Patrycja Kucowicz, nr albumu: 284863
Katarzyna Lity, nr albumu: 284841
Pedagogika, studia stacjonarne, rok I, grupa 4
T: Neurossonizm pedagogiczny - naturalizm pedagogiczny J.J. Rousseau oraz Umowa społeczna i jej znaczenie.
Życie i twórczość
Jan Jakub Rousseau urodził się 28 czerwca 1712 roku w Genewie w ubogiej rzemieślniczej rodzinie zegarmistrza. Matka zmarła przy jego urodzeniu, wychowywała go ciotka i ojciec. Był dzieckiem chorowitym i słabym (choroba pęcherza), wiele czasu poświęcał lekturze. W wieku 10 lat stracił bezpowrotnie kontakt z swoim ojciec i został oddany na wychowanie do pastora Lamberciery, u którego zaznał ciepła, porządku oraz rygoru w wypełnianiu swoich obowiązków szkolnych. Przez swoje drobne przewinienie zaprzepaścił szanse beztroskiego dzieciństwa i miłości w stosunku do niego, co później uwydatnił w Emilu jako główne potrzeby dziecka. Po latach swawoli u wujostwa trafił pod opiekę grawera, który miał go wyuczyć zawodu, jednak bardziej go zniechęcił,
co spowodowało, że w 1728 roku wyruszył w świat, aby ulec urokowi włóczęgi i podejmować nieprzemyślane decyzje. Wchodził w życie niczego nie umiejąc, uprzedzony do pracy i ludzi, nieprzyzwyczajony do porządku i w pewien sposób wyrzucony poza społeczeństwo. Zamiast obowiązków wolał piesze wędrówki przez Alpy z Francji do Włoch, później znad Lemanu do Paryża.
W 1737 roku odwiedził znowu Genewę, po czym uczył się w Montpellier. Był guwernerem
w Lyonie w rodzinie pana de Mably, wtedy też po raz pierwszy miał do czynienia z psychiką dziecka, uczył się zmagania z jej zagadkami. Opracował wtedy i przedstawił szkic pracy wychowawczej, podejmowanej nad dziećmi de Mably, który może uchodzić za pierwszy rzut późniejszego Emila.
W projekcie tym żąda od wychowawcy głębokiej świadomości podejmowanych obowiązków
i poczucia ciążącej na nim odpowiedzialności. Wychowawcy nie wolno posługiwać się siłą ani przymusem w stosunku do dziecka, jego zadaniem jest tylko pomagać mu w procesie naturalnego kształtowania się w nim życia duchowego, umysłowego i moralnego. Wychowawca powinien kierować się nakreślonym planem i realizować go przy szczególnym uwzględnieniu praktycznego życia dziecka i nie popartego doświadczeniem teoretyzowania. Dziecko zaś powinno uczyć się dobrze żyć, poznając świat i ludzi, jednak sam Rousseau mimo tego co mówił, nie potrafił poradzić sobie
z dziećmi de Mably.
Kolejny okres w życiu Rousseau to lata „światowe” (1740 - 1750). W roku 1741 wyruszył
„na stałe” do Paryża, skąd został przydzielony na służbę do ambasady w Wenecji (1743r.). Jednak wskutek sporu z posłem opuścił ambasadę i przez Szwajcarię powrócił do Paryża. Związał swe życie
z biedną szwaczką, Teresą LaVasseur, obciążającą go koniecznością utrzymywania jej rodziny. Pięcioro dzieci pochodzących z tego związku oddał kolejno do domu podrzutków. Trudno stwierdzić czym kierował się Rousseau w swym postępowaniu, jednak w Emilu będzie uważał swój czyn za niemożliwy do usprawiedliwienia.
