Ciepłolecznictwo, FIZJOTERAPIA, FIZJOTERAPIA


Ciepłolecznictwo

Leczenie ciepłem, czyli ciepłolecznictwo, polega na dostarczeniu do ustroju energii cieplnej, głównie drogą przewodzenia i przenoszenia. Przyjęcie takiej definicji w sposób naturalny odróżnia zabiegi ciepłolecznicze od innych zabiegów fizykalnych, polegających również na przekazywaniu ciepła, np. drogą promieniowania jak to następuje w wypadku stosowania promieniowania podczerwonego — lub na wytwarzaniu ciepła wewnątrz tkanek, np. przez pola elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości czy ultradźwięki.

Właściwości fizyczne ciepła

Leczenie ciepłem polega na bezpośrednim przekazywaniu ciepła z ciał ogrzanych, w celu uzyskania miejscowego lub ogólnego przegrzania naszego ciała. Proces przekazywania ciepła może odbywać się w drodze:

*kondukcji czyli przewodzenia;

*konwekcji czyli przenoszenia;

*radiacji czyli promieniowania.

*absorbcji czyli pochłaniania

Kondukcją (przewodzenie) określamy bezpośrednie przekazywanie energii kinetycznej przez cząsteczki mające większą energię cieplną do cząsteczek o mniejszej energii. Przewodzenie może odbywać się w sposób bezpośredni lub pośredni. Przykładowo, jeżeli źródłem ciepła będzie ogrzana woda i ciało zostanie w niej zanurzone, uzyskamy wtedy bezpośredni sposób przewodzenia. Z pośrednim mechanizmem przewodzenia ciepła będziemy mieć do czynienia w sytuacji, gdy źródło ciepła zawierające pewien zasób energii cieplnej znajduje się w osłonie. Przykładem są termofory czy poduszki elektryczne. Przewodzenie ciepła i dalsze jego przekazywanie do głębszych warstw ciała uzależnione jest od grubości skóry i tkanki podskórnej. Przekazywanie ciepła do warstw głębiej położonych będzie zależeć od warunków fizjologicznych, a przede wszystkim od sprawności układu krwionośnego tkanek. To właśnie krew przenosi ciepło w głębsze warstwy, co określamy mianem konwekcji. Dobre przewodzenie ciepła w głębszych warstwach zależy od ukrwienia tych warstw i co najważniejsze zależność ta jest wprost proporcjonalna. Ponieważ energia cieplna jest roznoszona z prądem krwi, stąd nie występuje jej nagromadzenie na powierzchni ciała

Dla gazów i cieczy charakterystyczny jest mechanizm wymiany ciepła przez przenoszenie czyli konwekcję. Polega on na ruchu części środowiska gazowego lub ciekłego o różnych temperaturach, powstałym w wyniku zmniejszenia gęstości części środowiska o wyższej temperaturze, które jako lżejsze unosi się ku górze. Pamiętać należy, że ruch części środowiska przyspiesza tylko wymianę ciepła, która w tym przypadku odbywa się w istocie również drogą przewodzenia.

Radiacja (promieniowanie) - każde ciało ogrzane jest źródłem promieniowania elektrycznego i gdy element otoczenia jest cieplejszy niż skóra wówczas ciało pobiera promieniujące ciepło, a gdy otoczenie jest zimniejsze wówczas skóra wypromieniowuje ciepło w jego kierunku.

Absorpcja (pochłanianie) jest to przekazanie ciepła przez ciało ogrzane do ustroju bez bezpośredniego kontaktu.

Wpływ ciepła na organizm

Wpływ bodźców cieplnych na organizm zależy od następujących czynników:

- natężenia bodźca, tzn. różnicy między temperaturą bodźca a temperaturą

organizmu,

- okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu ciepła,

- możliwości termoregulacyjnych ustroju,

- czasu działania bodźca,

- zmiany natężenia bodźca w czasie,

- powierzchni ciała, na którą działa bodziec cieplny,

- właściwości fizycznych środowiska wchodzącego w bezpośredni kontakt ze skórą, a mianowicie:

a) przewodnictwa cieplnego, wyrażającego się ilością ciepła przechodzącą

przez warstwę danego ciała o grubości 1 cm w czasie 1 s przy spadku

temperatury równym 1°C,

b) ciepła właściwego, które określa się ilością ciepła potrzebną do

ogrzania 1 g danego ciała o 1 °C,

c) pojemności cieplnej, która wyraża się stosunkiem ciepła dostarczonego

ciału do spowodowanej nim zmiany w jego temperaturze.

