Model struktury motorycznosci zakłada ze istnieją dwie strony: 1Efektywna - jest ona lepiej poznana, ponieważ jest namacalna, stanowi zewnętrzne przejawy, realne właściwości ruchu. Na stronę efektywna składają się dwa pojęcia, przebieg - jakąś czynność wykonywana, oraz wynik (efekt) - np. w biegu na 100m czas zarejestrowany przez stoper. 2Potencjalna - jest ona tym, czego nie widać, ale czego musimy mieć świadomość, ze ma miejsce. Stanowi wewnętrzne uwarunkowania, utajone możliwości ruchowe. Na stronę potencjalna składają się, zdolność motoryczna, umiejętność
Zdolność motoryczna: Wg Raczka - kompleks indywidualnych właściwości psychofizycznych rozwijających się na podłożu wrodzonych zadatków biologicznych, które warunkują skuteczne wykonanie zadania ruchowego. Wg Szopy - komplex predyspozycji zintegrowanych wspólnym dominującym podłożem biologicznym i rodzajem ruchów, ukształtowanych przez czynniki genetyczne i środowiskowe, które pozostają w interakcjach.
Umiejętność ruchowa - potencjalne uwarunkowanie, gotowość lub dyspozycja do efektywnego wykonania określonego typu zadania ruchowego. Rozwija się w procesie nauczania i ćwiczenia na bazie odpowiednich zdolności motorycznych oraz wcześniejszych doświadczeń ruchowych. W odróżnieniu od zdolności motorycznych maja specyficzny charakter, wykazują bezpośredni związek z dana czynnością ruchowa. Podział umiejętności: 1Elementarne - związane z ruchami naturalnymi (lokomocyjne, czworakowanie, bieganie, chwytanie) 2Specjalne - związane z ruchami sportowymi, produkcyjnymi
Przejawy motorycznosci: 1Efekt motoryczny - miara realizacji zadania ruchowego, której odzwierciedleniem jest ostateczny wynik czynności, uzyskany w następstwie dokonanych pomiarów. 2.Ogolne cechy ruchu - stanowią prawidłowość lub wadliwość przejawiania się i przebiegu czynności ruchowej 3.Ogolna struktura ruchu - odróżnia dane działanie motoryczne od innych (stanowi organizacje, uporządkowanie kluczowych elementów ruchowych - faz lub części - w ramach całości czynności ruchowej)
Rytm - dynamiczno czasowe uporządkowanie ruchu. Sprzężenie - wzajemny stosunek ruchów cząstkowych, ich połączenie lub przenoszenie. Płynność - ciągłość przebiegu ruchu. Dokładność -stopień zgodności wyniku z celem. Stałość - stopień zgodności powtarzanych ruchów. Zakres - przestrzenna rozległość przebiegu ruchu.
Sprawność motoryczna - pojecie bardziej ogólne niż sprawność fizyczna. Jest to stopień uzewnętrzniania poziomu oraz struktury osobniczych uwarunkowań do wykonywania czynności ruchowych. W takim ujęciu sprawność okresla:1.poziom motorycznych zdolności, 2.poziom umiejętności ruchowych, 3.rodzaj współzależności pomiędzy 1 i 2. Sprawność motoryczna można rozpatrywać w trzech kategoriach: 1.poziom motorycznych zdolności umożliwiających wykonanie zadania ruchowego, człowiek może je wykonać, 2.zasob umiejętności ruchowych - umiejętność wykonania zadania ruchowego - człowiek umie je wykonać, 3.motywacje i nastawienie - warunkujące osiągniecie danego celu.
Na sprawność składa się to, ze człowiek może wykonać zadanie ruchowe oraz dysponuje zasobem umiejętności, oraz wie, ze chce to zadanie wykonać. SPRAWNOSC RUCHOWA - jest to umiejętność wszechstronnego władania swym ciąłem dzięki opanowaniu podstawowych nawyków ruchowych poprzez ćwiczenia.