Okres twórczości literackiej Rousseau jest krótki: obejmuje zaledwie dziesięciolecie od roku 1750 do 1760. Zaczyna się od świetnej nagrody akademii w Dijon za Rozprawę o naukach i sztukach, kończy potępieniem i symbolicznym spaleniem Emila i Umowy społecznej w Paryżu w 1762 roku. Zaznaczyć można, iż najbardziej płodnym i twórczym okresem w życiu Rousseau jest pobyt w Paryżu w pobliżu lasu Montmorency. Tutaj skrystalizowały się koncepcje filozoficzne, pogłębiały poglądy moralne oraz przygotowania do pracy wychowawczej. Zastanawiał się tutaj nad całokształtem problematyki pedagogicznej. Na przełomie tych lat powstały trzy najważniejsze dzieła: Nowa Heloiza, Umowa społeczna i wreszcie w dziedzinie pedagogicznej - Emil, czyli o wychowaniu.
Emil to wskazówki wychowania „naturalnego” dzieci, ujęte w zwarty system chroniący człowieczeństwo od najwcześniejszych faz rozwoju jednostki, system utopijny, a przecież pełen praktycznych rad i rozwiązań. Jeszcze przed osiedleniem w Paryżu, Rousseau wreszcie zredagował swe Wyznania - pamiętnik całego życia.
Jan Jakub Rousseau zmarł w Ermenonville pod Paryżem w dniu 3 lipca 1778 roku. Jego ciało zostało pochowane na małej wyspie Peuplier, pośrodku jeziora w parku Ermrnonville, a w roku 1794 uroczyście i trumfie przeniesione do Panteonu w Paryżu.
Naturalizm: opiera się na przekonaniu, że istnieje tylko jeden porządek rzeczywistości, a ona sama jest materią będącą w ciągłym ruchu. Postawą rzeczywistości jest natura, sama zaś przyroda jest unikalnym systemem, który obejmuje i tłumaczy wszelką egzystencję, a w tym także naturę człowieka.
Naturalizm jako filozofia edukacyjna opiera się na następujących przekonaniach:
W wychowaniu naturalnym biorą udział trzy czynniki: natura, człowiek i świat zewnętrzny;
Człowiek, określający cele edukacyjne, musi zwrócić się ku przyrodzie i własnej naturze, które są częścią porządku naturalnego;
Kluczem do zrozumienie natury jest poznanie zmysłowe, ponieważ właśnie wrażenie stanowi fundament naszej wiedzy na temat rzeczywistości;
Edukacja człowieka powinna odbywać się bez pośpiechu zważywszy na powolny i stopniowy przebieg procesów naturalnych.
Rousseau jako rzecznik naturalizmu
Rousseau prezentuje postawę rzecznika permisywizmu (tendencja do zbytniej tolerancji dla odbiegających od normy zachowań społecznych) zarówno w Wyznaniach jak również w Emilu. Pisarz sprzeciwiał się bowiem koncepcji nauczyciela, który zapewnia sobie autorytet, stosując środki przymusu - sam w życiu miewał problemy z podporządkowaniem się, dlatego na jego wzór Emil - bohater jego powieści- kierował się tym co sam uważał za słuszne. Nauczyciel powinien pozwalać uczniowi na swobodne wybory i uczyć się razem z nim.
Rousseau wychodził z założenia, że człowiek z natury jest dobry i wolny, ponieważ w tym stanie postępuje zgodnie ze swoim uczuciem i wrodzonymi skłonnościami. Jest także równy drugiemu człowiekowi. Równość ta jednak zanika, gdy człowiek zaczyna oceniać swoje potrzeby i sposoby ich zaspokojenia ze stanowiska społecznego. Uważał, że cywilizacja - ten zły, zepsuty i niesprawiedliwy świat - hamuje spontaniczny rozwój naturalnych skłonności człowieka, takich jak ciekawość świata, szacunek do prawdy, sprawiedliwości, dążenia do dobra i piękna, a przede wszystkim życzliwości dla ludzi i człowieczeństwa. Przez wychowanie właśnie rozumiał położenie kresu zepsuciu, założeniom nowych fundamentów pod nowe społeczeństwo. Zakładał powrót do natury, uwzględnienie wszystkich naturalnych walorów ludzkiego bytu w wychowaniu nowego człowieka i mającego powstać zdrowego i dobrego społeczeństwa. Należy iść śladami natury, bo to ona jest najlepszym nauczycielem człowieka.
