Temat: Ruchy skorupy ziemskiej.
Warstwy skał, z których utworzona jest skorupa ziemska, podlegały mniej lub więcej silnym ruchom, które spowodowały ich pofałdowanie oraz porozrywanie i przesunięcie pionowe.
Objawami ruchów skorupy ziemskiej, które nazywamy ruchami tektonicznymi, są trzęsienia ziemi. Trzęsienia te są przeważnie tak słabe, że można je stwierdzić tylko za pomocą bardzo czułych przyrządów, tzw. sejsmografów, niekiedy jednak bywają tak silne, że powodują pękanie ziemi i zniszczenie osiedli ludzkich na znacznej przestrzeni oraz śmierć wielu tysięcy mieszkańców. Rozmieszczenie trzęsień ziemi wskazuje na to, że mają one związek z ruchami górotwórczymi, a mianowicie z tworzeniem się najmłodszych łańcuchów górskich. Znacznie słabsze i o małym zasięgu są wstrząsy wywołane działalnością wulkanów.
Przyczyny ruchów tektonicznych nie są dotychczas całkowicie wyjaśnione. Według najbardziej rozpowszechnionej hipotezy przyczyną pofałdowań było kurczenie się ognisto-płynnego, jądra Ziemi wskutek ostygania trwającego przez długi okres czasu. Stwardniała z czasem skorupa ziemska, starając się dostosować do zmniejszonych rozmiarów jądra, kurczyła się i układała w zmarszczki tworzące pasma górskie, w innych zaś miejscach pękała i zapadała wzdłuż powstających szczelin.
Powstające wskutek ruchów skorupy ziemskiej siły działają w dwóch kierunkach, to jest w kierunku - poziomym i pionowym. Działanie sił poziomych spowodowało pofałdowanie warstw skalnych. Tak powstały góry pasmowe, czyli łańcuchowe. Zgniatanie mas skalnych siłami bocznymi mogło również spowodować przerwanie ciągłości warstw i powstanie nasunięcia, czyli uskoków odwróconych (rys. 14).
Ciśnienie działające w kierunku pionowym powodowało pionowe przesuwanie części litosfery wzdłuż szczelin: tak powstały uskoki normalne.
Gdy obszar pomiędzy dwoma szczelinami zapada się, powstaje rów tektoniczny. (rys. 15).
Przemieszczenie skał z naruszeniem ciągłości warstw i przesunięciem ich w kierunku pionowym nazywa się uskokiem. Rozróżniamy uskoki normalne (rys. 19a), najczęściej spotykane, uskoki pionowe (rys. 19b) oraz uskoki odwrócone (rys. 19c). Wysokość uskoków może być różna, od kilku centymetrów do kilkuset metrów.
Szczelina uskokowa jest przeważnie wypełniona drobną roztartą skałą, tzw. druzgotem, a ściany jej są wygładzone wskutek tarcia przy przesuwaniu się mas skalnych. Niekiedy szczelina uskokowa tworzy rozpadlinę, której ściany są rozsunięte względem siebie. Często ze szczeliny uskokowej wypływa woda, niekiedy .w znacznych ilościach, mająca połączenie z wodami powierzchniowymi bądź gruntowymi, lub tzw. kurzawka tj. ciekła masa pylastego piasku lub iłu. Czasem wypływa ze szczeliny uskokowej gaz w obfitych ilościach (np. dwutlenek węgla lub metan).
Wyszukiwarka