Definicja
Asertywność to w psychologii termin oznaczający bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób oraz własnych, a także obrona własnych praw w sytuacjach społecznych. Zachowania asertywne należą do umiejętności które nabywamy podczas procesu dojrzewania. W sytuacjach trudnych możemy wyróżnić trzy typy zachowań.
Zachowania uległe polegają na wycofaniu się osoby z dyskusji i dopasowaniu do wymagań i żądań drugiej osoby nawet jeżeli wewnętrznie się z nimi nie zgadza.
Zachowania agresywne prowadzą do tego że jedna lub obie strony w dyskusji chcą narzucić siłą innemu swoje zdanie poprzez osobiste ataki, emocjonalny szantaż i krzyki.
Zachowania asertywne możemy uplasować pomiędzy tymi typami zachowań. Konfrontacja asertywna polega na tym, że obie strony próbują dojść swoich praw przy zachowaniu szacunku i zrozumienia dla zdania drugiej osoby. Taka wymiana zdań jest uczciwa, bezpośrednia, rzeczowa, a przede wszystkim nastawiona na osiągnięcie celu i otwarta na dalsze negocjacje.
Aby lepiej zrozumieć różnice pomiędzy zachowaniem uległym, agresywnym i asertywnym, jak również korzyści i straty z nich płynące, wyobraźmy sobie pewną sytuację. Do pani Kowalskiej codziennie dzwoni koleżanka i rozmawia całymi godzinami. Pani Kowalska lubi ją i właściwie nie miałaby nic przeciwko temu, żeby dzwoniła do niej, ale teraz ma poczucie, że marnuje czas, że miałaby ochotę robić coś innego (np. czytać książkę), że rozmowy są zbyt częste i się przedłużają. Co zrobi w takiej sytuacji?
Zachowanie uległe: W takiej sytuacji pani Kowalska nie robi nic, zachowuje się biernie, cierpliwie wysłuchuje koleżanki, chociaż myśli o czymś innym. Na początku takie zachowanie przynosi korzyści, bo jest lubiana, koleżanka powtarza jej, że zawsze można na nią liczyć. Ale po pewnym czasie w pani Kowalskiej narasta frustracja, złość. Zachowanie bierne może prowadzić do poczucia, że nie decydujemy o własnym życiu, że inni dokonują za nas wyborów, wycofujemy się, czujemy się gorsi. A przede wszystkim nie osiągamy tego na czym nam naprawdę zależy (pani Kowalska nie czytała książki mimo tego, że miała na to ochotę). Prowadzi do obniżenia poczucia pewności siebie, wiary, że potrafię osiągnąć swoje cele. Bierne zachowanie w dużym stopniu polega na przedkładaniu oczekiwań i potrzeb innych ludzi ponad własne. Odsuwamy na bok nasze pragnienia, nie realizujemy własnych planów.
Zachowanie agresywne :W tej samej sytuacji pani Kowalska może zacząć krzyczeć, wymyślać koleżance, że nie ma umiaru, jest plotkarą, histeryczką itp., że gdyby miała ochotę z nią rozmawiać, to sama by zadzwoniła. A na koniec rzuciłaby słuchawkę. Podobnie jak bierność, tak i zachowanie agresywne na początku przynosi korzyść. Pani Kowalska wyładowała się i przede wszystkim osiągnęła swój cel, może spokojnie czytać książkę (koleżanka już nie zadzwoni). Jednak w dalszej perspektywie, agresja przynosi negatywne skutki. Wywołuje często poczucie winy i chęć usprawiedliwiania się. Nieobliczalność, wybuchowość powoduje, że inni zaczynają unikać takich osób. Może prowadzić do samotności, zamknięcia w sobie. Konsekwencją jest również obniżenie własnej samooceny. Agresywne zachowanie jest często wynikiem przedkładania własnych potrzeb ponad potrzeby innych ludzi. Nie bierzemy pod uwagę zdania innych, wykorzystujemy, ubliżamy.
