FINANSE

WYKŁAD 3 29.10.2011

FINANSE PUBLICZNE

• Dziedzina nauk o zasobach pieniężnych przeznaczonych na realizacje zadań publicznych;

• Procesy i zjawiska związane z gromadzeniem (powstawaniem) i wydatkowaniem (rozdysponowaniem) środków pieniężnych (publicznych) zapewniających realizacje funkcji sektora publicznego (czyli organów publiczno - prawnych - tylko one mają uprawnienia do wydatkowania)

• Zjawiska finansowe obejmują dochody i wydatki których celem jest zaspokajanie potrzeb społeczeństwa na zasadach niekomercyjnych (cecha charakterystyczna na finansów publicznych: nie ma maksymalizacji zysku, ma to być stopień zadowolenia społeczeństwa)

Podstawowe rodzaje zasobów pieniężnych publicznych:

• Zasoby pieniężne państwa (budżet państwa)

• Zasoby pieniężne organów samorządowych (powiaty, gminy, województwa)

• Zasoby pieniężne ubezpieczeń społecznych (ograny zajmujące się ubezpieczeniami - KRUS, ZUS)

• Zasoby pieniężne fundacji publicznych, związków zawodowych, wyznaniowych i partii politycznych.

Podmioty zarządzające finansami publicznymi:

• Władze ustawodawcze i samorządowe - na szczeblu państwa to dwuizbowy parlament (sejm i senat), na szczeblu samorządowym to: w gminie - Rada Gminy, w powiecie - Rada Powiatu, w województwie - Sejmik Wojewódzki.

• Władze wykonawcze: państwo - Rada Ministrów (rząd), gmina wiejska - wójt, gmina miejsko wiejska - burmistrz, gmina miejska - prezydent, powiat - starosta powiatu wraz z zarządem, województwo - marszałek województwa wraz z zarządem

• Aparat Skarbowy - podmioty uprawnione do ściągania zobowiązań podatkowych (Urzędy Skarbowe, Izby Skarbowe - jest ich 16)

• Jednostki finansowane z funduszów celowych: Narodowy Fundusz Zdrowia (szpitale, przychodnie), Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (spółki, przedsiębiorstwa komunalne), Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (pracownicy poprzez ZUS), Fundusz Pracy (pracownicy), Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (osoby niepełnosprawne poprzez zakłady zatrudniające lub ośrodki), Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH - zorganizowana struktura określona w każdym państwie, na którą składają się normy prawne, siec instytucji oraz instrumenty finansowe umożliwiające realizacje funkcji publicznych.

Akty prawne stanowiące podstawę funkcjonowania:

• Konstytucja, w której rozdział 10 poświecony jest bezpośrednio finansom publicznym; finanse zdecentralizowane (samorządów terytorialnych) są ujęte w rozdziale 7 gdzie mamy odniesienie do podsektora finansów publicznych

• Ustawa z dnia 27.08.2009 o finansach publicznych (przepisy wprowadzające ustawy o finansach publicznych będą obowiązywać od 1.01.2014), obecnie obowiązują przepisy z dnia 30.06.2005 ustawy o finansach publicznych i dotyczą limitów zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego

• Ustawa z dnia 13.11.2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

Sieć instytucji zarządzających finansami publicznymi - obejmuje Ministerstwo Finansów, Izby Skarbowe, Urzędy Skarbowe - tworzą aparat skarbowy państwa.

Środkami publicznymi mogą zarządzać organy władzy i administracji centralnej i samorządowej, publiczne instytucje zajmujące się kontrolą finansów (Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe), państwowe uczelnie, instytucje kultury, fundusze celowe - kontrolują jednostki samorządu terytorialnego.

Instrumenty finansowe (finansów publicznych) - podatki, cła, subsydia w postaci dotacji i subwencji

FUNKCJONALNE UJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH będzie obejmować:

• Planowanie i uchwalanie dochodów i wydatków publicznych (budżety roczne)

• Pobieranie i gromadzenie dochodów (państwo ma pełne władztwo podatkowe, co oznacza, ze samodzielnie określa zakres i poziom obciążeń podatkowych)

• Zarządzanie środkami publicznymi - podejmowanie decyzji, zarządzania dokonuje się poprzez instrumenty i narzędzia (budżet zadaniowy, samorządowy, wieloletni plan finansowy państwa, wieloletnia prognoza finansowa jednostek samorządu terytorialnego, strategia rozwoju państwa, wieloletnie plany inwestycyjne, strategia zarządzania długiem publicznym)

