1. Doktryny

Doktryny społeczno-gospodarcze to poglądy uwarunkowane historycznie, które mówią o pewnych zjawiskach zachodzących w państwie. Istnieją trzy kierunki doktryn: idealistyczna, socjologiczna i materializm dialektyczny.

2. Grecja i Polis

Platon uważał, że idealne państwo polega na podziale zadań, trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów), stan strażników (wojskowych) i stan żywicieli. Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Musi być równość, każdy podział jest zmianą a tej należy unikać (nacisk na równość majątkową). Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie. Nadrzędną wartością jest sprawiedliwość. Najważniejsze było państwo i jego dobro. Porównał życie społeczne do organizmu. Napisał „PAŃSTWO” i „TRAKTAT O PRAWIE”.

Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa - człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, dlatego jest zwierzęciem politycznym. Opowiadał się za poszanowaniem własności prywatnej, jednocześnie usprawiedliwiał instytucję niewolnictwa. Dobre władanie państwem zależy nie od formy rządów, lecz od jakości ludzi u władzy. Arystoteles stwierdził, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Napisał „POLITYKĘ”, w której chciał tak zorganizować życie, aby się wszystkim żyło dobrze. Podstawową zasadą miała być sprawiedliwość. Wyodrębnił klasy: bogata, średnia, biedna. Jego klasyfikacja ustrojów: królestwo - TYRANIA, arystokracja - OLIGARCHIA, polityka - DEMOKRACJA. Polityk powinien znać najlepszy ustrój, jak i najlepszy ustrój w danym momencie.

Polis to forma państwa w starożytnej Grecji, wspólnota religijna i moralna wolnych obywateli, w której decyzje o ich życiu były podejmowane przez zgromadzenie ludowe. Mieszkańcy mieli prawa obywatelskie.

3. Oświecenie

Wiek Rozumu (1680-1780). Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem. Nastąpiło zeświecczenie różnych sfer państw europejskich oraz sformułowanie praw człowieka. Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy Rewolucja Francuska (republika rządzona przez wybrany w wolnych wyborach parlament). Ameryka była przykładem wprowadzenia pomysłów oświecenia w życie. Wielka Brytania mimo zachowania monarchii podążyła tą samą drogą, co doprowadziło do rewolucji przemysłowej. W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 Maja.

4. Konserwatyzm i liberalizm

Konserwatyzm pojawił się w opozycji do oświecenia. Konserwatyści odrzucali indywidualizm stawiając znaczenie wspólnoty wyżej niż prawa jednostki. Podkreślali rolę emocji w życiu człowieka podważając znaczenie racjonalizmu. Konserwatyści uznawali, że ludzie są skażeni grzechem pierworodnym (naturalna skłonność do czynienia zła, której nie da się usunąć).

Liberalizm to ideologia głosząca, iż najważniejsza jest szeroko rozumiana wolność. Liberalizm podkreśla prawa jednostki, postuluje ograniczenie roli państwa do minimum, głosi nieskrępowaną działalność obywateli. Podstawą jest wolny rynek. Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że nikt i nic nie powinny zakłócać wolności jednostki. Państwo liberalne nie powinno wtrącać się w sprawy swoich obywateli, a podstawą budowania praw powinny być prawa naturalne. Klasyczny liberalizm był za demokracją. Społeczeństwo to suma ludzi.

5. Hegel

Podstawą filozofii Hegla jest duch (świadomość). Ludzkość przechodzi 3 etapy ducha: obiektywny (każdy rodzi się wolny), subiektywny (nieliczni mają świadomość siebie), absolutny (zamiast jednostki jest kolektywizm). Podstawa dialektyki Hegla: "Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie". Etapy drogi świadomości do wiedzy absolutnej: samowiedza, rozum, duch, religia. Wytworem ducha obiektywnego jest prawo. "Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste jest rozumne". Prawo składało się według Hegla z trzech części: prawa abstrakcyjnego, moralności, etyki. Poznanie Boga stanowi ostateczny cel filozofii. Podstawowe pojęcia Hegla to alienacja (oznacza pozostawanie w stanie konfliktu z innymi ludźmi) i uprzedmiotowienie (człowiek zaczyna traktować ludzi i społeczeństwo jako przedmioty).

6. Materializm historyczny Marksa i Engelsa

Karol Marks dokonał podziału na „bazę” (organizacja gospodarki) i „nadbudowę” (kultura, polityka). Walka klas odbywała się między tymi co mają własność prywatną (kapitaliści) i tymi co nie mają (proletariat). Obydwie klasy walczą ze sobą, ale też nie mogą bez siebie istnieć. Rozwiązaniem miała być likwidacja własności prywatnej i podziału na klasy. Nie miało być wyzysku, a każdy miał mieć równe szanse. Idealnym wzorem miał być komunizm. Twórcami koncepcji komunistycznych byli Karol Marks i Fryderyk Engels.

