuka kierowania bankiem polega m.in. na umiejętnym wyborze optymalnej struktury aktywów, czyli proporcji, w jakich powinno się utrzymywać płynne aktywa (gotówka, weksle, kredyty krótkoterminowe) oraz aktywa o niższym stopniu płynności (np. kredyty długoterminowe), ale przynoszące wyższe odsetki

Kreacja pieniądza przez banki

Podaż pieniądza - ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu

Podlega ona regulacji państwa, które ma wpływ na wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć

Agregaty pieniężne o różnym stopniu płynności

• Wielka Brytania (M0,M1,M2,M3,M4,M5)

M0 - baza monetarna („pieniądz wielkiej mocy”), obejmuje gotówkę w obiegu oraz rezerwy systemu bankowego

M1 - obejmuje gotówkę w obiegu oraz wkłady bankowe na żądanie sektora prywatnego (tzw. pieniądz sensu stricto)

M2 - obejmuje aktywa zawarte w M1 oraz część wkładów terminowych, tzw. wkłady handlowe przeznaczone na pokrycie wydatków przewidywanych w przyszłości

M3 - obejmuje aktywa zawarte w M2 oraz wkłady terminowe sektora prywatnego i całość wkładów sektora publicznego

M4 - obejmuje aktywa zawarte w M3 oraz wkłady i udziały towarzystw ubezpieczeniowych oraz inne wkłady oprocentowane

M5 - obejmuje aktywa zawarte w M4 oraz inne instrumenty rynku pieniężnego tj. papiery wartościowe

Quasi-pieniądz

Różne aktywa np. wkłady terminowe, które mimo, że nie pełnią funkcji środka płatniczego mogą być stosunkowo łatwo na pieniądz zamieniane

• Polska (M1, M2)

M1 - obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu, depozyty złotowe (na żądanie i oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty a vista przedsiębiorstw

M2 - obejmuje M1 oraz depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

Kreacja pieniądza

• Odbywa się poprzez stwarzanie możliwości przekraczania stanu konta i tworzenie wkładów na żądanie o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w bankach

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

W celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenia zaufania społeczeństwa do systemu bankowego - działalność banków komercyjnych jest regulowana przez państwo za pośrednictwem banku centralnego - stopa rezerw obowiązkowych

Współczynnik kreacji depozytów

• Ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego

Formuła współczynnika kreacji depozytów oparta jest na założeniu, że banki komercyjne utrzymują rezerwy na poziomie rezerw obowiązkowych oraz że uzyskane kredyty w całości przekształcane są w depozyty bankowe

1. W rzeczywistości - współczynnik kreacji depozytów jest niższy, gdyż:

• stopa rezerw utrzymywanych przez banki jest wyższa od stopy rezerw obowiązkowych

• tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego

Mnożnik pieniężny

• Stosunek podaży pieniądza do bazy monetarnej

U_m - stopa ubytku gotówki z systemu bankowego (stosunek gotówki w obiegu do wkładów na żądanie)

Z_r - stopa całkowitych rezerw banków (stosunek całkowitych rezerw banków do depozytów)

Jeśli U_m = 0 oraz Z_r = Z_ro, to m_m = k_dp

Czynniki decydujące o wysokości mnożnika

• Planowana przez banki stopa rezerw gotówkowych

• Planowany stosunek gotówki w obiegu w sektorze pozabankowym do całkowitej wartości wkładów w bankach

• Im niższa zamierzona stopa rezerw gotówkowych, tym większa będzie podaż pieniądza (M1)

• Im niższy planowany stosunek gotówki w obiegu do wkładów w bankach, tym większa będzie podaż pieniądza (M1)

Bank centralny

Funkcje banku centralnego:

• Bank emisyjny

• Bank banków

• Bank państwa

Bank emisyjny

Posiada wyłączność na emisję znaku pieniężnego obowiązującego na obszarze danego kraju

NBP określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada.

