Hipoteza oznacza przypuszczenie, czy też domysł naukowy, wysunięty prowizorycznie dla wyjaśnienia jakiegoś faktu lub zbioru faktów, wymagający sprawdzenia mogącego obalić lub potwierdzić domysł.

HIPOTEZA jest to propozycja twierdzenia naukowego.

Hipoteza [hypothesis], jest niesprawdzonym twierdzeniem o związku (współwystępowaniu lub związku przyczynowym) między pojęciami danej teorii. Naukowe testowanie hipotez wymaga jasnego sformułowania oczekiwanego związku pomiędzy badanymi pojęciami oraz określenia danych, które powinny być zebrane, aby testowanie było możliwe.

(Słownik socjologii i nauk społecznych, PWN 2004)

Tworzenie hipotez:

Najbardziej powszechne sposoby stosowane przy tworzeniu hipotez to:

• wyniki teore­tycznych rozważań - wysuwanie wniosku hipotetycznego z istniejącej już teorii,

• "odkrywanie" hipotezy przez uogólnienie zebranych danych, np. zawartych w sprawozdaniach statystycznych lub dotychczasowe badania z tego zakresu,

• wczuwanie się badającego w określone sytuacje społeczne, czyli wysuwanie przez niego wniosków w oparciu o własne doświadczenia życiowe, umiejętności tworzenia trafnych domysłów - inwencja twórcza i pomysłowość badacza.

Hipotezy umieszczone w prawidłowo sformułowanej problematyce badaw­czej powinny spełniać następujące wymogi:

1. Odnosić się jednoznacznie do tej problematyki, tzn. dostarczać propozy­cji odpowiedzi na pytania wynikające z problemów. Nie jest to, wbrew pozo­rom, wymóg banalny. Częsta, zwłaszcza u początkujących badaczy, hipoteza tylko na pozór wiąże się z tematem badań.

2. Posiadać uzasadnienie. Prawdą jest, że badacz nie musi wyjaśniać, skąd wziął hipotezy. Ale zawsze musi wyjaśniać, dlaczego taką hipotezę i w takiej formie przyjął. Uzasadnienie jest najczęściej odwołaniem się do wiedzy teore­tycznej lub empirycznej z zakresu danej problematyki. Często wystarczającym uzasadnieniem hipotezy jest podanie jej źródła (np. wyniki innych badań z tego zakresu).

3. Podawać warunki sprawdzalności, tzn. określać przy zajściu jakich zja­wisk (albo określonego ich natężenia) hipotezę można uznać bardzo często za sprawdzoną. Dlatego należy określić, czy hipoteza jest propozycją twierdzenia: 1) jednostkowego bądź ogólnego, 2) bezwyjątkowego lub probabilistycznego, 3) szczegółowego bądź uniwersalnego.

Typy hipotez:

• hipotezy ogólne i hipotezy szczegółowe

(podział ze względu na zasięg)

• hipotezy wysoko, średnio i małoprawdopodobne

• hipotezy heurystyczne (odkrywcze)

• hipotezy robocze (charakter pomocniczy, tymczasowy)

Hipoteza jest wyrażeniem dotyczącym przynajmniej dwóch zmiennych i jest formułowana w formie okresu warunkowego:

Jeżeli A jest B, to A jest C

PYTANIA BADAWCZE

(Stefan Nowak, Metodologia badań społecznych)

Problematyka badawcza to zhierarchizowany system pytań tego rodzaju, iż warunkiem udzielenia odpowiedzi na pytanie bardziej ogólne są wcześniejsze odpowiedzi na pytania bardziej szczegółowe. Pytania mogą być klasyfikowane ze względu na różne zasady, ale najogólniejszy schemat wszelkiej problematyki badań można określić następująco: jakie, na ile ogólne relacje między jakimi własnościami, jakich przedmiotów czy zdarzeń i procesów, którym te przedmioty podlegają, chcemy uchwycić i wykryć w naszych badaniach oraz opisać czy wyjaśnić w naszych twierdzeniach, prawach i teoriach.

Problematyka badań jest to ogół pytań, na które potrzeba uzasadnionych odpowiedzi. Pytania, na które badacz musi odpowiedzieć to:

• w jaką formę pytania przekształcić problem badawczy, czy zjawisko w ogóle zachodzi?, jak zachodzi?, dlaczego zachodzi?

• po co podejmuję badania, jaki jest cel,

• czy w rozwiązaniu problemu trzeba się odwołać do nowych empirycznych, czy tylko interpretacji danych,

• czy w rozwiązaniu problemu wystarczy posługiwać się językiem naukowym, czy trzeba odwołać się do aparatury językowej innych dyscyplin, czy stworzyć trzeba nowe terminy i pojęcia.

