16. Zasada doboru próby.
Dobór próby- wyselekcjonowanie dla celów badawczych pewnej liczby osób wchodzących w skład określonej zbiorowości , którą badacz jest zainteresowany. Jest to ważne ponieważ na tej podstawie wyciąga się wniosek o całej populacji
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje doboru próby:
1. dobór probabilistyczny (ang. probability sampling), obejmujący próby losowe
2. dobór nieprobabilistyczny (ang. nonprobability sampling), obejmujący próby wybrane za pomocą technik nielosowych.
Badacz mający określony budżet na swe przedsięwzięcie jest również ograniczony ramami czasowymi. Z tych powodów nie jest w stanie przebadać całej populacji (patrz: definicja), której dotyczy problematyka badawcza. Dlatego bardzo ważnym etapem
w projektowaniu badań jest precyzyjne dobranie próby badawczej.
DEFINICJA: Populacja statystyczna (inaczej populacja generalna, zbiorowość generalna) to zbiór elementów podlegających badaniu statystycznemu. Elementy populacji są do siebie podobne pod względem badanej cechy, ale nie są identyczne.
Przykładami badanej populacji mogą być:
telewidzowie serwisów informacyjnych
mieszkanki Rzeszowa słuchające lokalnych stacji radiowych
studenci dziennikarstwa II roku w Warszawie
czytelnicy „Gazety Wyborczej”
lekarze prenumerujący prasę medyczną
Z pojęciem populacji nieodłącznie wiąże się pojęcie jednostek analizy, którymi
w zależności od metody badawczej, mogą być:
jednostki
grupy
instytucje
społeczeństwa
Badacza można porównać do chemika w laboratorium, który ma za zadanie wybrać z badanej populacji odpowiednią próbę, która będzie proporcjonalnie odzwierciedlała jej cechy.
DEFINICJA: Dobór próby to ściśle określone postępowanie badawcze polegające na wyodrębnieniu z szerszego zbioru elementów o wspólnych (przynajmniej niektórych) cechach (tzw. populacja generalna) ograniczonej liczby ich reprezentantów w celu oszacowania jakiś ich właściwości lub relacji, zachodzących między nimi.
Z względu na wielkość badanego wycinka rzeczywistości mamy do czynienia z:
Badaniami ilościowymi opisującymi rzeczywistość w kategoriach ilościowych. Na ich podstawie można formułować wnioski dotyczące częstości występowania zjawisk, ich natężenia, zależności pomiędzy nimi. Stosowane metody doboru próby pozwalają statystycznie generalizować wyniki owych badań na całą populację.
Badaniami jakościowymi, opierającymi się na założeniu, że do badania niektórych problemów lepiej nadają się pogłębione analizy mniejszej liczby przypadków, niż powierzchowne dużej. Nie generalizuje się wyników na całą populację.
Metody doboru zbiorowości próbnej (reprezentatywnej) w badaniach czytelnictwa. Hipoteza badawcza. Dobór losowy, warstwowy i proporcjonalny, celowy i kwotowy. Zmienne zależne i zmienne niezależne. Średnia arytmetyczna i mediana. Metody badania populacji masowej i tzw. małej grupy
Rozróżniamy dwa rodzaje zbiorowości. Zbiorowość generalna jest to zbiór dowolnych elementów (osób, obserwacji, zdarzeń) nie identycznych z punktu widzenia badanej cechy, obejmujący wszystkie elementy, co do których chcemy sformułować wnioski ogólne. Liczebność zbiorowości generalnej może być skończona lub nieograniczona. Jeżeli badamy zbiorowość ze względu na jedną cechę, mówimy o zbiorowości jednowymiarowej, natomiast gdy rozpatrujemy wiele cech - o zbiorowości wielowymiarowej.
Można poddać obserwacji zbiorowość generalną i wówczas będzie to badanie pełne. W przeciwnym przypadku mamy do czynienia z badaniem częściowym. Na etapie przygotowywania badania decydujemy, czy badanie będzie częściowe, czy pełne. Badania częściowe przynoszą mniej dokładne wyniki. Zbiorowość (grupa) próbna (inaczej próba, próbka) jest to podzbiór zbiorowości generalnej, obejmujący część jej elementów, wybranych w określony sposób. Podzbiór ten badamy, a uzyskane wyniki uogólniamy na zbiorowość generalną.
