Wartości w wychowaniu trzeba traktować jako obiektywnie istniejące, a nauka wartości odbywać się powinna w 3 fazach życia człowieka:
w wieku przedszkolnym
w wieku szkolnym
w wieku dojrzewania (okres późno szkolny)
Lata 60'te w Ameryce to czas rozszerzenia się liberalnego wychowania (wychowanie wyzwolone), co przyczyniło się do ukształtowania generacji, która pobiła wszelkie rekordy w zachowaniach niemoralnych, co zachwiało spokojem ludzi. Ponieważ tylko urzeczywistnianie wartości daje ludziom poczucie bezpieczeństwa, czyni ich szczęśliwymi, pomaga rozwijać samodzielność. Wartości wiec trzeba uczyć w szkole, domu i instytucjach społecznych.
Pedagogika to nauka stosowana ponieważ na pytanie o to czy bardziej być czy mieć odpowiada uczeniem wartości.
Na pytanie jakich wartości uczyć dzieci i w jaki sposób odpowiadają Linda i Richard Eyre w książce „Teaching your children values”, czyli „Uczenie twojego dziecka wartości”. Mówią oni o 6 wartościach bycia i 6 wartościach dawania.
Do wartości bycia należą:
uczciwość
odwaga
umiłowanie pokoju
samodzielność i sprawność
samodyscyplina i wstrzemięźliwość
wierność i powściągliwość
Natomiast do wartości dawania należą:
solidność, prawość,
poważanie
miłość do człowieka
niesamolubność, uczuciowość,
uprzejmość
sprawiedliwość, gotowość przebaczania
Liczba 12 wartości wskazuje na liczbę 12 miesięcy w roku, w każdym miesiącu uczymy jednej wartości (grupy wartości). Nauka wartości zajmuje pierwszy okres życia, ale jest to nauka powyżej 3 r. ż., np. od 5 r. ż.. Najpierw kształtujemy w dzieciach wartości bycia, by urzeczywistnić wartości dawania, a wartości dawania oddziaływają na wartości bycia.
Cel - nauczenie przez miesiąc jednej, określonej wartości. Kiedy zakończy się cykl 12 miesięcy - zaczyna się od początku ! Dzieci uczą się wtedy wartości na wyższym poziomie.
Środkiem utrwalania postaw moralnych są różne formy uznania, które mogą być połączone z nagrodą: dyplom, plakietka, zapis na tablicy honorowej itp.
- Trzeba tłumaczyć, że konsekwencje wartości są dużo lepsze niż konsekwencje anty-wartości.
Eyrowie podają zasady, które oddziaływają na wszystkie dzieci oraz metody oddziaływania na dzieci w poszczególnym wieku.
Ogólne zasady:
1 - bądźmy wobec dzieci zupełnie uczciwi
2 - odpowiadajmy na wszystkie pytania
3 - jeśli nie chcemy odpowiedzieć to powiedzmy dlaczego
4 - nie nakazujmy dziecku kłamać gdziekolwiek i sami nie kłammy. Jeśli dziecku zdarzy się mówić nieprawdę, to mówimy „zacznij jeszcze raz”. Chwalmy za prawdę wypowiedzianą;
5 - pokazujmy skutki, uwrażliwiajmy dzieci na skutki działania
6 - Zwracajmy uwagę na uczciwe jak i nieuczciwe zachowania, w rzeczywistości jak i w utworach
7 - wyjaśniajmy następstwa czynu
8 - pokazujmy pozytywne skutki czynu (wewnętrzny spokój, wiara w słuszność działania)
Jak uczymy dzieci następujących wartości?:
1. Uczciwość - wewnętrzna siła, która może być podstawą do prawdomówności. Trzeba chwalić dziecko, gdy mówi prawdę i pokazywać jakie skutki może mieć nieuczciwość. Wyjaśnić dzieciom różnice między prawdą a kłamstwem i wyjaśnić dlaczego warto mówić prawdę.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW:
Co to jest kłamstwo - dzieci ustalają co jest prawdą, a co nią nie jest
Pytamy dlaczego lepiej jest mówić prawdę niż nieprawdę? Gdy dziecko kłamie, trzeba mu dyskretnie dać znać, że kłamie, ale gdy mówi prawdę - chwalimy je głośno. Mimika jest bardzo ważna. Już przedszkolak umie odróżniać zadowolenie od niezadowolenia
Pokazujemy dziecku obrazek i pytamy: „jak myślisz co on czuje? Czy to jest właściwe co on czuje?” itd.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM:
Gra, która pomoże zrozumieć, że następstwo, które przynosi uczciwość jest lepsze od tego, które przynosi nieuczciwość
Pod koniec tygodnia niech ktoś opowie, czy zdarzyła mu się sytuacja, ze miał dylemat jak się zachować.
