Diagnostyka radiologiczna wykłąd II
Przy przechodzeniu promieniowania rtg przez materię zachodzi współdziałanie miedzy nim a atomami materii
Rodzaje oddziaływanie
przenikanie
pochłanianie (fotoefekt,absorpcja)
Rozproszenie
Klasyczne (spójne)
Zjawisko Comptona
Zjawisko tworzenia się par
Przenikanie promieniowania
Zachodzi w tkankach o niskiej gęstości, które zawierają powietrze (płuca), szczególnie przy promieniowaniu o wiekszej energii. (twarde)
Pochłanianie - fotoefekt.absorpcja- jest to zjawisko całkowitego pochłaniania promien rttg o bardzo niskiej energii
Foton prom X uderza w elektron. Ponieważ foton posiada en promieniowania nieco wiekszą od energii wiazania powłoki elektronu atomu na który trafia to oddając cała swą energie wytrąca ten elektron poza atom i nadaje mu energię kinetyczna.
Promieniowanie c przestaje istniec, a pojawia się totoelekton. Puste miejsce po wybitym elektronie
Pochłanianie jest wieksze dla długofalowego (miekkiego) promieniowania i dla ciał ciaższych (wieksza liczba atomowa) niż dla promieni twardych i ciał lekkich
Liczba powstałych fotoelektronów jest proporcjonalana do liczby atomowej Z^5 i do długości fali promieniowania labda ^3
Tkanki o dużej gęstości(kości) niemal w całości pochłąniają promieniowanie rtg. - pochłanianie wzrasta proporcjonalnie do gęstości pochłaniającego obiektu.
Pochłanianie wzrasta proporcjonalnie do grubości obiektu pochłąniającego
Pochłąnianie odpowiedzialne jest za kontrast obiektu widocznego na zdjeciu. Przy zastosowaniu zbyt wysokich war kV następuuje zmniejszenie kontrastu obrazu. Od energii promieniowa i im wieksze natezenie na lampie tym wieksza energia i mniejszy kontrast.
Rozproszenie promieniowania - polega na zmianie kierunku promieniowania w wyniku zderzenia się foronu promieniowania rtg z eletronem w atomie
rozproszenie - sama zmiany kierunku, ale nie traci swojej energii
comptona - oddaje energie atomowoi
klasyczne - bez zmiany dlugosci fali. Foton rrtg zderzajac się z elektronem zmienia swój kierunek ruchu nie tracac energii i nie zmieniajac dlugosci fali. Stanowi 5%
comtona - foton zderzajac się z elektronem oddaje mu cz swojej energii i odchyla się od swego kierunki ruchu. Foton pierwotnego prom posiada po rozprosz zmniejsz energie i dluzsza długosc dali.
Prom rozproszone dociera do bł rtg powodujac jej zaczenienie w przypadkowych miejscach powstaje tak zwane zadymienie obrazu.
Tkanki o gestosci zblizonej do wody (kres, miesnie, narzady miazszowe) wytwarzaja w ciele najwieksza ilość promieniowania rozproszonego.
Zjawisko tworzenia się par - zachodzi przy ptwardym promieniiowaniu
Powstawanie obrazu rtg.
Promienie rtg przechodzac przez badany obiekt ulegaja w różnym stopniu osłabieniu. Wtórna wiazka promieniowania zawiera informacje o badanym obiekcie.
W miejscu , gdzie promienie rtg dotra do bl rtg widoczne jest zaczernienie - przejaśnienie, a tam, gdzie nie dotra błona zostaje jasna - zacienienie.
Pochłanianie - zależy od jakości promieniowania i własności badanego obiektu jego grubosci gęstoci i rodzaju pierwiastkow z jakich jest zbudowany.