• Wydatkowanie środków publicznych - budujemy katalog potrzeb - dokonuje się poprzez hierarchizacje wydatków i potrzeb; istnieją nieograniczone potrzeby społeczne i ograniczone środki publiczne

• Zaciąganie zobowiązań - problem ten dotyczy wszystkich podmiotów (pożyczki, kredyty, emisja dłużnych papierów wartościowych)

• Finansowanie deficytu budżetowego -to niedobór środków pieniężnych objętych budżetem państwa, powstaje kiedy mamy większe wydatki niż dochody publiczne; rząd jest zobowiązany do wskazania źródeł finansowania tego deficytu; od 1997 roku obowiązuje zakaz finansowania deficytu przez NBP - bank nie może dodrukować pieniędzy; finansowanie odbywa się poprzez: kredyty na rynku krajowym i zagranicznym, pożyczki, dłużne papiery wartościowe (obligacje Skarbu Państwa), wpłaty NBP; przychody z prywatyzacji

• Zarządzenie długiem publicznym - wg Konstytucji nie może on przekroczyć 60% PKB (w Polsce obecnie wynosi przeszło 50%); zarządzaniem nim objawia się przez utrzymanie ratingu i jego bezpieczeństwa, w pierwszej kolejności zabezpiecza się środki na obsługę długu publicznego

Zadania publiczne (funkcjonalnego ujęcia finansów publicznych):

• O charakterze ogólnopaństwowym, które obejmują funkcjonowanie administracji, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, obsługę wewnętrzną i zewnętrzną zobowiązań

• O charakterze lokalnym (zadania lokalne) - mówimy o czterech grupach:

• Z zakresu infrastruktury technicznej związane z utrzymaniem sieci infrastrukturalnej: woda, wodociągi, kanalizacja, energetyką, dostarczaniem ciepła, wody, usuwaniem ścieków i odpadów

• Z zakresy infrastruktury społecznej (usługi edukacyjne, zdrowotne w zakresie ochrony zdrowia, opieka społeczna, kultura, sztuka, bezpieczeństwo i porządek publiczny (straż miejska)

• Ład ekologiczny - wszelkie działania związane z ekologią, ochroną środowiska na szczeblu samorządowym

• Świadczenia społeczne na rzecz osób fizycznych i innych podmiotów (opieka zdrowotna, na szkoły, muzea, biblioteki)

STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH (podmioty):

• Organy władzy publicznej (administracja publiczna, organy kontroli państwowej, ochrony prawa - sady i trybunały,

• Jednostki samorządów terytorialnych i ich związki, jednostki budżetowe - szkoły, samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej,

• Państwowe fundusze celowe - Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, samodzielne zakłady opieki zdrowotnej , uczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk

• Państwowe i samorządowe instytucje kultury i państwowe instytucje filmowe

TRZY FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH:

• Redystrybucyjna - polega na transferze środków publicznych od podmiotów, które dysponują środkami publicznymi (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) do podmiotów, które tych środków nie maja; ten transfer jest konieczny z punktu widzenia finansowania potrzeb społecznych; dwa rodzaje funkcji redystrybucyjnej: terytorialna (od podmiotów o dużych dochodach do gmin biednych) i grupowa (od podmiotów do emerytów); poziom tej funkcji określa udział poziomu dochodów publicznych do PKB

• Alokacyjna - związana a redystrybucja; jest narzędziem lokowania zasobów gospodarki rynkowej na cele publiczne, poprzez budżet państwowy (jego strukturę) państwo kreuje potrzeby społeczne - państwo musi zakupić dobra materialne i niematerialne (usługi); funkcje tą określa poziom wydatków do PKB (44% PKB w Polsce)

• Stabilizacyjna - odnosi się do koniunktury gospodarczej, za pomocą dwóch dużych grup instrumentów publicznych państwo wpływa na cykle koniunkturalne

Cztery cykle koniunkturalne, które uwzględnia ekonomia klasyczna (klasyczny układ cykli):

• Kryzys

• Pobudzenie gospodarki

• Rozkwit

• Załamanie

Podatki i wydatki wpływają na cykle koniunkturalne, decydują o stabilizacji;

• Cała grupa podatkowa

• Automatyczne stabilizatory koniunktury - za ich pomocą system podatkowy reaguje i wpływa na pobudzenie gospodarki

Popyt najważniejszym narzędziem pobudzania gospodarki!!!

