REHABILITACJA SPOŁECZNA
WYKŁAD 21/02/2010
Rozwój idei rehabilitacji, rys historyczny
Literatura:
Sękowska Z. „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej” W- wa 1998 r.
Obuchowska J. „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie” W- wa 1991 r.
Sowa J., Wojciechowski F. „Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym”
Ossowski R. „ Teoretyczne i praktyczne podstawy rehabilitacji”
Położenie osób niepełnosprawnych w społeczeństwie:
· zależne od kultury- przyjętego systemu wartości
· kształtowanie się idei równorzędności osoby wspomaganej i osoby udzielającej pomocy (Europa końca XIX w.)
Stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych i rehabilitacji:
· nurt represyjny- likwidacja osób o niepełnej sprawności, kalekich, starych, upośledzonych, samotnych
· nurt humanitarny- wyrażający się w przyzwoleniu na współistnienie, współdziałanie oraz życie w integracji chorych
Stosunek do upośledzonych wybitnych jednostek:
· Piliniusz Starszy (I w.n.e.)- pisał o kształceniu nowych głuchych
· Didymus Aleksandryjski (IV w.n.e.)- niewidomy, opanował sztukę czytania wypukłego alfabetu i opracował wiele pomocy dydaktycznych dla niewidomych.
Źródło zmieniające stosunek do osób upośledzonych i wykolejonych:
· chrześcijaństwo
· idee humanitaryzmu
Warszawa 1636 r.- pierwszy zakład dla dzieci trudnych, rozpuszczonych i zaniedbanych.
Działalność naukowa:
· pedagogika lecznicza wprowadzona przez Georgenesa i Deinhardta (Lipsk 1861r.)
· rok 1980- Strimpella „Pedagogiczna patologia lub nauka o błędach dzieci”
Okres międzywojenny:
· powstanie szkoły , instytutu i katedry pedagogiki specjalnej przy uniwersytetach
· pierwsze psychofizjologiczne laboratorium pedagogiki specjalnej (Węgry- Budapeszt)
· pierwsza katedra pedagogiki leczniczej- specjalnej w 1931 r. w Zurichu- M. Hansellman
Polska:
· M. Grzegorzewska (1888- 1967) zakłada jeden z pierwszych na świecie Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (1922r.)
· Katedra Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim- 1958 r.
· stopniowo wyodrębnia się interdyscyplina, nauka, której przedmiotem jest niepełnosprawność bądź niedostosowanie społeczne i proces ich rehabilitacji albo resocjalizacji
· nauka dotyczy niepełnosprawności niepełnosprawnych ,była też nazywana defektologią, w Polsce termin krytykowany. Defekt- brak nieodwracalny, co zaprzecza celom rehabilitacji
Stany psychofizjologiczne człowieka:
· zdrowie
· choroba
· niepełnosprawność
Definicja z 1946r. wg. WHO:
Zdrowie- jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności.
Pojmowanie zdrowia:
stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, umysłowego i społecznego, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania.
Istota zdrowia:
· zdolność do normalnego funkcjonowania organizmu, mając na względzie wszystkie jego organy i funkcje
· zdolność do adaptacji w zmieniającym się środowisku
· pewien potencjał fizyczny i psychiczny, dający możliwość rozwijania aktywności
· wyraz równowagi i harmonii możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych osoby ludzkiej
Ujęcie choroby wg. Takott Parsonsa:
· to stan ograniczający lub uniemożliwiający pełnienie przez jednostkę zwykłych, codziennych ról społecznych, z racji uczestnictwa w życiu społecznym i przynależność do różnych grup (np.: rodziny, grupy zawodowej i wielu innych)
· przeciwnie, stan zdrowia stwarza jednostce możliwości jak najpełniejszego rozwijania aktywności społecznej na różnych płaszczyznach życia
Typy reakcji na chorobę i niepełnosprawność:
· reakcja religijna- zgoda na los nakreślony przez Boga
· reakcja opiekuńcza (pielęgnacyjna)- charakteryzuje się czułą i troskliwą opieką oraz próby ograniczenia uciążliwości, będacych następstwami trwałej niepełnosprawności, zależności od innych, cierpienia i śmierci. Przyczyniają się do zaspokojenia ważnych potrzeb m. in. poczucie bezpieczeństwa, bliskości.