Zachowanie asertywne :Pani Kowalska zachowałaby się asertywnie, gdyby w miły sposób poinformowała koleżankę, że uważa, że ich rozmowy trwają zbyt długo i są zbyt częste. Być może koleżanka zupełnie nie zdawała sobie sprawy, że ktoś może mieć inne potrzeby w zakresie intensywności kontaktów, a taki komunikat może jej to uświadomić. Osoby asertywne nie mają problemów z wyrażaniem własnych uczuć, potrzeb czy oczekiwań, przez co mają dobre relacje z innymi ( ponieważ akceptują również prawa i potrzeby innych). Ich samoocena jest wysoka, gdyż czują się skuteczni w swoich działaniach. Zachowanie asertywne prowadzi do osiągnięcia celu, działania według własnych potrzeb, bez krzywdzenia innych.
Asertywność to:
Umiejętność wyrażania opinii, krytyki, potrzeb, życzeń, poczucia winy
Umiejętność odmawiani w sposób nie uległy i nie naruszający terytorium psychologicznego drugiej osoby
Umiejętność przyjmowania krytyki, ocen i pochwał
Autentyczność
Elastyczność zachowania
Świadomość siebie ( wad, zalet, opinii)
Wrażliwość na innych ludzi
Stanowczość
Asertywność oznacza że uznajemy się za osobę która ma takie same prawa jak inni i jest tak samo jak inni ważna. Oznacza to gotowość do wyrażania szczerze swoich opinii, potrzeb, życzeń bez ulegania naciskom ze strony drugiej osoby, ale z poszanowaniem jej zdania. Oznacza to także umiejętność przyjmowania pochwał, ocen oraz krytyki. Jest to racjonalne dbanie o swoje interesy, świadome korzystanie z swoich praw, spokojnie i z rozwagą, bez poddawania się negatywnym emocjom. Asertywność pozwala używać takich zwrotów jak "tak", "nie", "nie rozumiem" "nie wiem" bez obecności poczucia winy i usprawiedliwiana się.
Asertywność dzielimy na :
OBRONNĄ- potrzebna jest nam do obrony naszego terytorium psychologicznego. Używamy jej, reagując na krytykę i odmawiając.
EKSPANSYWNĄ- jest potrzebna nam, kiedy docieramy do terytorium psychologicznego drugiej osoby. Używamy jej przy chwaleniu innych, wyrażaniu próśb i oczekiwań oraz przy krytykowaniu.
GŁOS DOROSŁEGO JEST BARDZO WAŻNY W ASERTYWNYM MYŚLENIU.
Głos dorosłego - siła decyzji: „decyduję”, „zamierzam”. ( BERNE)
Osoba asertywna
Osoba asertywna potrafi szczerze mówić o swoich żądaniach i oczekiwaniach, bez oglądania się za poglądami innych i ukrywania za nimi. Ma świadomość swoich wad i zalet, tego co potrafi zrobić oraz swoich ograniczeń. Potrafi także przyznać się szczerze kiedy coś zrobiła źle i poprosić o pomoc kiedy jej potrzebuje. Taka osoba ma jasno wytyczone swoje cele, zadania i potrafi konsekwentnie oraz otwarcie je realizować, bez poddawania się manipulacjom ale także bez uciekania się do nich w stosunku do innych osób. Asertywność oznacza też przyznawanie innym takich samych praw do zachowań asertywnych jakie przyznajemy samym sobie. Mimo iż asertywność wydaje się nowym słowem, od wieków znana jest mądrości ludowej pod postacią takich przysłów jak np. "nie rób drugiemu co Tobie nie miłe". Człowiek asertywny swobodnie ujawnia innym siebie, wyraża otwarcie swoje myśli, uczucia, pragnienia. Czyni to w sposób uczciwy, bezpośredni, śmiało, bez paraliżującego lęku, akceptuje swoje ograniczenia, niezależnie od tego, czy w danej sytuacji udało mu się odnieść sukces, czy też nie. Potrafi odpowiedzieć nie, zażądać czegoś, co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia. Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony. Gdy jest w centrum zainteresowania uwagi, potrafi działać bez niszczącego lęku. Akceptuje zmiany w sobie i innych. Potrafi się porozumieć z innymi, potrafi też dochodzić swych praw i egzekwować je.
