FILOZOFIA 18.11.2007

Racjonalizm-głosi, że jedynym lub głównym źródłem poznania jest rozum. Uznaje on, że istnieje wiedza wrodzona niezależna od doświadczenia . Głównym reprezentantem racjonalizmu jest Platon (427-347 p.n.e.) i Kartezjusz.

Pierwotna grecka koncepcja poznania zakłada, że jest ono postrzeganiem. Rzeczy można poznać tylko przez bezpośrednie zetknięcie się z nimi przy pomocy zmysłów. Platon odrzuca tę koncepcję. Poznanie ma obejmować idee, a poznanie zmysłowe nie nadaje się do tego celu. Ideę można poznać jedynie myślą. Podobnie jak istnieją dwa rodzaje bytów czyli idee i rzeczy, istnieją też dwa rodzaje poznania -rozumowe i zmysłowe. Ponieważ nie wszystkie własności rzeczy dają się poznać przy pomocy zmysłów, dlatego Platon dochodzi do wniosków że dusza sama ogląda we wszystkich rzeczach własności wspólne, których nie można poznać przy pomocy zmysłów, można je poznać za pomocą myśli. Platon dochodzi do wniosku , iż nie pojęcia opierają się na spostrzeżeniach (wyrażeniach zmysłowych) a odwrotnie- spostrzeżenia opierają się na pojęciach. Postrzegając jakąś rzecz i oceniając ją np. w przypadku pojęcia równości , pojęcie równości człowiek musi posiadać wcześniej niż spostrzeże, że jakieś rzeczy są równe. Natomiast uświadamia sobie to pojecie dopiero przy sposobności postrzeżenia rzeczy równych. Postrzeżenie jest więc okazją do uświadomienia sobie przez człowieka pojęcia. Człowiek nie tworzy pojęć tylko je sobie przypomina.

Umysł ludzki oglądał ideę w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć, dusza zanim została złączona z ciałem zapomniała całą zdobytą wiedzę, dlatego poznanie nie jest przechodzeniem od niewiedzy do wiedzy, ale przypominaniem sobie tego co dusza poznała przebywając w świecie idei, a co zapomniała w momencie połączenia z ciałem. Platon uznaje , iż wiedza rozumowa jest niezależna od zmysłowej. Wiedzę rozumową uznaje za wyższą od zmysłowej , od prawdziwego poznania wymaga , aby dotyczyło samego bytu, oraz aby było nie zawodne . Te wymagania spełnia jedynie wiedza rozumowa. Zmysłowa dotyczy natomiast zmiennego świata materialnego i nie jest prawdziwą wiedzą.

AGNOSTYCYZM

Jest to kierunek głoszący , iż świat istnieje obiektywnie na zewnątrz człowieka , ale jest on dla człowieka niepoznawalny całkowicie lub częściowo. Przedmiotem poznania są zjawiska stanowiące uporządkowane przez ludzi bodźce płynące ze świata zewnętrznego. Przedstawicielem skrajnego agnostycyzmu jest Immanuel Kant.

Własności pierwotne i wtórne.

Własności pierwotne - to własności które przedmioty faktycznie posiadają. Są to rozciągłość, kształt. Są postrzegalne przez kilka zmysłów.

Własności wtórne- Są to własności które powstają w ludzkich zmysłach a nie ma ich w przedmiotach. Powstają w czasie kontaktu przedmiotu z przedmiotem. Do własności wtórnych zalicza się: barwę, smak. Są one poznawane przez 1 zmysł.

Kierunki w etyce

Etyka- nauka o moralności

Moralność- wiedza o tym co jest dobre a co złe.

Etyka zajmuje się badaniem norm i ocen moralnych , formułuje wzorce postępowania. Etykę dzielimy na :normatywną i opisową.

Etyka normatywna- stawia sobie za zadanie powiedzenie ludziom jak powinni postępować , a więc określa ona co jest dobre a co jest złe.

Etyka opisowa- stawia sobie za zadanie opisanie obowiązującej w danych środowiskach w danym czasie moralności.

Najbardziej akceptowany jest podział koncepcji etycznych ze względu na dobro naczelne. W tym podziale wyróżnia się:

1, Eudajmonizm - jest to pogląd etyczny głoszący , że jedyną lub najwyższą wartością jest szczęście , dążenie do szczęścia stanowi główny cel i motyw ludzkiego postępowania moralnego . Szczęście może być tu rozumiane różnie, może to być szczęście indywidualne, wówczas występuje eudajmonizm indywidualny, lub może chodzić o szczęście społeczne i wówczas występuje eudajmonizm społeczny nazywany inaczej utylitaryzmem.