· reakcja medyczna (techniczna)- ukierunkowana poprzez interwencję na opanowanie choroby czy urazu, z zastosowaniem możliwie szerokiego zestawu środków instrumentalnych, charakterystycznych dla ostatnich dziesięcioleci
Podejście medyczne- opiekuńcze:
· aktualnie się rozwija
· jest wyrazem holistycznego podejścia do człowieka chorego, niepełnosprawnego, który dąży do przetrwania, ale i permanentnie rozwiązuje własne problemy egzystencjalne, żyjąc w relacjach społecznych, tworząc własną biografię
· nosi zmianę wrażliwości i jest wyrazem głębokich więzi ludzkich
Rehabilitacja:
Jest profesjonalną formą pomocy osobie niepełnosprawnej. Stanowi odpowiedzialność społeczeństwa na problemy osób niepełnosprawnych.
Geneza rehabilitacji:
· pomimo korzeni w starożytności, nie posiada długich tradycji
· jej idea rozwinęła się w początkach naszego stuleci, zastosowano pomoc filantropijną, udzielaną z litości i współczucia ludziom bezrobotnym
· Pojęcie rehabilitacji:
jako postępowanie medyczne- użył w 1919r. D. C. Mallurtie- dyrektor Instytutu Czerwonego Krzyża w Nowym Jorku
· problem rehabilitacji pojawił się w kontekście przystosowania do pracy i do życia inwalidów wojennych z pierwszej wojny światowej
Rehabilitacja współcześnie to wszelkie akcje naprawcze, umożliwiające życie osobom niepełnosprawnym w społeczeństwie w warunkach integracyjnych.
Światowy Program Działania na Rzecz Osób Niepełnosprawnych
Rehabilitacja jest zorientowanym na określony cel i ograniczonym w czasie procesem, który powinien umożliwiać osobie niepełnosprawnej osiągnięcie optymalnego rozwoju funkcjonalnego- umysłowego, fizycznego, społecznego, pozwalającego danej osobie na uzyskanie postaw do zmiany swego życia. Pojęciem tym obejmuje się również środki mające skompensować utratę albo ograniczenie jakiejś funkcji oraz środki ułatwiające przystosowanie i readaptację społeczną (ONZ 3. 12. 1982)
Właściwości systemu rehabilitacji:
· Cechy nowoczesnego systemu rehabilitacji w. Dego:
· powszechność- obejmuje głównie dyscypliny w lecznictwie zamkniętym i otwartym
· wczesne zapoczątkowanie- możliwe jeszcze w okresie leczenia
· kompleksowość- uwzględnienie od początku wszystkich aspektów rehabilitacji
· ciągłość- rehabilitacja lecznicza ma zabezpieczoną ciągłość z rehabilitacją zawodową i społeczną
Tradycyjne stanowisko w stosunku do rehabilitacji:
1. rozpoznanie
2. leczenie
3. rehabilitacja- trzecia faza leczenia
Współczesne stanowisko w stosunku do rehabilitacji:
· Rehabilitacja- rozpoczęcie już w fazie leczenia.
· Powszedniość postępowania rehabilitacyjnego.