Cz. 2

Do środków publicznych zaliczamy:

• Dochody publiczne, środki pochodzące z budżetu UE, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

• Przychody budżetu państwa i budżetów samorządowych, które obejmują środki ze sprzedaży papierów wartościowych, środki z prywatyzacji majątku, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, z otrzymanych pożyczek i kredytów

• Przychody jednostek sektora finansów publicznych z prowadzonej działalności (np. edukacyjnej - szkoły)

Dochody publiczne obejmują:

• daniny publiczne (podatki, cło, pdoof, pdoop, akcyzę, podatek od wartości dodanej - VAT, podatek od gier i zakładów wzajemnych)

• dochody z mienia sektora finansów publicznych obejmują: wpływy z najmu, dzierżawy, odsetki od środków znajdujących się na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych pożyczek i kredytów, dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych

• spadki, zapisy, darowizny

• odszkodowania należne jednostkom sektora publicznego

• kwoty uznane z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji

Wydatki publiczne obejmują środki pieniężne planowane i wydatkowane na realizacje zadań publicznych państwa

Dwie koncepcje państwa: opiekuńczego lub stróża nocnego:

Koncepcja państwa opiekuńczego - przejmuje cały ciężar obowiązków zaspokajania potrzeb społecznych; wysoki poziom wydatków państwa, musi wiec ustalać wysokie podatki by sprostać zadaniom.

Koncepcja państwa jako stróża nocnego - państwo na rzecz obywateli świadczy te usługi, które zapewniają bezpieczeństwo, pozostałe usługi leżą w gestii każdego obywatela; obywatel musi sobie sam prawie za wszystko zapłacić; niższe podatki.

Klasyfikacja wydatków publicznych:

• ze względu na cechy ekonomiczne wydatków:

• wydatki bieżące (konsumpcyjne) - są realizowane na bieżąco z budżetu państwa, dotyczą wydatków osobowych (nauczyciele, lekarze, urzędnicy, prokuratorzy, sędziowie, służby mundurowe, policja, wojsko, staż, emerytury, renty, zasiłki losowe, stypendia, utrzymanie budynków, bieżące funkcjonowanie urzędów - opłaty za światło, wodę, artykuły piśmiennicze, paliwo do samochodów, usługi telekomunikacyjne)

• wydatki majątkowe (inwestycyjne) - zakup inwestycji, oczekujemy ze uzyskana korzyść (uzyskany majątek) przerośnie nam wartość majątku (drogi, lotniska, wodociągi, renowacje budynków, remont drogi)

• wynikające ze struktury organów publicznych:

• państwowe

• samorządowe

• ze względu na cel wykorzystania:

• rzeczywiste - prąd, woda, usługi telekomunikacyjne (konsumpcyjne)

• redystrybucyjne

• ze względu na cechę zwrotności wydatków:

• zwrotne - pożyczki, kredyty, wyemitowane papiery wartościowe

• bezzwrotne - nie podlegają zwrotowi (subwencje, dotacje, zasiłki)

• ze wglądu na kryterium powtarzalności:

• zwyczajne (powtarzalne) - obsługa zadłużenia (płacimy odsetki od zobowiązań)

• nadzwyczajne (niepowtarzalne) - pojawiają się w określonych sytuacjach (podczas klęsk, zdarzeń losowych)

BUDŻET PAŃSTWA - za rok powstania pierwszego współczesnego budżetu państwa uznaje się rok 1688 (w Anglii), w Polsce natomiast pierwszy budżet uchwalono w 1768 roku; jest najważniejszym narzędziem polityki państwa (instytucją)

1. jest to plan dochodów i wydatków

2. jest to scentralizowany fundusz pieniężny, który obejmuje wszystkie dochody i wydatki

3. jest aktem prawnym - przyjmuje postać ustawy budżetowej

Jest wyznacznikiem polityki społeczno - gospodarczej państwa, wszelkie zapisy dotyczą struktury dochodów i wydatków w makroekonomii.

