Studium indywidualnego przypadku
Identyfikacja przypadku:
Nazwa problemu - teoretyczne zagadnienia.
Dysgrafia jest zaburzeniem czynności pisania, które zwykle otrzymuje się długo i nie ustępuje poprzez stereotypowe działania, perswazję i zalecenia, stąd wymaga stosowania odpowiednich, indywidualnych form pomocy, obejmujących sprawność manualno - wzrokową, kierunkowo przestrzenną i lateralizację dziecka.
Pismo dysgraficzne charakteryzuje:
- nieadekwatna struktura liter (brak niektórych elementów, deformacje liter)
- zmienny kierunek pisma (różne położenie liter w wyrazie, wyrazów w zdaniu0
- niewłaściwe zagęszczenie liter w wyrazie i różny odstęp między literami i wyrazami)
- zachwianie proporcji liter (różna wielkość liter w wyrazie, wyrazów w zdaniu)
- dowolny sposób łączenia liter 9łączenie na różnym poziomie, brak połączeń międzyliterowych)
- skreślanie i poprawianie liter.
Przy tym o dysgrafii mówi się jedynie wtedy, gdy kilka nieprawidłowych symptomów występuje równocześnie, nieprzypadkowo, czyli przez dłuższy czas. Syntetyczną definicję tego zaburzenia można sformułować następująco: dysgrafia stanowi obniżony poziom graficzny pisma, co wiąże się ze specyficznymi trudnościami w opanowaniu poziomu graficznego pisma (Zakrzewska, 1996)
Dysortografia to kolejne zaburzenie stanowiące podłoże trudności szkolnych. Jest zjawiskiem patologicznym, polegającym na niemożności opanowania w określonym czasie umiejętności ortograficznego pisania. Utrzymuje się długo, zaś popełniane przez dziecko błędy ortograficzne nie dają się usunąć tradycyjnymi metodami (np. wielokrotne przepisywanie tego samego wyrazu), ale muszą być zastąpione specjalnym programem działania, który uwzględnia rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowo - manualnej.
Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej: niezbędnym warunkiem prawidłowej percepcji znaków graficznych wymagających subtelnego różnicowania jest sprawne funkcjonowanie procesu analizy i syntezy w obrębie części korowej analizatora wzrokowego, nie zaś trudności w recepcji. Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej według Haliny Spionek (za Zakrzewska 1996) mogą charakteryzować się: globalnym opóźnieniem, zaburzeniem funkcji kierunkowej, które ma związek z rozwojem orientacji przestrzennej oraz często połączone są z zaburzeniem koordynacji wzrokowo - ruchowej.
W przypadku globalnego opóźnienia percepcji wzrokowej dziecko:
- ma trudności w całościowym ujmowaniu liter o podobnej strukturze graficznej (a-o, m-n, l-t, E-F)
- ma trudności z zapamiętywaniem liter o skomplikowanym kształcie lub występujących rzadziej (H-Ł-F)
- myli zazwyczaj wyrazy o podobnym obrazie wizualnym (rok-rak, długi-drugi)
- nie zauważa poszczególnych liter w wyrazach, w których występuje zbieg kilku spółgłosek (zamiast kratka - czytają krata, zamiast furtka - furta)
- opuszcza drobne elementy graficzne i znaki interpunkcyjne
- nie respektuje dużych liter na początku zdania.
Dziecko z zaburzeniami aspektu kierunkowego percepcji wzrokowej:
- myki litery o podobnym kształcie lub identyczne, ale odmiennym kierunku i położeniu (inwersja statyczna), np. d-b, g-p, m-w, p-b-d-g, l-t-ł, n-u
- ma trudności z wizualnym różnicowaniem w wyrazie podobnych układów literowych, np. ba-ab, do-od.
- przestawia litery w wyrazie (inwersja dynamiczna), np. korale-korare; bądź też występuje perswazja litery (w wyrazie korale-postpozycja - korale; antycypacja - kolale)
- niewłaściwie rozplanowuje wyrazy na stronie
- myli kierunek zapisu wyrazów
- opuszcza „rządki” w tekście w czasie czytania i pisania.