Rousseau interpretując rolę nauk humanistycznych i ścisłych w edukacji podkreślał przede wszystkim znaczenie bezpośrednich doznań dostarczanych człowiekowi przez jego naturalne środowisko. Rozwój charakteru człowieka powinien następować w sposób naturalny. Rousseau rozróżnił dwa rodzaje poczucia własnej wartości: amour de soi (wrodzone umiłowanie do życia) oraz amour propre (duma). Pierwsze z nich można tłumaczyć jako „miłość własną” czyli naturalne uczucie będące wyrazem afirmacji życia, które popycha człowiek do działań zapewniających mu przetrwanie. Drugi zaś rodzaj poczucia własnej wartości - egoizm - pochodzi z zewnątrz i rozwija się pod wpływem społeczeństwa, które rozbudza potrzebę manipulowania innym człowiekiem.
Emil - traktat o wychowaniu
W Emilu Rousseau zawarł siebie i swoja świadomość walki z tradycyjna formą wychowania feudalno-państwowego i kościelnego. Samouk w zakresie walki o nowego człowieka, pisał o samouku. Pisał dla tych, który mieli się dopiero wyzwolić, dla młodego i dopiero co wkraczającego w społeczeństwie mieszczańskie, w którym zaczynała kiełkować świadomość potrzeby nowego poglądu na świat i właściwe umiejscowienie w nim człowieka.
W dziele tym Rousseau przedstawia fikcyjnego chłopca imieniem Emil, który dzięki doświadczeniom nabytym w procesie edukacji naturalnej kształtuje swój charakter, poprzez co udaje mu się rozwinąć swoja wrodzoną skłonność do amour de soi, w takim stopniu, że może on oprzeć się naciskom społecznym. Wszystko co dobre, wychodząc z rąk Twórcy rzeczy, wszystko wyradza się w rękach ludzkich to pierwsze słowa Emila zawierające istotne założenia pedagogiki R, którego główna myśl brzmi: wychowywać wyłącznie po myśli wrodzonych dziecku skłonności, wychowywać zgodnie z jego naturą. A więc hasło R brzmi: wychowanie naturalne. Z tego hasła wyprowadził R dwie zasady pedagogiczne. Pierwsza: wychowanie musi być negatywne czyli nie zwracać uwagi na żadne istniejące zwyczaje. Ma pozwolić bowiem na swobodne rozwijanie się natury ludzkiej w dziecku, oddalać wszelkie wpływy zewnętrzne, które miałyby temu zaszkodzić. Druga: wychowanie musi być progresywne czyli prowadzić do postępu. R porusza w Emilu kilka głównych zagadnień, które wywarły duży wpływ na reformę edukacji dokonanej w ramach koncepcji naturalistycznej:
Dzieciństwo (niezwykle cenny okres w rozwoju człowieka) rządzi się swoim własnym harmonogramem edukacyjnym;
Edukacja jest najbardziej skuteczna, jeśli odbywa się w odpowiednio przygotowanym środowisku, które projektuje tak, by zachowało swoje naturalne właściwości, a jednocześnie uwzględniało wrodzoną skłonność dziecka do uczenia się, pobudzając tym samym jego ciekawość i skłaniając do działania;
Dziecku należy umożliwić swobodną naukę (pozwolić mu na dokonywanie podstawowych wyborów jeśli chodzi o własne działanie, pod warunkiem, że poniesie ono negatywne i pozytywne konsekwencje).
