Uczenie się człowieka na poziomie poznawczym

Uczenie się zachodzi wówczas, kiedy człowiek otrzymuje informacje od otoczenia, wybiera spośród nich niektóre i sprawdza, czy pozwalają mu one działać w tym otoczeniu skutecznie. Każde doświadczenie dostarcza uczącemu się wciąż nowych informacji o otaczającej go rzeczywistości fizycznej i społecznej. Informacje te powodują względnie trwałe zmiany zachowania, które pozwalają lepiej rozpoznawać otaczający świat, a zatem umożliwiają skuteczniejsze niż dotąd zachowanie. Mówimy wówczas o sprawnym, skutecznym i efektywnym uczeniu się, a w przypadku szkolnego uczenia się o pożądanych zmianach zachowania ucznia. Psycholodzy twierdzą, że chęć do uczenia się jest „motywem autonomicznym”, związanym z naturalną dla człowieka ciekawością czy potrzebą osiągania kompetencji. Chęć ta bywa jednak często tłumiona przez niewłaściwe oddziaływanie wychowawcze i złą organizację. Uczenie się nie zawsze ma skutki dodatnie. Można bowiem uczyć się zarówno poprawnej techniki sportowej, jak i techniki zawierającej błędy.

I. Definicje pojęć:

A)„Uczenie się”

Uczenie się- termin ten może obejmować zarówno proces, jak i samą czynność będącą przedmiotem uczenia się. Z czynnością związany jest wówczas, gdy np. podejmujemy działanie, aby opanować umiejętność pływania.
Natomiast psycholodzy o uczeniu się mówią wtedy, gdy w procesie indywidualnych doświadczeń u jednostki zachodzą względnie trwałe zmiany w zachowaniu.

Uczenie się to względnie trwałe zmiany w tendencji do zachowywania się w pewien sposób, które są wynikiem ćwiczenia połączonego ze wzmocnieniem (Galloway)

Uczenie się jest to odbieranie informacji, jej przetwarzanie i wywoływanie względnie trwałych zmian w zakresie wiadomości i umiejętności (przetwarzanie- dopasowywanie informacji do już znanych).

Uczenie się- to proces prowadzący do względnie trwałych modyfikacji zachowania motorycznego jednostki w wyniku jej uprzednich doświadczeń. (S. Baley)

Uczenie się czynności ruchowych- to zmysłowe odbieranie od otoczenia i przetwarzanie umysłowe informacji dotyczącej nie znanej dotąd czynności ruchowej, a następnie wykonywanie czynności za pomocą systemu motorycznego oraz sprawdzenie skuteczności tej czynności w różnych sytuacjach otoczenia.

W uczeniu się ludzi wyróżnić można wiele poziomów (Gagne 1969):

• Uczenie się przez proste sygnały

• Uczenie się przez bodźce- reakcje

• Łączenie serii reakcji w łańcuchy

• Asocjacje słowne

• Uczenie się pojęć

• Uczenie się reguł

• Uczenie się rozwiązywania problemów (najwyższy poziom)

B)„Nauczanie”

Nauczanie bywa definiowane jako organizowanie procesu uczenia się innych ludzi. Może mieć ono różny charakter. Zależy na ogół od przyjęcia określonych założeń wstępnych.

We współczesnej pedagogice podkreśla się, że nauczanie to „nauczanie- uczenie się”. Bowiem nie ma nauczania bez procesu uczenia się ucznia, chociaż uczenie się może odbywać się bez nauczania.

Nauczanie bywa nazywane procesem komunikacji dydaktycznej. Należy przez to rozumieć, że najistotniejszym elementem procesu nauczania jest kontakt między nauczycielem i uczniem

Współczesne teorie nauczania podkreślają celowość nauczania wielostronnego (Okoń 1987). Oznacza to, że powinno ono w swej złożoności dotyczyć procesów poznawczych, emocjonalnych i działań praktycznych człowieka.

Nauczanie- to proces, współdziałania nauczyciela z uczniami wspomagający ich uczenie się, którego celem jest spowodowanie korzystnych społecznie zmian zachowania się ucznia i uzyskania kompetencji warunkujących

Nauczanie czynności ruchowych- to wymiana informacji między nauczycielem a uczniem; rezultatem tej wymiany są względnie trwałe zmiany w zachowaniu się ruchowym ucznia.

Dojrzewanie i uczenie się:

Związek uczenia się z dojrzewaniem jest bardzo złożony. Można wyodrębnić:

• Zmiany w organizmie powstałe wyłącznie jako skutek procesu dojrzewania

• Zmiany będące wynikiem łącznego nakładania się wpływów procesu dojrzewania, jak i uczenia się jak np. chodzenie, nauka języka

• Zmiany, których wyłączną przyczyną jest uczenie się np. gra w piłkę

Uczenie się towarzyszy całemu życiu człowieka, natomiast proces motorycznego dojrzewania ma w okresie życia człowieka fazy przyrostu, a pod koniec jego życia charakter inwolucji

W procesie motorycznego dojrzewania i uczenia się zachodzą w człowieku różne zmiany w zachowaniu psychomotorycznym. Na zmiany te istotny wpływ mają: sytuacja fizyczna, społeczna i psychiczna każdego człowieka, czyli możliwości uprawiania sportu, rekreacji ruchowej, spontanicznej aktywności fizyczne, a także warunki bytu ( miasto, wieś, stan finansowy rodziny).

