XX-wieczne awangardy poetyckie

1. Awangarda - zbiorowa nazwa XX-wiecznych kierunków artystycznych (zwłaszcza w pierwszej ćwierci wieku), których programy wyrosły ze sprzeciwu wobec zastanej sztuki, torowały drogę nowym rozwiązaniom ideowo-artystycznym.

2. Ekspresjonizm - ekspresja, czyli wyrażenie - Niemcy, 1910-1921:

1. Zadaniem sztuki nie jest naśladowanie rzeczywistości, ale wyrażanie własnych wewnętrznych treści

2. Stąd tendencja do deformacji świata, przedstawiania go w karykaturalny sposób (wiersze bywały często zapisami snów i kłębiących się wizji)

3. Zamiast dążenia do piękna i harmonii, dążenie do ekspresji - siły wyrazu gwałtownych uczuć: egzaltacji, uniesienia zachwytu ekstazy, niepokoju przerażenia

4. Styl: emocjonalny, operujący kontrastami, deformacją, fantastyką, niesamowitością, karykaturą, groteską

5. Sztuka ma wywoływać wstrząs będący krzykiem duszy

6. Pomaga w tym składnia, słownictwo: wykrzykniki, pauzy, zdania urywane, mowa potoczna, neologizmy

7. Nawiązanie do sztuki baroku, romantyzmu, do twórczości pierwotnej, rytmizowanej, prozy biblijnej, poematów groteskowych

8. Twórca: B. Brecht

9. W Polsce: Wyspiański, Kasprowicz (Młoda Polska), J. Tuwim, inni: Skamandryci

3. Futuryzm - Włochy, Rosja - 1909 „Akt założycielski i manifest futuryzmu” Marinettiego - hasłem „Ryczący automobil jest piękniejszy od Nike z Samotraki”:

1. Bunt przeciw tradycyjnym formom, tematom, konwencjom

2. Tematy: pochwała wytworów współczesnej cywilizacji, uliczny tłum, miasto, maszyna, zmechanizowana praca, technika

3. W sferze języka: bunt przeciw tradycyjnej składni, elementarnym regułom gramatycznym, słowo ma przylegać brzmieniem, kształtem a nie znaczeniem do rzeczy i zjawisk, stąd duża rola onomatopei

4. Sposób obrazowania: obrazy dynamiczne, pokazywane równolegle, przenikające się

5. Gatunki: zerwanie z tradycyjnymi gatunkami

6. Bohater: człowiek z tłumu

7. W Polsce: Tytus Czyżewski, Anatol Stern, Stanisław Młodożeniec, Bruno Jasieński

4. Kubizm - francuska awangarda poetycka - 1908-1910 Guillaume Apollinaire (Wilhelm Apolinary Ostrowiecki):

1. Odświeżenie języka poetyckiego

2. Swobodny, zmienny tok obrazowania

3. Odchodzenie od rygorów tradycyjnej składni

4. Poetyckie skróty

5. Kontrasty (prozaizmy - poetyzmy)

6. Zatarcie granicy między fantazją a rzeczywistością

7. Eliminacja związków przyczynowo-skutkowych

8. Fantazyjny układ graficzny

9. Symultanizm przedstawianych zjawisk lub różnych aspektów tego samego zjawiska

10. W Polsce : Adam Ważyk

5. Dadaizm - 1916-1924 - Szwajcaria - Tristan Tzara 8 lutego 1916 r. zorganizował wieczór dadaistów; Dada - nazwa przypadkowa (ponoć otworzono słownik na chybił trafił i znaleziono słowo określające zabawkę - drewnianego konika), oznacza także gaworzenie niemowlęcia; Program: „Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat Dada":

1. Anarchiczny bunt przeciw cywilizacji, światu, zdrowemu rozsądkowi, który nie uchronił tego świata przed wojną.

2. Kpina z wszystkiego, nawet z własnej poezji

3. Utwory zlepkiem nieartykułowanych dźwięków, potokiem luźnych słów kojarzonych automatycznie, wykorzystywanie sloganów, wycinków z gazet

4. W Polsce: Aleksander Wat

6. Surrealizm (nadrealizm) - Francja - lata 20., 30.; 1924 - I Manifest; 1929 - II Manifest:

1. Sprzeciw wobec nowoczesnej cywilizacji technicznej, zinstytucjonalizowanym formom życia społecznego, tradycji języka, normom i regułom komunikacji międzyludzkiej

2. Program tworzenia przez negację

3. Sztuka wyrazem treści pozaświadomych, wyłączonych spod kontroli umysłu

4. Wątki psychoanalizy Freuda i teorii Junga

5. Swobodna gra wyobraźni, luźne skojarzenia

6. Przenoszenie do poezji snu, marzeń halucynacji, mistycznych wizji

7. Irracjonalna dowolność elementów

8. Stopień zaskoczenia

9. Zderzenia nietypowych w danym kontekście słów

10. Upodobanie do pure nonsensu, czarnego humoru, parodii, groteski

11. Nawiązanie do symbolizmu, dadaizmu

12. Wystąpieniom publicznym towarzyszyła atmosfera skandalu, sensacji

13. Twórcy: Andre Breton (autor wypowiedzi programowo-teoretycznych), Tristan Tzara, Antonin Artaud:

14. W Polsce: Adam Ważyk (wczesna twórczość), Julian Brzękowski

7. Neoklasycyzm - zespół tendencji w poezji XX wieku nawiązujący do tradycji, opozycyjny wobec awangardy, choć wchłaniający wiele jej elementów:

1. Nie jest jedynie nawiązaniem do kultury antycznej, ale łączy się z innymi kulturami

2. W Anglii reprezentowany był przez imagizm, w Rosji przez imaginizm (akmeizm)

3. Twórcą: Thomas Stearns Eliot (1888-1965) - amerykański poeta, eseista, obywatel brytyjski:

- Patrzył na tradycję przez pryzmat współczesności

- Ukazywał obrazy, sceny, cytaty, parafrazy różnych dzieł i autorów, wmontowane w aktualnie rozgrywające się wydarzenia

- Przedstawiał (tak jak w życiu) chaos doznań, ich fragmentaryczność

- Koncentrował się na doznaniach bohatera, którego osobowość i stan psychiczny konkretyzował się w obrazach faktów zewnętrznych

- Obecny motyw osamotnienia, psychicznego paraliżu współczesnego człowieka

8. Imagizm - w poezji angielskiej i amerykańskiej - 1912-1920:

1. Najistotniejszy obraz jasny, dokładny w szczegółach, opisany językiem oszczędnym, operującym skrótami, koncentrujący się na ogół wokół jednej metafory

2. To reakcja na abstrakcyjny intelektualizm poetów poprzedniego pokolenia

3. Nawiązywał do poezji chińskiej i japońskiej

4. Twórcy: Ezra Pound (wymyśla nazwę angielską - „image”, czyli obraz)

5. W Polsce: u wielu poetów XX- lecia.

9. Imaginizm (akmeizm) - Rosja po 1917 r. do I poł. lat 20 (od słowa łacińskiego „imago” - obraz):

1. Obraz głównym środkiem wyrazowym poezji

2. Wiersz ma koncentrować się wokół jednej metafory bądź też ma być łańcuchem luźnych metafor

3. Bohaterem lirycznym samotny człowiek zagubiony w nowoczesności

4. Obecne tendencje antycywilizacyjne

5. Dostrzeganie wartości w archaicznych formach życia wiejskiego

6. Częste wątki z życia cyganerii artystycznej

7. Twórca: Sergiusz Jesienin

---