referat do hołub, socjologia 3 rok, Socjologia gospodarki i konsumpcji


Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania transformacji systemowej w Polsce

Transformacja systemowa w Polsce - ogół zmian zapoczątkowanych w Polsce w latach 80. XX wieku, które ukierunkowane są na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację.

Przebudowa państwa obejmuje niemal wszystkie sfery życia społecznego, dlatego na potrzeby badawcze wyróżnia się następujące podkategorie transformacji:

Polska jako pierwszy kraj w obozie socjalistycznym wkroczyła na drogę transformacji. Wraz z powstaniem NSZZ "Solidarność" w 1980 roku stworzono podstawy samorządnej Rzeczpospolitej.

Transformacja systemowa w gospodarce Polski po 1989, ogół radykalnych zmian w systemie funkcjonowania gospodarki polskiej, związanych z przejściem od systemu gospodarki planowej do gospodarki rynkowej (gospodarka). Transformacja systemowa została zapoczątkowana we wrześniu 1989 wraz z powołaniem pierwszego niekomunistycznego rządu w powojennej Polsce, na którego czele stanął Tadeusz Mazowiecki. Zmiany w systemie funkcjonowania gospodarki nazwano Programem Balcerowicza - od nazwiska ówczesnego wicepremiera i ministra finansów Leszek Balcerowicza.

Transformacja polityczna w krajach Europy Środkowej i Wschodniej odnosi się do działań, które wiążą się z przechodzeniem od komunistycznego systemu monopartyjnego do pluralizmu politycznego, to jest do otwartej konkurencji o głosy wyborców jako sposobu uzyskiwania i utrzymywania władzy w kraju. Transformacja gospodarcza oznacza przechodzenie od gospodarki socjalistycznej do gospodarki rynkowej, w której rośnie udział własności prywatnej. Transformacja gospodarcza jest więc synonimem reformy rynkowej. Ponadto transformacja gospodarcza obejmuje, tam gdzie jest to konieczne, stabilizację makroekonomiczną.
Istotą transformacji gospodarczej i politycznej jest zatem zmiana systemu instytucjonalnego danego kraju, to znaczy jego infrastruktury prawnej
i organizacyjnej, którą tradycyjnie dzieli się na system polityczny i gospodarczy.1
Transformacja systemowa nie była pierwszą próbą zmiany modelu funkcjonowania gospodarki nakazowo-rozdzielczej w gospodarkę rynkową. Próby takie podejmowano w Polsce od połowy lat 50-tych. Reformatorzy dążyli do poprawy systemu a nie do zrywania z nim. Szukano sposobów realizacji tak zwanej trzeciej drogi w postaci socjalizmu rynkowego. Dla zasadniczych zmian brakowało szerszego i trwalszego poparcia społecznego oraz zdecydowanej pomocy zewnętrznej.
Gospodarka polska u progu transformacji systemowej charakteryzowała się następującymi cechami:
• Malejąca aktywność wykorzystania zasobów
• Wadliwa struktura przemysłowa, która odznaczała się nadmiernym rozwojem branż ciężkich i niedorozwojem lekkich oraz słabym rozwojem gałęzi stosujących nowoczesne technologie
• Nierównowagą gospodarczą w postaci niedoboru dóbr konsumpcyjnych
i inwestycyjnych
• Dominacja sektora państwowego w przemyśle
• Rozregulowaniem sfery finansów, mający swój wyraz w rosnącej inflacji, sztucznym systemie cen i kursów walutowych, rozbudowanych dotacjach
i deficycie budżetowym.
W końcu lat osiemdziesiątych długotrwały kryzys i rozkład nakazowo-rozdzielczych mechanizmów zarządzania doprowadził do całkowitego upadku gospodarki . Niedostatek podaży towarów był coraz większy w stosunku do strumienia pieniądza. Nasiliła się hiperinflacja, a wraz z nią postępowała deprecjacja złotego. Stopa życiowa obniżała się z każdym mięsiącem.
W tym czasie zaktywizowała swoją działalność „solidarnościowa” opozycja, która domagała się oprócz żądań ekonomicznych, spełnienia podstawowych postulatów politycznych, tj. Uznania pluralizmu związkowego i dopuszczenia opozycji do władzy. Sytuacja w kraju zmusiła władze do podjęcia rozmów z opozycją.

