285


Topos - powtarzający się motyw, który często występuje w obrębie literatury i sztuki danej kultury, cywilizacji. Wskazuje na jedność kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia człowieka.

Topos budowany jest na zasadzie obrazu mającego na celu opis jakiejś sytuacji

Motyw - najmniejsza elementarna jednostka świata przedstawionego dzieła: zdarzenie, przedmiot, cecha, sytuacja, przeżycie. Powtarzające się na przestrzeni wieków motywy to toposy.

Archetyp- inaczej pierwowzór, prawzór, prototyp; nazwa pochodzi od arche - początek, przyczyna, pierwiastek. Zespół cech ludzkich, składający się na daną postać, będącą wzorem zachowań, pierwowzorem charakteru, jakiejś reakcji. Według Junga archetypy odzwierciedlają zawartość zbiorowej podświadomości, powszechne myśli ludzkie spotykane we wszystkich kulturach.

TOPOSY:

- topos cykliczności natury

- topos arkadyjski: motyw szczęścia- starożytność

- topos homo viator (człowieka wędrowca)- wędrówka w poszukiwaniu ostatecznego sensu istnienia- starożytność

- topos tyrtejski

- topos nieśmiertelnej sławy poety

- topos ubi sunt- gdzie oni są- średniowiecze

- motyw Deesis- Chrystus- sędzia na tronie, Maria i Jan Chrzciciel

- topos błędnego rycerza- sensem rycerskiego życia jest ciągłe sprawdzane się, wystawianie na próbę swojego męstwa i szlachetności- średniowiecze

- motyw tańca śmierci (Dance macabre)- średniowiecze

- topos Boga artysty- Deus artifex- Bóg był pierwszym artystą, a świat- dziełem sztuki- renesans

- topos Fortuny- zmienność- renesans

- topos świata- teatru- świat to teatr, ludzie to aktorzy, reżyser i widz spektaklu życia- Bóg lub kapryśny los- renesans, barok

- topos człowieka Bożego igrzyska- człowiek jest w ręku Boga zaledwie zabawką- renesans

- topos ars poetica- określenie wypowiedzi programowych poetów na temat twórczości- dziś

- topos marności- vanitas- kruchość ludzkiego istnienia- barok

- topos róży- symbol symboli- barok

- topos życia- snu- barok

- topos miłości i śmierci- skojarzenie miłości ze śmiercią. Kochanek często bywa porównywany do ćmy (motyla), która kocha przyczynę swojej zguby- świecę, galernika, trupa- barok

- topos poety wyklętego- topos twórcy zbuntowanego przeciw obyczajom, prawom i obowiązującym wzorcom społecznym- dziś

- topos ojczyzny, domu.

- topos miłości

Archetypy:

- Dedal- wzór człowieka rozważnego, poważnego, doświadczonego

- Ikar- człowiek przełamujący granice za wysoką cenę - z jednej strony; człowiek lekkomyślny, łatwo upajający się swobodą - z drugiej

- Edyp- postać mityczna symbolizująca przewrotność losu, tragiczną ironię

- Herakles- symbol odwiecznego snu o potędze, marzeń człowieka, by być silnym i szlachetnym jak bogowie

- Kasandra- złej wieszczki, zwiastującej katastrofy i nieszczęścia

- Niobe- cierpiącej matki

- Orfeusz- wirtuoza, artysty, mistrza, gotowego poświęcić wszystko dla ocalenia małżonki

- Prometeusz- buntownika, dobroczyńcy, altruisty

- Syzyf- człowieka, którego ciężka i wyczerpująca praca nie daje żadnych efektów, jest bezowocna

- Narcyz- człowieka zakochanego w sobie, egoisty, skupionego tylko na własnych potrzebach

- Pigmalion- artysty stwarzającego rzeczy niezwykłe, zakochanego w swym dziele

- Penelopa- wiernej żony, czekającej niestrudzenie na swego męża

- Maryja- matka cierpiąca

- Judasz - zdrajca, mający wyrzuty sumienia

- Mojżesz - mędrzec, przewodnik

- Maria Magdalena - nawrócona grzesznica

- Hiob - człowiek cierpiący bez winy

- Kain - bratobójca

- Św. Paweł - nawrócony grzesznik

- Prorocy starotestamentowi

- Syn marnotrawny

- Samarytanin - człowiek miłosierny, współczujący

- Mit o labiryncie- archetyp zagadki, zawiłości ludzkich myśli, rozumu, życia

- Nike- archetyp zwycięstwa

- Tantal- zuchwalstwo, głód, pragnienie


Motywy literackie:

- śmierci

- podróży

- miłości

- arkadii/raju

- domu

- Polski / Polaków

- cierpienia

- rodziny

- przemijania

- władzy

- buntu

- młodości

- kobiety

- samotności

- rewolucji

- ojczyzny

- marzeń/marzyciela

- syna

- patriotyzmu

- ogrodu

- miasta

- matki

- dzieciństwa/dziecka

- utopii

- tańca

- wolności

- żony

- szatana

- rycerza

- dworu

- antyutopii

- wojny

- Ikara

- małej ojczyzny

- zjaw, duchów, upiorów

- zbrodni

- szczęścia

- walki


Filizofie:

  1. Starożytnej Grecji:

- estetyka- nauka o pięknie i przeżyciach z nim związanych

- etyka- nauka o ludzkich obyczajach, o dobru i złu

- logika- nauka o sposobach poprawnego myślenia

- metafizyka- nauka o pierwszych zasadach, podstawach bytu

- psychologia- nauka o duszy

  1. Szkoły filozoficzne:

- Sofiści- nauka przekonywania innych, nie ma prawd absolutnych, wszystko można udowodnić za pomocą sztuki wymowy

- Platonicy- dyskusje o idealnej naturze bytu, a także o trudnej sztuce życia, mądrość źródłem dobra i piękna

- Arystotelicy- wszystko składa się z formy i materii, sposób logicznego myślenia i mówienia, o sztuce i literaturze

- Stoicy- nauka praktycznej sztuki życia- zarówno w szczęściu, jak i w nieszczęściu trzeba zachowywać spokój

- Epikurejczycy- jak żyć, by stale odczuwać przyjemność, która jednak polega bardziej na unikaniu bólu niż na jej aktywnym poszukiwaniu

- Cynicy- życie zgodne z naturą, pogarda dla dóbr materialnych, drwina z autorytetów

- Sceptycy- sztuka wątpienia, prawda jest bowiem niedostępna dla człowieka

Idealizm platoński- pogląd, wg którego naprawdę istnieją tylko doskonałe idee, świat materialny jest zaś jedynie ich odbiciem

  1. Nauka św. Augustyna:

- nawiązał do filozofii Platona

- świat dzieli się na 2 strefy: materialną i duchową; człowiek jest duszą uwięzioną w ciele

- wszystko, co istnieje, powstało dzięki miłości Bożej

- miłość to uniwersalna siła, która sprawia, że wszystko dąży do Boga

- poznajemy przez miłość oraz intuicję, a także dzięki oświeceniu przez Boga

- wszystko co stworzył Bóg jest dobre, stąd zło nie istnieje- jest nicością; człowiek jest wolny, może więc odwrócić się od dobra i skierować ku nicości; czyli zło wynika z wolności ludzkiej

- dzieje ludzkości to walka 2 państw: Państwa Bożego, które zaludniają ludzie cnotliwi, przeznaczeni do zbawienia, i państwa ziemskiego, składającego się z grzeszników, na których oczekują piekielne otchłanie

  1. Filozofia św. Tomasza z Akwinu:

- nawiązał do filozofii Arystotelesa

- wszystko, co jest, składa się z materii i formy; ciało to część materialna człowieka, dusza zaś to jego forma; czyli człowiek to połączenie duszy i ciała, a nie sama dusza

- człowiek poznaje dzięki rozumowi lub przez wiarę

- wszystko, co istnieje, jest hierarchicznie uporządkowane

  1. Scholastyka to średniowieczna metoda filozoficzna, polegająca przede wszystkim na:

- oparciu wiedzy na zhierarchizowanych autorytetach

- podporządkowaniu wiedzy zasadom wiary

6. Neoplatonizm renesansowy



Wyszukiwarka