Zachowanie asertywne
Zachowanie asertywne polega na uznawaniu, że jest się tak samo ważnym, jak inni, na reprezentowaniu własnych interesów z uwzględnieniem interesów drugiej osoby. Zachowanie asertywne oznacza korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych. Charakteryzuje postawę akceptacji siebie, szacunku do siebie i innych. Postawa asertywna towarzyszy ludziom, którzy mają adekwatny do rzeczywistości obraz własnej osoby. Stawiają sobie realistyczne cele, dzięki czemu w pełni wykorzystują swoje możliwości, a jednocześnie nie podejmują zbyt trudnych zadań, co ich chroni przed rozczarowaniem i krytyką otoczenia. Asertywność to pewne specyficzne umiejętności zachowania się w określonych sytuacjach.
Składniki asertywnego zachowania
Kontakt wzrokowy
Ważne jest, gdzie patrzysz podczas rozmowy z inną osobą. Jeśli patrzysz prosto na kogoś, z kim rozmawiasz, komunikuje to twoją uczciwość i zwiększa bezpośredniość twojego przekazu. Jeśli spuszczasz wzrok lub patrzysz w bok, okazujesz brak pewności siebie. Jeśli patrzysz się zbyt intensywnie, rozmówca może odczuć nieprzyjemną ingerencję.
Postawa ciała
Komunikacja zyskuje na bezpośredniości dzięki lekkiemu zwróceniu się ciałem w stronę drugiej osoby ( a nie odwracanie tylko głowy ).
Dystans
Odległość od rozmówcy ma znaczący wpływ na komunikację. Zbytnie zbliżenie się może obrazić drugą osobę.
Gestykulacja
Akcentowanie twojego przekazu za pomocą odpowiednich gestów może go wzmocnić, zwiększyć otwartość i serdeczność.
Wyraz twarzy
Przyjacielskiej rozmowie nie powinno towarzyszyć marszczenie brwi. Gdy jesteśmy źli nie możemy też się sztucznie uśmiechać.
Ton, modulacja i natężenie głosu
Sposób używania głosu to podstawowy element komunikacji. Te same słowa wypowiedziane ze złością przekazują zupełnie inną informację niż wtedy, kiedy są one wykrzyczane z radością lub wyszeptane w strachu. Spróbujmy wypowiedzieć trzy razy: z radością, złością, strachem- słowa: ''jak się cieszę, że cię widzę''. Odbiór w każdym przypadku będzie inny.
Płynność
Swobodny przepływ mowy jest cenny, gdyż pomaga uzyskać zrozumienie dla swoich racji. Nie trzeba mówić szybko, ale jeśli przerywasz swoją wupowiedź długimi okresami wahania, twoi słuchacze mogą się znudzić.
Wyczucie czasu
Nigdy nie jest za późno na bycie asertywnym. Nawet jeśli minął już idealny moment, warto podejść do kogoś później i wyrazić swoje uczucia. Czasami patrzymy na daną sytuację z większym zrozumieniem, kiedy mija trochę czasu.
Słuchanie
Asertywne słuchanie wiąże się z aktywnym zaangażowaniem w rozmowę. Słuchając- okazujesz szacunek drugiej osobie.
Myśli
Pozytywne stwierdzenia na swój temat to najtrudniejszy krok dla wielu ludzi, np; ''Jestem ważny'', ''Moje opinie się liczą'', itp. Nie musisz zachowywać się zgodnie z tymi punktami. Po prostu poczuj, jak mówisz o sobie pozytywnie, np: ''Kocham swoje dzieci'', ''Pomyślnie ukończyłem szkołę'', ''Jestem uprzejmy'', itp. Jeśli będziesz negował samego siebie myślami: ''Nie jestem ważny'', ''Moje opinie się nie liczą''- będziesz siedział cicho i pozwolisz innym na kontrolowanie sytuacji.
