Platon (teoria idei, teoria poznania, rozumienie człowieka i etyka)

Platon

Teoria idei. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim. Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu “emanacji” idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten jest - zdaniem Platona - niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego. Zmiana była dla Platona złem, ponieważ z każdą zmianą wszystkie rzeczy oddalają się coraz bardziej od pierwotnych idei. Przeciwieństwem zmiany jest stałość, która wg Platona jest czymś boskim. Dlatego świat materialny jest zły, a świat duchowy - jako niezmienny - jest dobry. Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal “namacalnie”. Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektówIdee tworzą hierarchię - najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością. Naczelnymi ideami u Platona były: prawda, piękno i dobro. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość. Pozostałe to kolejno: nazwa, definicja, obraz i wiedza.

Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Inną cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą nieśmiertelności duszy wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na boski rozum oraz należące częściowo do świata spostrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość. Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie.

Teoria poznania Z koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoria poznania. Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim preegzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę wiedzę traciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz “przypominaniem” (anamnezą) świata idei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania rozumowego Platon nazywa Erosem. Wierzył w reinkarnację, którą pojmował w ten sposób, że człowiek ma się odradzać dopóty, dopóki nie nastąpi pełne przypomnienie. Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym. Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie “samego siebie” w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Pomocny w tym miał być system edukacji oparty na dialektyce. Polegał on na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.

Etyka Dobro jest w tym systemie pamięcią o świecie idei, w którym panują “idealne” stosunki, a zło jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z niewiedzy; pogląd ten wywodzi się od Sokratesa i zwany jest intelektualizmem etycznym. Dążenie do dobra zostanie po śmierci wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei, podczas gdy dusze nierozumne zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem. Ta koncepcja etyczna została uzupełniona przez nawiązującą do podziału duszy na trzy części teorię cnoty. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości.

Człowiek dusza posługująca się ciałem

Teleologia - (gr. teleos, cel i logos, badanie) - teoria porządku celowego i pogląd, że porządek celowy zachodzi aktualnie w danej dziedzinie, zwłaszcza w całej rzeczywistości lub w całej rzeczywistości historycznej: dla tego drugiego znaczenia stosuje się także termin finalizm.

Celowe wyjaśnianie rzeczywistości przyrodniczej dominowało w myśli europejskiej od czasów Arystotelesa, który uznał przyczynę celową za nadrzędną wobec przyczyny sprawczej, a zakończyło wraz ze wczesnonowożytną rewolucją w metodologii fizyki, zwłaszcza dzięki Galileuszowi. Ukształtował się wtedy model objaśniania rzeczywistości przyrodniczej wyłącznie za pomocą przyczyn sprawczych, tzw. "przyczynowe wyjaśnianie rzeczywistości". Celowe wyjaśnianie rzeczywistości historycznej, społecznej i moralnej ukształtował natomiast przede wszystkim św. Augustyn i nie zostało ono naruszone przez zmiany metodologiczne w naukach przyrodniczych.

Pojęcia celowości i teleologii zostały ponownie rozpatrzone przez Kanta w Krytyce władzy sądzenia - Kant szczególnie wyraźnie dostrzegł rozdźwięk między determinizmem i odwoływaniem się do przyczyn sprawczych, które panowały w wyjaśnianiu natury, a indeterminizmem i potrzebą wyjaśnienia możliwości wolności ludzkiej w odniesieniu do rzeczywistości moralnej. Za sprawą kontynuatorów Kanta, Hegla i Schellinga, powstały próby nowego uzgodnienia wolności ludzkiej i konieczności praw przyrody, a nawet pewne nowe próby jej teleologicznego wyjaśniania.

Mechanicystyczne koncepcje Kartezjusza objęły też koncepcję Boga, który stał się doskonałym zegarmistrzem- twórcą świata jako precyzyjnego mechanizmu zegarowego i interweniuje weń tylko w razie konieczności podregulowania tegoż mechanizmu.