To, że proces wychowania należy dostosować do wewnętrznego harmonogramu rozwoju każdego człowieka, R zilustrował na przykładzie Emila. Do kolejnych etapów nauczania można było przejść wtedy, gdy młody Emil wykazywał chęć uczenia się, co było właściwe dla tej fazy. Jego działania, doświadczenia i zajęcia również były charakterystyczne dla danej fazy. Proces kształcenia powinien być bowiem zaplanowany, przy uwzględnieniu kolejnych etapów. Same rezultaty nauczania powinny się kumulować. R uważał, że dziecko to taki specyficzny rodzaj niewinnego dzikusa, a dzieciństwo jest najbardziej naturalnym stadium rozwoju człowieka, którym należy się ciszyć i upajać jak najdłużej. R był przeciwny przyśpieszeniu chwili wejścia w dorosłość.
Podział na okresy w rozwoju
wczesne dzieciństwo - od momentu narodzin do 5 lat człowiek jest bezradny i trzeba dołożyć wielu starań, aby zaspokoić jego potrzeby. Zadanie opiekunów polega na podawaniu mu prostych pokarmów i zapewnianiu swobody ruchu, dzięki czemu nabiera siły i zdrowia. W tej fazie człowiek jest cząstka natury, kierują popędy i doznania, uczucia przyjemności albo bólu. Zdolność zapamiętywania i wyobraźnia są znacznie ograniczone. Człowiek nie potrafi myśleć abstrakcyjnie i formułować sądów moralnych. Mowa: dziecko powinno się najpierw uczyć prostych i zrozumiałych słów, które odnosi do konkretnych przedmiotów.
dzieciństwo - od 5 do 12 lat człowiek staje się coraz silniejszy, potrafi w większym stopniu zadbać o siebie. Dostrzegalny instynkt samozachowawczy. Rousseau przestrzegał przed zbyt wczesnym wprowadzeniem elementów werbalnych i książek do nauczania, ponieważ czyni to z dzieci małe mądrale, recytujące jak papugi, wykute na pamięć strzępki wiedzy. Czesne hartowanie chroni Emila przed wszelkimi dolegliwościami. Na płacz dziecka nie powinno zwracać się uwagi. Sam Rousseau mówi: Cierpienie, to pierwsza rzecz, której Emil musi się nauczyć i którą zrozumieć jest najpilniejszą dlań koniecznością. Życie jego jest prawie automatyczne, zwierzęce, rozwija tylko siły fizyczne i zmysły, stąd przedmiotami jego studiów są przechadzki, gimnastyka i pływanie. Nie zna ciasnych ubrań, okryć szyi, chodzi zawsze z gołą głową, nie nosi butów, śpi na twardym łóżku. Od strony moralnej, ważne jest negatywne wychowanie, które polega na zabezpieczeniu serca od złego a umysłu od błędu ( postulat czystego serca).
wczesny okres dojrzewania - 12-15 lat W tym czasie Emil zaczyna dowiadywać się do czego służą poszczególne przedmioty i jakie zachodzą pomiędzy nimi relacje. Dzięki obserwacji zjawisk naturalnych i środowiska jego wrażenia i uczucia stopniowo przemieniają się w idee. Kiedy ta faza dobiega końca dziecko ma większą zdolność przyswajania wiedzy. Pierwszą lekturą Emila jest Robinson Crusoe, jako powieść, przedstawiająca również wychowanie naturalne człowieka w samotności poza społeczeństwem.
okres dojrzewania - 15-18 lat Emil jest gotowy do nawiązywania relacji społecznych. Jego nauczyciel, świadom tego, że młodzieniec odczuwa już popęd płciowy, rozpoczyna jego edukację seksualną - w sposób szczery i zarazem delikatny odpowiada na pytania ucznia. Dzięki rozwiniętemu poczuciu amour de soi Emil, spotykając biedaków darzy ich współczuciem.
wczesne stadium dorosłości- 18-20 lat Emil uświadamia sobie istnienie zasad moralnych. Jego pierwotne instynkty i uczucia przekształcają się dzięki rozumowi, poczucie sprawiedliwości i dobra. Staje się członkiem społeczeństwa i rozwija umysł estetyczny dziedzinie literatury, muzyki i sztuki. Spotyka Zofię i poślubia ją, kobieta ta także odebrała naturalne doświadczenie. Kształci się w dużej mierze serce Emila. Emil ma poznać istnienie Boga, gdyż wiara w nieśmiertelność duszy ma odtąd być da Emila potężnym środkiem utrzymania czystości moralnej. Rousseau nie chce swojego wychowanka wprowadzać do żadnego wyznania, a tylko uświadomić mu wybór , którego sam dokona.