Pełna dostępność do oddziaływań rehabilitacyjnych dla wszystkich wymagających tego osób. Przyczyny nierealizowania idei dostępności do oddziaływań rehabilitacyjnych:
· brak wczesnego wykrywania i zapobiegania chorobom powodującym głęboką niepełnosprawność
· odwlekanie leczenia specjalistycznego i nieskuteczność leczenia w lecznictwie podstawowym
· ograniczone możliwości finansowe samych osób niepełnosprawnych i ich rodzin
· niska świadomość i kultura zdrowotna
Wczesne zapoczątkowanie rehabilitacji:
· przesunięcie rehabilitacji już od fazy leczenia
· rozpoczęcie rehabilitacji od najwcześniejszej fazy życia
Cechy charakterystyczne:
· kształtowanie się nowej, własnej sytuacji z nadzieją- usprawnienie procesu- nie problem przeżycia
· zapobieganie ukształtowaniu się wadliwych nawyków, które są niemożliwe do uwarunkowania w późniejszym okresie
· tworzenie morfologicznych i funkcjonalnie korzystniejszych warunków dla dalszego usprawniania
· usunięcie lub zmniejszenie skutków wtórnych dysfunkcji- lepiej jest zapobiegać niż leczyć
WYKŁAD 14.05.2010
WYCHOWANIE W RODZINIE DZIECI NIEPEŁNOSPRAWBYCH.
ISTOTA I W ŁAŚCIWOŚCI WYCHOWANIA
Cele wychowania dziecka niepełnosprawnego:
Doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego, jak również rutyna zdobyta w trakcie wychowania dzieci zdrowych, w przypadku dzieci niepełnosprawnych są niewystarczające.
Brak skuteczności oddziaływań przyczyną:
· frustracji
· zagubienia
· poczucia bezradności
· utrwalenia bądź pogłębienia się niepełnosprawności dziecka
· skutków dla dalszego procesu wychowania
Przyczyny niepowodzeń- rodzice:
· niewłaściwe postępowanie wychowawcze
· niewłaściwy dobór metod i form wychowania
Wychowanie dziecka niepełnosprawnego jest:
· złożone
· długotrwałe
· przebiegające w nietypowych warunkach
Cele wychowania osób z odchyleniami od normy.:
· powinny uwzględniać charakter i stopień odchyleń
· zmierzać do zabezpieczenia optymalnego rozwoju intelektualnego
· opanowania przez nich możliwie rzetelnej wiedzy ogólnej
· ukształtowania u nich poglądu na świat
· wychowania moralnego
· przygotowania ich do wykonywania użytecznej pracy zawodowej
· wychowania kulturalno- estetycznego, pozwalającego tym osobom na dostępny im udział w życiu kulturalnym społeczeństwa
· wychowania fizycznego, gwarantującego zdrowie, sprawność i siłę, potrzebne do udziału w realizacji powyższych zadań
CELE I ZADANIA SZCZEGÓŁOWE- UZALEŻNIONE OD RODZAJU NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI, STOPNIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI, WIEKU DZIECKA.
SAMODZIELNOŚĆ
· zdolność do realizacji (wykonywana) różnych zadań (czynności)
· umiejętność kierowania własnym postępowaniem
· stawianie sobie samemu celów i zadań, obierania własnych dróg i sposobów działań, podejmowanie decyzji dotyczących własnej osoby
Kategorie czynności ważnych dla opisu i kształtowania samodzielności:
· czynności samoobsługowe- w zakresie toalety, ubierania się, jedzenia
· wykonywanie prostych czynności dnia codziennego (w domu: sprzątanie, pranie; poza domem: zakupy, wysłanie listu
· poruszanie się bez kontroli drugiej osoby (w tym także korzystanie z komunikacji miejskiej)
· odrabianie zadań szkolnych
· nawiązywanie kontaktów społecznych (porozumiewanie się, nawiązywanie i utrzymywanie znajomości)
· wykorzystywanie czasu wolnego
· gospodarowanie pieniędzmi
Samodzielność to kształtowanie:
· sprawności motorycznych
· intelektualnych
· motywacji do samodzielnego podejmowania i realizowania zadań
Błędy rodziców w ocenie możliwego do osiągnięcia poziomu samodzielności:
· niedocenianie (rzadziej przecenianie) możliwości rozwoju samodzielności ich dziecka