METODY DLA MŁODZIEŻY:
ułożyć przykłady na oszukiwanie w szkole.
2. Odwaga - odwaga bycia dobą. Siła i nieugiętość w mówieniu prawdy, nawet, gdy jest to wbrew popularności.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Należy uczyć dzieci odwagi od wieku najmłodszego - chwalić dziecko, gdy podejmuje nowe wyzwania i pokonuje trudności.
Uczyć dzieci patrzenia prosto w oczy, zwłaszcza, gdy przyznają się do błędu.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Uczenie różnych odmian odwagi, Co tydzień zastanawiamy się co jest największym aktem odwagi. Np. robienie dobra, gdy go nikt nie widzi jest aktem odwagi. Gra w karteczki kolorowe, gromadzenie cytatów o odwadze i strachu.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Gdy odczujemy powszechny brak odwagi - poczujemy się mocniejsi. Przedyskutować problem jak pomagać innym. Odwaga bycia przyjacielskim.
3. Umiłowanie pokoju - nastawienie pokojowe, zgoda buduje, niezgoda rujnuje.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Zachowywać spokój w każdej sytuacji, nauczyć dzieci rozumieć pewne sytuacje i motywy działania ludzi. Krzyk niszczy spokój. Trzeba rozmawiać spokojnie. Zaleca się częsty dotyk, on działa uspokajająco.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: 1. Metoda ławki karnej - gdy dziecko zachowuje się agresywnie nakazuje się mu by usiadło na ławce karnej. 2. Metoda dyplomu pokoju - dla tego kto zachowywał się najlepiej po uzgodnieniu z dziećmi. „Zielony i czerwony człowiek” - na podstawie czytanej historyjki próbujemy opisać zachowanie agresywne i spokojne.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Rozmowa o dobrym zorganizowaniu życia.
4. Samodzielność i sprawność - rozwijać swój potencjał, dawać przykład innym. To świadome odrzucenie przeciętności, czerpanie dumy z tego kim jesteśmy i dążenie do osiągnięcia pełni swych możliwości. Konkurować i walczyć nie z innymi lecz z samym sobą.
Branie odpowiedzialności za własne życie pomaga sobie i innym.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Możliwość samodzielnego decydowania o sobie, wolność, chwalenie, gdy dziecku udało się wykonać dobrze zadanie.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Rozmowa z dzieckiem o inicjatywach, spis rekordów dziecka. Pyt. Kto sobie najbardziej zasłużył na dyplom.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Uświadomienie sobie najsłabszej strony i świadomość, że można się zmienić na lepsze.
5. Samodyscyplina i wstrzemięźliwość- pomaga przełamywać mosty ku celom wyższym. Równowaga między dyscyplina a swobodą. Pomaga przełamać lenistwo i motywuje do osiągnięcia wyższych celów.
Wstrzemięźliwość pomaga powstrzymać zachowania ekstremalne (może chodzi tutaj o erotykę;)dawać dobry przykład.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: uczenie pracy adekwatnej do możliwości dziecka. Konsekwentnie wymagać i chwalić za wykonane czynności.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Uczenie ze względu na dalsze cele - cierpliwości. Cytaty i medale.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Rozmowa o celach życiowych, czy można je zrealizować i jak to zrobić. Pomoc w zorganizowaniu czasu - plan, priorytety na każdy dzień.