Kartezjusz dokonując mechanicyzacji duszy zwierzęcej, dopełnił mechanicyzację obrazu świata. Prawa natury, funkcjonowanie roślin, zwierząt i ciała człowieka- do zrozumienia tego wszystkiego wystarczają prawa mechaniki.

• zarówno ciało ludzkie jak i zwierząt jest rodzajem automatu. Ludzie są jednak złączeni z dwóch substancji, a zwierzęta są tylko automatami

Nie wyda się to zgoła dziwne tym, którzy wiedząc, ile rozmaitych automatów, czyli poruszających się maszyn, przemyślność ludzka umie wykonać używając niewielu jeno części w porównaniu do wielkiej ilości kości, mięśni, nerwów, tętnic, żył i wszystkich innych składników, jakie są w ciele każdego zwierzęcia, uważać będą to ciało za maszynę, która, jako uczyniona rękami Boga, jest bez porównania lepiej obmyślona i zawiera w sobie ruchy bardziej godne podziwiania niż jakakolwiek stworzona przez człowieka.

Świadczyć miały o tym takie spostrzeżenie jakoby:

zwierzęta nie posiadają systemu znakowego (komunikacyjnego)- czegoś na kształt naszego języka; dlatego automat obleczony w skórę zwierzęcia byłby identyczny ze zwierzęciem

Otóż za pomocą tych samych dwu środków można również poznać różnice, jaka jest między ludźmi a zwierzętami. Jest to rzecz nader godna uwagi, że nie ma ludzi tak tępych i głupich, nie wyjmując nawet szaleńców, iżby nie byli zdolni zebrać razem rozmaitych słów i ułożyć z nich zdań zdolnych uczynić zrozumiałą ich myśl; przeciwnie zaś, nie ma żadnego innego zwierzęcia, choćby było najdoskonalsze i najbogaciej obdarzone, które by dokazało tego samego. A nie dzieje się to dlatego, iżby im brakowało narządów. Widzimy bowiem, iż sroki i papugi mogą wymawiać słowa tak jak i my, a wszelako nie mogą mówić jak my, to znaczy objawiając, iż myślą to, co mówią. Gdy tymczasem ludzie, którzy będąc z urodzenia głusi i niemi, pozbawieni są tyleż albo więcej co bydlęta narządów służących innym do mówienia, zazwyczaj wymyślają sami z siebie jakieś znaki i z ich pomocą porozumiewają się z osobami, które przebywając często w ich towarzystwie, mają możność wyuczenia się tego języka. To świadczy nie tylko, iż zwierzęta mają mniej rozumu niż ludzie, ale że nie mają go wcale, widzimy bowiem, iż potrzeba go bardzo mało, aby umieć mówić.

nie posiadają zdolności uogólniania- konkretny krzak ma być zawsze konkretnym krzakiem, nie znają pojęcia

ogólnego- krzak

nie potrafią różnicować działań, zawsze działają określonym schematem; działają jak program do wykonywania określonego zadania

wyjątkowe zdolności zwierząt mają świadczyć o ich bezrozumności, w analogii do zegarka - pokazuje czas lepiej niż my go odczuwamy, ale działa tylko mechanistyczne.

• mechanicystyczne koncepcje Kartezjusza osiągnęły punkt kulminacyjny w dziele La Mettrie'ego Człowiek maszyna

• światopoglądem przeciwstawnym do mechanicyzmu był witalizm (elan vital). Syntezą tych dwóch prądów i jednocześnie oryginalną koncepcją został organicyzm (holizm)

Karl Ritter (7 sierpnia 1779 - 28 września 1859), niemiecki geograf, zwolennik regionalnego ujmowania zjawisk i studiów porównawczych, obok Aleksandra Humboldta twórca nowożytnej geografii. Jego nieukończone dzieło to Wielka geografia regionalna (Afryka - 2 tomy, Azja - 18 tomów) oparta na krytycznej analizie różnych źródeł, bez badań własnych, stąd został on nazywany "geografem gabinetowym".