Ponadto, NBP organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków

• zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy,

• reguluje rezerwy tych banków

• udziela pożyczek bankom komercyjnym (jest kredytodawcą ostatniej instancji)

• pełni funkcje nadzorcze w stosunku do banków komercyjnych

NBP:

1. organizuje system rozliczeń pieniężnych,

2. prowadzi bieżące rachunki międzybankowe,

3. aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym,

4. sprawuje kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego (funkcja nadzorcza)

5. pełni funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowania płynności w systemie bankowym

Bank państwa

• prowadzi rozliczenia z rządem

• obsługuje budżet państwa

• prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia

• utrzymuje rezerwę państwową

Zadania banku centralnego (NBP)

• Podstawowym celem działalności NBP (zgodnie z ustawą) jest utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza.

Cel ten jest osiągany poprzez:

• Kształtowanie i realizację polityki pieniężnej

• Tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego

• Regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce

Relacja banku centralnego i rządu

1. Niezależność banku centralnego od rządu - bank samodzielnie ustala cele swojej działalności. Podstawowym celem jest wówczas stabilność cen

Najbardziej niezależne banki: niemiecki, szwajcarski, amerykański, japoński, kanadyjski, belgijski i holenderski

2. Zależność banku centralnego od rządu - rząd określa kierunki polityki banku, która powinna wspomagać rządową politykę gospodarczą bez względu na konsekwencje inflacyjne

np. bank Francji, Anglii, Hiszpanii, Portugalii, Grecji, Austrii i Nowej Zelandii

Historia bankowości centralnej w Polsce

29 stycznia 1828 r. - powstaje Bank Polski, któremu podlega mennica

1830 r. - pierwszy banknot BP w obiegu

Powstanie listopadowe - likwidacja autonomii Królestwa Polskiego

1842 r. - wprowadzono do obiegu ruble i kopiejki, a bilety Banku opatrzono dodatkowym napisem w j. rosyjskim

1860 r. - utworzenie rosyjskiego Banku Państwowego

1870 r. - odebranie przywileju emisyjnego Bankowi Polskiemu

1885 r. - przekształcenie Banku Polskiego w kantor rosyjskiego Banku Państwowego

1916 r. - powstanie Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej jako nowej instytucji emisyjnej

Marka polska - stała się pełnoprawnym środkiem płatniczym, wymienialnym na waluty państw zaborczych

Listopad 1918 r. - uzyskanie niepodległości rodzi konieczność powołania banku centralnego państwa

28 lutego 1919 r. - na mocy ustawy, przyszłej polskiej jednostce pieniężnej nadano nazwę złoty

11 stycznia 1924 r. - ustawa „O naprawie skarbu państwa i reformie walutowej”, która przewidywała m.in.:

• wprowadzenie nowego systemu pieniężnego opartego na monometalizmie złotym,

• powołanie do życia banku emisyjnego na mocy specjalnego statutu, jako banku akcyjnego z udziałem państwa.

28 kwietnia 1924 r. - rozpoczęcie działalności Banku Polskiego S.A.

7 stycznia 1952 r. - formalna likwidacja Banku Polskiego S.A.

15 stycznia 1945 r.- powołanie Narodowego Banku Polski posiadającego wyłączne prawo emisji złotego

NBP był jednak uzależniony od resortu finansów, rządu i ośrodka decyzyjnego (kierownictwa partii komunistycznej)

Od 1948 r. zadaniem NBP było:

• regulowanie emisji pieniądza,

• uruchamianie kredytów na odbudowę gospodarki,

• bezpośrednie finansowanie przemysłu zgodnie z państwowymi planami gospodarczo-finansowymi,

• określanie działalności całego systemu kredytowego na podstawie planowania kredytowego.

W nowym ustroju (od 1948 r. do procesu transformacji polityczno-gospodarczej) NBP był bankiem obsługującym finansowanie gospodarki centralnie planowanej.

Wraz z transformacją rozpoczęto budowę dwuszczeblowego systemu bankowego, składającego się z banku centralnego i sieci banków komercyjnych.

W gospodarce rynkowej bank centralny pełni funkcje makroekonomiczne i o charakterze systemowym oraz nie uczestniczy w bezpośrednim świadczeniu usług na rzecz podmiotów niefinansowych (czym zajmują się banki komercyjne)

Organy NBP

• Prezes

• Rada Polityki Pieniężnej

• Zarząd

Rada polityki pieniężnej

• Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP

• Ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r.