Rodzaje asertywnych zachowań:
ASERTYWNA ODMOWA:
Powiedzenie „nie” i opisanie czego nie zrobimy
Technika zdartej płyty- jeśli namawianie się powtarza, powtarzamy ten sam argument. Technika „zdartej płyty” polega na oparciu się o jedno, prawdziwe uzasadnienie i parokrotnym powtórzeniu go. Powoduje to umocnienie się osoby odmawiającej w odmowie, dodaje jej siły. Jeśli zaś wymyślamy ciągle nowe powody, dlaczego czegoś nie zrobimy, tracimy wiarygodność, osłabiamy się w odmowie, a osoba, która nalega, zwykle zyskuje energie do dalszego namawiania i cała rozmowa przedłuża się.
Wykorzystanie komunikatów podtrzymujących relację
Na przykład: „Chętnie sprawdzę to, co napisałaś, gdy będę miała wolniejsza chwile”.
Ujawnienie emocji
Na przykład: „Źle się czuje, gdy tak na mnie naciskasz, żebym teraz Ci pomogła i podyktowała Ci tekst oferty”
Przywoływanie zaplecza psychologicznego
Gdy ktoś długo wywiera na nas presje, możemy powiedzieć, co zrobimy, jeśli druga osoba nie przestanie, czyli przywołać zaplecze - coś, co mogę zrobić, aby przerwać sytuacje, która mi nie odpowiada.
Wykorzystanie zaplecza psychologicznego
Jeśli druga osoba nadal wywiera na nas presje, robimy to, co zapowiedzieliśmy.
W asertywnej odmowie nie warto używać słów „muszę”, „powinienem/powinnam” oraz „nie mogę”, gdyż wskazują one na to, że nie my podejmujemy decyzje. Dlatego też zaleca się używanie słów: „decyduje się”, „postanawiam”, „planuje”, „zamierzam”, „mam takie zasady”, gdyż wtedy odmowa jest bardziej przekonująca i stawia nas w pozycji autora naszego życia, a nie osoby, która zachowuje się tak, jak jej każą okoliczności.
PRZYKŁAD: Przyjaciółka namawia Magdę na wyjście na basen. Magda woli spędzić czas z mężem. Asertywna odmowa: Nie, nie pójdę z tobą dzisiaj na basen. Zdecydowałam się spędzić dzisiejszy wieczór z mężem. Chętnie pójdę z tobą w następnym tygodniu.
ASERTYWNE WYRAŻANIE PRÓŚB I OCZEKIWAŃ
Mamy prawo do wyrażania próśb jeżeli dajemy prawo drugiej osobie do odmowy.
Przygotowanie zaplecza, czyli odpowiadamy na pytanie: „Co się stanie, jeśli nie uzyskam zamierzonego rezultatu?”.
Przedstawiamy prośbę i krótko ją uzasadniamy
Prośba o udzielenie decyzji
Jeżeli osoba nie poda konkretnej odpowiedzi, dopytujemy się
W przypadku odłożenia decyzji, ustalamy konkretny termin, w którym dojdzie do kolejnej rozmowy na interesujący nas temat
PRZYKŁAD: Magda prosi swoją mamę o opiekę nad dzieckiem. Asertywna prośba: Mamo, chciałabym Cię prosić o zaopiekowanie się dzieckiem w ten weekend. Czy mogę na Ciebie liczyć. Asertywne oczekiwanie: Mamo, zaopiekuj się dzieckiem w ten weekend, przywiozę go do Ciebie w sobotę o 8 rano, zdążysz się obudzić?
ASERTYWNE WYDAWANIE POLECEŃ
Zaznaczenie, kto jest nadawcą polecenia
Bezpośredni zwrot do adresata
Przekazanie informacji, czego dotyczy polecenie
Określamy, kiedy ma zostać wykonane.
PRZYKŁAD: Pani Ewo, proszę wysłać informację prasową o naszej kampanii do końca dnia.