Wątki naturalistyczne w edukacji
Natura i „naturalność” stanowiły istotny element dla zwolenników naturalizmu przy formułowaniu teorii edukacji. Opowiadali się oni za wychowaniem naśladującym samą naturę, w którym dominowały bezpośredniość, autentyczność, swoboda, spontaniczność i prostota.
W centrum zainteresowań pojawiał się zawsze człowiek, którego zwolennicy tego nurtu postrzegali jako stworzony przez naturę organizm, który ma zdolność rozwoju w święcie innych istot naturalnych, powiązanych wzajemnymi relacjami.
Rola edukacji polega na przygotowaniu ludzi do tego, by postępowali tak, jak dyktuje im natura i stosowali się do jej praw. Naturalizm wiązał się z odrzuceniem werbalnego podejścia do nauczania, kierując się ku doświadczeniom zmysłowym, gdyż za ich pomocą można badać rzeczywistość i rozpoznawać jej elementy składowe.
Proces edukacji należy dostosować do dziecięcych odruchów i skłonności, jeśli ma on wychować osoby moralne, ponieważ dzieci rodzą się jako istoty dobre, z jedynie poprzez obcowanie z społeczeństwem zaraża się złem. Program i metody nauczania powinny umożliwiać dziecku naturalny rozwój poprzez bezpośrednie doświadczenia z otoczeniem.
Edukacja ma uczyć tego, na co dana osoba jest gotowa w określonej fazie rozwoju. Każde stadium zaczyna się wtedy, gdy człowiek jest na nie przygotowany pod względem fizycznym oraz psychicznym, gdy jest w stanie rozwijać swoją osobowość. Etapy te mają bowiem charakter kumulatywny, ponieważ prowadzą do następnych faz. Dlatego wychowanie powinno zadbać o to, by było ono stosowane do osiągniętego przez daną osobę stadium rozwoju.
Relacja pomiędzy nauczycielem a uczniem jest nieformalna i swobodna. Wychowawca ma być osobą zestrojoną z naturą, która docenia rolę środowiska naturalnego i dostrzegającego w nim potencjał wychowawczy - dostosowuje swoje działania edukacyjne do zmian zachodzących w środowisku. Posiada on wiedzę na temat człowieka i stadiów jego rozwoju, a dzięki temu zachęca on ucznia do interakcji z otoczeniem, samodzielnym poszukiwaniem i poszerzania horyzontów. Cechą, która ma charakteryzować wychowawcę jest cierpliwość, gdyż nie spieszy się z edukacja swojego podopiecznego, dając mu swobodę działania. Wychowawca ma być usuwającym się w cień przewodnikiem po świecie wiedzy, który nie wywiera presji. To jakby pierwowzór nauczyciela zorientowanego na dziecko - udzielającego wskazówek pomocnych w nauce lub manipulującego środowiskiem uczenia się, w przeciwieństwie do tradycyjnego wzorca nakazującego faszerowanie uczniów wiadomościami.
Podsumowanie
Dziecko jest szlachetnym dzikusem, pierwotną istotą, która nie ulega jeszcze szkodliwym, demoralizującym wpływom społeczeństwa. Należy bowiem zaufać dziecięcym instynktom i pełgać na nich, ponieważ stanowią one zalążek późniejszej edukacji. Działania podejmowane pod wpływem tych naturalnych odruchów prowadzą do doświadczeń zmysłowych, które umożliwiają bezpośredni kontakt z środowiskiem. Stopniowo na podstawie wrażeń rodzą się precyzyjnie pojęcia, które z kolei stanowią punkt wyjścia do rozumowego działania.