Nazwa kierunku pochodzi od Arystotelesa. W rozumieniu greków eudajmonia to doskonałość jednostki czyli osiągnięcie tego optimum jakie człowiek przy swojej naturze może osiągnąć . Pod pojęciem eudajmonii Arystoteles rozumie działalność właściwą człowiekowi ,czyli działalność rozumną, ponieważ ludzie posiadają rozum teoretyczny i praktyczny istnieją 2 rodzaje cnót: dianoetyczne i etyczne. Cnoty dianoetyczne (intelektualne ) są owocem nauki, odnoszą się one do aktywności umysłowej człowieka. Arystoteles zalicza do nich mądrość , rozsądek.

Drugi rodzaj cnót(etyczne) związane są z praktyczną działalnością człowieka. Ludzie nabywają je dzięki przyzwyczajeniu oznaczają one w zasadzie postawę moralną człowieka.

Arystoteles zalicza do nich m. In. Odwagę , sprawiedliwość, towarzyskość, dumę, hojność itd. Jedne i drugie cnoty jako swego rodzaju sprawności rozwijają się w człowieku w ciągu jego życia . Cnoty te można osiągnąć tylko przez aktywne uczestnictwo w życiu. Wg Arystotelesa cnót jest tyle ile jest właściwych człowiekowi czynności, bo każda z nich ma swoją cnotę. Cnota to nic innego jak postępowanie zgodne z zasadą złotego środka. W postępowaniu człowiek powinien wystrzegać się skrajności . Każda czynność może przybrać jedną z dwóch skrajnych postaci. Nie należy wybierać żadnej z nich , ale wybrać postawę leżącą po środku między tchórzostwem a brawurą. Hojność jest złotym środkiem między skąpstwem a rozrzutnością . Wg Arystotelesa cnoty etyczne nie są dane człowiekowi od urodzenia w gotowej postaci. Stanowią one swoistego rodzaju sprawność , są one wytwarzane dzięki działalności poprzez uzyskiwanie możliwie swobodnego i odpowiedzialnego kierowania swoim postępowaniem. Wg Arystotelesa nie należy odrzucać przyjemności i wyrzekać się posiadania dóbr materialnych. Jednak o ich wadze i potrzebie w życiu powinien decydować umiar. Człowiek to jego namiętności i pragnienia ,uprzedzenia i pożądania, strach , zawiść, miłość własna, życzliwość itd. Wszystko to tkwi w naturze duszy ludzkiej , ale powinno być podporządkowane rozumowi.

2. Hedonizm- Maksymalna przyjemność.

Odmiana eudajmonizmu, kierunek ten zakłada , ze człowiek dąży do osiągnięcia szczęścia . Tym najwyższym dobrem do którego człowiek dąży jest przyjemność(rozkosz) . Celem i jedynym motywem ludzkiego postępowania jest osiągnięcie przyjemności i unikanie przykrości . Hedonizm może przybrać postać skrajną lub umiarkowaną.

Hedonizm skrajny- głosili go cyrenaicy . Założycielem szkoły był Aryscyp z Cyreny żyjący między 435 a 350 r. p.n.e. Naczelnym dobrem w życiu człowieka jest przyjemność . Ten wybór wynika z prostego rozumienia celów i zasad ,którymi winni kierować się ludzie. Należy unikać przykrości i uczyć się osiągać maksymalnie możliwe rozkosze. Człowiekowi znane są tylko jego stany wewnętrzne, są nimi przyjemność albo cierpienie . Ludzie zawsze zabiegają o przyjemności a unikają przykrości. Przyjemność jest wiec jedynym dobrem, a przykrość jedynym złem. Przyjemność jest stanem przelotnym, chwilowym trwającym tak długo jak długo działa bodziec . Taka częściowa przyjemność jest jedynym celem ludzkiego życia . Szczęście jest natomiast zespołem cząstkowych przyjemności , złe jest wyrzekanie się chwilowych przyjemności dla przyszłego szczęścia, należy chwytać wszystkie przyjemności jakie się nadarzą.

Brak cierpienia i przykrości nie jest jeszcze przyjemnością . Przyjemność jest natury cielesnej , jest stanem pozytywnym . Przyjemności różnią się jedynie intensywnością.