ASERTWNE WYRAŻANIE ZŁOŚCI (GNIEWU)
Udzielamy informacji drugiej osobie o tym, co nam się nie podoba i jak chcielibyśmy żeby się zachowywała
Wyrażamy swoją irytację, np.: poprzez zmianę tonu głosu
Przedstawiamy zaplecze psychologiczne
Skorzystanie z zaplecza psychologicznego
PRZYKŁAD: Współpracownica Magdy stuka długopisem w biurko, gdy rozmyśla. Magda z kolei nie może wtedy się skoncentrować. Wyraża swoją złość stopniowo.
Gdy stukasz długopisem, nie mogę się skupić. Proszę Cię, przestań stukać.
Gdy stukasz, to naprawdę mi przeszkadza.
Jeśli nadal będziesz stukała, to przeniosę się do innego pokoju.
Idę pracować gdzie indziej.
ASERYWNA KRYTYKA
F - fakty
U - ustosunkowanie
O - oczekiwania
K - konkret
K - kontrakt
PRZYKŁAD: Jeden z podwładnych Magdy znowu spóźnił się do pracy. Asertywna krytyka: Po raz kolejny spóźniłeś się do pracy. Mam nadzieję, że to ostatnia taka sytuacja i już nie będziesz więcej się spóźniał. Jeżeli to się powtórzy, zostaniesz zwolniony.
ASERTWNE WYRAŻANIE OPINI I PRZEKONAŃ
Zacieranie różnic( próba upodobnienia naszej opinii do opinii rozmówcy)
Usprawiedliwienie się
Udowodnienie swoich racji
Wymiana poglądów
PRZYKŁADY ZDAŃ: Zacieranie różnic: „Masz rację, nie jest to może zbyt ambitne, ale…”, Usprawiedliwianie się : „Gdy jestem zmęczona, to…”, Udowodnienie swoich racji: „Jak możesz w ogóle tak mówić?”, Wymiana poglądów: „Co sadzisz o…?”
Prawa wynikające z asertywności
PODSTAWOWYM PRAWEM KAŻDEGO CZŁOWIEKA JEST WYZNACZENIE SWOJEGO TERYTORIUM PSYCHOLOGICZNEGO.
Należą do niego:
1. Prawa - najważniejsze jest prawo do bycia sobą. Oznacza ono, że mogę dysponować wszystkim, co do mnie należy, według własnego upodobania. Wśród rzeczy, które są nasza własnością można wymienić: czas, energie, rzeczy materialne, pomysł na własne życie.
2. Postawy, Potrzeby - mam prawo wyrażać siebie, o ile czynie to tak, aby nie naruszać godności drugiej osoby.
3. Słowa - mam prawo wyrażać siebie, o ile sposób rozmowy i słowa, których używam, druga osoba uznaje za dopuszczalne w czasie dyskusji ze mną.
4. Uczucia - mam prawo do wyrażania własnych uczuć i emocji w sposób nie naruszający godności drugiej osoby. Z tego wynika, że mogę także wyrażać swoja złość, o ile nie zachowuje się agresywnie. Agresja może wynikać ze złości, jednak jest to zachowanie, które ma na celu zranienie drugiej osoby. Asertywna ekspresja złości zaś, służy tylko pozbyciu się napięcia, bez intencji zadania bólu rozmówcy
PRAWA FENSTERHEIMA
Mam prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć - tak długo, dopóki nie ranię innych.
Mam prawo do wyrażania siebie - nawet jeśli rani to kogoś innego - dopóki moje intencje nie są agresywne.
Mam prawo do przedstawiania innym swoich próśb - dopóki uznaje, że oni maja prawo odmówić.
Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak mam prawo do przedyskutowania tej sytuacji z druga osoba.
Mam prawo do korzystania ze swoich praw.
Asertywny sposób komunikacji
KOMUNIKATY TYPU JA
Mówią o naszych odczuciach
Pozostajemy na swoim terytorium psychologicznym
Są bardzo ważne podczas asertywnego typu komunikacji
Przykład: Złości mnie, ze nie oddałaś mi pożyczonej książki w tym terminie, w którym się umawiałyśmy.
KOMUNIKATY TYPU TY
Obarczamy za swoje uczucia druga osobę
Jest to mało asertywny typ komunikacji
Naruszają obszar psychologiczny drugiej osoby, odbiorca może czuć się zaatakowany
Przykład: Przecież Ty w ogóle nic nie rozumiesz!