Prawie nigdy nie możemy badać całej zbiorowości, bo na przykład takie badanie byłoby zbyt kosztowne lub długotrwałe. Toteż jednym z głównych celów statystyki jest wyciąganie wniosków odnoszących się do zbiorowości generalnej na podstawie informacji otrzymanych w wyniku przebadania grupy próbnej (np. wypróbowanie nowego leku przed wprowadzeniem na rynek). Dlatego wszystkie badania czytelnictwa są przeprowadzane na konretnej grupie badanych -> np. tysiącu osób, tysiący mieszkańców miast lub wybranych zupełnie przypadkowo. Jeśli decydujemy się na badanie częściowe, to trzeba bardzo starannie dobrać tę grupę do badania.
Od grupy próbnej wymagamy, aby była reprezentatywna, tzn. aby z przyjętą dokładnością opisywała strukturę zbiorowości generalnej. Na przykład: jeżeli wybieramy co setne nazwisko z książki telefonicznej, to nie uwzględnimy osób nie posiadających telefonu. Takie postępowanie prowadzi do wyboru próby obciążonej. Czasami jednak chcemy mieć próbę obciążoną ze względu na pewną grupę ludzi. Jeżeli zamierzamy zbadać wpływ warunków pracy w danej fabryce na choroby układu krążenia, to powinniśmy badać próbę obciążoną ze względu na tych ludzi, którzy pracują w tej fabryce.
Wybór reprezentatywnej grupy wiąże się z dwoma czynnikami:
- sposobem doboru grupy,
- liczebnością próby.
Istnieją dwa sposoby doboru grupy:
- wybór celowy - gdy o przynależności danego elementu do próby decyduje badacz; stopień reprezentatywności próby zależy wyłącznie od jakości przeprowadzonej selekcji;
- wybór losowy - gdy każdy element zbiorowości ma jednakową szansę znalezienia się w próbie z takim samym prawdopodobieństwem. Struktura takiej grupy jest podobna do struktury całej zbiorowości generalnej. Jeżeli próba jest losowa, to wraz ze wzrostem liczebności grupy wzrasta stopień reprezentatywności.
Metody doboru
Prosta próba losowa - Dobór losowy
W prostej próbie losowej o pewnej liczności, każdy element z operatu ma jednakową szansę znalezienia się w próbie. Przy właściwym doborze operatu próba taka jest reprezentatywna dla populacji.
Jeśli jednak interesuje nas zjawisko rzadkie w populacji, np. nietypowa odmiana badanej choroby, może okazać się, że prosta próba losowa albo nie będzie obejmowała wystarczającej liczby tych nietypowych przypadków, albo jej liczność będzie musiała być bardzo duża i badania będą zbyt kosztowne. Lepiej wówczas użyć próby warstwowej.
Próba kwotowa
W próbie kwotowej operat jest najpierw dzielony na rozłączne podgrupy. Następnie eksperymentator lub ankieter wybiera z każdej podgrupy przypadki w odpowiedniej proporcji. Na przykład ankieter ma za zadanie przepytać 200 kobiet i 300 mężczyzn w wieku od 45 do 60 lat.
Ten drugi krok sprawia, że próby uzyskane tą techniką mogą być niereprezentatywne. Na przykład jest prawdopodobne, że ankieter (nawet nieświadomie) będzie wybierał osoby w dobrym humorze, gdyż z doświadczenia wie, że chętniej odpowiadają one na pytania.
Próba warstwowa
Próba warstwowa (lub: próba warstwowana) tak jak w przypadku kwotowej wymaga podzielenia operatu na podgrupy (klasy, warstwy), jednak z każdej grupy obiekty do próby wybierane są losowo. Główne przyczyny stosowania prób warstwowych to:
zapewnienie określonym grupom wystarczającej liczności w próbie
zapewnienie większej efektywności badań przez przeważanie próby.
Jeśli w populacji 99% obiektów jest z klasy A i 1% z klasy B (cokolwiek oznacza to w danym przypadku), a do badań potrzebujemy co najmniej 300 obiektów z każdej klasy, to przy prostej próbie losowej musielibyśmy mieć ponad 30000 obiektów w próbie. W przypadku próby warstwowej losujemy 300 obiektów z klasy A, 300 z klasy B i we wszystkich analizach nadajemy obiektom w klasie A wagę 0,99 a obiektom w B wagę 0,01. W ten sposób podobną istotność statystyczną wyników zapewnia pięćdziesięciokrotnie mniejsza próba. Z drugiej strony utrudnia to analizę i sprawia, że wariancja w małych klasach mocno wpływa na wariancję wyniku.
