Fasciola hepatica. U przezuwaczy domowych i dzikich , czlowiek przypadkowo. Budowa: *listkowaty ksztalt, pokryta kolcami skierowanymi do tyłu(ulatwiają przesuwanie się przez miąższ i przewody zółciowe), najliczniejsze na str grzbietowej przedniej; *wór powłokowo-mieśniowy(miesnie okreżne, podłuzne, skośne i grzbietowo-brzuszne); *z przodu przyssawka gebowa z otworem ustnym prow. do umiesnionej gardzieli i plytkich kieszonek przygardzielowych; *przelyk dzieli się na 2 slepe pnie jelitowe z wtórnymi bocznymi odgalezieniami po bokach ciala; * ukł. wydalniczy protonefrydialny(od kom plomykowych drobne kanaliki łączą się w grubszegłowny kanal wydalniczypechez wydalniczyotwor ekskrecyjny); *ukł. rozrodczy obojnaczy: meski(2 skośnie leżące jadra; przewody wyprowadzajace z jader zbiegaja się na poziomie przyssawki brzusznej w nasieniowod(vas defferens)wnętrze jajowatego kształtu torebki cirrusa i rozszerza się w pecherzyk nasiennyprzew. wytryskowycirrus(uzbrojony w kolce i wysuwalny); żeński(rozgaleziony jajnik po prawej str ciala przed górnym jadrem; parzysty żółtnik- rozgaleziony, biegnie po bokach ciala; kom żółtkoweprzew. wstepujacymi i zstepujacymikanał poprzeczny i nieparzystym krótkim przewodem wspólnym do ootypu; od ootypu do zat plciowej biegnie spętlona macica z metamerem na koncu( do kopulacji i skladania jaj); Taenia saginata- żywiciel ostateczny- człowiek Budowa: *gruszkowaty soleks z 4 przyssawkami z silnym umiesnieniem; *strobilla z 1500 proglotydow; *najpierw sa czlony meskie a potem zenskie; *z boku proglotydow jest zatoka plciowa; *ukł. rozrodczy męski- z przodu i z boku człona są pęcherzyki jadrowekanaliki nasienneskreconego nasieniowód, biegnący od centralnego pola człona w kierunku zat. płciowejtorebka prąciowaprzewód wytryskowycirrus(może wsuwać się do zatoki płciowej); *ukł. rozrodczy żeński- dwuplatowy, silnie rozgałęziony jajnik, płaty połączone przewodem poprzecznymjajowodootyp otoczonego gruczolami Mehlisa, wpada tu też przewód zołtkowy z żółtnika; od ootypu oodchodzi pochwa, która rozszerza się blisko ootypu, tworząc niewielki zbiornik nasienny, w zatoce otwiera się otworem płciowym zeńskim; od ootypu uchodzi slepo zakonczona macica; *po bokach ukl rozrodczego biegna pnie nerwowe i po dwa przewody wydalnicze podłużne; apolizja-odrywanie się od strobilli czlonow macicznych. skladanie jaj odbywa się w duzej mierze dzieki aktywnym ruchom odrywajacymi się od strobilli czlonow-protoglotydow; Taenia solium - Różnice w budowie: *mniejszy; *kulisty skoleks z 4 przyssawkami i podwójny wieniec hakow na ryjku; człony hermafrodytyczne są nieco mniejsze, zawierają o polowe mniej pecherzykow jadrowych, a jajnik jest 3 platowy; *czlony maciczne mniejsze i zawieraja po mniej jaj oraz odrywaja się po kilka(5-6), bez zdolnosci do samodzielnego poruszania się, są biernie wydalane; *zewn. oslonka jaja inwazyjnego także latwo odpada, brak nitkowatych filamentow; Enterobius vermikularis- Budowa: *bialy nicien; *otwór