Proces dojrzewania jest ściśle określony genetycznie, dlatego też trudno jest wpłynąć nań w jakikolwiek sposób. Natomiast uczenie się zależy w głównej mierze od właściwości uczącego się i nauczającego. Aby można było nauczać, dziecko musi być odpowiednio dojrzałe, tzn. np. nie nauczymy rocznego dziecka jazdy na rowerze. Należy dostosowywać zasób nauczania do aktualnych możliwości, nauczanie rzeczy zbyt trudnych bądź za łatwych może mieć negatywny skutek.

Największe zmiany w psychomotoryce przypadają na okres pobytu dziecka w szkole. Dlatego też, to od nauczyciela wychowania fizycznego zależy jak szybko i w jaki sposób będzie przebiegał proces przemian w sprawności czynnościowo-ruchowej dziecka oraz jak kształtować się będą jego postawy i poglądy na temat kultury fizycznej.

Uczenie się w ujęciu poznawczym

Wielu badaczy starało się wyjaśnić, co zachodzi wewnątrz uczącego się, gdy zmienia się jego zachowanie, a ten wewnętrzny proces był głównym przedmiotem zainteresowania w poznawczym podejściu do uczenia się. Można by powiedzieć, że zwolennicy tego podejścia starają się wyjść poza konkretne bodźce i reakcje oraz uwzględnić w swej interpretacji uczenia się całą osobę uczącego się.

Podstawowe założenie podejścia poznawczego głosi, że bodźce ze środowiska oddziałują na organizm w tym sensie, że powodują zmiany zachodzące na poziomie uczuć, zainteresowań, postaw, wartości, spostrzeżeń itd. Uważa się, że zmiany w myślach, uczuciach i postawach danej osoby wywołują zmiany w jej zachowaniu, a zmienione zachowanie przyjmuje się za wskaźnik, że nastąpiło uczenie się tj. że coś się zmieniło wewnątrz tej osoby. Poznawcza interpretacja uczenia się głosi, że zmiana wewnętrzna powoduje zmianę w obserwowalnym zachowaniu. Zgodnie ze stanowiskiem poznawczym, najpierw trzeba pracować nad zmianą spostrzeżeń, wartości, postaw itd. danej osoby. Zakłada się, że postępując w ten sposób spowodujemy także zmianę w obserwowalnym zachowaniu danej jednostki.

Badania dotyczące uczeniem się w ujęciu poznawczym prowadzili:

1. Max Wertheimer (ur. 15 kwietnia 1880 w Pradze, zm. 12 października 1943 Nowy Jork)

2. Wolfgang Köhler (21 stycznia 1887 -11 czerwca 1967)

3. Jerome Seymour Brunerur.(1 października 1915 w Nowym Jorku)

4. Edward C. Tolman (ur. 14 kwietnia 1886, zm. 19 listopada 1959)

5. Tomaszewski Tadeusz (ur. 12 lipca 1910, zm. 19 marca 2000),

MAX WERTHEIMER- UCZENIE SIĘ CAŁOŚCIOWE

• jego sposób podejścia do uczenia się nazywany był „ psychologią postaci”;

• uważał, że rozkładanie całego doznania molarnego na części niszczy jego najważniejszą część- całościowy charakter;

• jego stanowisko było zgodne z myślą „ Całość to coś więcej niż suma jej części.”;

• twierdził, że nauczyciele powinni kłaść nacisk na pomoc uczniom w zrozumieniu tego, czego się uczą niż na mechaniczne zapamiętywanie.

WOLFGANG KOHLER- UCZENIE SIĘ PRZEZ WGLĄD

• uznawał on uczenie się za spostrzeganie problemów jako całości, jako postaci;

• był przekonany, że rozwiązywanie problemów następuje przez uzyskanie wglądu polegającego na zrozumieniu, do którego dochodzi się stopniowo przez próby i błędy, lub nagłe, jakby w jednym błysku olśnienia;

• starał się wykazać, że uczenie się jest związane z reorganizacją struktur poznawczych, tzn., że rozwiązywanie problemów wymaga dostrzeżenia nowych relacji, czyli wglądu.
  