Dobór warstwowy proporcjonalny (stratyfikacja proporcjonalna) wymaga podziału populacji na oddzielne warstwy. Następnie z każdej warstwy selekcjonuje się próbę losową o wielkości proporcjonalnej do udziału danej warstwy w populacji. Konstruowanie próby warstwowej jest rekomendowane przez metodologów, gdyż dobór warstwowy zwiększa jakość próby przy niewielkich kosztach dodatkowych. Stratyfikacja proporcjonalna gwarantuje reprezentatywność próby pod względem cech użytych do podziału na warstwy. Dobór warstwowy, w którym stosuje się więcej niż jedno kryterium podziału, niekiedy nazywa się stratyfikacją wielokrotną lub wielocechowąw odróżnieniu od stratyfikacji prostej lub jednocechowej.
Próba grupowa
Inna nazwa: próba zespołowa. W tej wersji operat jest dzielony na grupy, a następnie losowane są do próby nie pojedyncze jednostki, lecz całe grupy.
Takie losowanie upraszcza badania. Istnieje jednak zagrożenie, że niektóre z pominiętych grup różnią się rozkładami cech i w ten sposób próba będzie niereprezentatywna. Ponadto wymaga to wprowadzenia pewnych korekt do testów statystycznych
Losowanie dwustopniowe
Podobnie jak w próbie zespołowej losowane są najpierw grupy, jednak nie wchodzą one w całości do próby, lecz przeprowadzane jest z nich kolejne losowanie.
Próba losowo-kwotowa
Losowanie dwustopniowe, w którym najpierw losuje się miejscowości (wiejskie i miejskie), a następnie wykonuje próbę kwotową. Ma wszystkie wady próby zespołowej i próby kwotowej, choć efekt jest nieco lepszy dzięki zapewnieniu właściwych proporcji miast i wsi.
Próba systematyczna
Wybór badanych w jakikolwiek systematyczny sposób np. co 10 nazwiska z książki telefonicznej. Jeśli zmienna według której wybieramy (czyli tu: pozycja w książce telefonicznej) jest niezależna od wszystkich zmiennych badanych, to próba jest reprezentatywna. Istnieje jednak ryzyko, że nie uwzględniamy jakiegoś czynnika, który wpływa na badania (np. konkurencyjna firma badawcza nadużywała próby systematycznej i dokładnie ci badani, którzy znajdują się na co 10 miejscu w książce są teraz wrogo nastawieni do ankiet i podają nieprawdziwe dane).
Zmienne, które badacz chce wyjaśnić, nazywamy zmienną zależną. Są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Są to zjawiska, które badacz wyjaśnia, a jednocześnie tymi wartościami, których badacz poszukuje.
Zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej nazywany zmienną niezależną. Zmienną niezależną jest ta, ' która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmiennych zależnych. Jest zakładaną przyczyną zmian wartości zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem.
Punktem wyjścia wszelkiego procesu badawczego jest sformułowanie pytania lub zbioru pytań, na które chcemy uzyskać odpowiedź poprzez wyniki swoich badań.
Celem badan statystycznych jest poznanie prawidłowosci ilosciowych i jakosciowych w masowych zjawiskach losowych i opisywanie ich za pomoca liczb.
— Badane zbiory nazywamy populacjami statystycznymi.
— Badac mozna wszystkie elementy danej populacji statystycznej, zwanej tez populacja (zbiorowoscia) generalna,
albo tylko ich czesc, zwana próbka statystyczna (próbka).
Badacze zmierzają zwykle nie do opisu stosunku jednostki do lektury, ale do tego, aby z indywidualnych informacji o czytanych pozycjach wytworzyć obraz czytelnictwa w społeczeństwie, w różnych jego grupach: np. wśród młodzieży szkolnej.
Badania próbują nie tylko wyrazić aktualny stan kultury czytelniczej, zajrzeć w przyszłość i wywnioskować jak mogą rozwijać się tendencje w najbliższym czasie.
Warto podkreślić jednak, że takowe badania są zadaniem pracochłonnym, kosztownym i wymagającym metodologiczne przygotowania.