Podlega kontroli, która jest dwuetapowa:

1. kontroli dokonuje sam sejm poprzez przyjęcie absolutorium budżetowego (wotum zaufania dla rządu)

2. podlega ocenie Najwyższej Izby Kontroli

Bezpośrednie dochody budżetu państwa:

• Z podatków

• Cła

• Wpływy z zysku przedsiębiorstw państwowych i dywidendy spółek Skarbu Państwa

• Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe

• Odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bankowym

• Odsetki od pożyczek udzielonych z budżetu państwa

• Wpłaty z NBP

• Darowizny, zapisy, spadki

TO BYŁ SEKTOR RZĄDOWY!!!

ISTNIEJĄ PODSEKTORY: SAMORZĄDOWY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

FINANSE SAMORZĄDOWE - obejmują dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego. Plan dochodów i wydatków gmin i powiatów stanowią finanse lokalne, natomiast gospodarka finansowa województw - finanse regionalne.

BUDZET JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO jest:

1. Planem dochodów i wydatków

2. Zdecentralizowanym funduszem zasobów pieniężnych (budżety samorządowe sa umieszczone w budżecie państwa)

3. Aktem prawnym, bowiem uchwalany jest w postaci uchwały budżetowej

Podstawowe źródła dochodu jednostek samorządu terytorialnego:

• Dochody z podatków lokalnych (posiadają je tylko gminy!!!) - od nieruchomości, od środków transportowych, podatki rolne, podatki leśne, od spadku i darowizn, od czynności cywilno - prawnych

• Opłaty lokalne (głównie przez gminy!!!) - oplata targowa, miejscowa (turystyczna), uzdrowiskowa, od 2008 oplata za psa, oplata eksploatacyjna z tytułu wydobywania kopalin, oplata adiacencka (oplata pobierana przez gminy z tytułu wzrostu wartości nieruchomości będącej wynikiem przeprowadzonej przez gminę inwestycji w infrastrukturę), oplata parkingowa

• Udziały w podatkach państwowych (pdoop, pdoof)

• Subwencja ogólna i dotacje celowe, czyli transfery z budżetu państwa

• Dochody ze źródeł zagranicznych (udziały w projektach)

• Kredyty, pożyczki i papiery wartościowe

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego:

• Finansowanie zadań administracji lokalnej (urzędy)

• Zapewnienie odpowiedniej infrastruktury technicznej - Finansowanie infrastruktury technicznej (drogi, mosty, kanalizacja, transport miejski)

• Finansowanie zadań społeczno - kulturalnych

• Finansowanie zadań w zakresie edukacji (przedszkola, szkoły podstawowe i szkoły gimnazjalne to zadanie gmin, szkolnictwo ponadgimnazjalne to zadanie powiatów (od starostwa powiatowego), natomiast licea specjalistyczne, artystyczne i szkolnictwo wyższe to zadanie województw (od urzędu marszałkowskiego)

• Realizacja zadań z zakresu ochrony zdrowia (gmina odpowiada za przychodnie, powiat za specjalistów i powiatowe szpitale, województwo za szpitale wojewódzkie)

• Ochrona środowiska naturalnego (oczyszczalnie ścieków, utylizacja śmieci)

• Wydatki na zlecenie państwa (władz publicznych)

DEFICYT BUDŻETOWY to taki stan budżetu, w którym dochody budżetowe są niższe od wydatków budżetowych (nie pokrywają ich)

Przyczyny:

• Zahamowanie wzrostu rozwoju gospodarki (recesja)

• Spadek realnych dochodów publicznych przy wysokim poziomie realnych wydatków (inflacja)

• Zwiększenie potrzeb społeczeństwa, które nie znajdują pokrycia w dochodach

• Niedopasowanie tempa wzrostu wydatków do tempa wzrostu dochodów

Źródła finansowanie deficytu:

• Emisją dłużnych papierów wartościowych (obligacje Skarbu Państwa bądź gmin, powiatów i województwa)

• Zaciągamy kredyty i pożyczki

• Sprzedajemy majątek państwowy bądź komunalny

DŁUG PUBLICZNY - ogół zobowiązań władz publicznych z tytułu zaciągniętych wszelkich zobowiązań; konstytucyjny poziom długu publicznego odpowiada poziomowi zapisanemu w traktacie z Maastricht - 60% PKB.

Trzy progi:

• Od 50% do 55%

• Od 55% do 60%

• Powyżej 60% - oznacza koniec życia w dostatku

Strona 1 z 6

---