Odczyn ustroju na bodźce cieplne może być miejscowy i ogólny. Jednym z podstawowych odczynów organizmu na ciepło jest odczyn ze strony naczyń krwionośnych. Zachowanie się naczyń krwionośnych pod wpływem ciepła określa prawo Dastre-Morata, które brzmi: „bodźce termiczne (zimno lub ciepło), działając na duże powierzchnie skóry, powodują przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki sam, jak naczynia skóry". Zgodnie zatem z tym prawem, jeśli naczynia krwionośne skóry ulegają pod wpływem ciepła rozszerzeniu, to duże naczynia klatki piersiowej i jamy brzusznej ulegają zwężeniu; jeśli zaś naczynia krwionośne skóry ulegną pod wpływem zimna zwężeniu, to duże naczynia klatki piersiowej i jamy brzusznej rozszerzają się. Odczyn naczyń krwionośnych nerek, śledziony i mózgu na bodźce termiczne działające na duże powierzchnie skóry jest taki sam, jak odczyn naczyń skóry.

Odczyn miejscowy.

Polega on na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i limfatycznych w miejscu działania energii cieplnej. Odczyn ten powstaje w wyniku podniesienia temperatury tkanek, powodując zwiększony przepływ krwi, co ma znaczenie w leczeniu stanów zapalnych. Niezależnie od wpływu na naczynia krwionośne ciepło działa uśmierzająco na ból i powoduje zmniejszenie napięcia mięśniowego. Bodźce cieplne o natężeniu przekraczającym granicę tolerancji tkanek mogą powodować ich uszkodzenie, czyli oparzenie.

Odczyn ogólny.

Jeśli do ustroju dostarczy się dużą ilość ciepła w warunkach utrudniających jego oddawanie, to odczyn wyrazi się znacznym podniesieniem temperatury ciała, czyli jego przegrzaniem. Stan taki powoduje zmiany w wielu układach i narządach ustroju. Przegrzanie uruchamia mechanizm termoregulacyjny, związany głównie z wydzielaniem potu. Wydalanie z potem dużej ilości wody, chlorku sodowego i innych substancji mineralnych wpływa na gospodarkę wodną i mineralną ustroju i może doprowadzić do odwodnienia tkanek oraz nadmiernego zmniejszenia stężenia chlorku sodowego we krwi. Z tych względów należy pamiętać, aby chorym poddawanym intensywnym ogólnym zabiegom ciepłoleczniczym podawać wodę i chlorek sodowy (sól kuchenną) w celu uzupełnienia występujących niedoborów. W stanie przegrzania ustroju przy podwyższeniu temperatury o 1 °C przemiana materii ulega wzmożeniu o ok. 3,6%, a akcja serca ulega przyspieszeniu o ok. 20 uderzeń na minutę. Zawartość tlenu we krwi tętniczej maleje, a w żylnej wzrasta. Oddech ulega niewielkiemu przyspieszeniu. Czynność wydzielnicza nerek zależy od intensywności bodźca cieplnego; przy znacznym przegrzaniu ulega ona zmniejszeniu. Ważne ze względów praktycznych jest występujące przy przegrzaniu znaczne zmniejszenie napięcia mięśni. Odczyn ten jest wykorzystywany w ciepłolecznictwie.

Przegrzanie organizmu i występujące w jego przebiegu odczyny ze strony układów i narządów ustroju znajdują zastosowanie w celach leczniczych. Pamiętać jednak należy, że postępowanie takie wymaga dużej ostrożności oraz dokładnej znajomości stanu ogólnego osoby poddanej intensywnemu zabiegowi cieplnemu.

