Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury
Red. Anna Janus-Sitarz „Oswoić z teatrem”
Część I - propozycje różnorodnych podejść do tekstu, nauka wnikliwości czytania i skupienia się na cudzym słowie, odtwarzania myśli autora tekstu z zachowaniem krytycyzmu
i własnego zdania.
8 wariantów związku między przykładem a efektem jego twórczego naśladowania:
Odtwarzanie treści
Odwzorowanie struktury tekstu literackiego
Naśladowanie formy całej wypowiedzi
Przejmowanie cech stylistycznych wzorca
Rozwijanie/kontynuowanie określonych wątków i motywów
Transformacja treściowa lub formalna tekstu wzorca (np. tworzenie alternatywnych dialogów)
Parodia i pastisz
Odwoływanie się do tekstu wzorca w postaci motta, cytatów, przytoczeń
Wymiar edukacyjny kontaktu z tekstem cudzym jako warunkiem powstania tekstu własnego eksponuje procesy wraz z ich skutkami, jak:
- nabywanie określonej wiedzy
- doskonalenie sprawności językowych i kompetencji komunikacyjnej
- twórcza samorealizacja dostarczająca satysfakcji
- rozwijanie zainteresowań i potrzeb czytelniczych
- wzmacnianie wiary we własne możliwości w zakresie odbierania i tworzenia tekstów
3 obszary konstytuujące warsztat pisarski ucznia:
- świadomość komunikacyjna (cel, intencja, funkcje tworzonej wypowiedzi)
- poziom sprawności w zakresie operowania słowem
- repertuar form gatunkowych i umiejętność ich wykorzystywania
Czynniki mające wpływ na twórczość uczniów: czas tworzenia, miejsce pracy, kontakt
z dziełem-wzorcem.
Ćwiczenia analityczno-interpretacyjne na wierszach są cenne metodycznie, gdyż:
- zachęcają do kilkakrotnego czytania wierszy
- uświadamiają cechy stylu i języka twórcy, odsłaniają jego warsztat
- powodują, że uczeń może zapamiętać jakiś „skrzydlaty” cytat i utrwalić poetę w pamięci
- są odejściem od rutyny polonistycznej
- poszerzają wyobraźnię ucznia, jego zasób słów
- pozwalają nie dziwić się dziwnemu i nieprawdopodobnemu
Edukacja aksjologiczna (przez i dla wartości) wymaga traktowania jej jako procesu ciągłego, który dzieli się na etapy:
rozpoznawanie - poznawanie pojęcia nazywającego wartość i dostrzeganie idei tekstu
zrozumienie - wypełnianie treścią abstrakcji, ocenianie hipotetycznie, dostrzeganie związków z innymi składnikami w świecie fikcyjnym
respektowanie - uznanie wartości za własną, wpisanie jej w hierarchię wartości dotychczas akceptowanych, kierowanie się nią we własnym życiu
Sposoby czytania tekstu filozoficznego:
- odnalezienie głównych myśli
- uwzględnienie prawa do niezgody z tekstem czytanym i subiektywizmu
- porównywanie różnych tez i systemów filozoficznych
Nie należy zapominać, że filozofia, wraz z epoką, stanowi tło dla literatury i wyjaśnia teorie
i sposób myślenia autorów arcydzieł.
Polonistyka po dziennikarsku: ważne jest zwrócenie uwagi uczniów na tytuły. Tytuły dzielą się na:
- informacyjne
- oceniające
- apelujące
- tajemnicze, intrygujące
- poetyckie, symboliczne
- stylizowane, aluzyjne
3 reguły redagowania tekstów informacyjnych:
- informacja ma być tylko informacją
- należy odpowiadać na pytania: Kto? Co? Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Z jakim skutkiem?
Część II - refleksje nad odbiorem sztuki sceny i ekranu, zasada „bawiąc - uczyć”, zabawa
w teatr.
Szkoła podstawowa - zabawa w teatr (ważny element zabawowy i umowność rekwizytów)
Gimnazjum - rozumienie konwencji i interpretacja roli
Liceum - badanie źródeł, krytyka teatralna i własna twórczość
Głos - ćwiczenia:
- artykulacji
- intonacji
- dykcji
Ciało - ćwiczenia:
- mimiczne
- pantomimiczne
Film fabularny pełni rolę pomocniczego środka dydaktycznego, wspierając kulturoznawczy charakter kształcenia polonistycznego - a to dzięki „kanonizacji” - wpisaniu w konwencje filmowe.
