PSYCHOLOGICZNE KONSEKWENCJE CHORÓB SOMATYCZNYCH

BEZPOŚREDNI WPŁYW CHOROBY NA FUNKCJONOWANIE PSYCHICZNE CZŁOWIEKA

DROGA BIOLOGICZNA

ILOŚCIOWE ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

• PRZYMGLENIE ŚWIADOMOŚCI

Niedokładne spostrzeganie, obniżona zdolność pojmowania, spowolnienie ruchowe, problemy z orientacją przestrzenną.

• SENNOŚĆ PATOLOGICZNA

Podobna do senności fizjologicznej, przymglenie świadomości, tendencja do zapadania w sen z wyraźnym spowolnieniem ruchowym.

• PÓŁŚPIĄCZKA (SOPOR)

Słabe reakcje na różne silne bodźce np. bólowe lub słuchowe.

• ŚPIĄCZKA (COMA)

Pełna utrata świadomości, brak reakcji na bodźce, w stanach głębokich dochodzi do utraty odruchów.

JAKOŚCIOWE ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

• ZESPÓŁ MAJACZENIOWY (DELIRIUM)

Zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni przy zachowanej orientacji co do własnej osoby, omamy: wzrokowe, słuchowe, urojenia, lęk, czasem: pobudzenie ruchowe, zachowania agresywne - istnieje częściowa niepamięć okresu majaczeniowego.

• ZESPÓŁ ZAMROCZENIOWY

Zawężenie świadomości, osłabienie lub zanik związku z rzeczywistością z jednoczesnym względnie zorganizowanym działaniem, czasem: gwałtowne pobudzenie ruchowe, ucieczka, zachowania agresywne, samookaleczenia, podejmowanie prób samobójczych - zwykle początek nagły i szybki, ustępuje po jednej dwóch godzinach.

• ZESPÓŁ SPLĄTANIOWY

Zaburzenia toku myślenia, przymglenie świadomości, pacjent sprawia wrażenie „zagubionego”, czasem: reakcja osłupienia lub pobudzenia, ruchy chaotyczne, omamy - rozpoczyna się stopniowo i powoli się cofa, może trwać tygodnie a nawet miesiące.

ZESPOŁY PSYCHOORGANICZNE

OTĘPIENNY

CHARAKTEROPATYCZNY

POŚREDNI WPŁYW CHOROBY NA FUNKCJONOWANIE PSYCHICZNE CZŁOWIEKA

DROGA PSYCHOSPOŁECZNA

CHOROBA POWODUJE

• na poziomie poznawczym

• trudności w zapamiętywaniu i przypominaniu informacji

• deficyty koncentracji uwagi (rozkojarzenie)

• zwiększoną męczliwość przy przyswajaniu nowych treści

• na poziomie emocjonalnym

• chroniczny niepokój

• lęk przed przyszłością

• lęk przed odrzuceniem

• żal, smutek

• poczucie wstydu i bycia innym, „napiętnowanym”

• bunt, gniew, złość

• nadwrażliwość, drażliwość

• poczucie ubezwłasnowolnienia i utraty wolności

• osamotnienie i poczucie wyobcowania

• spadek samooceny

• na poziomie motywacyjnym

• spadek aktywności, zniechęcenie, apatię

• nadpobudliwość, poszukiwanie stymulacji

POBYT W SZPITALU JAKO ŹRÓDŁO STRESU

• Już sama decyzja o konieczności leczenia w warunkach szpitalnych jest silnie stresowa - skoro muszę iść do szpitala to znaczy, że mój stan zdrowia jest bardzo zły i niezbędne są poważne zabiegi lecznicze.

• Wiąże się z opuszczeniem swego naturalnego środowiska, zawieszeniem dotychczasowych kontaktów społecznych, zakłóceniem pełnionych dotychczas ról w rodzinie i w pracy.

• Wymaga adaptacji do nowego miejsca, warunków, reguł i rytmu życia (często służącym bardziej personelowi, niż pacjentom).

• Wymusza postawę zależności - personel (od salowej do ordynatora) oczekuje, że pacjent będzie karny.

• Wymaga obcowania z innymi pacjentami (ich nawykami i dolegliwościami) przez całą dobę.

• Wiąże się z obserwacją cierpienia, pogarszania się stanu zdrowia, a nawet śmierci innych pacjentów.

• Wiąże się z nieprzyjemnymi zabiegami diagnostycznymi i terapeutycznymi (obnażanie ciała, inwazyjne techniki, skutki uboczne działania leków).

• Wiąże się z bezosobowym traktowaniem przez personel, człowiek chory przestaje być człowiekiem i staje się „przypadkiem” - „temperaturę zmierzył?”.