SILA - zdolność do pokonywania lub przeciwstawiania się oporowi zewnętrznemu lub wewnętrznemu kosztem wysiłku mięśniowego. Jednostka motoryczna - grupa włókien mięśniowych unerwiana przez jeden akson. Siła mięsni zależy od: ilości aktywowanych włókien mięśniowych, przekroju poprzecznego mięśnia, wieku, płci, rozgrzewki, motywacji, pory dnia, ilości mitochondriow, układu dzwigni, treningu, diety. Rodzaje skurczów: 1.w warunkach statycznych (podczas skurczów izometrycznych) a)siła aktywna - w trakcie pracy dąży się przede wszystkim do przeciwdziałania oporom zewnętrznym przez aktywny skurcz mięsni, b)siła pasywna - siły zewnętrzne działają w ten sposób, ze mięsień może się tylko przeciwstawiać powstającemu rozciąganiu. 2.W warunkach dynamicznych (podczas skurczów izotonicznych) a)siła zrywowa - obciążenie nieznaczne, przyspieszenie max, np. oszczep b)siła szybka - obciążenie i przyspieszenie nie dążą do zera np. szybkie stany przejściowe c) siła wolna - obciążenia dążą do max, przyspieszenie nieznaczne np. wyciskanie. Podział siły: 1.Bezwzgledna - minimalna wielkość ciężaru, którym można obciążyć mięsień aby całkowicie uniemożliwić jego skrócenie się przy działaniu bodźca o dużym natężeniu. 2.Wzgledna - iloraz bezwzględnej siły mięśnia przez powierzchnie poprzecznego przekroju mięśnia. Wielkość siły absolutnej przypadająca na 1 kg masy ciała. 3.Absolutna - siła możliwa do rozwinięcia w wybranym ruchu - max opór do pokonania.
WYTRZYMALOSC - to zdolność do wykonywania długotrwałego wysiłku o wymaganej intensywności, przy utrzymaniu możliwie największej efektywności pracy i zachowaniu podwyższonej odporności na zmęczenie - podczas wysiłków w rożnych warunkach środowiska zewnętrznego. Motoryczne zdolności wytrzymałościowe to osobnicze możliwości przeciwstawiania się zmęczeniu i umiejętności długotrwałego wykonywania określonej pracy. Wydolność charakteryzuje się potencjalnym, biologicznym zasobem możliwości do wykonania pracy, zaś możliwości wytrzymałościowe stanowią o możliwości do wykorzystania tego potencjału. Wytrzymałość zależy od: czynniki fizjologiczne (sprawność układu krążenia, oddychania, termoregulacji, zasób tlenowych i beztlenowych źródeł energii), czynniki koordynacyjne (stopień opanowania techniki), czynniki somatyczne (wymiary i proporcje ciała, przewaga włókien ST nad FT), czynniki psychiczne (motywacja, siła woli, reakcje na stres, gotowość do pracy), czynniki inne (dieta, klimat, rodzaj treningu)
Wytrzymałość kształtowana jest na biologicznym podłożu wydolności fizycznej. Wydolność fizyczna ogranicza się do czynności fizjologicznych somatycznych, pewnego rodzaju potencjał biologiczny naszego wysiłku. Podział wytrzymalosci:1.Ze względu na pochodzenie źródła energii: a)tlenowa (aerobowa) - zależna od układów krążenia, frakcji włókien ST w pracujących mięśniach oraz aktywności enzymów utleniających. B)beztlenowa (anaerobowa) - określana zdolnością do zaciągania długu tlenowego oraz tolerancja na zaburzenia homeostazy. 2.Ze względów metodycznych: a)ogólna - dowolna praca mięśniowa angażująca liczne grupy mięśniowe. B)ukierunkowana - baza pod specjalistyczna postać danej cechy, zdolność do przeciwstawiania się zmęczeniu podczas specyficznych, długotrwałych wysiłków o rożnej intensywności, c)specjalna - związane ze specyfika danej konkurencji, skuteczność w warunkach ograniczonego czasu. 3.Ze względu na kryterium czasu trwania: a)długiego czasu - ponad 10 min, dominacja procesów tlenowych, b)średniego czasu od 2 do 10 min - procesy tlenowe i beztlenowe - stwarza to możliwość zmiany tempa biegu, przyspieszenie), c)krótkiego czasu 50 - 120 sek. - dominacja procesów beztlenowych