Dziecko powinno rozpoczynać edukację od bezpośrednich doświadczeń zmysłowych dostarczanych przez najbliższe otoczenie, a nie od zwerbalizowanych przekazów wiedzy (wykłady, książki).
Dzieciństwo jest naturalnym, potrzebnym i wartościowym stadium rozwoju człowieka; programy i metody nauczania należy dostosować do odruchów i skłonności dziecka.
W każdej fazie swojego rozwoju uczeń jest gotowy do uczenia się czegoś nowego, a ćwiczenia jakie wykonuje powinny być dostosowane do danego etapu.
Szkoły nie powinno się uważać za oddzielną instytucję, ale raczej za rozszerzenie środowiska, w którym funkcjonuje dziecko.
Gdyby był pedagogiem praktykiem możliwe, że musiałby ostrożniej podejść do analizy referowanych przez siebie poglądów pedagogicznych. Czytając Emila należy ustosunkować się krytycznie do niego, wyszukiwać błędy, które w tym dziele istnieją i ocenić ich niebezpieczeństwo w stosunku do wychowania pedagogicznego
Wpływ poglądów Jana Jakuba Rousseau na światową myśl pedagogiczną
Teoria pedagogiczna Rousseau wywołała od razu wielkie wrażenie w świecie. Jej wpływ ujawnił się w dwóch etapach. Pierwszy to współczesna autorowi „Emila” epoka oświecenia, drugi natomiast to zapoczątkowane u progu XX wieku tzw. nowe wychowanie. Wprawdzie główne postulaty pedagogiczne Rousseau, jak konieczność:
gruntownego poznania specyfiki zmieniającej się psychiki dziecka,
wyrażania miłości i szacunku dla jego osobowości
zagwarantowanie dziecku swobody działania wedle zainteresowań i skłonności,
uznania samodzielności, działania i pracy dziecka za najważniejszy środek wychowania,
ścisłego podporządkowania procesu wychowania etapom naturalnego rozwoju dziecka
i wiele jeszcze innych, były już wysuwane przez różnych pedagogów, ale nikt nie przedstawił ich
w sposób całościowy i tak sugestywny. Pedagogiczna literatura francuska, a w szczególności podręczniki i monografie z historii wychowania dzielą całą historię pedagogiki na okres „przed Rousseau” i „po Rousseau”, naturalnie dla epoki nowożytnej. Książka pt. Emil, czyli o wychowaniu, chociaż zakazana, a może dlatego, że zakazana, stała się bardzo popularna, wywołała też gorącą polemikę. Zaczęto drukować pisma napastliwe i obrończe, powstawały „anty - Emile”, „Emile chrześcijańskie”, „Nowe Emile” itd. Próbowano również zastosować teorię Rousseau w życiu. Były rodziny arystokratyczne, które chciały wychowywać swoje dzieci „na łonie natury” lub uczyć je wyłącznie poglądowo. Filantropiniści niemieccy (Basedow) budowali zakłady naukowe oparte na wzorach „naturalnej pedagogiki”. Po raz pierwszy na kartach książki zostało ukazane życie człowieka we wszystkich jego przejawach. Budując swoje poglądy na zasadach subiektywnego idealizmu, Rousseau różnił się zdecydowanie od współczesnych mu materialistów. Pod wpływem Emila Rousseau, który wywarł olbrzymi wpływ na kształcone środowiska całego świata, wychowanie w drugiej połowie XVIII w. staje się jednym z głównych tematów rozmów nie tylko w salonach francuskich, ale również w kulturalniejszych domach wszystkich krajów. Tworząc nowy system wychowawczy i przeciwstawiając go dawniejszym, Rousseau zmuszał czytelników do zastanowienia się, na jakich teoretycznych zasadach powinno budować się pedagogikę odpowiadającą potrzebom nowej rzeczywistości. Postulat Rousseau uwzględnia w wychowaniu natury człowieka, poszanowania praw dziecka ustalonych przez naturę, wysuwania na pierwszy plan wychowania humanistycznych jego treści i wartości, oparcia zasad pedagogiki na antropologii i psychologii, a zwłaszcza psychologii dziecka, bardzo silne podkreślenie doniosłości