Po długich negocjacjach uzgodniono podstawowe kierunki przeobrażeń systemowych w Polsce, tj. wprowadzenie pluralizmu politycznego i społeczno-zawodowego. Władze zgodziły się na częściowo demokratyczne wybory, przywrócono drugą izbę parlamentu - Senat oraz urząd Prezydenta. W płaszczyźnie ekonomicznej porozumienie dotyczyło m. in. rozwoju samorządności i partycypacji pracowniczej, swobodnego kształtowania się struktury własnościowej, rozwoju stosunków rynkowych i konkurencji, likwidowania pozostałości systemu nakazowo-rozdzielczego, prowadzenia jednolitej polityki finansowej wobec przedsiębiorstw oraz podporządkowania selekcji kadr kierowniczych w przedsiębiorstwach kryterium fachowości.
Rząd Rakowskiego, który podjął działania liberalizujące gospodarkę, równocześnie okazał się bardzo hojny w podnoszeniu płac oraz udzielaniu oraz udzielaniu przedsiębiorstwom państwowym rozmaitych ulg i dotacji. Związane to było po części z wykonywaniem ustaleń zawartych przy Okrągłym Stole i z przedwyborczą chęcią pozyskania elektoratu, po części zaś ze słabością rządzącej ekipy, niezdolnej do przeciwstawienia się narastającym tendencjom roszczeniowym. Po ustawowym wprowadzeniu indeksacji płac (lipiec) oraz urynkowieniu cen żywności (sierpień) nastąpił gwałtowny wzrost inflacji. W sierpniu wyniosła ona 39,5%, we wrześniu 34,4%, zaś w październiku 54,8%. Nowy rząd zmuszony był rozpocząć urzędowanie od wystąpienia do Sejmu o podwyższenie deficytu budżetowego o 1,5 biliona złotych, ponieważ w pustej kasie brak było środków na bieżące wydatki. W efekcie deficyt budżetowy w 1989 roku osiągnął skalę 8% PKB (Produkt Krajowy Brutto). Rozwijająca się inflacja była najgroźniejszym przejawem kryzysu ekonomicznego, ale na zły stan gospodarki wpływały także czynniki o strukturalnym charakterze: marnotractwo i nieefektywna produkcja, spowodowane brakiem mechanizmów rynkowych, praktyki monopolistyczne, wadliwa struktura zatrudnienia, ogromne zadłużenie zagraniczne, niska wydajność pracy.
Wybory do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 roku były wydarzeniem historycznym. Wygrała je zdecydowanie tzw. „drużyna” Lecha Wałęsy. „Solidarność” uzyskała, zgodnie z warunkami ustalonymi przy Okrągłym Stole 35% miejsc w Sejmie i 99% w Senacie, do którego wybory były w pełni wolne. W ten sposób zakończył się monopol władzy jednej partii. W sierpniu stanowisko premiera objął Tadeusz Mazowiecki, dotychczasowy działacz „solidarnościowej” opozycji.

Społeczne uwarunkowania transformacji

Państwo polskie w latach 90-tych przeszło bardzo poważne zmiany ustrojowe.
Transformacja ta rozpoczęła się 6 lutego 1989 r. podczas obrad Okrągłego Stołu ( rozmowy prowadzone były przez przedstawicieli ówczesnych władz PRL i opozycji).
Okrągły Stół umożliwił rozpoczęcie pokojowego i ewolucyjnego procesu demokratyzacji Polski a porozumienie wypracowane w czasie dwumiesięcznych rozmów obejmowało m.in.: utworzenie Senatu, częściowo demokratyczne wybory do Sejmu, zmianę Prawa o stowarzyszeniach - co umożliwiło rejestrację ''Solidarności'', utworzenie urzędu Prezydenta PRL, dostęp opozycji do mediów, pluralizm polityczny i związkowy, ogólną zgodę na reformę gospodarczą: rozwój wolnego rynku, walka z inflacją, zrównanie wszystkich form własności. Od maja 1989 r. "Solidarność" była już legalna. Potem wydarzenia potoczyły się szybko. 4 czerwca odbyły się częściowo wolne wybory parlamentarne: w 35 proc. wolne do Sejmu i całkowicie wolne do Senatu. Wybory zakończyły się zwycięstwem opozycji, startującej jako Komitet Obywatelski "Solidarność" We wrześniu powołano rząd pierwszego niekomunistycznego premiera Tadeusza Mazowieckiego.
Wydawać by się mogło, e zmiany te zapoczątkują nowa erę dla Polski. Nic bardziej mylnego. Od tego czasu ton życiu społecznemu i polityce nadaje w Polsce nowe pokolenie, wychowane przez PRL w oparciu o wiedzę, moralność i mentalność tamtego okresu. Lata upływają, a żaden z licznych problemów przed którymi stoi kraj nie został rozwiązany i niewiele wskazuje na to, ze stanie się to w najbliższym czasie.
Społeczeństwo polskie boryka się z wieloma słabościami, które zapoczątkowała transformacja ustrojowa lat 90-tych. Kilka z nich ma jednak bardzo duże znaczenie, zarówno dla kraju, jego gospodarki i przyszłości, jak i dla samych ludzi i ich wiary w lepsze jutro.
Przede wszystkim warto zauważyć, że w całej dekadzie lat 90, a następnie w pierwszych latach obecnego wieku widoczne są w Polsce potężne fale upadłości, likwidacji i przejęć kapitałowych polskich przedsiębiorstw, początkowo głównie przedsiębiorstw publicznych, lecz potem także prywatnych.
Większość z nich nie sprostała wymaganiom gospodarki rynkowej i upadła, w ich miejsce narodziły się nowe, prywatne zakłady, często z udziałem zagranicznym. Zaczęły one rządzić się swoimi prawami i posiadały liczne ulgi - np podatkowe. Doświadczenie zachodnie dawno już dowiodło, iż obecność obcego kapitału powyżej 15% własności gospodarki zaczyna odbierać suwerenność polityczną kraju. Tymczasem w Polsce już tylko kilkanaście procent znaczącej gospodarki należy do Polaków, a więc korzyści jakie niesie ten fakt dla skarbu państwa i jego ogólnego finansowania a przez to rozwoju, są oczywiste.
Kolejnym ważkim problemem społecznym, zaistniałym na niespotykana wcześniej skale, stało się w latach 90-tych bezrobocie. Przemiany polityczne, społeczne i ekonomiczne w tym okresie doprowadziły do racjonalizacji zatrudnienia i w konsekwencji do licznych zwolnień z pracy oraz gwałtownego wzrostu bezrobocia, który w roku 1994 osiągnął niewiarygodny poziom prawie 17% ludności aktywnej zawodowo. Dokonuje się degradacja ekonomiczna wielkiej masy gospodarstw domowych wskutek utraty oszczędności, wzrostu kosztów utrzymania i spadku dochodów.