4.Ze względu na kryterium intensywności: a)siłowe - umożliwia pokonywanie oporów zewnętrznych (sprzęt , środowisko, przeciwnik), duża intensywność, duża liczba powtórzeń. Statyczne - utrzymanie właściwej pozycji, Dynamiczne - zdolność wykonywania dużej liczby powtórzeń w określonym czasie b)szybkościowe - 12-50 sek maksymalna - strefa klasycznego sprintu, submaksymalna - strefa przedłużonego sprintu, sprinterska - wysiłki do 12-15 sek
SZYBKOSC - to zdolność do wykonywania ruchów, możliwie jak w jak najkrótszym czasie, przy czym nie może dojść do zmęczenia obniżającego prędkość ruchu. Zależy od: wieku, płci, proporcji osobnika, przewagi włókien FT, rozgrzewki, czynników psychicznych i farmakologicznych, ergonomii pozycji wyjściowej, okoliczności startu, poziomu siły i koordynacji, wytrenowania. 3 składowe szybkości:
1.Czas reakcji- jest to czas jaki upływa od zadziałania bodźca do zapoczątkowania ruchu. Składa się z % odcinków T=T1+T2+T3+T4+T5 T1-powstanie pobudzenia w receptorze, T2-przekazanie pobudzenia do OUN, T3-przetworzenie bodźca w UN, T4-przebieg sygnału z OUN do mięśnia, T5-zapoczatkowanie reakcji. 2.Czas ruchu prostego - zależy od:a)wielkości pokonywanego oporu, b)koordynacji nerwowo-miesniowej jednostek motorycznych realizujących zadanie ruchowe. 3.Czestotliwosc ruchów - to ilość skurczów i rozkurzów mięśniowych wykonywanych w określonym czasie. Zależy od sprawności ośrodków ruchowych kierujących antagonistycznymi grupami mięśniowymi oraz od amplitudy, rytmu, rodzaju zadania sportowego i wielkości obciążenia zewnętrznego
KOORDYNACJA - koordynacyjne zdolności motoryczne są elementem fenotypu człowieka i odzwierciedlają złożone stosunki pomiędzy czynnikami ruchowo psychicznymi, umożliwiające skuteczne sterowanie i regulacje ruchowych czynności w skomplikowanym wielowarstwowym systemie, opierającym się na podstawach logicznych. Trzy poziomy koordynacyjne: 1.Charakteryzuja zdolności do sterowania i regulacji przestrzenna dokładnością prostych, znanych i kierowanych czynności ruchowych w standardowych warunkach bez ograniczenia czasowego i zapewnieniu ciągłości sprzężenia zwrotnego, zdolność do precyzyjnej regulacji ruchu 2.wyznaczaja zdolności do sterowania i regulacji przestrzenna dokładnością krótkotrwałych i szybkich czynności ruchowych w standardowych warunkach, zdolność do koordynacji w ograniczonym czasie 3.okreslaja zdolność do sterowania i regulacji dokładnością nieznanych szybkich czynności w zmiennych warunkach i sytuacjach, zdolność do adekwatnego dostosowania i przedstawianie motorycznego.
ORIENTACJA PRZESTRZENNA - umożliwia określenie pozycji ciała oraz jej zmian w trakcie ruchu całego ciała w przestrzeni i w czasie w odniesieniu do ustalonego pola działania lub poruszającego się obiektu łącząc w sobie postrzeganie i działanie motoryczne. Podział orientacji: 1.Wzrokowa-lokalizacja i rozpoznawanie -są dwoma odrębnymi procesami, przewodzone rożnymi kanałami 2.Sluchowa - wychwycenie zmian w długości fali 3.Dotykowa - np. u bokserów 4.inne - np. węchowa Orientacja zależy od: sprawności procesów informatycznych i starowania i regulacji, wieku, pory dnia, treningu, stanu psychicznego.