6. Wierność i powściągliwość - służy to stabilizacji koleżeńskich relacji. Źródłosłowem wierności jest wiara. Chodzi o to by dzieci miały poprawny obraz erotyzmu.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Wyjaśnienie znaczenia miłości w relacjach międzyludzkich. Dzieci powinny także zadawać pytania o to co dla nich nie jasne. Ważne jest mówić o tym co ich czekali w życiu, co widziały np. w kinie, pytanie o to dlaczego ludzie kochają się.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Określenie czym jest egoizm i czym jest miłość i odpowiedzialność. Miłość to wzajemność. Miłość bez odpowiedzialność rozpada się.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Wierność to zaprawa budowlana - przede wszystkim potrzebna jest mnie, oraz wierność w powiązaniu z odpowiedzialnością. Należy rozmawiać o niemoralności, ale także otwarcie mówić o moralności. Sam w sobie instynkt nie jest zły, ale trzeba nad tym panować. Trzeba także rozmawiać o prawdziwym życiu seksualnym, ponieważ dobrze jest dotrwać w wstrzemięźliwości i czystości do czasu małżeństwa. Chodzi bowiem o aspekt duchowy, by nie zranić czyichś uczuć.
7.solidność, prawość - Dawanie innym - człowiek musi z siebie dać cos innym. Dzieci trzeba uczyć czym jest solidność i zaufanie. Wierny - solidny, niewierny - niesolidny.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Chwalenie dzieci gdy zachowują się lojalnie. Uczymy czym jest solidność i zaufanie. Karteczki z opowiadaniami o konkretnych sytuacjach z zycia wziętych, bliskich dziecku.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Gry w synonimy: wierny- stały; solidny - wytrwały; niewierny - niestały, zdrajca; niesolidny - niestały. Dyskutowanie o lojalności wobec kolegów itd. Solidność we współpracy pozwala więcej uczynić. Trzeba chwalić dzieci za pozytywne zachowania.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Gra synonimów i antonimów. Różnica między wiernością a solidnością- nie obiecać czegoś czego nie można spełnić. Zapytać w kim pokładają ufność.
8.szacunek, poważanie, respekt - to szacunek dla życia, starszych, przyrody, cudzej własności. Wyraża się w uprzejmości, dobrym wychowaniu, samokrytycyzmie. Oznacza prawdziwą troskę o innych ludzi. Jest podstawą wielu innych wartości. Osoba, która nie otrzymuje szacunku, z własnej woli nie będzie go okazywać innym. Szacunek jaki dziecko otrzymuje w domu jest podstawą jego szacunku do samego siebie i innych ludzi
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Trzeba używać form grzecznościowych wobec dzieci, zachowywać się wobec nich tj. chcemy żeby zachowywały się wobec nas. Dajmy im szanse naprawić błąd. Uczyć dzieci szacunku do siebie nawzajem. Na autorytet trzeba sobie zasłużyć zwłaszcza prawdomównością. Gra w dorosłego; dziecko mówi dziękuje po zjedzeniu czegoś.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Szkoła: Wyjaśnić dzieciom, że nie uprzejmym zachowaniem możemy kogoś zranić, np. gdy używamy wobec kogoś obraźliwych słów. .
METODY DLA MŁODZIEŻY: Rola diabelskiego adwokata - wychowawca; dzieci - rola obrońcy.
9.miłość do człowieka - to przejaw troski do drugiego; miłość w wychowaniu jest ważniejsza niż kara. Trzeba przebaczać sobie nawzajem i pomagać innym.