Biografia [edytuj]

Urodził się w Quedlinburgu, jako jedno z sześciorga dzieci, w rodzinie szanowanego pastora F. W. Rittera. Młody Karl zaczął naukę w szkole gdzie kładziono nacisk na nauki środowiskowe. Wywarło to duży wpływ na nim, szczególnie teorie Jean Jacques Rousseau. Później kształcił się w zawodzie nauczycielskim i stał na uboczu geografii, jednak nauczycielem był marnym, więc zainteresował się geografią, zostając geografem samoukiem. Będąc w Berlinie był współpracownikiem Humboldta. Jednak był badaczem zupełnie innego typu, głównie uczonym gabinetowym. Początkowo zamierzał się poświęcić historii i ta okoliczność określiła jego sposób podejścia do geografii. Jednocześnie na jego poglądy wywarł niewątpliwy wpływ Humboldt. W 1806 roku opublikował 6 mapek Europy, stanowiących pewnego rodzaju atlas gospodarczy, co było wtedy zupełną nowością. W atlasie tym nakreślił Ritter kierunek pasm górskich, rozmieszczenie roślin uprawnych, zwierząt domowych i dzikich, w końcu zasięg drzew i krzewów. W latach 1813-19 przebywał w Getyndze i tamtejszy księgozbiór geograficzny sprawił, że całkowicie poświęcił się geografii. W roku 1817 ukazał się pierwszy tom dzieła, nad którym pracował resztę życia i którego nie dokończył. Niemiecki świat uczonych przyjął tom ten z entuzjazmem, wnet potem ukazało się drugie wydanie, po którym otrzymał nominację członka Berlińskiej Akademii Nauk, a w roku 1825 został profesorem Szkoły Wojskowej w Berlinie. Ritter stał się sławnym geografem, a wykłady jego, zrazu mało uczęszczane, nabrały w Berlinie rozgłosu. Zmarł w Berlinie 28 września 1859 roku

Praca naukowa [edytuj]

Ritter nie odbywał podróży naukowych, prac terenowych, ani pomiarów. W przeciwieństwie do Humboldta, był gabinetowym uczonym w typie Niemców. Zwiedził w późnych latach życia niektóre kraje europejskie, ale ani Afryki, ani Azji, o której pisał wielotomowe dzieło nie zwiedził. Znamienny jest tytuł jego dzieła geograficznego: „Ziemioznawstwo w stosunku do przyrody i historii, albo geografia ogólna, porównawcza jako podstawa studiów i nauczania fizycznej oraz historycznej geografii”. Ritter kiedy wydawał I tom swojej pracy, pisał w słowie wstępnym, że zawiera dwie księgi z dwunastu zamierzonych, a zatem sześć tomów. Ale w trakcie pisania pracy rozbudował swoje dzieło do potężnych 19 tomów, liczących po ponad 1000 stron każdy, z czego Afryce poświęcił tylko połowę tomu I, a całą resztę Azji. Europy, ani Ameryki w ogóle nie zaczął, a pracował nad swoją „geografią porównawczą” do końca swego życia.

Henrich Steffens (spotykana także skandynawska pisownia imienia Henrik, czasem zniemczona do Heinrich; ur. 2 maja 1773 w Stavanger, Norwegia, zm. 13 lutego 1845 w Berlinie) - niemiecki filozof, przyrodnik i poeta, profesor mineralogii, fizjologii i historii naturalnej w Halle, we Wrocławiu i w Berlinie.

