SOCJALIZACJA
Socjalizacja:
jest rezultatem nieprzerwanego procesu społecznej interakcji, który pozwala na rozwinięcie tożsamości, przekonań i wielu innych umiejętności niezbędnych do aktywnego udziału w społeczeństwie
trwa przez całe życie
proces uczenia się, dzięki któremu człowiek istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć otoczenie. Socjalizacja jest rezultatem wpływów zamierzonych tj. wychowania oraz niezamierzonych. W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie:
umiejętności- znajomość systemów znaczeń, rozumienie znaków, umiejętność posługiwania się nimi, umiejętność interpretowania zachowań innych ludzi
normy i wzory zachowań- akceptowane wzory zaspokajania potrzeb biologicznych i popędów, wzory reakcji emocjonalnych, jak zachowywać się w określonych sytuacjach, i jak te sytuacje rozpoznawać
wartości
umiejętność posługiwania się przedmiotami, która jest konieczna do poprawnego funkcjonowania, a nawet życia.
Uczenie się wyżej wymienionych czynności opiera się na:
wzmacnianiu- zachowania właściwe są nagradzane i kojarzone są z przyjemnością, zaś zachowania niepożądane są karane i kojarzą się z przykrością
naśladowanie- zachowujemy się podobnie jak inni ludzie wokół nas
przekaz symboliczny- człowiek dowiaduje się co jest dobre, a co złe i ajk należy się zachowywać w różnych sytuacjach poprzez pouczenia ze strony innych ludzi, a także dzięki rozmaitym tekstom pisanym.
każdy z nas staje się człowiekiem dzięki interakcjom z innymi ludźmi, poprzez interakcje zdobywamy osobowość, uczymy się funkcjonować w społeczeństwie i kierować swoim życiem. Jest to proces wprowadzania w kulturę i strukturę społeczeństwa. Bez socjalizacji nie wiedzielibyśmy co mamy robić, co cenić, jak myśleć, mówić, dokąd iść, jak reagować, nie bylibyśmy ludźmi. Nikt z nas nie rodzi się w pełni człowiekiem, ktoś nas musi nauczyć jak nim być. Zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie:
motywy pchające nas do zajęcia kreślonych pozycji i odgrywania ról
zdolność o charakterze kulturowym- wspólne wartości, przekonania, normy instytucjonalne, które umożliwiają porozumienie się, wspólne symbole kulturowe
zdolność patrzenia na siei jak na odrębny podmiot, posiadanie koncepcji własnego ja, sytuacyjne wyobrażenie o sobie, nadaje to naszym zachowaniom kierunek, ułatwia innym kontakt z nami
umiejętności związane z wykonywaniem ról- odczytywanie gestów innych, przyjmowanie ról innych ludzi, tworzenie ról dla siebie
stany emocjonalne- umiejętność okazywania i odczytywania wielu różnych emocji, sygnalizowanie naszych nastrojów i zamiarów.
Socjalizacja antycypująca- internalizowanie wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie się należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia.
Socjalizacja odwrotna- sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany społecznej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych.
Socjalizacja permanentna- proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się nieustannie w toku całego życia.
Resocjalizacja- wykorzenienie i restrukturyzacja podstawowych wartości, postaw czy tożsamości.
Resocjalizacja dobrowolna- tożsamość własnej woli, cel to zmiana tożsamości jednostki, jej wartości i sposobów zachowania.
Resocjalizacja przymusowa- pobyt tożsamość instytucji totalnej, zerwanie tożsamość przeszłością, całkowita kontrola nad działaniami jednostki.
Nasza tożsamość i zachowania są zdeterminowane przez:
dziedziczność biologiczną- przedstawicielem tej teorii jest Mcdougall. Po stronie tej teorii opowiadają się instynktywiści. Twierdzą, że ludzkie zachowanie jest wynikiem działania instynktów, czyli wrodzonych, niezmiennych, genetycznie. zaprogramowanych wzorów działań. Wzory działania są wspólne dla całego gatunku, nie podlegają różnicowaniu ze względu na doświadczenia jednostki
doświadczenia społeczne- ludzie zachowanie jest wynikiem działania środowiska społecznego. Według J.B. Watsona ludzkie zachowania i tożsamość mogą być kształtowane w dowolny, żądany sposób.
naturę i wychowanie- natura i wychowanie przyczyniają się do rozwoju jednostki, kształtują tożsamość i zachowania.