Materializm historyczny (dialektyczny) za podstawę ma pogląd, że cała realna rzeczywistość jest materialna i nie ma żadnego obiektywnie istniejącego bytu, którego nie dałoby się sprowadzić do jego materialnej podstawy. Materia to cała zawartość wszechświata, razem ze wszystkimi relacjami i oddziaływaniami, jakie występują między jego obiektami. Materia jest: niezniszczalna, wieczna, istnieje w czasie i przestrzeni, jest racjonalna. W ujęciu Marksa dwoma najbardziej podstawowymi prawami rządzącymi materią są prawo przemiany ilości w jakość i prawo stałego ścierania się przeciwieństw. Te dwa prawa powodują, że materia jest w ciągłym ruchu. Prawa te powodują ciągłe powstawanie nowych form istnienia materii, co powoduje ciągłe doskonalenie.

7. Pragmatyzm społeczny

Pragmatyczna teoria zakłada, że im coś użyteczniejsze, tym prawdziwsze (np: sądy naukowe są prawdziwe, ponieważ przyjmując je za prawdziwe możemy bardziej skutecznie postępować). Działanie jest zasadniczą potrzebą człowieka, a poznanie pełni wobec działania pomocnicze funkcje. Filozofia pragmatyzmu była rozwijana pod nazwą instrumentalizmu przez Johna Deweya, który odrzucił jako bezużyteczne metafizykę i religię. Instrumentalizm to pogląd, że cała wiedza i wszelka działalność ludzka pełnią jedynie funkcje instrumentalne, czyli stanowią narzędzia służące przystosowywaniu się do środowiska i opanowywaniu go.

8. Katolicka nauka społeczna

[brak]

9. Islam i islamizm

Islam to religia monoteistyczna, założona przez Mahometa, druga na świecie pod względem liczby wyznawców. Słowo islam w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu. Początkowym celem Islamu było połączenie wszystkich ludów arabskich w jedną wielką rodzinę muzułmańska. Za ostatniego proroka islamu uznaje się Mahometa, a za ostatnią objawioną księgę - Koran. Według muzułmanów Bóg (arab. Allah) jest wszechwiedzący, doskonały, jest źródłem wszelkiej wiedzy i sprawiedliwości, ma znajomość prawa doskonałego. Jest niepodobny do nikogo i niczego nie można z nim porównywać (islam zabrania przedstawiania go w jakiejkolwiek postaci). W idealnym państwie muzułmańskim religia, moralność oraz prawo państwowe są ze sobą nierozerwalnie związane.

Islamizm to ideologia polityczna wywiedziona z fundamentalizmu islamskiego. Islam jest traktowany nie tylko jako religia, ale i jako całościowy system polityczny, który na podstawie Koranu powinien regulować aspekty państwa. Pojęcie islamizmu jest nowym określeniem doktryny dominującej w islamie od jego powstania. Religia, państwo i prawo są nierozwerwalnie ze sobą związane. Obowiązkiem wierzącego muzułmanina jest walka o rozprzestrzenienie prawa islamskiego. Islamizm jest dominującym prądem politycznym i intelektualnym. Stanowi odpowiedź świata islamskiego na wyzwania współczesności i dominację kultury zachodniej, obok sekularyzmu i reformizmu. Islamiści usiłują odrzucić wszelkie aspekty wpływów Zachodu: obyczaje, filozofię, instytucje polityczne i wartości.

10. Feminizm

Feminizm to ruch, którego celem jest wyjaśnienie przyczyn nierówności związanych z płcią kulturową i wskazanie dróg jej przezwyciężania. Teorie feministyczne bardzo znacznie różnią się od siebie. Panuje wśród nich zgoda, co do nierównych szans kobiet w społeczeństwie, ale wytłumaczenia tego faktu są bardzo różne. Feminizm liberalny uważa, że źródło nierówności siedzi w postawach społecznych i kulturowych. Równe szanse dla kobiet uzyskuje się za pomocą regulacji prawnych i innych środków demokratycznych. Dąży się do dogłębnej reformy istniejącego systemu. Feminizm radykalny głosi, że to mężczyźni są odpowiedzialni za eksploatację kobiet i czerpanie z niej korzyści. Rodzinę jest jednym z głównych źródeł społecznego wyzysku kobiet - istnieje patriarchat. Feminizm czarny w centrum problemu stawia problemy czarnych kobiet. Czarne kobiety są bowiem upośledzone społecznie, ze względu zarówno na kolor skóry, płeć jak i pozycję klasową.

11. Teoria cywilizacji

[brak]

12. Współczesna myśl społeczna

Pacyfizm to ruch społeczno-polityczny dążący do pokoju, potępiający wszelkie wojny (a także przygotowania do nich) bez względu na ich przyczyny.

Ekologizm to jeden z poglądów na życie w którym najważniejsza jest przyroda. Ekologizm fundamentalistyczny opiera się na życiu pierwotnym, realistyczny chce chronić przyrodę chociażby z samego względu na człowieka.

Populizm to zachowanie polityczne polegające na głoszeniu tych poglądów, które są aktualnie najbardziej popularne w danej grupie społecznej, w celu łatwego zdobycia popularności.

---