Skład RPP
(powoływany na 6 lat)

• Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP

• 9 członków, powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat

Skład RPP (10.01.2007)

• Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej

• Prezes NBP - Sławomir Skrzypek

• Członkowie Rady Polityki Pieniężnej

• Jan Czekaj

• Dariusz Filar

• Stanisław Nieckarz

• Marian Noga

• Stanisław Owsiak

• Mirosław Pietrewicz

• Andrzej Sławiński

• Halina Wasilewska-Trenkner

• Andrzej Wojtyna

Zadania RPP

Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, RPP:

• ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,

• składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,

• ustala wysokość stóp procentowych NBP,

• ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

• ustala zasady operacji otwartego rynku.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

• Stopa rezerw obowiązkowych

• Stopa redyskontowa

• Operacje otwartego rynku

Stopa rezerw obowiązkowych

• Stosunek rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku

• Po raz pierwszy wprowadzony w Stanach Zjednoczonych w 1933 r.

Instrument ten służy:

• Zapewnieniu wypłacalności banków komercyjnych i utrzymaniu płynności finansowej

• Regulowaniu podaży pieniądza w gospodarce przez kontrolowanie zdolności kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych:

• Ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków

• Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (obniżenie rozmiarów kredytu)

• Mobilizuje banki do ściągania wierzytelności od dłużników

• Zachęca banki do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych

Skutki makroekonomiczne

• Obniżenie mnożnika pieniężnego i zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce (zmniejszenie rozmiarów udzielanych kredytów i wzrost kosztu kredytu)

• Zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powoduje ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych

• Spadek aktywności gospodarczej

Stopa rezerw obowiązkowych NBP

obowiązuje Od 31.10.2003 3,5 %

Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej (od 01.05.2004) 0,9 % (stopy redyskontowej weksli)

Stopa redyskontowa

• Jest to stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych

• Jej wysokość wpływa na wysokość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym

Wzrost stopy redyskontowej

• Zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu

• Prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych

• Prowadzi do ograniczania działalności kredytowej banków i zmniejszenia podaży pieniądza w gospodarce

Stopy procentowe NBP (02.2008/27.03.2008)

• Stopa referencyjna 5,50/5,75 %

• Stopa lombardowa 7,00/7,25 %

• Stopa depozytowa 4,00/4,25 %

• Stopa redyskontowa weksli 5,75/6,00 %

Stopy procentowe EBC (04.2008)

• Stopa kredytu refinansowego 4,00 %

• Stopa depozytowa 3,00 %

• Stopa pożyczek udzielanych bankom komercyjnym 5,0 %

Operacje otwartego rynku

• Sprzedaż lub skup papierów wartościowych (przeważnie państwowych) przez bank centralny na otwartym rynku

• Instrument ten ma charakter bezpośredniego oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza, jest stosunkowo elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej

Warunek efektywnego działania operacji otwartego rynku:

Istnienie rozbudowanego i chłonnego rynku, na którym papiery wartościowe oferowane przez bank centralny mogą być kupowane i sprzedawane

Wpływ operacji otwartego rynku na podaż pieniądza

• Sprzedaż papierów wartościowych - prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza

• Skup papierów wartościowych - prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza

Polityka monetarna

• Ekspansywna

• Restrykcyjna

Ekspansywna polityka monetarna

Polega na:

• obniżaniu stopy rezerw obowiązkowych

• obniżaniu stopy redyskontowej

• skupie papierów wartościowych

Ma na celu:

• zwiększenie podaży pieniądza

• zwiększenie płynności banków komercyjnych

• pobudzenie aktywności podmiotów gospodarczych

Restrykcyjna polityka monetarna

Polega na:

• podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych

• podniesieniu stopy redyskontowej

• sprzedaży papierów wartościowych

Ma na celu:

• zmniejszenie podaży pieniądza

• zmniejszenie płynności banków komercyjnych

• zmniejszenie aktywności podmiotów gospodarczych

Popyt na pieniądz

• Jest to ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze

• Najczęściej: gotówka w obiegu oraz depozyty a vista

Wiąże się z:

• obsługą procesów cyrkulacji dóbr

• rachunkiem ekonomicznym prowadzonym przez podmioty gospodarcze związanym z realizacją pewnych płatności i operacji,

• przewidywaniami i zachowaniami ludzi (w tym ich skłonnością do spekulacji)

Czynnikikształtujące popyt na pieniądz

• Wielkość produkcji

• Liczba zawieranych transakcji

• Przeciętny poziom cen towarów i usług

• Nominalna i realna stopa procentowa

• Koszt posiadania pieniądza

• Koszt zamiany jednych aktywów na inne

Motywy zgłaszania popytu na pieniądz wg J.M. Keynesa

• Motyw transakcyjny

• Motyw przezornościowy

• Motyw spekulacyjny

Popyt transakcyjny

• Wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów towarów i usług

• Motyw transakcyjny odzwierciedla fakt niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków w czasie (odstęp w czasie między uzyskaniem wpływów i dokonaniem następujących po nich zakupów)

Popyt przezornościowy

• Wiąże posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych transakcji, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy w stanie przewidzieć

• Niepewność może dotyczyć zarówno dochodów, jak i wydatków

Popyt transakcyjny i przezornościowy

• Wyjaśniają popyt na pieniądz w jego roli środka cyrkulacji i środka płatniczego

• Są one funkcją nominalnego dochodu narodowego

Popyt spekulacyjny

• Wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat

• Wyjaśnia popyt na pieniądz w jego roli środka przechowywania bogactwa

• Pomiędzy spekulacyjny popytem na pieniądz i stopą procentową występuje odwrotna zależność

Łączny popyt na pieniądz rośnie, gdy:

• Rośnie nominalny dochód narodowy

• Maleje nominalna stopa procentowa

J.M. Keynes określał popyt na pieniądz jako preferencję płynności - czyli skłonność do utrzymywania aktywów w formie płynnej

Koncepcje monetarystyczne

• Pieniądz jest jedną z wielu form przechowywania bogactwa

Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:

• Całkowite bogactwo

• Oczekiwane stopy zwrotu

Całkowite bogactwo

• Łączne bogactwo, jakim dysponują ludzie, łącznie z kapitałem ludzkim, mierzone tzw. dochodem permanentnym - wartość bieżąca oczekiwanego strumienia dochodów z zasobów bogactwa ludzkiego i rzeczowego w bardzo długim okresie

• im większe bogactwo, tym większy popyt na pieniądz

Oczekiwane stopy zwrotu

• Dotyczą różnych form aktywów

• Im wyższe stopy zwrotu, wyrażające alternatywny koszt trzymania pieniądza, tym mniejszy popyt na pieniądz

Równowaga na rynku pieniężnym

Istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza

Równowaga na rynku pieniężnym - ilustracja graficzna

Decyzje ludności o deponowaniu oszczędności w bankach

• Porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji

Dodatnia realna stopa procentowa

Ujemna realna stopa procentowa

System bankowy w Polsce (koniec lipca 2007 r.)

• 51 banków komercyjnych w większości, bądź w całości sprywatyzowane (kapitał zakładowy - 13.592 mln zł)

• 584 banki spółdzielcze - głównie małe i działające na lokalnych rynkach (fundusz udziałowy - 570 mln zł)

System bankowy w Polsce - struktura własnościowa (2007r.)

• Inwestorzy zagraniczni

• Skarb Państwa

• Państwowe osoby prawne

• Udziałowcy banków spółdzielczych

• Pozostałe podmioty krajowe

• Drobni akcjonariusze

70%

11,1%

2,2%

4,2%

12,2%

13,3%

1

Bank komercyjny

Depozyty

 Rezerwa obowiązkowa

Udzielone kredyty

1

100

10

90

2

90

9

81

.

.

.

System bankowy

1000

100

900 zł

r_e

D_M

M

Zasoby pieniądza

---