Znaczenie izolacji w dzieciństwie- dzieci nie potrafią mówić, chodzą pochylone lub na 4 kończynach. Jedzą tak, jak zwierzęta. Na widok człowieka reagują strachem lub wrogością. Nie potrafią zachować czystości. Tak więc widać, że dla prawidłowego rozwoju dzieci konieczne są kontakty z ludźmi, możliwości obserwowania i uczenia się od innych, bliski kontakt fizyczny z innymi ludźmi.
Psychoanaliza Z. Freuda- istnieją uniwersalne potrzeby ludzkie tj. popędy, które pomagają kierować ludzkim zachowaniem i kształtować je. Pierwszy to Eros- instynkt życia tworzenia związków i więzi z innymi. Drugi to Tanatos- instynkt śmierci, który stanowi podstawę naszych agresywnych zachowań. Te dwa popędy są w konflikcie. Osobowość zbudowana jest z id, ego i superego. Interakcje między nimi są istotą życia psychicznego. Id to siedziba popędów biologicznych, działa zgodnie z zasadą przyjemności. Superego reprezentuje wymagania życia społecznego, powstało przez nakazy i ograniczenia narzucane dziecku przez rodziców. Superego rozwija się w miarę dorastania dziecka, podlegania coraz to szerszemu zakresowi wpływów społecznych. Id i superego często są w opozycji do siebie. Id domaga się czegoś a superego nie dopuszcza do tego ze względu na normy społeczne. Łagodzenie tych konfliktów należy do ego. Ego ma kontakt z rzeczywistością i próbuje dostosować id i superego do rzeczywistości społecznej. Fazy rozwoju osobowości:
faza oralna- niemowlę szuka przyjemności przez ssanie i gryzienie
faza analna- od 2 roku życia, kontrola nad wypróżnianiem się
faza falliczna- między 3 a 5 rokiem życia, wstępna inicjacja seksualna, tworzy się kompleks Edypa- skłonność do tworzenia silnej więzi emocjonalnej i seksualnych implikacji z rodzicami płci przeciwnej i do wrogiej rywalizacji z rodzicami tej samej płci. Kompleks rozwiązuje się, gdy dziecko zaczyna identyfikować się z rodzicem tej samej płci. Zjawisko to jest wyraźniejsze u chłopców.
faza latencji- od 5 roku życia do okresu pokwitania, seksualizm traci na znaczeniu. W centrum zainteresowania jest rozwój umiejętności fizycznych i intelektualnych
faza genitalna- przypływ energii seksualnej w wyniku zmian hormonalnych okresu pokwitania, jednostka jest gotowa do dojrzałych zachowań seksualnych, do dzielenia przyjemności seksualnej z innymi.
Osobowość według Freuda to wypadkowa oddziaływań cech biologicznych i doświadczenia społecznego. Interesował go emocjonalny aspekt socjalizacji.
Teoria poznawcza J. Piageta- fazy procesu rozwoju:
faza sensomotoryczna- 12-18 miesiąc życia, dzieci uczą się przez zmysły, przez fizyczny kontakt ze światem, dotykanie, gryzienie, kopanie
faza przedoperacyjna- 18 miesiąc życia- 7 rok życia, rozwój umiejętności posługiwania się symbolami np. mowa, dzieci zaczynają rozumieć, że są rzeczy, których nie można dotknąć ani zobaczyć. Rozróżniają rzeczywistość i fantazje, mają egocentryczne spojrzenie na świat
faza operacji konkretnych- 7-11 rok życia, stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, rozumienie związków przyczynowo- skutkowych, dziecko docenia inne niż własna perspektywy, rozumie możliwość alternatywnych punktów widzenia
faza operacji formalnych- od 12 roku życia, pojawia się myślenie abstrakcyjne.