ZNACZENIA PRZYPISYWANIE CHOROBIE

• CHOROBA JAKO PRZESZKODA

• CHOROBA JAKO STRATA

• trwałe kalectwo,

• zniekształcenie wyglądu,

• nieodwracalna utrata zdrowia.

• CHOROBA JAKO ULGA

• tłumaczenie niepowodzeń życiowych pogorszeniem stanu zdrowia,

• zwolnienie z nadmiaru obowiązków czy odpowiedzialności.

• CHOROBA JAKO KORZYŚĆ

• materialna,

• psychologiczna.

• CHOROBA JAKO WARTOŚĆ

• zmiana w hierarchii wartości,

• przypisanie chorobie i cierpieniu wartości metafizycznych.

• „co mnie nie zabije, to mnie wzmocni”.

POSTAWA WOBEC CHOROBY (PWCH)

Postawa wobec choroby PWCH to stosunek pacjenta

do faktu zachorowania oraz sytuacji związanych z leczeniem i rehabilitacją.

KOMPONENT POZNAWCZY PWCH

• stopień akceptacji diagnozy,

• zakres i adekwatność informacji o przyczynach, istocie, leczeniu i zapobieganiu chorobie,

• sposób selekcji, organizacji i klasyfikacji informacji,

• wyobrażenia dotyczące własnej osoby i najbliższej przyszłości (życie zawodowe i rodzinne),

• oczekiwania wobec personelu medycznego i wobec własnej rodziny.

KOMPONENT EMOCJONALNY PWCH

• strach (bezpośrednia reakcja na zagrożenie),

• lęk (uogólniony, często bezprzedmiotowy),

• gniew (frustracja rodzi agresję),

• obniżenie nastroju (przygnębienie, depresja),

• nastrój wyrównany:

• odważny spokój

• rzeczywisty brak reakcji emocjonalnej

• pozorny brak reakcji emocjonalnej

• podwyższenie nastroju (optymizm, życzeniowe zniekształcanie informacji, zaspokojenie potrzeb).

KOMPONENT MOTYWACYJNY PWCH

• dążenia, zamiary, skłonności do przejawiania określonych zachowań związanych ze zdrowiem i leczeniem (o charakterze zarówno prozdrowotnym, jak i antyzdrowotnym) - stopień gotowości do realizowania zaleceń lekarskich.

Trzy składniki PWCH są ze sobą ściśle powiązane, mają tendencję do utrzymywania stanu równowagi - zmiana w obrębie jednego z nich zwykle pociąga za sobą zmiany w dwóch pozostałych.

Dokonując oceny PWCH u konkretnego pacjenta trzeba zawsze odnieść się do rodzaju i przebiegu choroby oraz etapu leczenia.

Podstawę kształtowania właściwej PWCH stanowi nawiązanie prawidłowego kontaktu z pacjentem.

TRZY RODZAJE POSTAWY WOBEC CHOROBY

• postawa sprzyjająca procesowi leczenia

• akceptacja rozpoznania i zaleceń

• adekwatne informacje o chorobie i leczeniu

• realistyczna ocena swych możliwości

• wyrównany nastrój

• podjęcie współpracy i przestrzeganie zaleceń

• postawa niekorzystna

• z dominantą komponentu lękowego

• niski stopień akceptacji rozpoznania

• brak orientacji co do istoty choroby i zasad leczenia

lub nieprawidłowe informacje

• pesymistyczna ocena swych możliwości

• oczekiwania nadmiernej opieki i troski

• realizowanie zaleceń w ograniczonym zakresie

• z dominantą braku akceptacji rozpoznania i zaleceń

• brak lub bardzo niski stopień akceptacji rozpoznania i zaleceń

• zerowa lub bardzo ograniczona wiedza o chorobie i leczeniu

• zbyt optymistyczna ocena swych możliwości

• emocje: gniew lub podwyższony nastrój

• brak motywacji do leczenia przy jednoczesnej tendencji do zachowań niekorzystnych dla zdrowia

• postawa ambiwalentna

MODYFIKACJA POSTAWY WOBEC CHOROBY

Komponent poznawczy:

• przekazywanie w odpowiedni sposób informacji na temat choroby, leczenia i dalszych perspektyw.

Komponent emocjonalny:

• redukowanie napięcia emocjonalnego (wtedy kiedy jest to zasadne).

Komponent motywacyjny:

• zachęcanie do zachowań, które przyspieszą lub zwiększą efektywność leczenia,

• koncentrowanie uwagi na wszelkich przejawach skuteczności leczenia.

Konsekwencją wykształcenia właściwej

Postawy Wobec Choroby

jest wzrost skuteczności leczenia.

3

Materiały dydaktyczne dla studentów I roku Ratownictwa Medycznego. Opracowanie:

mgr Agnieszka Dziurowicz-Kozłowska, Zakład Psychologii Medycznej, Akademia Medyczna w Warszawie. Rok akademicki 2006/2007.

---