Zaburzenia percepcji wzrokowej mają również wpływ na ogólny rozwój psychoruchowy dziecka, gdyż działa to niekorzystnie na proces myślenia konkretno-obrazowego oraz na kształcenie orientacji kierunkowo-przestrzennej, co skutkuje specyficznymi trudnościami w uczeniu się geografii, orientacji na mapie, geometrii.
Zaburzenia procesu lateralizacji - z trudnościami w czytaniu i pisaniu wiążą się zaburzenia lateralizacji, np. leworęczność, co powoduje utrudnienia w nauce czytania i pisania. Leworęczność powoduje głównie problemy techniczne przy pisaniu, wywołuje męczliwość wynikającą z nieprawidłowego ułożenia dłoni i nadmiernego napięcia mięśni przedramienia, co obniża tempo pisania i jego poziom graficzny.
Badanie poziomu graficznego pisma. W ocenie zaburzeń dysgraficznych niezbędna jest ocena poziomu graficznego pisma, która jest bardziej wiarygodna i miarodajna, jeśli dokonuje się jej na podstawie analizy wytworów szkolnych (np. zeszytów), niż wówczas, jeśli wykorzystuje się do oceny materiał z badań z poradni. Powstające w naturalnych warunkach zeszyty szkolne (wytwory) przedstawiają bowiem prawdziwe trudności ucznia. Analizując poziom graficzny pisma bierze się m. In. Pod uwagę: kształt liter, łączenie liter, pisanie pismem nieprzerwanym-łączącym grupy liter, wielkość liter, zachowywanie należytego odstępu między literami i wyrazami oraz ogólne wrażenie estetyczne, jakie wywołuje napisany tekst.
Podstawowe informacje na temat badanego ucznia:
Moja praca oparta jest na przypadku dziewczynki z wadami: dysgrafią i dysortografią. Dziewczynka jest uczennicą trzeciej klasy gimnazjum.
Jak wynika z opinii Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej( wydanej w listopadzie 2006 roku) poziom ogólnego rozwoju umysłowego dziewczynki jest wyższy niż przeciętny, dysharmonijna struktura badanych funkcji z wyraźną przewagą zdolności słowno - pojęciowych nad umiejętnościami praktyczno - wykonawczymi, myślenie logiczne i pojęciowe jest wysoko ukształtowane, dziewczynka bardzo szczegółowo przeprowadza procesy przetwarzania danych w pamięci. Występuje u niej optymalne skupienie uwagi w stosunku do podejmowanych problemów oraz aktywność poznawcza sprzyjająca efektywności wykonywanej pracy.
Relatywnie do wysoko ukształtowanych funkcji werbalnych, wolniej przebiegają procesy wzrokowo spostrzeganego materiału, organizowania go w całość, dokonywania operacji manipulacyjno - kombinacyjnych na konkretach.
Na skutek zwolnionego procesu lateralizacji i ukształtowanym w końcu wzorcu jednorodnym - lewostronnym opóźnił się proces kształtowania percepcji wzrokowej, sprawności grafomotorycznej i integracji wzrokowo - ruchowej, co aktualnie, pomimo prowadzonych ćwiczeń, w procesie pisania powoduje specyficzne trudności. Uczennica popełnia błędy ortograficzne, interpunkcyjne, gubi elementy graficzne, myli litery o zbliżonym obrazie graficznym
Słabsze możliwości w sferze funkcji wzrokowych, a także obniżona sprawność motoryczna ręki dominującej niekorzystnie wpływają na percepcje w odtwarzaniu kształtu liter i powodują, że litery są niedokończone, o zmiennym nachyleniu i różnej wielkości. Trudności w procesie pisania są szczególnie nasilone w sytuacjach szybkiego tempa pracy i napięcia emocjonalnego (klasówki, sprawdziany).