Interakcjonizm symboliczny G.H. Meada- środowisko wyznacza ludzkie działania. Jaźń (self) wyrasta z doświadczenia społecznego, ponieważ jednostka potrafi patrzeć na swoje działania z perspektywy swoich partnerów. Jest to możliwe dzięki językowi, dzięki któremu jesteśmy zarówno podmiotem jak i przedmiotem, czyli osobą odbierającą i działającą. Jaźń staje się coraz bardziej złożona w wyniku poszerzania się kręgu społecznych doświadczeń. Okresy rozwoju jaźni:
okres przedwerbalny- interakcje z innymi są elementarne, nie wiedzą co jest jaźnią, a co nią nie jest
okres werbalny- dzieci wpływają aktywnie na swój rozwój, umiejętności poznawcze rozwijają się poprzez interakcję społeczną:
zabawa- uczą się odgrywać inne role niż swoje, dowiadują się, że istnieją różne role społeczne, a każda z nich ma inny punkt widzenia
zorganizowana gra- dzieci dostrzegają związek między wieloma rolami, patrzą na siebie z perspektywy innej osoby lub roli
uogólniony inny- spojrzenie na siebie z perspektywy wspólnoty, rozumienie zasad kierujących ich działaniem i działaniem innych. Uwalniają się od wpływu innych i robimy to, co uważamy za słuszne i właściwe.
Jaźń to interakcja fazy mnie i fazy ja. Faza mnie jest fazą społeczną jaźni, jest to porządek społeczny, stabilizacja, przewidywalność i kontrola społeczna. Faza ja to faza innowacyjna, twórcza, nieprzewidywalna. Jaźń to dialog między „ja” a „mnie” , jest to produkt interakcji między jednostką a kontekstem społecznym.
Stadia socjalizacji według E. Eriksona:
poczucie zaufania w opozycji do jego braku- jeżeli niemowlę otrzyma miłość i opiekę to rozwija się w nim zaufanie, jeśli nie otrzyma tego to staje się nieufne
autonomia w opozycji do niepewności i poczucia wstydu- od 3 roku życia, jeśli dziecko odnosi sukcesy w uczeniu się to rozwija w sobie poczucie autonomii, samokontrolę i samodzielność, jeśli ponosi klęskę to rodzi się w nim niewiara w siebie, poczucie wstydu i niepewności
inicjatywa w opozycji do poczucia winy- 4-6 rok życia, jeśli dziecko cieszy się z sukcesów w poznawaniu otoczenia oraz z nawiązywania pozytywnych kontaktów z rówieśnikami to rodzi się w nim poczucie inicjatywy, wiara w siebie i duma, jeśli nie osiąga takich sukcesów to doznaje poczucia klęski, winy i wstydu
pilność, poczucie fachowości i chęci działania w opozycji do poczucia niższości- 6-13 rok życia, jeśli dziecko dobrze radzi sobie w grupach i organizacjach pozarodzinnych to nabiera poczucia fachowości i pilności, jeśli sobie nie radzi to wytwarza w sobie kompleks niższości
formowanie poczucia tożsamości w opozycji do jego zaburzeń- wiek dojrzewania, jeśli potrafi nawiązywać więzi z innymi i widzi siebie jako konkretną osobę posiadającą konkretne cechy i umiejętności to utrwala w sobie silne poczucie tożsamości. Kiedy kontakty z innymi są sporadyczne wówczas poczucie tożsamości, czyli świadomość tego kim jest cechuje niestabilność i chaotyczność.
wymóg dojrzałości do intymności w opozycji do poczucia izolacji- jest to pierwsza faza dorosłości, czyli wiek młodzieńczy, jeśli młody człowiek potrafi nawiązać stabilne i pozytywne uczuciowe związki to jest dojrzały do intymności, jeśli nie potrafi nawiązać takich związków ma poczucie samotności i izolacji
bycie twórczym i produktywnym w opozycjo do koncentracji na sobie i stagnacji- dojrzały wiek dorosły, jeśli człowiek jest aktywny i odnosi sukcesy w rodzinie, pracy i we własnym środowisku to jest twórczy i produktywny, ma przekonanie, że robi coś dla dobra innych, jeśli ma problemy i ponosi klęski to koncentruje się na problemach osobistych i ma poczucie stagnacji
poczucie integralności w opozycji do rozpaczy- końcowy okres życia, jeśli patrząc wstecz odnajdujemy w swoim życiu ciągłość i sens to mamy poczucie integralności, jeśli nie potrafimy wyjść poza kręg zainteresowań własną osobą i nie zrobiliśmy nic dla innych to ogarnia nas rozpacz.
