WYKŁAD II
Testy w Polsce - stan prawny,
kwestie etyczne, zwyczaje przyjęte w środowisku
Konstytucja R.P.
Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 17 ust. 1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Zawód zaufania publicznego
Definicję zawodu zaufania publicznego zawiera projekt ustawy:
O sprawowaniu przez samorządy zawodowe pieczy nad należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego i o nadzorze nad działalnością samorządów zawodowych oraz o zmianie niektórych ustaw.
Projekt zwraca uwagę na bardzo istotne cechy decydujące o zakwalifikowaniu danego zawodu jako zawodu zaufania publicznego.
Wykonywanie zawodu zaufania publicznego:
1) wiąże się ze świadczeniem usług polegających na obsłudze ważnych potrzeb osobistych lub gospodarczych;
2) ze względu na występowanie szczególnej więzi zaufania między osobą świadczącą usługi w ramach wykonywania zawodu a usługobiorcą może wiązać się z dostępem do informacji dotyczących sfery prywatności osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy;
3) wiąże się z bardzo szczegółowym uregulowaniem tajemnicy zawodowej oraz gwarancją, że uchylenie obowiązku przestrzegania tej tajemnicy, może nastąpić tylko wyjątkowo i tylko w sytuacji prawem przewidzianej;
4) może być wykonywany przez osoby dopuszczone do jego wykonywania po sprawdzeniu, na zasadach i w trybie określonych
w przepisach właściwych dla danego zawodu zaufania publicznego, wiedzy i umiejętności niezbędnych do wykonywania tego zawodu;
5) jest wykonywany, w ramach form określonych w przepisach właściwych dla danego zawodu zaufania publicznego,
bez stosowania zasady kierownictwa, określonej w przepisach
prawa pracy;
6) wymaga do należytego wykonywania określenia odpowiednio sformalizowanych zasad etycznych jego wykonywania (deontologia zawodowa) i złożenia ślubowania określonego w przepisach właściwych dla danego zawodu zaufania publicznego.
Ustawa o zawodzie psychologa
Kwestie wykonywania zawodu psychologa reguluje ustawa z dnia 8 czerwca 2001 o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów.
(Dz. U. z dnia 18 lipca 2001 r.)
Rozdział 1. Przepisy ogólne
Art. 2. Psycholog wykonuje swój zawód samodzielnie.
Art. 4.
1) Wykonywanie zawodu psychologa polega na świadczeniu usług psychologicznych, a w szczególności na:
diagnozie psychologicznej,
opiniowaniu,
orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią,
psychoterapii,
udzielaniu pomocy psychologicznej.
2) Za wykonywanie zawodu psychologa uważa się także prowadzenie przez psychologa badań naukowych w dziedzinie psychologii lub działalność dydaktyczną w tym zakresie.
Rozdział 2. Prawo wykonywania zawodu psychologa
Art. 8. Na listę psychologów wpisuje się osobę, która łącznie spełnia następujące warunki:
1) uzyskała w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii lub uzyskała za granicą wykształcenie uznane za równorzędne w Rzeczypospolitej Polskiej,
2) posiada pełną zdolność do czynności prawnych,
3) włada językiem polskim w mowie i piśmie w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu psychologa,
4) odbyła podyplomowy staż zawodowy, pod merytorycznym nadzorem psychologa posiadającego prawo wykonywania zawodu, który ponosi odpowiedzialność za czynności zawodowe wykonywane przez psychologa - stażystę.
Rozdział 3. Wykonywanie zawodu psychologa
Art. 12.
1) Podjęcie usług psychologicznych następuje za zgodą osoby (klienta) lub grupy osób (klientów) stanowiących podmiot diagnozowania
i oddziaływania psychologicznego, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.
2) Zgoda nie jest wymagana w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego oraz w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. Nr 11, poz. 535, z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 113, poz. 731, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 oraz z 1999 r. Nr 11, poz. 95 z 2000 r. Nr 120, poz. 1268).
3) Zgoda na przeprowadzenie badań nie jest wymagana także w stosunku do poborowych (...).
Art. 13.
1) psycholog informuje klienta o celu postępowania, jego przebiegu, wynikach i sposobie ich udostępniania oraz powinien uzyskać akceptację planowanych czynności (...).
Art. 14.
1) psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z klientem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
2) Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.
3) Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:
- poważnie jest zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób,
- tak stanowią ustawy.
Art. 16. Tworzy się Komisję Ekspertów do realizacji zadań zawartych w art. 17 ust. 3, art. 18 ust. 3 i art. 19 ust. 1.
Art. 19.
1) Komisja Ekspertów ustala i aktualizuje listę metod i narzędzi psychologicznych zastrzeżonych wyłącznie do stosowania przez psychologów.
2) Krajowa Rada Psychologów sprawuje nadzór nad warunkami stosowania, rozpowszechniania i nabywania metod i narzędzi psychologicznych.
Rozdział 8. Przepis karny
Art. 61.
1) Osoba, która świadczy usługi psychologiczne nie mając prawa wykonywania zawodu psychologa podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.
2) W przypadku określonym w ust. 1, orzekanie następuje w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia.
Raport o stanie orzecznictwa psychologicznego
Przygotowany przez Szustrową (2003) i współpracowników raport stanowi analizę norm prawnych, mających status głównie rozporządzeń ministerialnych, dotyczących orzecznictwa psychologicznego.
Termin ten w raporcie odnosi się do tych wszystkich działań zawodowych psychologa, które polegają na formułowaniu - na podstawie wyników badań psychologicznych - zarówno samodzielnych orzeczeń, jak i opinii psychologicznych.
