Katarzyna Wronkowicz - Rogos

Zespół Szkół Nr 3 w Sanoku

1

Temat referatu - Umiejętność motywowania uczniów.

Czynnikiem, który odgrywa zasadniczą rolę w skutecznym nauczaniu i wychowaniu to motywacja uczniów.

Umiejętność motywowania uczniów leży w sferze ważnych nie tylko dydaktycznych ale psychologicznych kompetencji nauczyciela takich jak: ugruntowanie w sobie postawy szacunku dla uczniów, uczciwości i sprawiedliwości, dotrzymywania zobowiązań, przyznawania innym prawa do błędu, tolerancja, otwartość na odmienny niż własny punkt widzenia.

Za efektywne nauczanie psycholog Hanna Hamer przyjmuje wzrost lub utrzymywanie na wysokim poziomie chęci (czyli motywacji ) do nauki, zarówno pod kierunkiem nauczyciela jak samodzielnej, oraz wzrost kompetencji uczniów.

Bez chęci do zmiany zachowania i chęci do nauki nie można tak naprawdę nauczyć się niczego, dlatego tak ważna wydaje się znajomość różnych sposobów motywowania uczniów.

Pewne propozycje motywowania odnoszą się do spraw wychowawczych i podają przykłady jak wpłynąć na ucznia, aby chciał zmienić swoje zachowanie na lepsze. Mogą być jednak pomocne przy próbach motywacji ucznia do nauki.

Referat skierowany jest głównie dla nauczycieli stażystów i kontraktowych oraz młodych wychowawców klasowych.

Motywacja nauczyciela do pracy

Nauczyciele mają w pracy ciągłe wyzwanie - jak zmobilizować uczniów do nauki, jak najlepiej do nich trafić, jak pogodzić wymogi programowe z potrzebami uczniów.

Istnieje wprost proporcjonalna zależność między poziomem motywacji nauczyciela a poziomem motywacji uczniów.

Jeśli motywacja nauczyciela jest niska - u uczniów łatwo można zaobserwować niski poziom percepcji ( spostrzegania), rozproszenie uwagi, niski poziom rozumienia treści, szybkie zapominanie wyuczonego materiału. O motywacji do nauki zmianie uczniów w ogóle nie może być mowy jeśli nie akceptują (nie lubią bądź nie szanują ) swojego nauczyciela.

Niekorzystne warunki pracy nauczycieli takie jak : niskie pensje, konieczność dorabiania po godzinach, wyposażenie szkoły czasem pozostawiające wiele do życzenia, przeładowane programy, stałe zmiany (innowacje) zwiększające nakład pracy nauczyciela wywołują zmęczenie, zachowania obronne, bunt lub wycofywanie się.

2

Co można zrobić aby zwiększyć motywację nauczycieli do pracy. Wg teorii potrzeb psychologa Abrahama Maslowa motywacja do naprawdę dobrej pracy jest funkcją zaspokajania potrzeb wyższego rzędu takich jak:

• potrzeba szacunku, akceptacji, uznania, sprawowania kontroli nad otoczeniem (posiadania wpływu na cokolwiek)

• potrzeba samorealizacji, czyli robienia tego, do czego ma się zdolności, predyspozycje i co naprawdę lubi się robić

• potrzeba poznawcza, czyli wiedzy i rozumienia rzeczywistości.

Nauczyciele mogą i powinni zaspokajać te potrzeby sami. Również dyrektorzy, przełożeni i inne ważne osoby dostarczając swym podwładnym nauczycielom wyrazów uznania, zwiększając ich ogólne poczucie wartości, umożliwiając dostrzeżenie wymiernych efektów pracy, zaspokajając ich ambicje zawodowe i zachęcając do podnoszenia kwalifikacji mogą zwiększać motywację nauczycieli do pracy. Pracownicy mają wyższą motywację, kiedy widzą i czują jak kompetentni są w tym co robią i również gdy dostrzegają to ich przełożeni.

Umiejętność wyrażania dobrej konstruktywnej krytyki

może zwiększyć motywację ucznia do poprawy zachowania lub wyników w nauce. Przy udzielaniu konstruktywnej krytyki nie wolno koncentrować się na tym co jest złe, ale należy zawsze zacząć od zwrócenia uwagi na to co już uczeń osiągnął dobrego. Dopiero potem należy wskazać co jeszcze należy zrobić, poprawić, nad czym popracować. Wyrażając krytykę w sposób konstruktywny i asertywny należy również pamiętać m.in. aby:

1/ Nie krytykować przy innych, zwłaszcza przy całej klasie.

2/ Nie czekać z krytyką, ale wyrazić ją natychmiast po fakcie wymagającym interwencji.

3/ Nie powtarzać zarzutu, to jest upokarzające.

4/ Krytykować tylko zachowanie, które można zmienić.