Hedonizm umiarkowany- jego reprezentantem jest Epikur (342-270 p.n.e.) Punktem wyjścia jego rozważań było uznanie szczęścia za najwyższe dobro. Wg. Epikura tylko to jest dobre i uszczęśliwia człowieka co jest zgodne z naturą ,złem zaś jest to co jest z nią sprzeczne. Zgodna z naturą jest przyjemność, a sprzeczna przykrość. Przyjemność będąc naturalnym celem wszystkich istot powinna być także celem człowieka. Na drodze refleksji czyni on to co zwierzęta czynią instynktownie . Wg Epikura szczęście polega na doznawaniu jak największej przyjemności przez jak najdłuższy czas, a nieszczęście na doznawaniu cierpienia. Wg Epikura przyjemności bywają rozmaite , jedne występują przy braku potrzeb inne zaś przy zaspokajaniu potrzeb . Pierwsze z nich są wyższe gdyż tylko przy braku potrzeb człowiek jest wolny od cierpienia . Najwięcej przyjemności ma ten kto ma najmniej potrzeb . Drugi rodzaj przyjemności zależy od różnych okoliczności zewnętrznych. Przyjemności związane z zaspokajaniem potrzeb są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze cielesne (niższe) są one bardziej zasadnicze i stanowią podstawę ludzkiego życia . Po drugie duchowe (wyższe)przynoszą mniej przykrości. Istotą etyki Epikura jest przekonanie że do szczęścia wystarczy brak cierpienia . Stan taki jest już przyjemnością elementarną , szczęście pojmuje więc on nie jako stan pozytywny lecz jako odczucie wolne od cierpienia. Wg Epikura życie jest radością i nie należy uciekać od niego ze względu na przykrości. Przykrości bowiem łatwo uniknąć, nigdy nie trzeba dążyć do przyjemności za wszelką cenę , gdyż następstwa takiego postępowania przynoszą zazwyczaj cierpienie. Czasem warto zrezygnować z wielkiej przyjemności , aby potem uniknąć cierpienia, które jej zazwyczaj towarzyszy. Człowiek musi wyrobić sztukę mierzenia przyjemności i wybierania tych które nie pociągają za sobą cierpienia. Aby osiągnąć szczęście trzeba więc dokonywać wyborów. Rozum jest niezbędny do szczęścia nie tylko po to, aby trafnie wybierać ale także aby kierować myślami. Myśl bowiem łatwo błądzi i wytwarza złudy, zabobony, zakłócające ludzki spokój, a tym samym uniemożliwiające osiągnięcie szczęścia . W świadomości człowieka występują cztery lęki uniemożliwiające osiągnięcie szczęścia:

Są to:

1)lęk przed bogami

2)lęk przed śmiercią

3)lęk przed cierpieniem

4)lęk przed niemożliwością osiągnięcia szczęścia.

W etyce stoicy przyjęli poglądy cyników a przez nich poglądy Sokratesa . Podstawą tej tradycji jest przeświadczenie o łączności cnoty, rozumu, i szczęścia.

Tylko postępowanie cnotliwe może zapewnić człowiekowi szczęście . Stoicy utożsamiają cnotę ze szczęściem i uznają ją za dobro najwyższe . Cnota polega na kierowaniu się w postępowaniu rozumem. Cnota oznacza u stoików wewnętrzna moralną siłę umożliwiającą opanowanie wszelkich pragnień ,namiętności i niezgodnych z rozumem skłonności. Stoicy szczególnie cenili 4 rodzaje cnót: mądrość, dzielność ,umiarkowanie i sprawiedliwość. Tak wiec życie zgodne z rozumem to życie zgodne z naturą przy czym zarówno z własną naturą człowieka jak i z naturą wszechświata . Ponieważ rozum a nie namiętności stanowią naturę człowieka zatem aby żyć szczęśliwie człowiek musi wyzwolić się z pęt uczuć . Wg stoików kierowanie się uczuciami jest głównym złem. Wobec tego człowiek powinien wyzbyć się uczuć i związanych z nimi pragnień. Należy dojść do całkowitej obojętności która jest zgodna z prawdziwą rozumną naturą człowieka . Zdaniem stoików brak szczęścia jest spowodowany występowaniem cierpienia , pojawia się ono wówczas gdy nie są zaspokajane pragnienia ludzkie. Człowiek wtedy cierpi a więc nie jest szczęśliwy. Na życie człowieka wywierają wpływ czynniki zewnętrzne, stąd aby zapewnić sobie szczęście ludzie muszą zapanować nad okolicznościami zewnętrznymi albo się od nich uniezależnić. Im więcej potrzeb posiada człowiek tym większe jest prawdopodobieństwo że ich część zostanie zaspokojona. Wobec tego ludzie powinni dążyć do ich ograniczenia . Zdaniem stoików droga do osiągnięcia szczęścia czyli eudajmonii wiedzie przez rygorystyczne ograniczenie ludzkich potrzeb . Jedynym dobrem o które warto zabiegać jest wewnętrznie pielęgnowana cnota. Wszystko inne poza cnotą powinno być dla człowieka obojętne i nie wzbudzać w nim emocji Stoicy opracowali wzór osobowy , jest to mędrzec który doskonale uniezależnił się od czynników zewnętrznych. Cechuje go apatia, czyli obojętność na wpływy świata zewnętrznego . Jego stosunek do rzeczy zewnętrznych jest zawsze beznamiętny ,opanowany i chłodno intelektualny. W działaniu kieruje się zawsze racjonalnym namysłem i obowiązkiem. Nic go nie dziwi ,niczego się nie lęka, obcy jest mu fałsz i błąd. Śmierć nie jest dla niego straszna i dlatego rozumnie może rozstać się z życiem.