Jako czternastolatek przyjechał z rodzicami do Kopenhagi, tam od 1790 studiował nauki przyrodnicze i teologię, potem od 1796 studiował na Uniwersytecie Christiana-Albrechta w Kilonii, a stamtąd po roku przeniósł się do Friedrich-Schiller-Universität w Jenie, gdzie był uczniem Friedricha von Schellinga. W 1800 wyjechał do Freibergu, a po dwóch latach wrócił do Kopenhagi. W 1804 pojechał do Halle, gdzie wykładał na Uniwersytecie Marcina Lutra. W latach 1811-1832 był profesorem fizyki na Uniwersytecie Wrocławskim. 10 lutego 1813, podczas kampanii antynapoeońskiej, we wrocławskim konwencie św. Józefa przy ulicy Kuźniczej ogłosił zaciąg studentów Uniwersytetu do regimentu ochotniczego. Później, podczas bitwy pod Lipskiem w październiku 1813, wstąpił w stopniu podporucznika do armii pruskiej. Z oddziałem zwerbowanych we Wrocławiu studentów wkroczył do Paryża, kiedy wojska pruskie, austriackie i rosyjskie przełamały obronę miasta wiosną 1814.

Po powrocie do Wrocławia pozostawał tu jeszcze do 1832, kiedy przyjął zaproszenie do Berlina[1], gdzie zmarł w 1845.

Teoria ewolucji Karola Darwina

Plan pracy:

1. Wstęp - Kim był Karol Darwin i czym się zajmował?

2. Rozwinięcie - Ewolucja zwierząt ; podróże i spostrzeżenia Darwina ; teoria ewolucji ; „O powstawaniu gatunków”.

3. Zakończenie - Podsumowanie.

4. Bibliografia.

Charles Robert Darwin (czyli Karol Darwin) był angielskim przyrodnikiem oraz twórcą teorii ewolucji biologicznej zwanej darwinizmem. Studiował medycynę, teologię oraz geologię, zoologię i botanikę na uniwersytetach w Edynburgu i Cambridge. W czasie 5-letniej podróży dookoła świata zebrał zbiory zoologiczne, botaniczne i geologiczne. Zdobyte materiały, jego doświadczenia i obserwacje stały się podstawą dorobku nauki i ukształtowały jego myśl ewolucyjną.

W 1831 roku dwudziestodwuletni Karol Darwin otrzymał propozycję wyruszenia dookoła świata. Jednym z najbardziej intrygujących Darwina zwierząt były zięby z Wysp Galapagos: 14 gatunków ptaków rozrzuconych po wyspach, każdy mający szczególne cechy. Obserwując zięby Darwin doszedł do wniosku, że wszystkie te gatunki są do siebie bardzo podobne, jakby pochodziły od wspólnego przodka. Na początku stulecia francuski przyrodnik Jan Lamarck ogłosił teorię, w której sugerował, że pojedyncze osobniki nabywają w ciągu życia cechy pozwalające na przystosowanie się do środowiska, w którym żyją. Darwin odrzucił teorię Lamarcka, gdyż takie nabyte przystosowanie nie może być przekazywane potomstwu (np. syn nie dziedziczy braku ręki, którą amputowano ojcu). Darwin zaproponował teorię opartą na fakcie: młode zwierzęta są produkowane w wielkiej liczbie lecz większość z nich ginie, zanim osiągnie dojrzałość płciową. Darwin zauważył również, że wszystkie zwierzęta powstałe w wyniku rozmnażania płciowego wykazują zmienność ubarwienia, kształtu, zachowania i wielu innych cech. Niektóre z tych cech pomagają, inne przeszkadzają w walce o przetrwanie. Aby miało to jakikolwiek wpływ na ewolucję, korzystne cechy muszą być przekazywane następnym pokoleniom. Darwin wierzył, że rzeczywiście ma to miejsce i chociaż nie miał żadnego pojęcia o prawach genetyki jego intuicja go nie myliła. Tak więc, według teorii Darwina, zięby z Galapagos powstały wskutek zróżnicowanego przetrwania i rozmnażania się osobników posiadających korzystne cechy - proces ten został przez Darwina nazwany doborem naturalnym. Zastanawiał się jednak dlaczego powstało aż tyle gatunków? Na odpowiedź trafił na wyspach Galapgos. Na każdej z wysp żyła inna rasa olbrzymich żółwi lądowych. Darwin uważał, że wszystkie rasy powstały od tego samego przodka, który w jakiś sposób znalazł drogę na różne wyspy i wytworzył tam rasy, które bytują w izolacji od sąsiadów. Dobór naturalny spowodował, że przystosowały się one do lokalnych warunków środowiska, a izolacja geograficzna spowodowała, że odmiany żyjące na poszczególnych wyspach nie mogły się ze sobą krzyżować. Według teorii występujące na różnych wyspach różne gatunki zięb powstały w ten sam sposób, ale różne gatunki zięb na tej samej wyspie wykształciły się wskutek kolonizacji różnych środowisk i modyfikacji, przystosowujących ptaki do lokalnych warunków danego środowiska. Tak więc populacja zięb żerująca na kaktusach powstała w inny sposób niż populacja żyjąca w zadrzewieniach. Na samym początku te dwie rasy mogły się ze sobą krzyżować do pewnego stopnia, ale różnice w zachowaniu się osobników z różnych grup stopniowo ograniczały ten proces, aż do powstania bariery genetycznej, która uniemożliwiła krzyżowanie się osobników z różnych grup środowiskowych. Od tej pory zaczęły być one odrębnymi gatunkami.