ROWNOWAGA - to zdolność do utrzymania spionizowanej postawy ciała, oraz zachowanie i odzyskiwanie tego stanu. R.statyczna - punkt podparcia jest stały, główna role odgrywa analizator kinestetyczny np. stanie na rękach. R. dynamiczna - punkt podparcia jest zmienny - główna role odgrywa analizator przedsionkowy np. jazda na łyżwach Balansowania przedmiotami lub na przedmiotach- stanie na toczącej się beczce
SZYBKOSC REAKCJI - pozwala na szybkie zainicjowanie i wykonanie celowego, krótkotrwałego działania ruchowego na określony sygnał, w którym zaangażowane może być cale ciało lub jego części. Rodzaje:1.podzial ze względu na rodzaj receptorów - wzrokowe, słuchowe, dotykowe 2.podzial ze względu na rodzaj sygnału: a)prosta - 1bodziec ->1 reakcja np. u sprinterów b)złożona - z wyboru - na jeden bodziec możemy reagować w różny sposób np. narciarz może ominąć przeszkodę albo ja przeskoczyć, - różnicowa - złożone sytuacje wymagające szybkiego reagowania na duża liczbę sygnałów np. odległość od bramki, pozycja i zachowanie partnera. Bodźce: a)optyczne - gry zespołowe, b)akustyczne - starty, c)dotykowe i kinestetyczne - sporty walki
ZDOLNOSC ROZNICOWANIA - jest to zdolność do dostosowania się do sytuacji. Warunkuje wysoka dokładność i ekonomikę wykonania ruchów. Trzy aspekty: a)siłowy - stan napięcia zaangażowanych mięsni, b)przestrzenny - przetwarzanie informacji o kątowej pozycji w stawach, c)czasowy - wiąże się z wyczuciem prędkości wykonywanych ruchów
ZDOLNOSC SPRZEZENIA (LACZENIE) - zapewnia celowa organizacje ruchów części ciała, prowadząc do integracji przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrów ruchu i podporządkowania zadaniu ruchowemu realizowania przez cale ciało. Czynnik czasowy - uwidacznia się w jednoczesnym lub następczym udziale ruchów częściowych w przebiegu całej czynności Czynnik przestrzenny - decyduje o tym, ze każdy następny ruch częściowy może rozpocząć się wtedy, gdy ciało znajduje się w określonej pozycji. Podział :informacje kinestetyczne i inf. optyczne
ZDOLNOSC RYTMIZACJI RUCHOW - polega na uchwyceniu ,zapamiętaniu, odtworzeniu i realizacji okresowej czasowo dynamicznej struktury ruchów cyklicznych i acyklicznych. Przejawia się w dostosowaniu ruchów do podanego rytmu lub przyjęciu celowego rytmu własnego. Zdolność ta wyraża się również w inicjowaniu i zmianie własnego rytmu ruchu. Jest to zdolność dokładnego odtwarzania zadanego rytmu i odpowiednio jego korygowania w zależności od zmieniających się warunków.
ZDOLNOSC DOSTOSOWANIA -pozwala na odróżnienie optymalnego programu działania oraz jego zmieniania i przystosowanie w przypadku dostrzeżenia lub przewidywania zmiany sytuacji. Jeśli z jakichś powodów obrany program zostanie zakłócony i niemożliwe jest jego kontynuowanie dochodzi wtedy do wdrożenia nowego programu działania. Jest to zdolność przestawiania, przebudowy ruchów.
ZWINNOSC - zdolność dokonywania złożonych pod względem koordynacyjnym aktów ruchowych, przestawiania się w jednych ściśle koordynowanych ruchów na inne, a także umiejętność szybkiego wyboru odpowiedniego aktu ruchowego do nieoczekiwanych sytuacji.
ZDOLNOSCI HYBRYDOWE
Zdolności motoryczne:1 Zdolności kondycyjne (energetyczne) a)wytrzymałościowe, b)siłowe 2.Zdolnosci koordynacyjne (informacyjne) a)łączenia, b)różnicowania, c)równowagi, d)orientacji, e)rytmizacji, f)szybkości reakcji, g)dostosowania 3.Zdolnosci kompleksowe (hybrydowe) a)zwinnościowe, b)szybkościowe