Wstęp
Wraz z kształtowaniem się powojennej Polski unaocznił się nowy problem. Na płaszczyźnie przedpola archiwalnego zapoczątkował się okres masowego napływania akt. Priorytetem stało się wprowadzenie innowacyjnych metod selekcji, poprzez które państwowa służba archiwalna w prawidłowy sposób dostosowany do zaistniałych potrzeb kontrolowałaby narastający zasób archiwalny. Ponadto koniecznością stała się bardziej krytyczna ocena dokumentacji powstającej w zakładach pracy. Aby zapobiec napływowi mało wartościowej dokumentacji do archiwów władze archiwalne rozpoczęły prace nad opracowaniem przepisów regulujących zagadnienie oceny dokumentacji oraz brakowania jej. Powoływanie odpowiednich ciał kolegialnych na różnych szczeblach pozwoliło na uporanie się w dużym stopniu z problemem masowości akt. Przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych powoływano różne ciała doradcze i opiniodawcze, które pomagały w poprawnym kształtowaniu narastającego zasobu archiwalnego. Praca zawiera informacje dotyczące właśnie jednego z takich ciał jakim była Centralna Komisja Oceny Materiałów Archiwalnych (dalej: CKOMA). Działała ona zarówno na szczeblu centralnym posiadając swoje odpowiedniki na niższych szczeblach, dlatego ramy terytorialne pracy oparte będą na polskiej sieci archiwalnej z tamtego okresu. Natomiast zarządzenie nr Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych dnia 25 września 1967 roku przekształcające Centralną Komisję Brakowania Materiałów Archiwalnych w Centralną Komisję Oceny Materiałów Archiwalnych wyznacza pierwszą granicę chronologiczną. Końcową cezurę dziejów wyznacza rok 1977 będący zakończeniem dziesięciolecia działania CKOMA. Praca obejmuje pełne dwie kadencje Komisji oraz 2 lata z następnej. Praca składa się z czterech części zakończonych bibliografią.
Pierwszy rozdział „Geneza” opisuje etapy formowania się znaczących regulacji dotyczących szeroko rozumianego kształtowania zasobu archiwalnego poprzez selekcję. Ponadto uwzględnia informacje istniejących przed CKOMA komisji, na kanwie których została powołana. Znaleźć można w tym rozdziale odpowiedź na pytania kto, dlaczego oraz kiedy powołał Centralną Komisję. Dodatkową informację stanowią schematy. Pierwszy z nich obrazuje umiejscowienie komisji oceny materiałów archiwalnych na wszystkich szczeblach. Natomiast drugi nakreśla strukturę organizacyjną tych komisji.
Druga część pracy „Skład osobowy” przedstawia prawne uregulowania dotyczące składu osobowego CKOMA oraz zawiera tabelę przestawiającą wszystkie osoby pojawiające się w źródłach wraz z opisem czym się zajmowały lub jaką funkcję pełniły.
„Działalność” to tytuł trzeciego rozdziału. Zawiera on prawne uregulowania odnoszące się do trybu działalności oraz zakres działań CKOMA. Ponadto zawiera informacje określające zakres obowiązków komisji funkcjonujących przy Archiwum Akt Nowych (dalej: AAN), przy Archiwum Dokumentacji Mechanicznej ( dalej: ADM ) oraz przy archiwach wojewódzkich.
Ostatni z rozdziałów „Posiedzenia i sprawozdania” opisuje wszystkie posiedzenia Centralnej Komisji w przeciągu całego pierwszego dziesięciolecia. Przedstawia jakie problemy zostały poruszane oraz na co zwracano uwagę. Ponadto każdemu rocznikowi przypisana jest wzmianka ze sprawozdania zawierająca informacje o liczbie przeprowadzanych kontroli w zbiornicach makulatury, wydanych zezwoleń na brakowanie oraz liczbie wybrakowanych akt.
Stan badań dotyczący CKOMA zawiera ogromne luki, dlatego poprzez chęć ich uzupełnienia oraz poszerzenia wiedzy na płaszczyźnie kształtowania zasobu archiwalnego powstało zainteresowanie a w późniejszym etapie wyborem tej tematyki. Poniższa praca jest jedyną dotyczącą CKOMA funkcjonującej w pierwszym dziesięcioleciu od momentu powołania, dlatego praca ma przede wszystkim charakter źródłowy. Korzystanie ze źródeł opublikowanych w Archeionie takich jak sprawozdania z działalności Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych i podległych jej organów oraz protokołów z posiedzeń zarówno Komisji jak i podległych jej zespołów pozwoli na zaistnienie pierwszej monografii odnoszącej się do Centralnej Komisji w pierwszym dziesięcioleciu jej funkcjonowania.
.
Zarządzenie nr 8 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 8 czerwca 1954 roku w sprawie organizacji i trybu postępowania Centralnej Komisji Brakowania Materiałów Archiwalnych, w: Zbiór przepisów archiwalnych. wydany przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych za lata 1952 - 2000, oprac. M. Tarakanowska , E. Rosowska, Warszawa 2001, s. 229 - 231.
2