Skoro wszystkie zjawiska mające miejsce w świecie są zdeterminowane przez rozum wszechświata powstaje pytanie czy istnieje wolność. Zdaniem Stoików wolność nie przysługuje każdemu człowiekowi, wolność trzeba sobie zdobyć ,wypracować. Wolność polega na tym, iż człowiek wie na co ma wpływ i usiłuje to zmienić oraz zdaje sobie sprawę z tego iż pewne rzeczy są od niego niezależne i tych nie usiłuje zmienić.

RYGORYZM

W znaczeniu ogólnym słowo rygoryzmu oznacza że normy moralne uznawane w danej społeczności mają być bezwzględnie i bez wyjątku przestrzegane. Następuje tutaj oddzielenie sprawiedliwości ,powinności moralnej od dobra i szczęścia ludzi. Nie są moralnie dobrymi i zgodnymi z powinnością moralną czyny, które zmierzają do szczęście doskonałości lub jakiś innych celów poza samą cnotą. Słuszny moralnie jest taki czyn, który stanowi wypełnienie obowiązku . Rygoryzm nie dopuszcza odstępstw od norm moralnych . Obowiązują one wszystkich bezwzględnie nie zależnie od konsekwencji - Koncepcja Immanuela Kanta .

Przykład:

Etyka Kanta- Kant badał warunki moralnego postępowania człowieka , analiza ta miała odpowiedzieć na pytanie jakie czyny są moralne? . Wg Kanta prawo moralne nie wywodzi się ani z biologicznego pojęcia natury ani znad przyrodzonego rozumu. Przeciwstawia się on wszystkim zewnętrznym w stosunku do rozumu ludzkiego źródłom praw moralnych. Moralność nie wywodzi się ani z jakichkolwiek uczuć , nie wyłączając uczuć altmistycznych, ani z woli boskiej. Tylko rozum może dyktować człowiekowi prawa moralne . Dzięki temu że prawo moralne pochodzi z rozumu ma ono charakter powszechny i konieczny. U podłoża moralności znajduje się autonomia wyboru. Natomiast warunkiem autonomii wyboru jest wolność . Wg Kanta świat zjawiskowy podlega prawom , a więc jest zdeterminowany przyczynowo, nie ma więc w nim miejsca na wolność ,natomiast świat ujęty jako rzeczy same w sobie nie podlega żadnym zewnętrznym determinantom i cechuje go absolutna wolność . Człowiek traktowany jako rzecz sama w sobie jest wolny. W prawdzie rozum nie może tego udowodnić , ale jej istnienie stanowi postulat rozumu praktycznego. Oznacza to, że ludzie muszą postępować tak jak gdyby zostało to udowodnione. Wg Kanta postępowanie moralne wymaga podporządkowania się prawu ogólnemu . Z tego powodu stara się sformułować jakąś możliwie ogólną zasadę, regułę , której podporządkowanie umożliwiałoby klasyfikację ludzkich czynów jako moralnych . Podporządkowanie się takiej zasadzie to nic innego jak spełnienie obowiązku. Kant chciał znaleźć nakaz obowiązujący absolutnie wszystkich zawsze i w każdych warunkach . Taki nakaz nazwał imperatywem kategorycznym. Brzmi on :

„Postępuj tak, abyś mógł chcieć aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym”