Czynniki socjalizacji:
rodzina- tworzą się pierwsze najbardziej trwałe więzi społeczne. Zdobywamy umiejętność porozumiewania się, poznajemy główne elementy kultury, jest główną areną doświadczeń. Rodzina zapewnia dziecku tożsamość społeczną. Od rodziny zależą przyszłe możliwości życiowe, zdrowie, wykształcenie, rodzaj wykonywanego zawodu. Socjalizacja ma tu charakter planowy.
szkoła- przekazuje informacje, umiejętności i wartości ważne dla życia społecznego. Uczy czytać, liczyć, pisać, uczciwości, odpowiedzialności, punktualności. Dzieci poznają sformalizowany system ocen, uczą się dzielić, robić coś po kolei. Uczą się tego, że są porównywane z rówieśnikami. Socjalizacja ta ma charakter planowy.
grupa rówieśnicza- na pozycję społeczną trzeba tu zapracować. Socjalizacja tu jest nieplanowa. Rozluźnia więzi dziecka z rodziną, wprowadza dodatkowe, alternatywne modele zachowań, norm i wartości. Dziecko uczy się jak sobie radzić z pozostającymi w konflikcie poglądami.
mass media- prezentują dodatkowe, alternatywne modele zachowań, norm, ról, wartości, poszerzają horyzonty dziecka pokazując miejsca i wydarzenia, których dziecko nie mogłoby doświadczyć bezpośrednio
instytucje religijne
sąsiedztwo
organizacje rekreacyjne
wspólnoty.
Wszystkie wymienione wyżej czynniki przyczyniają się do rozwoju postrzegania świata i rozumienia czym jest zachowanie pożądane a czym zachowanie niepożądane.
Osobowość- własny sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego, określona wyobraźnia i pamięć, własne postawy, motywacje, dążenia, zainteresowania, sposób spostrzegania samego siebie i tego, co nas otacza, własne pragnienia, dręczące nas konflikty, życie osobiste i wewnętrzne oraz zachowania społeczne.
Osobowość autorytarna- wyposażona jest w takie cechy jak: aprobata konwencjonalnych wartości i zwyczajów, tendencja do surowego karania tych, którzy uznają inne normy, podporządkowanie się autorytetom, niechęć do wnikania w psychikę własną i innych ludzi, poczucie zagrożenia, wrogość wobec innych grup, sztywność, oschłość, odrzucenie indywidualizmu i twórczej inwencji, preferowanie działania z pozycji siły, identyfikowanie się ze sprawującymi władzę, przesadne zainteresowanie sprawami seksualnymi.
Osobowość podstawowa- część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury. Jest podłożem postaw uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości. Najważniejsze znaczenie dla kształtowania się osobowości mają doświadczenia z dzieciństwa.
Osobowość modalna- typ osobowości występujących najczęściej w danej populacji.
Osobowość człowieka nowoczesnego cechuje otwartość na nowe doświadczenia i łatwość akceptacji zmian, innowacyjność i gotowość podejmowania ryzyka. Rozbudowana potrzeba osiągnięć, negowanie fatalizmu, orientacja na teraźniejszość i przyszłość, aspiracje oświatowe i zawodowe, zdobywanie informacji, umiejętność kalkulowania i przewidywania, nastawienie liberalne i demokratyczne.
Typy osobowości:
typ samosterowny- działania na podstawie własnego, indywidualnie opracowanego osądu sytuacji. Obserwowanie zachowań i ich konsekwencji, szerokie horyzonty myślowe, ufność wobec innych, odpowiedzialność odpowiedzialność za własne zachowanie
typ konformistyczny- przestrzeganie nakazów zewnętrznych autorytetów, koncentracja na zewnętrznych efektach zachowania, pominięcie motywacyjno- emocjonalnych aspiracji, nietolerancja wobec odmiennych zachowań, brak ufności wobec innych.