Dziewczynka jest średnią uczennicą. Lepsze wyniki osiąga w przedmiotach humanistycznych, większe trudności sprawiają jej przedmioty ścisłe. Bierze udział w konkursach, w organizowaniu różnych imprez szkolnych. Rzadko opuszcza lekcję i rzadko też się spóźnia do szkoły. Ma grupę koleżanek, jednak z żadną osobą szczególnie się nie identyfikuje. Na niektórych lekcjach siedzi sama. Ma jednego brata. Jej tata jest nauczycielem historii, mama lekarką. Do szkoły przychodzi czysto, schludnie ubrana, wypoczęta. Sprawiła na mnie pozytywne wrażenie.
Główne objawy wskazujące na istnienie problemu (aspekt typologiczny)
Diagnoza typologiczna - inaczej klasyfikacyjna lub nozologiczna (nozologia - to określenie nazewnictwa chorób ) polega na przyporządkowaniu pewnego
zespołu objawów jakiejś znanej jednostce klasyfikacyjnej.
Diagnozując rodzinę staramy się pozyskać jak najwięcej informacji
dotyczących warunków wzrastania dziecka w rodzinie. I tak informacje dotyczą;
Grupa to pielęgnacja wzrostu dziecka;
warunki materialne: praca i zarobki rodziców, stan zdrowia rodziny
warunki mieszkaniowe: ile osób zamieszkuje, podstawowy sprzęt czy dziecko ma swój pokój, swoje miejsce do zabawy czy nauki
umiejętność rodziców w zapobieganiu zagrożeniom, higiena zdrowotna, żywienie
Grupa to nabywanie ról społecznych w rodzinie;
Wdrażanie dziecka do życia
Obowiązki domowe - dziecko ma, nie ma, ma w nadmiarze.
Grupa to stosunek dziecka do nauki;
Czy samodzielnie odrabia zadania?
Czy ma trudności w szkole?
Czy lubi swoją szkołę?
Jakie przedmioty sprawiają mu trudności?
Jakie przedmioty lubi?
Grupa to kształtowanie postaw prospołecznych
Atmosfera rodzinna
Czy rodzice przebywają z dziećmi
Konflikty, awantury
Styl wychowawczy
Współdziałanie rodziców w wychowaniu.
Grupa to budzenie zainteresowań;
na jakie zajęcia dziecko uczęszcza.
Grupa to krąg wartości kulturowych;
Umiejętność dokonywania wyborów co dobre a co złe
Motywy postępowania.
VII. Grupa to wprowadzenie do uczestnictwa w życiu kultury.
Tylko po dokładnym zbadaniu struktury rodziny, stosunków panujących w rodzinie, po uzyskaniu wszelkich niezbędnych danych możemy mówić o dalszych procesach diagnozy. Diagnoza jest zbieraniem informacji o dziecku, rozpoczynającym się od oceny faktycznych zachowań w relacji do oczekiwanych. Zachowania dziecka analizowane są na tle sytuacji wychowawczych związanych z uczeniem się i kontaktami społecznymi.
Wiele występujących u dzieci braków ma swoje uwarunkowania genetyczne. Fakt ten powoduje, że władze oświatowe wprowadzają coraz to więcej zmian w systemie kształcenia i wychowania młodego pokolenia. Diagnozowanie rodziny ma tutaj duże znaczenie. Tylko poprzez dobrze postawioną diagnozę możemy stwierdzić czy pojawiające się problemy wychowawcze mają swoje uwarunkowania genetyczne czy też są wynikiem innych zaburzeń lub procesów rozwijających się w dziecku.
Środowisko rodzinne możemy diagnozować w aspekcie potrzeb opiekuńczo - wychowawczych, czyli pod kątem niezaspokajania niezbędnych dla prawidłowego rozwoju dziecka zarówno psychicznych, jak i fizycznych potrzeb. Najczęściej przejawia się ono w głodzeniu dziecka, braku dbałości o jego higienę, ubranie, zdrowie, kształcenie. Dziecko zaniedbywane charakteryzuje się stosunkowo niskim wzrostem i wagą, w porównaniu z rówieśnikami, apatią, biernością, ma zniszczone brudne, niedostosowane do pory roku ubranie, brakuje mu przyborów szkolnych.