5/ Mówić o postępku, nie o osobie ucznia, jeśli nie chcemy wywołać poczucia krzywdy.

6/ Pozwolić uczniowi „zachować twarz”.

7/ Naraz mówić tylko o jednym zarzucie; uczeń bombardowany wieloma pretensjami przestaje słuchać (natura obronna przed zbyt dużym stresem).

8/ Traktować swoją negatywną ocenę ucznia jako jedna z możliwych opinii i powiedzieć mu o tym, podkreślając, że można się mylić.

9/ Używać zachęt; błąd powinien wydawać się łatwy do naprawienia.

10/ Działać tak, aby uczeń miał ochotę zachowywać się zgodnie z naszym pozytywnym oczekiwaniem.

3

Umiejętność używania w praktyce opisowej pochwały, która nie wprawia w zakłopotanie.

Należy pracować systematycznie nad tym, aby nie tylko dostrzegać mocne strony uczniów ale mówić im o nich, chwalić nawet najdrobniejsze osiągnięcia. Chwalenie jest sprawianiem przyjemności, a zgodnie z psychologicznym prawem efektu - doświadczenia przyjemne powtarzamy (więc zarówno działanie, które zostało pochwalone, jak przyjemny kontakt z nauczycielem który potrafi pochwalić). Im częściej chwalimy, tym lepsze są efekty naszej pracy jako nauczycieli.

Bardzo często jednak chwaląc ucznia nauczyciele (z braku czasu) używają krótkich zwrotów, pojedynczych słów oceniających: świetnie, bardzo dobrze, fantastycznie, jesteś grzeczny, zdyscyplinowany itp. Taka pochwała wprawia niejednego ucznia w zakłopotanie, gdyż przypomina sobie te chwile w życiu kiedy nie był świetny, grzeczny itp. Tego typu pochwała ograniczona do jednego słowa może spowodować zwątpienie w wiarygodność osoby chwalącej albo prowadzić do natychmiastowego zaprzeczenia.

Zamiast jednego słowa oceniającego (wspaniale....) należy słownie opisać dobry czyn ucznia lub jego konkretne osiągnięcie.

Pochwała opisowa, którą uczeń przyjmuje z zadowoleniem i może na jej podstawie budować szacunek do samego siebie składa się z trzech części:

1/ Opisz słowami co widzisz lub słyszysz. Najpierw nauczyciel opisuje słowami co uczeń zrobił np. Widzę czyste ławki, starannie umytą tablicę.

2/ Powiedz co czujesz np. Przyjemnie jest wejść do takiej klasy.

3/ Podsumuj godne pochwały zachowanie ucznia, w tym przypadku dyżurnego np.: O wszystkim pomyślałeś. To się nazywa porządek.

Pochwała opisowa jest trudniejsza i zabiera więcej czasu, ale przynosi bardzo dużo korzyści.:

• Sprawia, że uczeń staje się świadomy swoich możliwości i jest sam w stanie udzielić sobie pochwały.

• Nasze opisowe słowa głębiej zapadają uczniowi w pamięć.

Te chwile, w których dobre czyny dziecka zostały dostrzeżone - potwierdzone - opisane słownie, a nie tylko skwitowane jednym słowem stają się doświadczeniem życiowym, do którego może odwołać się w chwilach zwątpienia. Świadomość, że w przeszłości robił coś z czego był dumny i co zostało dostrzeżone tkwi w nim i będzie procentować.

• Wygórowana pochwała nie przekonuje i nie dowartościowuje, a opisowa daje wiarę w siebie, daje bodziec motywację do poprawienia się.

4

Kilka sposobów zachęcania uczniów do współpracy.

Słowo współpraca - oznacza pracować wspólnie dla osiągnięcia określonego celu.

Pewne negatywne metody często stosowane przez dorosłych aby skłonić dzieci do współdziałania: obwinianie, oskarżanie, straszenie, wykłady i moralizowanie, ostrzeżenie, postawa męczennika, porównania, sarkazm, proroctwa.

Jeśli chcemy mieć nadzieję, ze pomożemy uczniom zdobyć wiedzę lub zmienić zachowanie na lepsze, musimy najpierw pomóc im rozładować cały ten bagaż, z którym przychodzą do szkoły. Aby zachęcić ucznia do współpracy można zastosować kilka ćwiczeń:

1/ Zamiast oskarżać lub wydawać rozkazy opisz problem lub przedstaw co widzisz (np. Widzę mokrą farbę na podłodze; W klasie jest bałagan; Widzę popisaną ławkę).

2/ Udziel informacji (np. Łatwiej wyczyścić farbę zanim wyschnie...). Kiedy nauczyciel udziela informacji zamiast obrażać, istnieje większe prawdopodobieństwo, że uczniowie zmienią swoje zachowanie. Metoda udzielania informacji musi być dostosowana do wieku. Jeśli powiemy nastolatkowi coś, co już wie, uzna, że nie doceniamy jego intelektu.