Wpływ ciepła na układ krążenia

Pod wpływem działania ciepła napięcie ścian naczyń krwionośnych obniża się, następuje rozszerzenie się naczyń krwionośnych obwodowych i zwiększenie szybkości przepływu krwi w obrębie obszaru ciała poddanego działaniu bodźca cieplnego. Należy pamiętać, że taka sytuacja może doprowadzić do warunków przeciążenia serca, spowodować znaczny stan odwodnienia, na wskutek pocenia, może również spowodować zachwianie równowagi pomiędzy ilością krwi krążącej a pojemnością naczyń, co w konsekwencji może doprowadzić do krytycznego spadku ciśnienia krwi i zapaści naczyń krwionośnych.

Wpływ ciepła na czynności wydzielnicze nerek

Przegrzanie nerek wywołuje przekrwienie czynne i zwiększa czynność wydzielniczą. Ogólne przegrzanie ustroju, zwłaszcza gdy wystąpi silne pocenie, zmniejsza wydzielanie moczu

Wpływ ciepła na układ oddechowy

Stan przegrzania zwiększa wentylację płuc proporcjonalnie do podwyższonej ciepłoty ciała. Liczba oddechów na minutę wzrasta, co wpływa z kolei na odwodnienie organizmu.

Wpływ ciepła na układ mięśni szkieletowych i gładkich

Działanie ciepła obniża ich napięcie i wpływa na zmniejszenie napięcia powierzchniowego.

Ogólne wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do stosowania ciepła obejmują przede wszystkim przewlekłe stany zapalne o różnej etiologii, w których na skutek przekrwienia czynnego można uzyskać pozytywne wyniki leczenia. Również przykurcze mięśniowe występujące po urazach lub niedowładach, przy umiejętnym zastosowaniu ciepła mogą ulec rozluźnieniu. Tak więc leczenie ciepłem znajduje zastosowanie w chorobach:

*narządu ruchu (stłuczenia, krwiaki i urazy tkanek miękkich na czwarty-piąty dzień od urazu, po ustąpieniu odczynu zapalnego, stany pourazowe więzadeł i torebek stawowych w 2-3 tygodnie po wystąpieniu urazu);

*reumatycznych (w I fazie reumatoidalnego zapalenia stawów, natomiast w II i III fazie tylko w okresie remisji, ZZSK, choroba zwyrodnieniowa stawów, w tym stawów kręgosłupa);

*układu nerwowego (nerwobóle i zapalenia nerwów obwodowych, po ustąpieniu ostrego okresu, postrzał, rwa kulszowa, porażenie nerwu twarzowego, przykurcze mięśniowo-stawowe, rdzeniowe porażenie kurczowe);

*skórnych (trądzik, czyraczność);

*układu oddechowego (przewlekłe zapalenie zatok, nieżyt gardła i krtani, ostre i przewlekłe nieżyty oskrzeli, zapalenie ucha środkowego);

*układu krążenia (choroba Raynauda);

*przemiany materii (otyłość, przewlekła dna);

*układu moczowego (zapalenie pęcherza moczowego i dróg moczowych, kamica dróg moczowych, przebiegająca bez powikłań);

*układu pokarmowego (nieżyt żołądka, przewlekłe zapalenie jelit, stany kurczowe jelita grubego, przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamica pęcherzyka przebiegająca bez powikłań czy dyskineza dróg żółciowych).

Przeciwwskazania do leczenia ciepłem

Przystępując do leczenia ciepłem należy uwzględnić ogólny stan pacjenta, jego wrażliwość na bodźce cieplne, chorobę zasadniczą, jej okres i choroby współistniejące. Wszelkie zabiegi cieplne, zwłaszcza o działaniu ogólnym, powodującym przegrzanie organizmu są przeciwwskazane w:

-> ostrych okresach choroby,

-> nadciśnieniu tętniczym,

-> niewydolności krążenia,

-> zespole płucno sercowym,

-> chorobie niedokrwiennej serca,

-> zawale serca,

-> miażdżycowym stwardnieniu tętnic,

-> zakrzepowo-zatorowym zapaleniu naczyń,

-> skłonności do krwawień,

-> cukrzycy,

-> gruźlicy,

-> nadczynności tarczycy,

-> chorobie nowotworowej,

-> czynnej chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy,

-> chorobach ośrodkowego układu nerwowego,

-> zaburzeniach czucia powierzchniowego,

-> chorobach psychicznych,

-> fotodermatozach,

-> wyniszczeniach organizmu, zwłaszcza w wieku starczym.