Wszystkie tkanki miekkie zbudowane sa głownie z wododoru , wegla azotu i tlenu - pochłaniaja w małym stopniu. Kosci żeby ogniska zwapnien zwawieraja wapn, wiec pochłaniaja w duzym stopniu promieniowanie
Tkanki miekkie, płyny ustrojowe i woda maja zblizona gestosc i efektywna liczbe at. Pochłąniaja prom C w zblizonym stopniu. Dlatego na rtg naczynia krw nie kontrastuja z mieśniami i nie widac różnic miedzy płynem w worku osierdziowym a samym miesniem sercowym. Kość i żeby maja wieksza gestosc i liczbe atomowa od wody. Dlatego silnie pochłaniaja prom X i sa dobrze widoczne na zdjęciu rtg
Z punktu wudzenia stopnia pochłaniania tk ciała dzielimy na 4 grupyL:
tkanki i narzady zaw gaz (płuca, zatoki jamy głowy, gaz w przewodzie pokarm
tłuszcz (tk tłuszcz podskórna, miedzymięśniowa, tłuszcz zaotrzewnowym, krezka wiezadło sierpowate - koty)
tk i narzady bez gazu ((skóra mieśnie, naczynia krw i chłonne tk miekkie - narz miażdzowe
tk zawierajace wapń i fosfor(kosc , zęby zwapnienie patologiczne- mineralizacja krwiaka)
NA radiogramie obserwujemy tylko wynik różnego stopnia pochłaniania promieni rtg przez poszczególne tk i narządy. Aby odróżnic dwie tk na zdjeciu ich współczynnik pochłaniania musi się rożnic przynajmniej o 0,1.
Jjeśli dwie tk maja ten sam wsp pochłałaniania to widoczne sa na jezli się różnia grubościa.
Fenomen dodawania cieni - na przykładzie nerek dobrze widocznem, przerzuty nowotworowe w klatce piersiowej.
Uwidocznienie na zdj narządów, które nie kontrastuja z otoczeniem wymaga przeprowadzenia badania kontrastowego, czyli wprowadzenia do nich lub do ich otoczenia subst zawierajacych zw o bardzo duzej ( np. siarczan baru, jod) lub bardzo małej liczbie atomowej ( powietrze, CO2).
Oprócz zjaw pochłałąniania , podczas przechodzenia przez ciało promienie ulegaja tez zjawisku rozproszenia klasycznego w 5% i Comptona
Ilosc pro rozproszonego wzrastawraz z napieciem i obj badanego obiektu
Promienie rozproszone biegna w dowolnych kierunkach i zaczeniaja bł rtg w przypadkowych miejscach powodujac obniżenie kontrastu obrazu tzw zadymienie.
Promieniowanie rozproszone stanowi również zagrożenie dla personelu pracowni i właściciela zwierzęcia.
Ochrona przed promieniowaniem miekkim i rozproszonym:
Aparat rtg i sposób wykonywania bad rtg powinny zabezpieczac przed
niskoenergetycznym prom rtg
prom rozproszonym
w tym celu stosuje się filtracje pierwotnej wiazki prom i ograniczamy prom rozproszone
Filtracje i regulacje pierwotnej wiazki prom osiafa się poprzez filtracje calkowita lampy rtg. Na filtr całkowity lampy - wlasny lamopy, dodatkowy, przesłony pierwotne
F, własny lampy - metalowa obudowa, szkło lampy, olej miedzy szklem a obudowa, okienko berylowe błowicy. Filtr własmyy lampy wystarcza do poch prom miekkiego przy stosowaniu napiecia proniżej 50kV.
F. dodatkowy - wykonany z aluminium, miedzi, molibdenu lub rodu. Utwardza wiazke pierwotna prom. Może zmniejszyc dawke prom pochłanianaego przez skóre nawet o 80%. Grubość płytki filtru zależy od stosowania napięcia. Jest pod czyms...
Przsłony pierwotne - miedyz lampa rtg a badanym ciałem - przesłona szczelinowa- tylko do zdjęć klatki piersiowej, tubusy (stożki i cylindry na stałe przymocowane do lampy, to prom co jest najbardziej rozbieżne), przesłony głębinowe (kolimatory)
Kolimator
zaweżenie pierwotnej wiazki prom użytecznego
wskazanie przebiegu wiazku prom i promienia środkowego
pośrednio redukcję prom miekkiego poprzez zawężanie pierwotnej wiązki promieniowania
Ograniczenie prom rozproszonego
ograniczenie napiecia
zmniejszenie grub badanego obiektu (ucisk)
wtórne ograniczniki (przesłony wtórne)
technika luki powietrznej
filtracja i zwężenie pierwotnej wiązki promieniowania
Ogranicznienie napiecia
W diagnostycznych aparatach rtg wykorzystuje się zakres napiecia od 40-150kV. W celu ograniczenia rozproszenia należy stosowac napiecie 70-90kV. W przypadku osobk otyłych zamiast zwiekszania wartosci napuiecia można probowac podwyższyć mAs. Lub zmniejszczenie grubości badanego obiektu (ucisk) - wywołany jest za pomoca pasów uciskowych.