wychowania fizycznego, niezależnego wychowania umysłowego i moralnego - wszystko to - jakkolwiek poznane już dawniej, dopiero teraz zostało przedstawione w należytym świetle, stając się z czasem własnością całej nowożytnej pedagogiki. Charakterystyczną jest rzeczą, że jakkolwiek cały proces wychowawczy stara się Rousseau utrzymać poza społeczeństwem, to w rzeczywistości wychowuje dziecko dla społeczeństwa, ale dla społeczeństwa zgodnego z naturą, to znaczy rozumnego, w którym człowiek będzie uznany za człowieka i będzie mógł znaleźć swoje ludzkie szczęście. I to chyba było najważniejszą siłą atrakcyjną, która do Rousseau tak często i tak silnie zbliżała następne pokolenia
Idee wychowania dziecka wywodzą się w dużej mierze z genialnych wyczuć i koncepcji Rousseau. Idea zupełnej swobody i wolności w wychowaniu, myśl o zbliżeniu do natury i przyrody, zasada obserwacji, zerwanie z bierną, książkową nauką, oparcie wychowania na uczuciu i odczuwaniu - oto, co uznaje dzisiejsza wiedza pedagogiczna i do czego nawołuje. Właściwie dopiero w końcu wieku XIX i początkach XX, kiedy krystalizowały się najnowsze teorie wychowania indywidualnego, został Rousseau dobrze zrozumiany i wyzyskany jako pedagog. W ideach wychowania społecznego trudno byłoby jakiejkolwiek epoce iść jego śladami.
Umowa społeczna (1762) Rousseau
Dzieło, w którym autor próbuje odnaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób można usprawiedliwić istnienie społeczeństw, zorganizowanych w państwa, które jednostce narzucają więzy jedyne sprawiedliwe wydaje się państwo, oparte na zbiorowej zgodzie swoich członków, w którym władza najwyższa powierzona jest całemu ludowi, który wyraża swą wolę w każdej sprawie publicznej. Tym samym jest to poparcie dla władzy bezpośredniej. Główne hasła tego dzieła to: wolność, równość, zwierzchnictwo ludu.
W Umowie społecznej Rousseau poszukuje sposobów na załagodzenie konfliktu między jednostką, a grupą. Zgodnie z polityką wynikającą ze „społecznej umowy” jednostka i wszelkie dobra do niej należące są chronione wspólnym wysiłkiem wszystkich członków społeczności. Oznacza to, ze każdy identyfikuje swoją wolę z wolą ogółu.
Umowa społeczna składa się z dwóch części.
Pierwsza część zawiera filozoficzno-prawną doktrynę- panuje w niej czysta dedukcja, element faktycznej rzeczywistości nie odkrywa tu żadnej roli, obraca się w sferze normatywnych wymiarów. Wysuwa się wyłącznie z doświadczalnych założeń i definicji, wpatrzone jest w nie i w ich logiczne powiązania oraz konsekwencje myślowe. Część druga, prawno-polityczna, korzeniami sięga pierwszej doktryny. Ma za zadanie obmyślanie sposobów najlepszej realizacji wyników tamtej. Część doktrynalna jest najciekawsza i najbardziej samodzielna. Daje najpełniejszy wyraz umysłu Rossa (dualizm światopoglądu- co innego świat abstrakcyjnych norm, a co innego świat rzeczywistych faktów) różne prawa.
Porządek społeczny opiera się na prawach, które nie są prawami przyrody. Prawa przyrody nie potrzebują usprawiedliwienia, zaś prawa społeczne nie mogą legitymizować się tą koniecznością, musza szukać swego istnienia. Porządek społeczny ma wszelkie pozory niewoli. Każda zaś niewola jest przeciwna człowiekowi, jego naturze, która jest wolna. Ponadto dodajmy, iż zabranie wolności to zabranie człowieczeństwa. Russo pragnął tłumaczyć umowę społeczna prawami przyrody, jednak jego myślenie było błędne, ponieważ nie mają one nic wpółnago z prawami moralnymi. Poprzez zabranie człowieczeństwa zabiera się prawa, ale obowiązki nadal spoczywają na człowieku, więc nie mają nic wspólnego z moralnością.