Przy wyżej wymienionych chorobach jest dopuszczalne stosowanie zabiegów cieplnych miejscowych, pod warunkiem ustalenia wrażliwości pacjenta na bodźce cieplne oraz ścisłej kontroli jego reakcji na zabiegi. Przeciwwskazaniem do stosowania miejscowych zabiegów cieplnych są ostre okresy choroby, urazy kości i stawów (złamania), zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające stawy w przypadku odwapnień kości, odmrożenia, owrzodzenia podudzi czy gruźlica kostno-stawowa.

Zabiegi ciepłolecznicze

Zabiegi, w których wykorzystuje się bodźce cieplne są dość rozpowszechnione i znajdują swe zastosowanie zarówno w warunkach domowych, jak i w specjalistycznym leczeniu fizykoterapeutycznym czy balneoterapeutycznym.

Do zabiegów ciepłoleczniczych ogólnych zaliczamy:

Zabiegi miejscowe ciepłolecznicze dzielimy na zabiegi przy użyciu ciepła suchego oraz przy użyciu ciepła wilgotnego.

Do zabiegów przy użyciu ciepła suchego zaliczamy:

Efekty fizjologiczne to:

- poprawa zakresu ruchu w stawach

- przyspieszenie regeneracji tkanek

- przyspieszenie metabolizmu

Zalety to możliwość dostosowania temperatury do potrzeb zabiegu i brak ryzyka przegrzania elementów metalowych.

Wskazania do zabiegu przy użyciu aerodynu:

-stany pourazowe

-zakłócenia ukrwienia kończyn

- choroby reumatyczne

-przykurcze okołostawowe tkanek miękkich

Do zabiegów przy użyciu ciepła wilgotnego zaliczamy:

SAUNA

Sauna jest zabiegiem ciepłoleczniczym, polegającym na kąpieli w gorącym powietrzu o nieznacznej wilgotności. Ogrzane powietrze oddziałuje na skórę i drogi oddechowe. w czasie kąpieli w saunie dochodzi do zmian w regulacji cieplnej ustroju oraz do wzmożonego wydzielania potu. Sauna jest zaliczana raczej do zabiegów profilaktyczno-higienicznych, stąd coraz częściej we współczesnym świecie jest doskonałą alternatywą dla zadymionych, głośnych pubów czy zatłoczonych sal fitness clubów. Najczęściej stosuje się ją w celu przyspieszenia usuwania zmęczenia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Nie mniej jednak sauna, ze względu na swe wartości bodźcowe, może być również traktowana jako typowy zabieg leczniczy.

W zależności od upodobań możemy korzystać z różnego rodzaju sauny. I tak, sauna fińska, zwana jest również suchą. Temperatura powietrza wynosi 80-110°C, a wilgotność nie przekracza 10%. W takich warunkach skóra bardzo szybko zaczyna się intensywnie pocić.

Sauna mokra może być propozycją dla osób, które nie lubią takich wysokich temperatur. Kąpiel rozpoczynamy od 50°C, a kończymy na 90°C. Rozgrzane kamienie należy, co jakiś czas polewać wodą, dzięki czemu wilgotność powietrza wzrasta do 35%.

I wreszcie w saunie parowej, zwanej również łaźnią rzymską, temperatura nie przekracza 70°C. Wilgotność jest tutaj z kolei bardzo duża, bo dochodzi aż do 95%.