Najważniejsze przemiany osobowości:
wczesne dzieciństwo- 1-2 rok życia, świadomość gestów, nabywanie umiejętności wchodzenia w role, widzenie siebie jako odrębnego podmiotu, dominacja motywów biologicznych, kształtowanie się pierwotnych emocji, kontakt ze środkami przymusu, w których wyrażają się przekonania, wartości i wzory
średni wiek dziecięcy- 3-6 rok życia, posługiwanie się językiem, wchodzenie w role konkretnych osób oraz tych nieobecnych, pierwotna koncepcja własnego „ja”, świadomość podstawowych wartości, przekonań i wielu norm
późne dzieciństwo- 7-12 rok życia, wchodzenie w role każdego rodzaju w coraz bardziej złożonych sytuacjach, dosyć trwała i spójna koncepcja własnego „ja”, motywacja nabyta, która ukierunkowuje popędy biologiczne, obszerny zasób wiedzy, pełny zakres pierwotnych emocji
wiek dojrzewania- 13-17 rok życia- własny styl wykonywania ról, stosunkowo trwała wyobraźnia o sobie, ogromny zasób dyrektyw kulturowych, wykształcenie się większości motywów społecznych, pełen kompleks stanów emocjonalnych
wczesny etap dorosłości- młodość 18-35 rok życia, większość składników osobowości jest ze sobą powiązana, wiedza o tworach instytucjonalnych jest przyswojona, wzrastają zasoby wiedzy
wiek dojrzały- 36-65 rok życia, niewielkie zmiany w składnikach osobowości
wiek podeszły- 65-75 rok życia, zmieniają się motywy, koncepcja własnego „ja”, przekonania i emocje
starość- pogodzenie się z nadchodzącą śmiercią.
Poczucie tożsamości osobistej- świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolach, świadomość własnej odrębności, indywidualności, niepowtarzalności. Krystalizuje się w toku interakcji społecznych. Jest społecznie nadawana, społecznie potwierdzana i przekształcalna. Tak jak nas widzą inni i jakich zachowań od nas oczekują kształtuje nasz własny obraz siebie.
Jaźń odzwierciedlona- „ja”, które jest odbiciem naszego „ja” w oczach innych.
Tożsamość społeczna jednostki- pochodna przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Ja a reszta ludzi.
Tożsamość osobista- jednostka widzi własną osobę jako różną od innych i niepowtarzalną.
Tożsamość człowieka jest silnie związana z odgrywanymi przez niego rolami społecznymi, gdyż odgrywane role wpływają na osobowość człowieka i zmieniają ją powodując zmiany obrazu samego siebie. Role tym silniej określają tożsamość jednostki im mocniej jednostka identyfikuje się z innymi.
Rodzaje socjalizacji:
socjalizacja pierwotna- przechodzimy ją w dziedzińastwie, dzięki niej stajemy się członkiem społeczeństwa. Uczymy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych. Uczymy się posługiwać językiem i gestem. Kształtuje się osobowość podstawowa. Socjalizacja pierwotna zazwyczaj przebiega w rodzinie. Końcowa faza socjalizacji pierwotnej to pojawienie się świadomości jednostki pojęcia uogólnionego innego. Jest zabarwiona emocjonalnie.
socjalizacja wtórna- nabycie wiedzy niezbędnej do poprawnego odgrywania ról, nie wymaga więzi emocjonalnej
resocjalizacja- celem jest przemiana człowieka, wymazanie z jego doświadczeń dotychczasowych treści i wprowadzenie nowych, przekształcenie dotychczasowego obrazu świata oraz obrazu samego siebie, przebudowa osobowości i zmian tożsamości. Musi mieć silne zabarwienie emocjonalne.
Zasady socjalizacji:
wczesna socjalizacja ma znacznie większy wpływ na formowanie się ludzkich cech niż późniejsza
interakcje z osobami ważnymi, takimi, z którymi nawiązujemy związek emocjonalny, ma na nas o wiele większy wpływ niż z kontakty z pozostałymi ludźmi
interakcja w grupach pierwotnych, czyli takich, w których ludzie znają się nawzajem na wzajem ich stosunki są bliskie i intymne jest znacznie waźniejsza w kształtowaniu osobowości aniżeli kontakty w grupach wtórnych, wtórnych których interakcje są pośrednie i formalne
długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkie i przypadkowe.
Efekty socjalizacji:
stanowi mechanizm transmisji kultury
jest głównym trzonem kultury
kumuluje wiedzę i technologię
zapewnia ład i porządek społeczny
wpaja jednostce poczucie obowiązku
sprawia, że ludzie chcą postępować tak, jak wymaga od nich kultura.