Analizując tę problematykę należy pamiętać o wzajemnym przenikaniu się patologicznych form zachowań i o ich nakładaniu się. W efekcie tego zjawiska maltretowanie emocjonalne czy bierne formy przemocy fizycznej stają się niekiedy tożsame z zaniedbywaniem potrzeb psychicznych oraz fizycznych dziecka. Potrzeba więc dokładnej diagnozy, aby podjąć odpowiednie kroki pomocy dzieciom i ich rodzicom.
Procedura diagnozowania wymaga również stwierdzenia, jakie działanie w stosunku do dziecka już podjęto i jakie rezultaty uzyskano, po to, by opracować najskuteczniejsze formy oddziaływań wspierających, wspomagających rozwój.
Główne objawy wskazujące na istnienie problemu.
Zespół objawów występujących u dziewczynki wskazuje na dysgrafię i dysortografię: swoisty kompleks cech, a wśród nich:
- zwolniony proces lateralizacji
- leworęczność
- opóźniona percepcja wzrokowa, sprawność grafomotorycznej i integracja wzrokowo- ruchowa
- występowanie w procesie pisania specyficznych trudności (nasilają się one zwłaszcza w sytuacjach szybkiego tempa pracy i napięcia emocjonalnego)
- popełnianie błędów ortograficznych, interpunkcyjnych
- gubienie drobnych elementów graficznych
- mylenie liter o zbliżonym obrazie graficznym
- obniżona sprawność motoryczna ręki dominującej, co niekorzystnie wpływa na precyzję w odtwarzaniu kształtu liter (litery niedokończone w kształcie, o zmiennym nachyleniu i różnej wielkości)
- relatywnie do wysoko ukształtowanych funkcji werbalnych, wolniej przebiegają procesy wzrokowo spostrzeganego materiału, organizowania go w całość, dokonywania operacji manipulacyjno-kombinacyjnych na konkretach
- przewaga zdolności słowno-pojęciowych nad umiejętnościami praktyczno-wykonawczymi
Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna wydała odpowiednią opinię.
Uzasadnienie zainteresowania tym zjawiskiem i uczniem.
Zainteresowałam się akurat tą osobą, gdyż przypadek jest bardzo ciekawy. Dziewczynka, mimo dysgrafii i dysortografii ma zainteresowania humanistyczne. Występujące braki nie rzutują negatywnie na jej osiągnięcia z zakresu bloku przedmiotów humanistycznych, ani też nie wywołują u niej poczucia niezadowolenia czy niższości wobec innych uczniów.
Metody, techniki, narzędzi, którymi posługiwałam się w badaniu i ich krótki opis.
Obserwacja - spostrzeganie zamierzone, celowe, wymagające aktywnej postawy umysłu, dotyczy faktów występujących w zachowaniu się świadczące o posiadaniu przez daną jednostkę zdolności, zainteresowań, cech osobowości. Obserwacja pozwala określić umiejętności, wiadomości szkolne, poziom zdyscyplinowania, podatność na wpływy.
Wywiad - rozmowa badającego z respondentami. Ma na celu zdobycie informacji poprzez bezpośrednie stawianie pytań. Może być standaryzowany i niestandaryzowany, zbiorowy i indywidualny, jawny i ukryty. Należy dobrze przygotować pytania, kolejność ich zadawania, od pytań ogólnych dochodzić do szczegółowych. Musimy dostosować język pytań do poziomu respondentów Określamy czas i miejsce.
Analiza dokumentów - polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem badanego problemu lub hipotezy roboczej, pomaga w bliższym sprecyzowaniu problemu badawczego. Badacz stosując tę technikę może głębiej poznać badaną osobę. Analizowałam sprawdziany, kartkówki, dziennik, zeszyt uwag, opinię wydaną przez Poradnię Psychologiczno - Pedagogiczną.
Kwestionariusz