Metodyka suny

Kąpiel w saunie powinna być poprzedzona kąpielą higieniczną pod natryskiem. Po wytarciu ciała do sucha, rozpoczynamy właściwą kąpiel, która polega na przebywaniu nago na przemian w wysokiej i niskiej temperaturze. Podstawą kąpieli jest duża kontrastowość bodźca termicznego. W saunie przebywa się przez około 8-12 minut. Temperatura ogrzanego powietrza w pomieszczeniu zabiegowym nie jest jednolita. Pomieszczenie jest wyposażone w ławy na różnym poziomie, aby osoby pobierające kąpiel mogły stopniować działanie gorącego powietrza. Różnica pomiędzy ławami wynosi około 50 cm, a temperatura w okolicy podłogi wynosi 35°C, najwyższa jest w górnych warstwach, gdzie wynosi 110°C. W zależności od wydolności organizmu i samopoczucia należy stopniowo siadać, początkowo na ławach niższych i średnich, kończąc kąpiel w III fazie trwania, na najwyższym poziomie. Po dostatecznym wygrzaniu ciała i obfitym wystąpieniu potu, ochładza się organizm przez kąpiel lub natrysk w temperaturze 12-20°C. Zastosowanie bodźca zimna w okresie przegrzania ustroju ma na celu wytworzenie reakcji zmuszającej organizm do szybkiej regulacji cieplnej i odczynów ze strony układu naczyniowo-ruchowego. Ten trening naczyniowy ma wartość profilaktyczną w stosunku do chorób z przeziębienia.

W zasadzie przyjmuje się schemat trzykrotnego powtórzenia cyklu kąpieli, polegający na przegrzewaniu organizmu w gorącym pomieszczeniu i ochłodzeniu go wodą. Ważne jest, aby na każdym etapie kąpieli zadbać zarówno o dobre przegrzanie organizmu, jak i dostateczne jego ochłodzenie.

W czasie trwania drugiego, niekiedy także trzeciego cyklu kąpieli, po kilku minutach przebywania w pomieszczeniu sauny, wykonuje się "Löyly". Jest to polanie gorących kamieni zgromadzonych na piecu sauny, stosunkowo małą ilością wody, około 1 litra. Wywołuje to gwałtowne pojawienie się pary wodnej. Jest to bodziec silnie obciążający organizm, stąd bywa źle tolerowany przez osoby o mniejszej wydolności fizycznej. Finowie ten moment uważają za najważniejszy w czasie całego przebiegu kąpieli i nazywają go "duszą sauny".

Kąpiel w saunie zawsze kończy się ochłodzeniem organizmu. Niedostateczne ochłodzenie, przyczynia się do występowania dalszego pocenia się organizmu, co na tym etapie jest już zjawiskiem bardzo niepożądanym. Może również pojawić się ból głowy i ogólne złe samopoczucie.

Po zakończeniu kąpieli w saunie bezwzględnie zalecany jest wypoczynek, przez co najmniej 20 minut. Wskazane jest również uzupełnienie płynów w postaci soków owocowych lub jarzynowych (sok pomidorowy) oraz wody mineralnej nie gazowanej.

Biologiczne działanie sauny

Odczyn organizmu na ciepło w saunie zależy od:

-natężenia bodźca cieplnego,

-czasu trwania tego bodźca,

-wielkości nagrzewanej powierzchni,

-temperatury wyjściowej.

Intensywne oddziaływanie cieplne powoduje znaczne przegrzanie ustroju. Temperatura wnętrza ciała może osiągnąć 39°C, a temperatura powierzchni skóry nawet 42°C. Powrót do temperatury normalnej występuje dość wolno. Wysoka temperatura powietrza oddziałuje równie intensywnie na układ oddechowy. Występuje przyspieszenie oddychania do 24-36 oddechów na minutę. Zwiększa się również pojemność życiowa płuc i minutowa pojemność oddechowa. W wyniku znacznej hiperwentylacji dochodzi do obniżenia we krwi ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla oraz podwyższenia ciśnienia parcjalnego tlenu. W fazie tej zwiększa się również wydzielanie gruczołów błony śluzowej dróg oddechowych. Zmniejsza się natomiast napięcie mięśni gładkich oskrzeli, co zmniejsza opory oddechowe.