2 aspekty obecności filmu w kształceniu polonistycznym:
- upoważnia do tego gęsta sieć powiązań literatury z filmem: narracyjność, obrazowość, poetyckość
- upoważnia do tego rola j. polskiego - ma przygotowywać do uczestniczenia w kulturze, zatem powinien też kształtować wrażliwość filmową
Sposoby poszukiwania filmowości w literaturze:
- czytanie utworu literackiego jak scenariusz
- przeróbka utworu literackiego na scenariusz
- wskazywanie w tekście literackim cech gatunkowych „wpisanego weń” filmu
- przygotowanie propozycji dotyczących montażu, muzyki, obsady aktorskiej
Edukacja filmowa jako element edukacji polonistycznej ma 2 zasadnicze cele:
- kształtowanie umiejętności świadomego, refleksyjnego i kompetentnego odbioru filmu
- przekazania niezbędnego zakresu wiedzy o filmie, istotnej dla kształtowania osobowości humanistycznej
Część III - przykłady integracji literatury i sztuk plastycznych, omówienie sposobów odczytywania dzieł malarstwa, szukania ukrytych znaczeń. Przedstawienie rodzajów fotografii artystycznej i jej wykorzystania na lekcjach j. polskiego.
Obrazy w podręcznikach często „zdobią”, a nie oświetlają - nie pomagają w interpretacji tekstu. Liczyć powinna się interpretacja, to, jak obraz jest pokazany. Obrazy, podobnie jak literatura i film, osadzone są w konwencjach, dzięki czemu są dobrą pomocą dydaktyczną.
Fotografia - ważne czynniki w interpretacji:
- punkt i kąt widzenia aparatu
- składniki kompozycji
- główny punkt obrazu
- pole obrazu
Rodzaje fotografii artystycznej:
- portret
- fotografia reportażowa
- fotografia w ustroju totalitarnym (fotomontaż)
- fotografia dokumentalna
- fotografia filmowa
- fotografia architektury
- fotografia sacrum
- fotografia pejzażowa
- fotografia przyrodnicza
- fotografia reklamowa
Część IV - propozycje, w jaki sposób relacje między muzyką a literaturą może wykorzystać dydaktyka polonistyczna, jak nauczyć słuchania, rozumienia i odczuwania, jak wykorzystać muzykę jako kontekst dzieła literackiego.
„Język polski powinien pełnić funkcję integrującą w edukacji szkolnej, by podmiot kształcenia uczył się, aby „bardziej był”, a nie tylko więcej „umiał”, by umiał pełniej być człowiekiem” - dlatego j. polski powinien wyczulać uczniów na piękno muzyki (kształtowanie świadomości obcowania ze sztuką).
W strukturze tekstu odnaleźć można czynniki o charakterze dźwiękowym:
- rytmika
- eufonia
- aliteracja
- anafora
- onomatopeja
Relacje między literaturą a muzyką:
muzyka jest źródłem inspiracji dla literatury.
literatura jest źródłem inspiracji dla muzyki
literatura to źródło tekstu, który staje się integralną częścią dzieła muzycznego
pełna integracja muzyki z literaturą już na etapie tworzenia dzieła wokalno-instrumentalnego
Część V - kontrowersyjne przejawy współczesnej kultury, nauka umiejętność odbioru arcydzieł i świadomości wpływu popkultury na dzisiejszy świat, krytycyzmu wobec narzucanych medialnie wzorców i idoli, otwartości na sztukę najnowszą, ale i refleksji, czy poza szokowaniem odbiorcy oferuje ona istotne wartości.
Kultura masowa zawłaszcza, wypacza i doprowadza do absurdu kody i obrzędy religijne - metafora katedry-supermarketu.
Szkoła powinna uczyć świadomego korzystania ze środków masowego przekazu, należy wskazać młodzieży takie cechy popkultury jak standaryzacja, masowość i homogenizacja oraz uświadomić młodzież, że popkultura eliminuje indywidualizm i indywidualistów.
Wskazówki metodyczne związane z obecnością najnowszej sztuki na lekcjach j. polskiego można ująć w następujący ciąg wynikowy:
Zobaczyć (pokazać) - przedyskutować - wyrazić ocenę - naśladować w działaniu