JEROME BRUNER- UCZENIE SIĘ JAKO ODKRYWANIE

• metody odkrywania, które kładą nacisk na strukturę (ogół wzajemnych powiązań) materiału, a nie konkretne szczegóły, prowadzą zwykle do uczenia się tego materiału ze zrozumieniem, a nie mechanicznie;

• materiał wyuczony w ten sposób będzie się odznaczać wysokim stopniem użyteczności („wartością transferową”);

• zapamiętanie materiału będzie bardziej prawdopodobne i pozwoli uczniowi na łatwe przechodzenie- po linii spiralnej- od elementarnego zapoznania się z pewnym tematem, do studiowania go na poziomie bardziej zaawansowanym w późniejszych stadiach programu;

EDWARD TOLMAN- UCZENIE SIĘ JAKO ZACHOWANIE CELOWE

• wyrażał pogląd, że nasze zachowanie nie jest tylko reakcją na bodźce-jest ono także funkcją naszych przekonań, postaw, uczuć i celów;

• wskazywał na istnienie uczenia się utajonego, przebiegającego bez wzmocnienia;

• zmienne poznawcze (myślenie, odczuwanie, wartościowanie itp.)- były uznane, jeśli uważano je za abstrakcję i ściśle definiowano;

• zmienne pośredniczące (głód, pragnienie, pożądanie)- ogniwo łączące koneksjonistyczną i poznawczą interpretację uczenia się, definiowano je w kategoriach operacyjnych;

• w teorii Tolmana mamy połączenie celowego (poznawczego) zachowania z obserwowalnymi, mierzalnymi bodźcami i reakcjami (behawioryzm). Swój sposób podejścia nazwał on behawioryzmem celowościowym.

TADEUSZ TOMASZEWSKI- SYTUACJA ZADANIOWA, SYTUACJA PROBLEMOWA

Sytuacja zadaniowa- sytuacja, w której przed człowiekiem stoi cel do osiągnięcia i program do wykonania, inaczej mówiąc to sytuacja, która ma ulec zmianie.

Jeśli w określonej sytuacji człowiek wytwarza sobie cel do osiągnięcia i program do wykonania, to możemy powiedzieć, że stawia sobie zadanie, a sytuację, która ma ulec zmianie zgodnie z zadaniem, możemy nazwać sytuacją zadaniową. Strukturą sytuacji zadaniowej można najogólniej scharakteryzować jako układ wartości i możliwości, przy czym wartością będziemy nazywali stan rzeczy, od którego zależy czy wartość zostanie osiągnięta. N.p. w sytuacji egzaminacyjnej wartością, do której dąży student, jest zdanie egzaminu, zaś możliwości polegają na posiadaniu odpowiednich podręczników, czasu i miejsca na naukę, odpowiednich zdolności i chęci do pracy itp.

Uczenie i nauczanie się problemowe to wyższy „stopień wtajemniczenia”. Angażuje ono znacznie bardziej umysł ucznia niż nauczanie bezpośrednie polegające na korzystaniu przez ucznia bezpośrednio z informacji dostarczanych przez środowisko, wspomaganych przez nauczyciela, którego głównym zadaniem jest dobra organizacja lekcji i nauczanie standardów -nauczanie dokładnie określonych czynności. Zadaniem jest wykorzystanie zebranych już wcześniej społecznych doświadczeń.

Sytuacja problemowa- to taka sytuacja, w której podmiot chce jakieś trudne dla siebie zadanie rozwiązać, lecz brak mu do tego wystarczających danych i musi sam o nie zabiegać (Okoń 1998)

Problem- jest rodzajem zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności i nawyków.

Rodzaje sytuacji problemowych:

1. w zależności od poziomu informacji, czyli danych początkowych zawartych w sytuacji problemowej:

• problemy otwarte: problemy, w których poziom informacji jest bardzo niski, człowiek nie posiada żadnych(wszystkich ) danych o możliwych rozwiązaniach problemu

• problemy zamknięte: problemy, w których dany jest pełny zbiór możliwych rozwiązań; zadanie człowieka polega na wybraniu jednego z nich

w zależności od sformułowania celu:

• problemy konwergencyjne: w których cel jednocześnie określa końcowy wynik, co powoduje, że problemy te mają tylko jedno poprawne rozwiązanie;

• problemy dywergencyjne: w których cel dopuszcza wiele poprawnych rozwiązań.

Fazy rozwiązywania problemów:

1. dostrzeganie problemu- podmiot dostrzega problem, czyli odkrywa go; uświadamia sobie, że zasób posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów.

2. analiza sytuacji problemowej- analiza informacji zawartych w sytuacji problemowej oraz struktury celu, który ma osiągnąć; badanie rozbieżności i luk między tym, co jest dane, a tym co jest pożądane.

3. wytwarzanie pomysłów rozwiązania- wytwarzanie nowych informacji, takich jak hipotezy, metody itp.( myślenie produktywne)

4. weryfikacja problemu- celem tej fazy, zwanej również oceną lub kontrolą pomysłów, jest sprawdzenie ich wartości; w wyniku weryfikacji człowiek albo przyjmuje pomysł jako rozwiązanie ostateczne, albo go odrzuca.

---