Darwin sformułował cztery główne twierdzenia:

* świat istot żywych nie jest niezmienny

* proces zmian jest ciągły i stopniowy

* wszystkie gatunki są ze sobą spokrewnione

* zmiany ewolucyjne są wynikiem doboru naturalnego.

Dwie pierwsze tezy zostały przyjęte jeszcze za życia Darwina. Niezbitych dowodów na potwierdzenie trzeciej dostarczyła dopiero biologia molekularna. Teza czwarta zyskała potwierdzenie dzięki badaniom ekologicznym i biogeograficznym.

W 1858 roku Karol Darwin wydał dzieło pt. „O powstawaniu gatunków”, w którym opisał swoją teorią wyjaśniającą mechanizmy ewolucji. Swoją teorią Darwin oparł na następujących prawach:

* prawo zmienności powszechnej i bezkierunkowej, które mówi, że gatunki charakteryzuje duża zmienność dziedziczna i nie dziedziczna, jedynie zmiany dziedziczne mają znaczenie w ewolucji,

* prawo olbrzymiej różnorodności organizmów, które mnożą się w postępie geometrycznym,

* prawo walki o byt, która jest mechanizmem ograniczającym nadmierną liczbę organizmów, walka o byt może się odbywać bezpośrednio między dwoma różnymi gatunkami w układzie ofiara - drapieżnik lub pośrednio, w obrębie jednego gatunku w wyniku konkurencji o tę samą niszę ekologiczną,

* prawo dziedziczenia, które mówi, że osobniki które przeżyły przekazują korzystne cechy swemu potomstwu,

* prawo doboru naturalnego - w walce o byt przeżywają osobniki najlepiej przystosowane, formy pośrednie wymierają, co prowadzi do coraz większej rozbieżności cech w następnych pokoleniach i powstania z czasem form bardzo różniących się od form wyjściowych i powstawania nowych gatunków.

Zaproponowane przez Darwina wyjaśnienie powstawania zmian ewolucyjnych było tak proste i logicznie udokumentowane, że szybko zostało przyjęte przez większość biologów.

DRZEWO DARWINA : (w załączniku)

Schemat ilustruje przebieg procesu ewolucyjnego i wyraża ideę historii gatunkowej - według: K. Darwin, „O powstawaniu gatunków”, s. 119. Obraz ten szkicuje „drogi” rozwoju ewolucyjnego gatunku(ów).

Charles Robert Darwin był człowiekiem, który na podstawie prostych obserwacji dokonał przełomu w dziedzinie ewolucjonizmu. Stworzył darwinizm, który opisany został w książce „O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego”. Zawarł w niej informacje o tym że gatunki powstają z innych gatunków drogą ewolucji, której podstawowym mechanizmem jest dobór naturalny, czyli mechanizm wywołany konkurencją wewnątrzgatunkową.