3/ Powiedz, wyraź to jednym słowem („farba”, „bałagan”...). Uczniowie nie lubią wysłuchiwać kazań ani długich wyjaśnień. Jedno słowo czy gest zachęca ich do pomyślenia o problemie i zastanowienia się co należy zrobić.

4/ Zaproponuj wybór (np. Co byłoby dla was łatwiejsze chłopaki? Siedzieć obok siebie i nie rozmawiać czy przesiąść się, żeby nie mieć pokusy? Omówcie to po lekcjach i powiedzcie mi co postanowiliście.)

Groźby i rozkazy wywołują w uczniach poczucie bezradności albo chęć oporu. Wybór otwiera furtkę do nowych możliwości.

5/ Opisz co czujesz, nie robiąc żadnych aluzji do charakteru ucznia.

Kiedy nauczyciel mówi co czuje, nie atakując i nie ośmieszając uczniów, są oni w stanie go wysłuchać i zareagować w sposób odpowiedzialny.

6/ Wykorzystaj element humoru, aby skłonić opornego ucznia do współpracy.

Jak uwolnić ucznia od narzuconej mu roli?

„Kto wie kim każdy z nas mógłby się stać, gdyby choć jedna osoba uwierzyła w nas na tyle, by pomóc nam zbadać niezbadaną cząstkę naszej osobowości”.

W każdym zespole klasowym znajdzie się uczeń, który ma tzw. „przyczepioną etykietkę”, gra określoną rolę np. zapominalski, „leser”, „luzak”„wielki szef”, maruda, mimoza, lizus itd. Etykietka ta towarzyszy mu najczęściej przez cały cykl nauki w danej szkole i może być narzucona przez klasę, nauczycieli lub wyniesiona jeszcze z poprzednich klas albo z domu rodzinnego. Uczniowie, a często dorośli jeśli mają silną osobowość i potrafią polegać na własnej opinii i niezmiennie wierzyć w siebie potrafią zmienić rolę do której ich ludzie przypisali.

5

Niektórzy uczniowie jednak nie potrafią, może nie chcą i nie czynią najmniejszego wysiłku aby zmienić wizerunek swojej osoby jaki stworzyło im najbliższe otoczenie w myśl hasła: „ Jaką macie opinię o mnie, to takim będę”.

Czasem w domu rodzinnym narzucone role - także i role pozytywne (np. artystka, muzyk, pisarka) stanowią pewne ograniczenie dla dzieci, które boją się spróbować działalności na innym polu.

Każde dziecko - uczeń powinien być postrzegany jako osoba o wielorakich cechach: raz powolna i zamyślona, raz szybka i zdecydowana; nieśmiała i zamknięta w sobie

innym razem hałaśliwa i otwarta itd. Ale nigdy jednakowa, ciągle podlegająca zmianom, zawsze mająca szanse rozwoju.

W szkole typowe jest określanie zdolności do nauki: „przeciętny”, „poniżej średniej”, „błyskotliwy”, „powolny”. Tymczasem każdy uczeń powinien być postrzegany jako zdolny do nauki na miarę swoich możliwości i zachęcany aby odczuwał satysfakcję z własnych postępów obojętnie czy zachodzą one szybko czy powoli.

Warto pracować nad tym aby uwolnić uczniów od ich etykietek, proponując im bardziej pozytywny wizerunek samych siebie przy zastosowaniu krok po kroku szeregu ćwiczeń:

1/ Znajdź możliwość pokazania uczniom nowego wizerunku samych siebie, szukaj takich okazji, stwórz sytuacje w których uczniowie mogą postrzegać siebie w inny sposób, wykaż im ze nie są tymi za których się uważają.

2/ Spraw, żeby uczniowie słyszeli, jak mówisz o nich pozytywnie.

3/ Określ jaki model zachowania chciałbyś widzieć.

4/ Przypomnij uczniom o ich poprzednich dokonaniach.

5/ Powiedz jakie masz odczucia i oczekiwania.

Bibliografia

Hanna Hamer, „Klucz do efektywności nauczania”. Poradnik dla nauczycieli. Wydawnictwo Veda, Warszawa 1994 r.;

Hanna Hamer, „Rozwój umiejętności społecznych, jak skuteczniej dyskutować i współpracować”. Przewodnik dla nauczycieli, Wydawnictwo Veda, Warszawa 1999;

Adele Faber, Elaine Mazlish, „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać,

żeby dzieci do nas mówiły”, Media Rodzina, Poznań 2001r.;

Adele Faber, Elaine Mazlish„Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i szkole”, Media Rodzina, Poznań 2002 r.

---