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Dziecko takie potrafi już pomóc w drobnych rzeczach, np. przy posiłku. Uczyć dzieci anonimowości w dawaniu radości z tego.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Uczymy pomagać młodym dzieciom opiekować się innymi; troski o zwierzęta domowe. Trzeba okazać dzieciom miłość do nich. Dzieci potrzebują dotyku - to im daje poczucie bezpieczeństwa. Dorośli powinni być tutaj przykładem tolerancji.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Trzeba rozmawiać dlaczego ludzie mają różne modele życia. Do dziecka często trzeba mówić kocham Cię, czy lubię Cię. Można także pytać o autorytety
10.niesamolubność, uczuciowość - poprzez uczucie można rozpatrywać i poznawać. Trzeba myśleć bardziej o innych ludziach a nie o sobie, bez względu na wzorce egoistyczne. To może pomóc człowiekowi w rozwiązywaniu własnych problemów. Frustracja, nerwy czy agresja wprowadzają człowieka w egoizm. Współodczuwanie i empatia kojarzą się zwykle z dojrzałym człowiekiem .W wieku przedszkolnym odpowiadają za dziecko opiekunowie, dopiero od 8 r. ż. Zaczyna się okres heteronomii. Zatem dochodzi do okresu autonomii - pełnej odpowiedzialności za siebie. (Anomia - Heteronomia - Autonomia).
DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Infantylizm - pawiem egoizm przez nieumiejętność zachowywania się w danej sytuacji. Trzeba dać dziecku do zrozumienia, ze oczekujemy od niego odpowiedzialności, opowiadać mu o problemach jakie mają inni ludzie, dawać mu dobry przykład. Jest ważne, żeby wyrażać swoje potrzeby i uczucia wobec innych i odwrotnie.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Zadanie: znalezienie na fotografii ludzi w różnych sytuacjach i jak się ta osoba czuje, pytanie o to jak się dziecko czuje w różnych sytuacjach. Obdarowanie dzieci medalem Empatia. Za różne dobre rzeczy które uczyniło w tygodniu, czy w miesiącu. Prowadzenie dzienniczka - obserwacja własnych uczuć i ich zapisywanie.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Okazanie choćby jednemu sąsiadowi pomocy to droga wyjścia z własnego egoizmu. Gra w gratulacje czy życzenia - wytwarzanie laurek. Poezja jest dobrym sposobem sensownego wyrażania własnych uczuć.
11.uprzejmość, życzliwość, serdeczność - Ważne jest by się nie sprzeczać z innymi, pomagać im. Uprzejmość to wartość moralna, jej następstwem jest pozytywny efekt Z życzliwości i serdeczności nie można zrezygnować, chodzi o to by być wobec siebie miłym. DLA PRZEDSZKOLAKÓW: Używanie słów: proszę, dziękuję, przepraszam to przejaw życzliwości. Dzieci będą naśladować życzliwe słowa i gesty. Zastanowić się nad głębią swojej uprzejmości. Nie wolno krzyczeć na innych i odnosić się do nich krytycznie. Trzeba odnosić się do dzieci jednakowo. Dzieci w dyskusjach i rozmowach powinny patrzeć prosto w oczy. Ważna jest serdeczność w rodzinie.
DLA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM: Zapamiętanie imion innych osób.
METODY DLA MŁODZIEŻY: Wprowadzanie wiedzy o aksjologiczności i wartościach najwyższych. Aksjologiczna struktura człowieka jest hierarchiczna.
12.sprawiedliwość, gotowość przebaczania - Chodzi o dotrzymanie zasad prawa, trzeba rozumieć prawa rodzinne, szkolne i międzyludzkie. Każdy zbiera to co zasiał. Zgodność i zgoda, porządek, posłuszeństwo, Przebaczanie, gdy potrzeba - to lepsze od kary.
Uczenie wartości w takich etapach jest możliwe. Wiele z sytuacji jest możliwe do zrealizowania w rodzinie, potem w szkole i innych zakładach opiekuńczych. Wartości funkcjonalne w człowieku pozwalają na realizowanie bycia sobą takiego by można było być dla innych.
4