· niedocenianie odnosi się do samodzielności w sterowaniu własnym postępowaniem
· brak akceptacji potrzeby i możliwość przyuczania dziecka do samoobsługi
· ograniczanie samodzielności w poruszaniu się i przebywania bez opieki innej osoby poza domem- zahamowanie przede wszystkim rozwoju społecznego i poznawczego
· postawa nadmiernej opiekuńczości uważana jest za jedną z głównych przyczyn małej efektywności rehabilitacji w przypadkach kalectwa fizycznego
Właściwości uczenia samodzielności dzieci niepełnosprawnych:
· uzyskać dokładną orientację dotyczącą zarówno „słabych” jak i „mocnych” stron dziecka
· stwarzać okazję do nabywania samodzielności
· stosować nagrody
Cechy nagrody:
· musi być wyraźna
· musi mieć charakter zabawy bądź być częścią ulubionego zajęcia
Formy nagrody:
· pochwała
· pocałunek
· uścisk
· przytulenie
· słodycze
· wspólny spacer
Odporność emocjonalna:
Ujawnia się w tzw. sytuacjach trudnych i wyraża się umiejętnością i gotowością ich przezwyciężania, przy czym trudności te mogą mieć różną postać: zagrożenia, zakłócenia, deprywacji, przeciążania. To fakt nie reagowania przez pobudzenie emocjonalne, pomimo znajdowania się w trudnej sytuacji, w której żyje dziecko niepełnosprawne.
Postawy osób budzących silne emocje ujemne w miejscach publicznych:
· współczucia i litości
· nadmierna chęć niesienia pomocy
· nadmierne zainteresowanie- demonstrowane rozmowy na temat kalectwa- podglądanie
· obojętność i brak uprzejmości
· wstydzenie się osób kalekich
Nieprawidłowości w funkcjonowaniu przy braku odporności emocjonalnej:
· wystąpienie postawy bierności
· skrajnej apatii
· depresji
· zaniechania działań
· płacz
· negatywne nastawienie do życia
· brak motywacji do działania
· izolacja społeczna
· pogłębianie niepełnosprawności
· długotrwały stres
· zachowania agresywne (także autoagresja)
· zachowania lękowe
· skrajny egocentryzm
Czynniki odpowiedzialne za zachowanie się człowieka w sytuacjach trudnych:
· związane są z samą sytuacją trudną, jej rodzajem i stopniem trudności
· właściwości danej jednostki: typ układu nerwowego i rodzaj tzw. doświadczenia nabywanego w trakcie życia osobniczego, a dotyczącego sytuacji trudnych i ich konsekwencji dla samej jednostki
Oddziaływanie rodziców- kształtowanie odporności emocjonalnej:
· pokonywanie przeszkód
· zapewnienie pozytywnych doświadczeń w radzeniu sobie z trudną sytuacją
· znoszenie negatywnych stanów emocjonalnych
Oddziaływanie pośrednie:
ü oddziaływanie uspołeczniające dziecko
ü kształtowanie sfery poznawczej w kierunku wytworzenia:
· pozytywnej wiedzy o sobie samym
· systemu wartości, który pozwalałby na stanowienie satysfakcjonującego sensu życia
ü oddziaływanie zmierzające do rozwijania ogólnej sprawności fizycznej i psychicznej
UWAGA! WSZELKIE CHOROBY, NIEDOMAGANIA, ZMĘCZENIE, ROZDRAŻNIENIE, ZNACZNIE ZMNIEJSZAJĄ ODPORNOŚĆ EMOCJONALNĄ. NALEŻY CHRONIĆ DZIECKO PRZED CHOROBAMI, ZAPEWNIĆ MU REGULARNY I HIGIENICZNY TRYB ŻYCIA.
ü nagradzanie
CHARAKTERYSTYKA REHABILITACJI SPOŁECZNEJ
· zdrowy człowiek rozwija się pod wpływem systemu wartości, który stanowi podstawę jego ukierunkowania życiowego
· realizacja wartości jest wyrazem własnej indywidualności, tożsamości oraz materializacji sensu życia
Idea rehabilitacji społecznej:
· uczestnictwo osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie musi dotyczyć wszystkich wymiarów życia i na wszystkich poziomach wiekowych, w granicach możliwości osoby niepełnosprawnej
Cel rehabilitacji społecznej:
· przygotowanie osoby niepełnosprawnej do efektywnego uczestnictwa w życiu społeczności, do której przynależy.