Asertywność i komunikacja to pojęcia ściśle ze sobą powiązane. Można powiedzieć, że asertywność wspiera odpowiednie komunikowanie się. Odpowiednia komunikacja i asertywność są bardzo ważne przy współdziałaniu w grupie, które pojawia się w każdym etapie naszego życia. Nie żyjemy przecież samotnie, ale obok innych, z innymi i dla innych. Dziecko w domu, w szkole, na podwórku, dorosły w pracy i poza nią- wykonuje wiele wspólnych zadań z innymi oraz nawiązuje kontakty. Skład grupy zmienia się, ale współpracować trzeba umieć z każdym. Zmieniają się też nasze role, w których trzeba umiejętnie się odnaleźć.
Odpowiednie współdziałanie w grupie to ważna umiejętność. Asertywne zachowania umożliwiają bycie sobą na tle grupy, sprzyjają otwartym postawom życiowym, samorealizacji. Ma to znaczący wpływ na rozwój społeczny jednostki, która będzie potrafiła zaistnieć w każdym środowisku, wzbudzi szacunek i zaufanie. Taką osobę powinna charakteryzować pozytywna postawa życiowa . Ważne jest też budowanie równorzędnych relacji i umiejętne odmawianie prośbom, na których spełnienie nie jesteśmy gotowi. Należy pamiętać, aby nikomu nie zrobić krzywdy. Asertywna osoba w relacjach z innymi radzi sobie z krytyką i potrafi zwrócić się o pomoc w sytuacjach trudnych, wiedząc przy tym, że może spotkać się z odmową. Przy każdym dobrym współdziałaniu i komunikowaniu się szanując prawa innych nie możemy zapominać o własnych
Trening asertywności
Jest to uczenie się zachowań asertywnych, przeprowadzanie zarówno indywidualnie jak i w grupie. Uczestnicy treningu ćwiczą wyrażanie swoich uczuć, poglądów, postaw i życzeń w sposób bezpośredni i stanowczy, szanując opinie i prawa innych ludzi.
Ponieważ asertywność jest umiejętnością nabytą, którą można ćwiczyć, poniżej kilka rad jak wyćwiczyć w sobie zachowania asertywne:
Mów otwarcie "tak" i "nie";
Nie tłumacz się kiedy nie zawiniłeś, ale spokojnie wyjaśniaj powody swojego zachowania jeżeli chcesz być dobrze zrozumiany;
Gdy jesteś atakowany broń się, wyjaśnij powody swojego zachowania, przedstaw swoje zdanie na ten temat, nie pozwalając naruszyć swojej godności osobistej;
Nie napadaj na inne osoby, nie poddawaj w wątpliwość ich charakteru i sposobu myślenia;
Realizując swoje zadania nie krzywdź innych osób;
Mów innym otwarcie czego od nich wymagasz, nie wymagaj od nich żeby wiedzieli coś czego im nie powiedziałeś;
Mów szczerze "nie wiem" kiedy czegoś nie wiesz, i pytaj kiedy chcesz się czegoś dowiedzieć;
Proś wtedy kiedy potrzebujesz pomocy, przyznaj się do tego że pomoc jest Ci potrzebna;
Jeśli popełniłeś błąd, przyznaj się do niego, i weź na siebie odpowiedzialność za jego popełnienie;
Wyrażaj otwarcie i stanowczo swoje oczekiwania, mów o tym jak chcesz być traktowany;
Słuchaj uważnie tego co inne osoby mają do powiedzenia i nie lekceważ ich wypowiedzi, oraz odnoś się do nich w racjonalny i spokojny sposób.
Korzyści z bycia asertywnym:
Poczucie własnej wartości
Poczucie własnej mocy i siły
Wzrost pewności siebie
Wzrost otwartości
Unikanie konfliktów
Większa skuteczność w komunikowaniu się
Dobre, poprawne stosunki z innymi
Poczucie satysfakcji i zadowolenia z siebie
Szacunek innych