gebowy z 3 wargami, a na nich po 2 brodawki; *gardziel w tylnej czesci na koliste rozszerzenie, zaopatrzone w aparat zastawkowy; *samica jest 3 razy większa od samca; **samiec- ogon zagiety brzusznie i wyposażony w 2 boczne skrzydełka; w okolicy stekowej 5 par brodawek; jedna szczecinka kopulacyjna; jedno jądro; nasieniowod i przewod wytryskowy uchodza do steku położ. subterminalnie; **samica- tylny koniec ciała ostro stożkowaty, prosty; parzyste jajniki; jajowody i macice amfidelficzne wpadaja do pochwy otwierajacej się w wulwie(szparze sromowej), lezacej z przodu ciala; Trichinella spiralis- swinia, dzik, pies, lis, czlowiek; Budowa: *przednia czesc nicienia przechodzi stopniowo w grubsza; *otwor gebowy prowadzi do malej torebki gebowej na dnie ktorej znajduje się delikatny sztylecik; *gardziel składa się z krotkiej przedniej czesci miesniowej i dludiej gruczolowej-stichosomu, w nim jest rurka do ktorej przylegaja kom gruczolowe stichocyty(podkowiaste kom. z jasnymi jądrami i dużą wodniczka), ułożone poj. jedna za drugą; **samiec -brak szczecinki kopulacyjnej; tylny koniec ciala tworzy rodzaj rzekomej torebki kopulacyjnej mającej zdolność wpuklania się w czasie kopulacji; z boku sa brzuszne platowate wyrostki z jedna para brodawek-sa to pomocnicze narzady kopulacyjne; **samica- tylny koniec ciala zaokraglony, szpara sromowa lezy przy koncu 1/5 przedniej długości ciala; kopulacja nastepuje pod nablonkiem kosmkow jelita cienkiego; Klasyf.pasożytów:1.niezbędność interakcjii dla pasożyta: a.pasoż.bezwzględny(pasożytnictwo jest konieczne do zakończenia okr.lub okresów rozwoju(np.zarodziec) b.pasożyt względny(przygodny; może się rozw.bez kontaktu z żywicielem np:grupa Limax,min.pełzak) 2.Czas przebyw.w org.czł: a.pasożyt stały(prowadzi pasoż.tryb życia w ciągu całego rozw.osobniczego np: wesz ludzka)b.pasożyt okresowy(związany z żywicielem w pewnych okresach swego rozwoju np:kleszcz) c.pasożyt czasowy(org.stykający się jednorazowo lub wielokrotnie z żywicielem na krótko np:komar) 3.Miejsce bytowania: a.zewnętrzniak(pasożyt zew.występuje na powierzchni ciala)b.wnętrzniak(org.pasożyt.w org.żywiciela; w zależności od tkanki w jakiej pasożytuje mówimy o pasożycie przew.pok,narząd. miąższowych,krwi) 4.Powiązanie z 1 lub wieloma gat.żywicieli: a.monokseniczny(związany tylko z 1 gat.żywicielanp:wesz ludzka)b.polikseniczny(żyje w osobn.wielu gat.np:włosień) 5.Ze wzgl.na miejsce występowania: a.endomiczny,b.kosmopolityczny(żyje zasadniczo na całej kuli ziemskiej np:glista ludzka) 6.Stanowiska systematycznego żywicieli:a.pasożyt roślin,b.pas.zwierząt,c.pas.człowieka.Przystosowanie pasozytów: 1.Organella i narz.czepne:-krążek czepny lamblii,-haki i przyssawki płaźińców,-odnóża wszy i świerzbowca,-szczękoczółki roztocz; 2.Bud.narz.gębowych i przew.pokar:-umorzliwiająca pobieranie i gromadzenie krwi np:komar,pijawka. 3.Kształt ciała: -obły nicieni,-półksiężycowaty u toksoplazmy,-płaskie ciało przywr,wszy,pijawek.4.Koordynacja czasowa:-w nocy we krwi obwod.czł.występują mikrofilarie nicienia przenoszone przez komary o nocnym trybie życia. 