WYKŁAD 28. 05. 2010
Rehabilitacja społeczna :
stanowi element strukturalny procesu rehabilitacji, jest metodą kreowania motywacji i kompetencji do życia w warunkach integracji społecznej, której wyznacznikiem jest uczestnictwo w życiu społecznym.
Zasady uczestnictwa osoby niepełnosprawnej w życiu społecznym:
1. integracji- nie segregacji
2. normalności- nie wyjątkowości
3. dostępności do kultury i osiągnięć cywilizowanych- nie upośledzenia
Dostępność powinna obejmować:
· usługi medyczne
· edukację
· zatrudnienie
· dobra kultury
· życie w rodzinie
· życie religijne
· rekreację i wypoczynek
Jakość życia osoby niepełnosprawnej:
1. stan zdrowia
2. zachowana sprawność ruchowa
3. własna sytuacja społeczna i warunki życia
4. możliwość samodzielnego zaspokojenia potrzeb duchowych
Podstawowe wskaźniki udanej rehabilitacji społecznej:
· podejmowane role społeczne charakterystyczne dla osób niepełnosprawnych (rola dziecka w rodzinie, kolegi, ucznia, studenta, uczestnika życia, praca zawodowa)
· reintegracja społeczna w przypadkach zaistnienia niepełnosprawności- po usprawnieniu leczniczym. Pomimo ograniczeń, osoba podejmuje m. in. pracę zawodową na stanowisku wolnym od zagrożeń specyficznych dla danego rodzaju niepełnosprawności
W procesie rehabilitacji społecznej można wyróżnić następujące etapy:
· wycofanie się z poprzednich ról społecznych
· wstępną identyfikację z nowymi rolami lub pełnieniem danych ról w nowych okolicznościach
· stopniowe wdrażanie do pełnienia nowych ról
· wbudowanie nowych ról w zintegrowaną całość z innymi rolami
ROLA PRACY ZAWODOWEJ W REHABILITACJI. PODJĘCIE PRACY ZAWODOWEJ- SZCZEGÓLNY PRZEJAW UDANEJ REHABILITACJI SPOŁECZNEJ
Praca w kulturze antropologicznej:
· wartość autoteliczna i instrumentalna
· przeznaczenie człowieka i sposób jego urzeczywistniania się
· czyn będący przejawem osoby
· forma negatywnej entropii- człowiek przez pracę tworzy porządek w otoczeniu, który jest zgodny z jego wizją świata
Bezrobocie:
· jest sytuacją końcowej presji życiowej
· zmusza do funkcjonowania bez dalszej perspektywy egzystencjalnej
· burzy system wartości człowieka i poczucia własnej tożsamości
· może prowadzić do utraty sensu życia- konsekwencje zdrowotne i dewiacyjne
Instrumenty rehabilitacji społecznej
Cele rehabilitacji społecznej powinno się osiągać poprzez:
· ogólnodostępną oświatę
· szkolnictwo specjalne
· poradnictwo i szkolenie zawodowe oraz godzenie inicjatyw społecznych z działaniami prywatnymi
· długofalowe, skoordynowane działania różnych instytucji, organizacji i sił społecznych
Typologia instrumentów rehabilitacji społecznej (kryteria):
ü Ze względu na siły organizujące rehabilitację społeczną:
· instytucje rządowe
· organizacje pozarządowe
ü Ze względu na cele rehabilitacji społecznej- najważniejsze role, które powinni „grać” niepełnosprawni:
· rehabilitacja zawodowa- cel: pełnienie roli zawodowej
· rehabilitacja rodzinna- cel: możliwie pełna partycypacja w życiu rodziny
· rehabilitacja środowiskowa
ü Ze względu na pozycję osoby niepełnosprawnej w osiąganiu celów rehabilitacji społecznej:
· instytucje rehabilitacyjne (szpitale, sanatoria, przychodnie)
· organizacje samopomocy niepełnosprawnym (stowarzyszenia niepełnosprawnych, grupy terapeutyczne np.: AA, Amazonki)
· rehabilitacja środowiskowa (instytucje pomocy społecznej)
Bariery w życiu osób niepełnosprawnych:
· niepełnosprawni, tak jak ludzie pełnosprawni, funkcjonują w określonej przestrzeni
· oddziaływanie przestrzeni, tego co znajduje się w jej obszarze, odbierają i oceniają jako dostosowanie lub niedostosowanie do ich potrzeb
Bariera:
· to wyraz niepokonywalności przestrzeni
· Obejmuję sferę:
· techniczną
· społeczną
· gospodarczą
Rodzaje barier zatrudnienia:
ü kryterium umiejscowienia
ü bariery:
· z samymi osobami niepełnosprawnymi (indywidualne i jednostkowe)
· społeczne
· prawne
· organizacyjne
· techniczne
Bariery indywidualne:
· tkwią w samych osobach niepełnosprawnych
· wynikają z istoty niepełnej sprawności: charakterystyka niepełnosprawności, jak i rodzaj o dotkliwość symptomów
· zmęczenie- pojawiające się szybciej czy nagle, doświadczane częściej i ostrzej
· zmęczenie ekonomiczne- powoduje nasilenie innych objawów
· utrzymywanie aktywności poznawczej
· zmiany w możliwościach poznawczych i komunikowaniu się
· problemy poznawcze
· problemy w komunikowaniu się
Ból:
Jest doświadczany w różny sposób:
· jako chroniczny
· długotrwały lub ciągły
· paraliżujący
Bariery społeczne- negatywne widzenie, obawa, lęk:
ü negatywne widzenie osoby niepełnosprawnej jako pracownika
ü obawa:
· przed koniecznością dokonania specjalnych przystosowań z zakładzie pracy
· co do jego efektywności
· co do braku kwalifikacji
· co do możliwości fizycznych
ü lęk: przed trudnościami w integrowaniu się osoby niepełnosprawnej z pozostałymi pracownikami
Skutki barier społecznych:
· negatywne nastawienia i brak rozumienia (okazywane jawnie i systematycznie)
· dyskryminacja powodująca wykluczenie ludzi niepełnosprawnych ze społeczeństwa, z miejsca pracy
· zwiększenie trudności w nauce podstawowych umiejętności społecznych
· powstanie błędnego koła- brak interakcji społecznych i szans rozwoju
· brak zrozumienia kosztów niepełnej sprawności-sprzeciw wobec inwestowaniu w strategię
Postawy rodziny i profesjonalistów pracujących z niepełnosprawnymi:
· wzmacnianie stygmatyzacji osób z zaburzeniami mentalnymi, ograniczenie proponowanych im zawodów
· zniechęcanie osoby niepełnosprawnej do podjęcia pracy
· zalecanie bezczynności zawodowej jako strategia zmniejszania zmęczenia i ograniczenie innych, związanych z tym symptomów
Bariery ekonomiczne:
ü dodatkowe koszty:
· niepełnosprawni ponoszą wiele wypływających i ich niepełnosprawności kosztów (tzw. dodatkowe lub nadzwyczajne koszty niepełnosprawności, np.: dodatkowe wydatki na transport i asystencje osobistą)
· niektóre wydatki można odliczyć od podatku, co wprawdzie zmniejsza ale nie eliminuje kosztów
ü ryzyko w zatrudnieniu:
· bariery prawno- organizacyjne: brak elastycznych form pracy, ograniczone możliwości zatrudnienia w pełnym wymiarze pracy, niemożność robienia częstszych przerw wypoczynkowych, brak pracy siedzącej jak również tempo pracy niedostępne dla osób mniej sprawnych