Zasada antropiczna - koncepcja filozoficzna odnosząca się do kosmologii, zgodnie z którą fundamentalne stałe fizyczne (stała Plancka, prędkość światła, stała grawitacji itp.) mają dokładnie takie wartości, aby umożliwić powstanie życia, a w szczególności umożliwić pojawienie się istoty myślącej, człowieka na Ziemi. Zasada ta jest próbą odpowiedzi na pytanie, dlaczego prawa fizyki są takie, jakie są. Sugeruje ona odpowiedź, że gdyby prawa fizyki były inne, nikt nie mógłby ich poznać, ponieważ pojawienie się inteligentnego obserwatora nie byłoby możliwe. Zwolennicy zasady antropicznej przedstawiają dowody, że minimalne zmiany stałych fizycznych, np. stałej Plancka uniemożliwiłyby istnienie wszechświata w obecnej formie. Zwolennicy zasady antropicznej sugerują, że żyjemy w idealnie harmonijnym Wszechświecie. Wszechświat harmonijny to taki, który pozwala na istnienie życia takiego, jakie znamy. Jeżeli jakieś z podstawowych stałych fizycznych byłyby inne, wtedy życie, jakie znamy, nie byłoby możliwe. Pisano rozprawy przekonujące, że zasada antropiczna potrafi "wyjaśnić" wartości stałych fizycznych (jako idealnie ukształtowane), liczbę wymiarów Wszechświata i stałą kosmologiczną. Zwolennicy podkreślają, że stałe te nie mają oczywistej wartości. Wszechświat, jaki obserwujemy, musi być odpowiedni dla rozwoju inteligentnego życia, inaczej nie moglibyśmy tu być i obserwować go.

Dwie pierwsze wersje zasady antropicznej według Barrowa i Tiplera (1986):

Słaba zasada antropiczna - obserwowane wartości wielkości fizycznych i kosmologicznych nie są jednakowo prawdopodobne, ale są ograniczone, ponieważ muszą uwzględniać fakt egzystencji i rozwoju życia opartego na chemii węgla oraz wystarczająco długi wiek Wszechświata.

Silna zasada antropiczna - Wszechświat musi mieć takie własności, aby wewnątrz niego, w pewnych okresach jego historii, mogło rozwijać się życie.

Interpretacje [edytuj]

Koncepcja wielu światów - Zasada antropiczna bywa używana jako komentarz do kosmologicznej koncepcji wielu światów. Zgodnie z nią, nasz Wszechświat jest jednym z wielu równolegle istniejących światów w ramach wieloświata. W każdym z nich stałe fizyczne są nieco inne - są one czymś w rodzaju przypadkowo wybranych warunków początkowych. Jeżeli zasada antropiczna byłaby prawdziwa, to nasz świat jest wyróżniony tylko przez nasze w nim istnienie, które jednak nie jest wtedy niczym dziwnym.

Teoria strun - Wrażenie celowego dopasowania stałych fizycznych wynika z faktu, że ich wartości liczbowych nie można wyprowadzić z żadnej teorii fizycznej, lecz są one rezultatem pomiarów. Gdyby udało się zbudować teorię superunifikacji, wraz z kosmologią kwantową wartości liczbowe stałych fizycznych przestałyby mieć charakter swobodnych parametrów, lecz zostałyby zdeterminowane wewnątrz samej teorii. Niektórzy fizycy upatrują tzw. teorii wszystkiego w teorii strun.

Zewnętrzna siła sprawcza - zwolennicy tej koncepcji uważają, że najlepszym wyjaśnieniem tzw. "precyzyjnego dostrojenia" obecnego w astrofizyce, jest odwołanie się do dawcy praw natury, który ustalił ich wartości tak, by we wszechświecie mogło wyewoluować życie. Astrofizyk Fred Hoyle użył określenia "superintelektu", zaś niektórzy uczeni, jak fizyk i noblista Charles Townes czy astrofizyk i teolog Hugh Ross, utożsamiają zewnętrzną siłę sprawczą z Bogiem.