Wtórne ograniczniki - kratki przeciwrozproszeniowe - stosuje się je przy obiektach o grubosci powuzej 10cm lub kiedy istenienie potrzeba uzycia napiecia wiekszego niż 60kV.zbudowana z listewek pochłaniających ustawionych równolegle i subst która przepuszcza promieniowanie.
Kratki zwiekszaja kontrast obrazu 1,5-3,5 krotnie. Ale ich stosowanie wymaga zwiekszenia parametrow ekspozycji - wtedy wzrasta dawka pochłonieta przez pacjenta 3-5 krotnie.
Rodzaje kratek przeciwrozproszeniowych
kratka stała - zostawały pręgi na zdjęciach (Gustwa Buckiego)
ruchoma (Potter - Bucky)
w zależności od ułożenia listew w kratce wyróżniamy:
kratki listwach ułożonych równolegle (sylwetka serca u ludzi)
kratki ogniskowe
krzyżowe - listwy tez w poprzek
Technika luki powietrznej zaklada ze pacjenta odsuwamy od kasety to te prom rozproszone biegna w dowolnych kierunkach i czesc ich nie padnie na kasete
Wada:
otrzymanny obraz jest wiekszo od obiektu badanego
trzeb stosowac wieksze parametry ekspozycji
Optyka rrtg
Zdolnośc przenikania i pochłaniania a także prostolinijność i rozbieżność prom X właywan a obraz otrzymany na bl rtg. Powstaje on jako rzut środkowy a nie równoległy gdyż wymagałoby to oddalenia lampy nieskonczenie daleko od blony
róznica wielkosci obrazu i przemiotu
powstaje gdy badany obiekt jest odsuniety od płaszczyzny odbioru (obrazu). Dlatego jeśli podczas wykonywania zdjęcia kość jest bardziej oddalona od błony rtg to jej obraz będzie większy.Pozwala to na dostrzeżenie głębi obrazu
nieostrosc geometryczna
wynika z tego ze lampa rtg nie jest punktowym źródłem promieniowania. Im wieksze ognisko lampy tym wiekszy półcień. Im bliżej ogniska badany przedmiot tym polcień wiekszy. Ponieważ ognisko optyczne jest mniejsze bliżej antykatody to w tym miejscu jest większa ostrość.
zmiana natężenia prom z kwadratem odległości
zmniekształcenie obrazu - tzw przerysowanie
przerysowanie - to powwiekszenie obrazu i zmiana kształtu przedmiotu. Powstaje gdy badany obiekt znajduje się w bocznej czesci wiązki promieniowania. Nie jest ułożony równolegle do płaszczyny obrazu.
zjawisko paralaksy
błona rtg ma określoną grubość obraz po jednej stonie jest mniejszy niż po drugiej
aby otrzymac prawidłowy obraz
zachowaj odp odległość lampa rtg blona - 1m
ustaw prom centralny prostopadle do kasy
badaną cześć ciała przyłóż do kasety rownolegle do niej w centralnej częśći wiązki prom
jeśli grub badanego ciala przekracza 10 cm stosuj kratke przewrozproszeniową
Rentgenodiagnostyka:
rentgenografia
radiografia
gentgenoskopia
radiologiczne badania czynnościowe
tomografia komputerowa
kseroradiografia
rentgenogradfia - obrazuje w pewnej postaci graficznej żądany obiekt. Stanowi rzut na płaszczyzne obrazu narządów. Zalety - dostępność , niski koszt, trwałość. Wady - zarejsestrowanie stanu statycznegom ujemne skutki prom X.
Rodzaje zdjęc:
zdjęcie typowe
ułożenie pacjenta
położęnie badanej części względem kasety
nachylenie promienia centralnego w stosunku do kasety
odległosc lampy od pacjenta
stosowane przesłony
rodzaj ekranu wzamacniajacego
sposób unieruchomienia
dane o jakośći promieni
zdjecie przeglądowe (sumacyjne ) - daje ogólny obraz danego narządu lub danej części ciała np. dj przeglądowe klatki piersiowej - sa to zdjęcia typowe.
Zdjecie celowane na okreslony narząd okolice
Zdjecie upatrzone - podczas przeswietlenia dotyczy określonego narzadu
Zdjecie kontaktowe - wykonywanie jest przez bezposrednie zblizenie lampy do powierzchni skóry np. badanie mostka, rzepki, stawów skroniowo-żuchwowych.
Zdjęcie statyczne