Wpływ kąpieli w saunie widać w zachowaniu:

1. temperatury organizmu (wzrost temperatury ciała);

2. podstawowej przemiany materii (przyspieszenie);

3. zachowaniu się układu krążenia (wzrost pojemności minutowej serca w początkowym okresie pobytu w saunie przeciętnie o 75%; wzrost częstotliwości tętna od 120 do 140 uderzeń na minutę, wzrost ciśnienia krwi skurczowego i rozkurczowego przeciętnie o około 25 mm Hg, po czym pod koniec pobytu w saunie obniża się o około 10 mm Hg w stosunku do ciśnienia wyjściowego);

4. wartości bilansu wodnego;

5. zachowaniu się układu oddechowego (wysoka temperatura w saunie może wywołać nieznaczny wzrost liczby oddechów na minutę i wzrost minutowej wentylacji płuc);

6. zachowaniu się układu hormonalnego (wzrasta wydzielanie hormonu antydiuretycznego);

7. w przesunięciach składu krwi (wzrost leukocytozy);

8. w składzie i rozmieszczeniu płynów ustrojowych (utrata potu powoduje odwodnienie organizmu, niedobór niektórych elektrolitów, niewielkich ilości witamin i innych składników np. obniżenie poziomu cukru we krwi);

9. w zachowaniu się układu nerwowego (działanie uspokajające).

Wskazania do sauny:

Przeciwwskazania do sauny:

PARAFINOTERAPIA

Parafina jako węglowodór nienasycony jest otrzymywana w procesie destylacji frakcjonowanej ropy naftowej. W celach leczniczych stosuje się parafinę stałą chemicznie czystą, dla której temperatura topnienia wynosi 42-45°C. Parafina zastygając przechodzi w stan stały. Jej cechą charakterystyczną jest duża pojemność cieplna i małe przewodnictwo, co pozwala jej długo utrzymywać ciepło. W trakcie stosowania okładów parafinowych, ciepło przenika głęboko do tkanek, podwyższając w znacznym stopniu ich temperaturę.

Zabiegi parafinowe można wykonywać w różnych modyfikacjach. Mogą to być pędzlowania, okłady lub bezpośrednie kąpiele kończyn (tak zwane "rękawice" lub "skarpety"), a także maseczki, jak w przypadku porażenia nerwu twarzowego. Zabiegi trwają zasadniczo ok. 15 - 30 minut.

W trakcie ochładzania się masy parafinowej, pojawia się pewien element mechaniczny. Otóż, bardzo pozytywnym zjawiskiem jest fakt zmniejszania swej objętości, co w rezultacie daje efekt wywierania ucisku na rozgrzane tkanki. Dochodzi wówczas do łatwego przekazywania ciepła, a jednocześnie zapobiega przegrzaniu ogólnemu. Zabiegi te ułatwiają krążenie w naczyniach skóry, wzmagają procesy utleniania oraz ułatwiają resorbcję i wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego.

Seria zabiegów parafinowych zlecanych jednorazowo w liczbie 10-20, powinna być powtarzana nie częściej niż raz na pół roku. Nadużywanie jest, bowiem przyczyną odwapnienia kości, dlatego należy unikać stosowania parafinoterapii u dzieci i osób w podeszłym wieku lub ze stwierdzoną osteoporozą.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania parafinoterapii:

Wskazania:

-przykurcze stawów;

-blizny;

-zrosty pooperacyjne;

-urazy więzadeł i torebek stawowych (nie wcześniej niż 2 tygodnie po urazie);

-niektóre porażenie nerwów obwodowych;

-schorzenia stawów o różnej etiologii;

-zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające w stawach (bez odwapnień);

-RZS i ZZSK;

-wysiękowe zapalenie opłucnej i dychawica oskrzelowa;

-jako przygotowanie do ćwiczeń.

Do przeciwwskazań należą:

-odwapnienia - osteoporoza;

-czynna gruźlica;

-ubytki i owrzodzenia skóry, wypryski;

-ostre stany chorobowe;

-świeże blizny;

-zespół Sudecka;

-obrzęki i zaburzenia czucia.

-ogólne przeciwwskazania do ciepłolecznictwa

Oprócz metod ciepłolecznictwa, które dostarczają organizmowi ciepła, wyróżniamy metody, które wzbudzają powstanie ciepła w tkankach.

Do tych metod zaliczamy:

-stosowanie promieniowania IR

-stosowanie prądów wielkiej częstotliwości

-stosowanie ultradźwięków

1


Wyszukiwarka