Okres transformacji zasadniczo zmienił również funkcjonowanie sfery usług społecznych - dotyczyło to zarówno aspektu finansowego, jak i instytucjonalnego. Wzrost zadań w tej sferze wiązał się zarówno z coraz wyższymi aspiracjami edukacyjnymi społeczeństwa oraz z pogłębiającym się deficytem usług ochrony zdrowia, przy nasilających się chorobach cywilizacyjnych, szybko rosnących wskaźnikach niepełnosprawności i postępującym starzeniu się ludności

Kryzys i ograniczenia budżetowe pierwszego okresu transformacji spowodowały, że środków na opiekę zdrowotną było coraz mniej. Rosły ceny nie tylko leków, ale także materiałów i usług, z których korzystały placówki lecznicze. W konsekwencji obszar opieki zdrowotnej podlegał systematycznej komercjalizacji, aby zrównoważyć wzrost kosztów19. To z kolei prowadziło do odcinania całych grup społecznych od dostępu do tych usług, zagrażając

tym samym równości szans rozwojowych, na który to fakt państwo reagowało z dużym opóźnieniem i często nieskutecznie20. Malała dostępność oraz jakość usług, a wysokie obciążenia budżetu państwa dotacjami do systemu ubezpieczeń społecznych ograniczało możliwości większego ich finansowania i powstrzymania tych niekorzystnych procesów. W tej sytuacji narastało niezadowolenie opinii społecznej wywołane głównie przez niską jakość i narastające dysproporcje w świadczeniu usług, których dostępność, jak wiadomo, w istotny sposób decyduje o postępie cywilizacyjnym i kształtowaniu kapitału ludzkiego.

W trakcie transformacji systemowej zmniejszył się udział osób z wykształceniem

podstawowym, natomiast zwiększył z wykształceniem średnim i wyższym. Liczba

studentów wzrosła ponad trzykrotnie, co spowodowane było z jednej strony znacznym wzrostem liczby osób w wieku akademickim, z drugiej zaś znacznie zwiększającą się częstotliwością podejmowania nauki w szkołach wyższych. Wzrostowi aspiracji edukacyjnych towarzyszyła więc narastająca nierówność szans na ich realizację. Bardzo silnie wzrosły koszty kształcenia, których ponoszenie dla wielu rodzin stało się podstawowym warunkiem uzyskania dostępu do władzy, bogactwa i prestiżu; stało się też najważniejszym składnikiem kapitału kulturowego i wyznacznikiem statusu społecznego. Rozwój edukacyjny dotyczył więc głównie dużych miast, natomiast w przypadku małych miejscowości, a zwłaszcza wsi, można mówić o zapaści edukacyjnej. Pogłębiło to i utrwaliło nierówności społeczne i w konsekwencji w dużym stopniu przesądziło o groźbie pojawienia się ekonomicznej bariery w dostępie do edukacji. Społeczne zróżnicowanie dostępu do wykształcenia występujące w Polsce jest jednym z najwyższych w Europie. Powszechny staje się więc spadek akceptacji społecznej dla zachodzących przemian i choć ostatnia dekada przyniosła odrodzenie demokracji w Polsce, to od 1995 r. znacząca większość społeczeństwa jest sfrustrowana i ma poczucie, że nie jest w stanie aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym.

Bibliografia:

- Maciej Bałtowski, Maciej Miszewski, Transformacja gospodarcza w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007

- Jan Garlicki, Społeczne uwarunkowania procesu transformacji systemowej w Polsce.

1


Wyszukiwarka