Rodzaje pytań badawczych i ich założenia:

• pytania rozstrzygnięcia - zaczynają się od partykuły "czy", po której następuje pewne zdanie oznajmiające. np. "Czy młodzi rolnicy chętnie zostają na wsi"? Pytania te przewidują możliwość tylko dwóch odpowiedzi właściwych: "tak" lub "nie". Zawsze są pytaniami zamkniętymi

• pytania dopełnienia - to wszystkie inne pytania, bez względu na to, czy zaczynają się od "kto", "co", "kiedy", "ile", "jak często" czy też mają jakąkolwiek inną formę.

Pytania dopełnienia mogą mieć formę pytań otwartych (nie przesądzają jednoznacznie rodzaju i liczby możliwych odpowiedzi), bądź też pytań zamkniętych (liczba odpowiedzi z góry określona).

Założenia pytań:

istnienia: założenie istnienia przedmiotu badań, postawy, zjawiska, procesy. Założenie pozytywne zmierza do uzyskania dodatkowej charakterystyki przedmiotu, założenie istnienia; stwierdza tego przedmiotu istnienie,

pozytywne: (istnieje przynajmniej jedna bezpośrednia odpowiedź prawdziwa). Na pytanie oparte na fałszywym założeniu (np. kiedy przestanie pan bić żonę), nie istnieje prawdziwa odpowiedź, gdyż znosiłaby ona pozytywne założenie pytania,

negatywne: aby podjęcie badania w poszukiwaniu odpowiedzi na dane pytanie było czynnością sensowną, nie wystarczy założenie, że przynajmniej jedna odpowiedź nie jest prawdziwa. Należy też zakładać, że przynajmniej jedna z możliwych odpowiedzi na to pytanie jest fałszywa. Nie będziemy podejmowali badania, którego celem byłaby odpowiedź na pytanie: "W jakich latach XX wieku w Polsce padał śnieg"?, bo zakładamy, że ani jedna pozytywna odpowiedź na to pytanie nie może być fałszywa. Te pytanie jest przykładem pytania o fałszywym założeniu negatywnym,

jedyności: jedna i tylko jedna odpowiedź bezpośrednia jest prawdziwa,

jednorodność zbioru: zakłada iż dla wszystkich elementów zbioru (np. grupy, społeczeństwa) właściwa jest jedna odpowiedź, charakteryzuje je jedna, wspólna im wszystkim własność lub podlegają tej samej zależności.

Pojęcia naukowe dotyczą cech lub relacji między cechami obiektów wchodzących w zakres zainteresowań danej dyscypliny badawczej.

Pojęcie jest to opisana za pomocą określonego słowa (lub zestawu słów) treść wyobrażenia (Renate Mayntz, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, PWN 1985).

Pojęcia, narzędzia terminologiczne, za pomocą których socjologowie próbują analizować zjawiska społeczne, klasyfikować zaobserwowane obiekty, poprzez wyjaśnianie nadawać sens tym zjawiskom i na podstawie tych obserwacji formułować twierdzenia wyższego poziomu. (Słownik socjologii i nauk społecznych, PWN 2004)

Funkcje pojęć:

• poznawcza lub porządkująca - porządkuje postrzeganie

• oceniająca - ocenia spostrzeżenia

• pragmatyczna lub praktyczna - kie­ruje działaniem jednostek

• komunikacyjna - umożliwia porozumiewanie się

Aby spełniać te funkcje, pojęcia muszą odpowiadać trzem warunkom:

• trwała zgoda co do treści wyobrażeń

• precyzyjnie zdefiniowane

• ekwiwalent, empiryczny

(ekwiwalent bezpośredni - bicie)

Rodzaje pojęć:

• pojęcia ilościowe i jakościowe.

• pojęcia jednostkowe i ogólne; pojęcia historyczne i uniwersalne.

Zależnie od typu i charakteru oznaczanych własności wg Roberta Dubin`a można wyróżnić 5 kategorii pojęciowych stanowiących elementy składowe teorii socjologicznych:

• pojęcia enumeratywne

• pojęcia asocjatywne

• pojęcia relacjonalne występują w dwóch formach:

1. interakcji (np. podporządkowanie, dominacja, nauczanie, leczenie);

2. b) kombinacji właściwości poszczególnych obiektów (np. wskaźnik przestępczości, stopa zysku, popularność w grupie)

• pojęcia statystyczne

• pojęcia sumatywne

(pojęcie enumeratywne - cech bez której człowiek nie może żyć - bez wzrostu nie może żyć)

1

---