Umowa społeczna to akt, przez który każdy człowiek dobrowolnie przyjmuje na siebie obowiązek społeczny. Jest wypełnieniem normy ogólnej: wszelka umowa obowiązuje. Norma ogólna to pierwszy postulat dedukcji Russo.
Poprzez umowę społeczną ludzie stwarzają społeczność, jednoczą się w wspólnej organizacji, zespalają i łączą wszystkie swe siły dla celów zbiorowej korzyści. Będzie mogło być realizowane jedynie wtedy, gdy każdy zawierający umowę odda się społeczeństwu całkowicie, bez zastrzeżeń i zobowiąże do wszystkiego czego od niego społeczeństwo zażąda. Jeśli jednostka chce zostawić coś dla siebie, zarezerwować niedostępną część dla społeczności, miałaby do czynienia z ustawicznym sporem miedzy społeczeństwem, a nim.
Warunkiem ważności każdej umowy jest zgoda z naturą człowieka, by nie degradowała w nim jego człowieczeństwa, zasadzającego się na wolności. Musi być także rozumna, by wychodziła na korzyść zawierającego ją. Naruszenie aspektów tej umowy powoduje, że byłaby ona niesprawiedliwa.
Normy obowiązujące obywali powinny opierać się na ogólnej korzyści i powinny być powszechne, obejmować ogół obywateli. Takie normy nazywa R wolą powszechną. Wola powinna być ogólna (wola ogółu), a jej przejawy muszą być aktami ogólnymi czyli muszą być aktami prawodawczymi. Zajmuje samo centrum systemu Rousseau, który przekonuje, że wola ogółu, sama w sobie jest powszechną suwerennością, bowiem to właśnie powszechna suwerenność decyduje o tym, co jest dobre dla społeczeństwa jako całości. Porozumienie społeczne sprowadza się do następujących pojęć. Oddając swoją osobę i wszystkie swoje prawa we władanie woli ogółu w rezultacie otrzymujemy jedno ciało (społeczne), którego każdy członek staje się nierozerwalną częścią.
Konsekwencja doktryny Russa jest ustalenie formy państwa prawnego. Państwo prawne może być tylko i wyłącznie republiką, tzn. państwem rządzonym przez prawa, uchwalone bezpośrednio przez cały naród. Sama doktryna stanowi więc o tym, kto ma sprawować władzę prawodawczą: wykonywanie jej przez naród jest koniecznym, niezmiennym warunkiem każdego państwa prawnego. Wg R zatem wolność obywateli nie tylko jest warunkiem prawności ustroju państwowego, ale też jest warunkiem siły państwa, jego spójności, gdyż ustrój dopuszczający zależności pewnych jednostek od poszczególnych jakiś osób wyłącza te jednostki od zsolidaryzowania swych interesów z państwem: w ich interesie leży wówczas wyzwolić się a nie pracować dla cudzej wyłącznie korzyści. Zadaniem prawodawstwa powinno ujednolicenie w sferze majątkowej, kulturalnej itd., oraz zapobieganie zbyt wielkich różnic.
Społeczeństwo polega na zjednoczeniu sił wielu ludzi na jednoczesnym ich kierownictwie. Cała trudność leży w tym , jak uzyskać jedność by każda jednostka pozostać wolna, tzn. by słuchała samej siebie. Umowa społeczna musi mieć treść, która by pogodziła te sprzeczne elementy: musi odpowiadać celowi jednostki, jednocześnie zaś nie może gwałcić natury człowieka.
Główne dzieło Rousseau Umowa społeczna to klasyczna utopia polityczna, w której została opisana demokracja idealna.
.
Wyszukiwarka