Raport stanowi analizę rozporządzeń i ustaw dotyczących orzecznictwa w pięciu obszarach i 26 „dziedzinach” praktyki psychologicznej.
W części analizowanych dziedzin zapisy wręcz sugerują użycie testów psychologicznych (oznaczono to dalej jako - T). Jedynie w dwu sytuacjach istnieje opracowana metodyka tego typu badań (M). Psycholog w większości przypadków ma status członka zespołu orzekającego, w części zaś przypadków samodzielnego eksperta (E).
I. OŚWIATA
1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna (T)
II. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
2. Biegli sądowi (E)
3. Rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne
4. Placówki resocjalizacyjne (wychowawcze, ośrodki opiekuńczo-wychowawcze i szkolno-wychowawcze)
5. Zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich
6. Więziennictwo (E)
III. ZDROWIE I OPIEKA SPOŁECZNA
7. Uzależnienie od alkoholu (E)
8. Przymusowe leczenie osób chorych psychicznie
IV. OPIEKA SPOŁECZNA
9. Domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży (T) (E)
V. SŁUŻBY MEDYCYNY PRACY
10. Transport kolejowy (T)(M)
11. Morskie statki handlowe (T)
12. Kierujący pojazdami, instruktorzy i egzaminatorzy nauki jazdy (T)(M)
13. Jednostki ochrony przeciwpożarowej (T)
(wymagania: II>70, brak organicznych uszkodzeń mózgu !!!)
14. Biuro Ochrony Rządu (T)
15. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (T)
16. Ochrona fizyczna (T)(E)
17. Pozwolenie na broń (T)(E)
18. Działalność związana z produkcją i obrotem materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją (T)(E)
19. Działalność związana z produkcją i obrotem materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją - przeznaczonymi do użytku cywilnego (T)(E)
20. Detektywi (T)(E)
21. Inspektorzy transportu drogowego (T)(E)
22. Kandydaci do urzędu sędziego (prokuratora i kuratora sądowego - zawodowego i społecznego) (T)(E)
23. Służby dyplomatyczne
24. Zakłady górnicze
25. Energetyka (brak uregulowań prawnych, w praktyce psychologowie wydają opinie dotyczące zdolności do pracy w szczególnych warunkach)
26. Renty
Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
Art. 4.
Obowiązkiem psychologa jest stały rozwój zawodowy i dążenie do stałego rozwoju osobistego. Kwalifikacje psychologa powinny odzwierciedlać aktualny poziom wiedzy i technik psychologicznych. Psycholog korzysta z dorobku nauki światowej. Przyjmowanie twierdzeń i metod wypracowanych w innych warunkach społecznych i kulturowych powinna poprzedzać krytyczna analiza możliwości ich wykorzystania w naszych warunkach.
Art. 12.
Psycholog wykazuje stałą troskę o prestiż i poziom wykonywania zawodu. Nie udostępnia specyficznych technik diagnozy psychologicznej osobom nieprzygotowanym do ich kompetentnego stosowania. Psycholog przeciwstawia się podejmowaniu działalności psychologicznej, a zwłaszcza stosowaniu specyficznych technik diagnostycznych i terapeutycznych przez osoby nie posiadające kwalifikacji psychologicznych.
Art. 20.
Osobom korzystającym z diagnozy i terapii psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób. Psycholog unika postępowania stwarzającego ryzyko zagrożenia wartości cenionych przez klienta a także okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane.
Prawo autorskie
Prawo autorskie regulowane jest przez Ustawę z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Przedmiot ochrony. Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest utwór.
W praktyce zawodowej psycholog może się najczęściej spotkać, lub może być twórcą następujących utworów:
- testy psychologiczne,
- ekspertyzy, opinie (z zastrzeżeniem, że nie są to jednocześnie dokumenty urzędowe),
- narzędzia badawcze,
- programy warsztatów terapeutycznych.
Prawa autorskie osobiste przysługują tylko twórcy. Najważniejszymi prawami osobistymi są m.in.:
1. Prawo do autorstwa utworu.
2. Decyzja o pierwszym publicznym udostępnieniu.
3. Prawo do integralności utworu - czyli prawo do nienaruszalności jego treści i formy oraz do jego rzetelnego wykorzystania.
4. Prawo do nadzoru nad sposobem jego wykorzystania.
Prawa autorskie majątkowe mogą być oddzielone od twórcy. Dwa podstawowe prawa majątkowe twórcy to:
- prawo do korzystania z utworu,
- prawo do rozporządzania utworem.
Z powyższymi prawami związane jest jeszcze trzecie ważne prawo do wynagrodzenia za korzystanie z chronionego utworu.
Inne regulacje
Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego
Deklaracja zasad etyczno-zawodowych doradztwa personalnego w zakresie poszukiwania i selekcji kadr Stowarzyszenia Doradców Personalnych
Regulacja wykonywania zawodu psychologa w świetle prawa wspólnotowego
Gospodarka Unii Europejskiej oparta jest m.in. na realizacji czterech swobód przepływu: towarów, kapitału, osób i usług.
Generalną przyjętą zasadą jest zasada, że osoba, która uzyskała kwalifikacje w jednym państwie członkowskim może wykonywać na tej podstawie swój zawód na całym terytorium UE.
Zawód psychologa należy jednak do grupy tzw. zawodów regulowanych nie uregulowanych, tzn. nie ma specjalnej dyrektywy poświęconej zawodowi psychologa, choć uznaje się, że zawód ten może podlegać specjalnym unormowaniom.
W konsekwencji, tzw. przeniesienie kwalifikacji
- np. z Polski do innego kraju - wymaga potwierdzenia kwalifikacji w kraju przyjmującym.