Z nakazu tego wynikają wszystkie obowiązki człowieka. Imperatyw kategoryczny nie mówi jakie czyny są dobre a jakie złe. Podaje on jedynie regułę postępowania dobrego czyli moralnego. Podstawową kategorią etyki Kanta jest pojęcie obowiązku . Wartość moralna towarzyszy tylko tym czynom które wywodzą się z poczucia obowiązku . Poczucie obowiązku Kant kojarzy z pojęcie dobrej woli . Dobra wola wyraża się w chęci spełnienia obowiązku. Obowiązek moralny który nie wynika z zewnętrznego nakazu,lecz tylko z nakazu rozumu, człowiek narzuca sam sobie. Aby to było możliwe człowiek musi być wolny. Obowiązek moralny jest więc wyrazem niezależności człowieka od pobudek zmysłowych i wszelkich nakazów zewnętrznych. Tak pojęty obowiązek moralny wiąże się z zasadą bezinteresowności. Działanie moralne nie może być stymulowane przez jakąkolwiek korzyść o charakterze materialnym. Aby postępowanie było moralne, musi być bezinteresowne. Czyn moralny, czyli bezinteresowny stanowi wartość samą w sobie. Wg Kanta możliwe jest postępowanie kierowane innymi pobudkami niż obowiązek. Nie jest ono jednak czynem moralnym . Kierowanie się takimi pobudkami jak sympatia dla innych ludzi , czy pragnienie osobistej przyjemności ,nie może rodzić zasługi a tym samym mieć tytułu do moralnego uznania. Czyny inspirowane przez tego typu skłonności, człowiek realizuje bez większego trudu, są one bowiem wyrazem ludzkich dyspozycji i pragnień. Natomiast działanie z obowiązku wymaga wysiłku. Człowiek musi je sobie narzucić. Postępowanie z obowiązku nie jest więc łatwym postępowaniem. Człowiek sam musi dokonać wyboru pomiędzy głosem obowiązku i różnorakimi skłonnościami popychającymi go do postępków moralnie bezwartościowych.

UTYLITARYZM

Fundamentalną cechą utylitaryzmu etycznego jest zasada użyteczności dająca się także określić jako dyrektywa pomnażania dóbr. Z punktu widzenia utylitaryzmu miarą słuszności obowiązków moralnych są jedynie pozytywne skutki działań ludzkich. Działanie moralne człowieka zasługuje na uznanie wtedy i tylko wtedy gdy prowadzi do osiągnięcia wartościowych wyników. Zwolennicy tego nurtu gloryfikują czyny przynoszące korzyści ,przyznają im prawo do moralnego uznania. Wśród utylitarystów zdecydowanie przeważa nastawienie hedonistyczne . Hedonistami są wszyscy najważniejsi reprezentanci tego kierunku Jerremy Bentam i John Stuart Mill.

Jeremy Bentam .

Punktem wyjścia jego koncepcji etycznej jest hedonizm psychologiczny sprowadzający wszystkie możliwe pobudki ludzkiego działania do pragnienia przyjemności i lęku przed cierpieniem. Wszelkie oceny i normy moralne wywodzą się z odnoszącej się do wszystkich ludzi zasada utylitaryzmu czyli użyteczności . Wg niego człowiek w swoim postępowaniu kieruje się regułą zgodnie z którą dąży on do przyjemności a unika przykrości. Bentam nie ograniczał zakresu pojęcia przyjemność za pomocą arbitralnych czy metafizycznych definicji. Wg niego termin przyjemność obejmuje przyjemność jedzenia , picia, czytania interesującej książki , słuchania muzyki czy wykonywania jakiejś czynności. Wg niego te czyny są słuszne , które prowadzą do zwiększenia ogólnej sumy przyjemności , zaś niesłuszne są te które prowadzą do jej zmniejszenia . Człowiek powinien więc robić to co słuszne a unikać tego co niesłuszne . Jeżeli czyny są słuszne w tej mierze w jakiej prowadzą do zwiększenia ogólnej sumy przyjemności a zmniejszenia ogólnej sumy przykrości tej strony której interes wchodzi w grę to podmiot moralny rozstrzygający czy dany czyn jest słuszny czy nie musi oszacować rozmiar i wzajemną proporcję przyjemności i przykrości którą przypuszczalnie ów czyn spowoduje . W związku z tym Bentam tworzy tzw. Rachunek szczęśliwościowy nazywany także hedonistycznym . Wg Bentama przyjemności nie różnią się pod względem jakości , ale różnią się pod względem intensywności. Natężenie i stopień przyjemności zależą od:

1)intensywności

2)czasu trwania

3)pewności lub niepewności występowania

4)szybszego lub późniejszego wystąpienia

5)od czystości czyli od tego czy towarzyszą jej jakieś przykrości

---