Kosmologiczny dobór naturalny - jeden z wariantów koncepcji wielu światów, którego autorem jest amerykański fizyk Lee Smolin. Podstawową różnicą od innych teorii multiversum jest przyjęcie założenia, że stałe fizyczne w każdym wszechświecie nie kształtują się losowo, lecz podlegają selekcji naturalnej, podobnej do doboru naturalnego z ewolucji biologicznej. Koncepcja Smolina opiera się na dwóch założeniach:

Teoria względności przewiduje, że zapadanie się czarnej dziury powoduje tzw. osobliwość, która według Smolina jest początkiem nowego wszechświata, generującego nową własną czasoprzestrzeń.

Nowo powstały wszechświat "dziedziczy" stałe fizyczne po wszechświecie macierzystym, lecz nie idealnie, ale z pewnymi modyfikacjami (mutacjami). Nowe wszechświaty, które otrzymają zestaw stałych fizycznych nie sprzyjający powstawaniu czarnych dziur, będą "namnażały się" wolniej, zaś selekcja stopniowo upowszechni te zestawy stałych, dla których powstają liczne czarne dziury.

Witalizm - hipoteza zakładająca, że siły witalne (niematerialne) są obecne w zjawiskach życiowych. Witalizm występował u Arystotelesa w jego koncepcji duszy (entelechia). Arystoteles i kontynuatorzy jego metody badania procesów biologicznych twierdzili, że każda forma żywa posiada niepodzielną "duszę", która "rządzi" rozwojem (biosyntezą, cytogenezą, morfogenezą, embriogenezą), procesami adaptacji fenotypowej, oraz procesami reperacji i regeneracji. Zarówno mechanicyzm jak i materializm odrzucały hipotezę witalizmu. Mimo to, hipotezy czysto fizyczne (mechanicystyczne) dotyczące opisu życia były łatwo krytykowane. Dopiero gwałtowny rozwój biologii molekularnej pod koniec XX i w początkach XXI wieku spowodował, że witalizm został uznany za hipotezę, która nie poddaje się testom empirycznym i jest uznawany przez większość naukowców za teorię pozanaukową (wykracza poza metodologiczny naturalizm).

Zobacz też [edytuj]

Organicyzm - pogląd filozoficzny zakładający, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu (od ich wzajemnej współpracy zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa). Był to jeden z pierwszych nurtów w socjologii, głoszony m.in. przez Herberta Spencera. Jednych z pierwszych zastosowań metafory społeczeństwa jako organizmu dokonali Platon oraz Arystoteles. Odwoływały się do niej także idee wczesnochrześcijańskie, np. święty Paweł: Podobnie jak jedno jest ciało, choć składa się z wielu członków, a wszystkie członki ciała, mimo iż są liczne, stanowią jedno ciało, tak też jest i z Chrystusem. Wszyscyśmy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, [aby stanowić] jedno Ciało (...)[1]. Organicyzm wywarł znaczny wpływ na język socjologii i w ogólności nauk społecznych. W szczególności widoczny był w socjologii miasta, gdzie używano takich pojęć jak serce miasta, tkanka miejska, ale także w socjologii ogólnej - komórka społeczna, solidarność organiczna.

Adaptacjonizm, selekcjonizm, pogląd w ramach ewolucjonizmu, zakładający istnienie zmian modyfikacyjnych (adaptacji) organizmu, prowadzących do lepszego dostosowania do warunków środowiska.

Adaptacje (przystosowania), które nie są wyrazem plastyczności adaptacyjnej (adaptacja plastyczna), uzyskane w czasie życia organizmu, mogą być dziedziczone.

Słabo zaadaptowany gatunek ma szerokie granice tolerancji ekologicznej i jest w stanie przetrwać duże zmiany środowiska, silnie zaadaptowany (wyspecjalizowany) nie przetrwa gwałtownych zmian, ale w zamian w swojej niszy ekologicznej ma przewagę konkurencyjną nad innymi gatunkami.

---