5.Taksje:ruch w kierunku żywiciela.6.Oddych.beztl.wnętrzniaków:-źr.energii może być glikogen syntetyzowany przez pasożyty przew.pokar.7.Oddych tlenem pobranym z krwi:-tęgoryjec. 8.Ochrona przed dział.enzymów żywicieli:-złożona bud.wor skórno-mięśniowego,-inchibitory,trypsyny. 9.Przyst.do temper.żywicieli:-przyst.do temp.ciała zwierz.stałocieplnych,polega na zmianie optimum aktywności enzymów. 10.Podobieństwo antygenów pasoż.do antygen.żywiciela.11.Przyst.do ciśn.osmotycz. 12.Rozwój narządów płciowych i obojnactwo. Chorobotwórcze właściw. pasożyta: 1.Dział.fizyczne:a.mech.uszkodzenie tkanki lub narz.(skóry, ściany jelit,mięśnia poprz.prążk.)b.odwracalne lub trwałe zmiany w na rządach miąższowych spowodow.uciskiem.c.niedrożność lub uszkodz. przew.spowod.nagromadzeniem pasoż.(jelito,kanały żółciowe,nacz.krwionośne) 2.Dział.chemiczne:a.wytwarzane podczas przem.lub wyzwolone w wyniku rozpadu pasożyta subst.o właściwościach toksycznych(białka,peptydy,kw.tłuszcz.) b)inhibitory pasoż.zmniejszają aktywność enzymów trawiennych żywiciela.c)zarodziec produkuje subst.hamującą procesy oddychania kom.d)związki wytwarzane przez pasoż.mogą wywoływać zwyrodnienia narządów miąższowych.e)uszkodzenia gruczołów wydziel.wew.wywołuje szereg zmian chorob. f)wiele pasoż.wytwarza związki wywołujące odczyn zapalny,rozszerzenie naczyń,hamowanie krzepnięcia krwi,hemolizę krwinek.g)pasożyt może wywołać uczulenie.h)pasożyt pozbawia żywiciela wielu związ.chemicznych wchodzących w skł.pokarmu(np:witaminy,białka,cukry).i)masowe wystąpienie pasoż.krwiopijnych pozbawia org.żywiciela dość dużych ilości krwi.j)pasoż.utrudniają wchłanianie strawionego pokarmu. Proces epidermiczny: Rodzaje żywicieli: 1.Żyw.ostateczny-ten org.w którym pasoż.rozmnaża się płciowo,jeżeli pasoż.nie rozmnaża się płciowo nie określamy charakteru żywiciela(samica widliszka dla zarodżca).2.Żyw.pośredni-zależnie od pozycji pasoż.w systemie(-robaki płaskie i obłe,-org.w którym bytują formy larwalne pasoż.;świnia dla tasiemca,-pierwotniaki-org.w którym pasoż.rozmn.się bezpł.ale warunkiem podziału żywiciela na pośredniego i ostatecznego jest metageneza pierwotniaka czyli przemiana pokoleń.Jeżeli pierwotniak nie przech.metagenezy nie określamy charakteru żywiciela. 3.Żyw.parateniczny(żyw.przejściowy)forma pasożyta może bytować,ale nie przechodzi żadnych zmian rozwojowych;np:okoń zjada rybę roślinożerną z larwą bruzdogłowca.Inne. 4.Żyw.główny:gat.w którego populacji ekstensywność i intensywność inwazji jest dla danegopasoż.największa. 5.Żyw.właściwy:żyw.główny w różnych warunkach biocenotycznych. 6 Żyw. uboczny: w określ. warunkach środ. wykazuje inwazję o mniejszej ekstensywności i inten. 7. Żyw. przypadkowy: org,który tylko w wyjątkowych sytuacjach ulegazarażeniu pasoż. Droga inwazji: 1.Transmisyjna: ma miejsce wówczas,gdy formę inwazyjną przenoszą krwiopijne stawonogi; malaria,śpiączka. 2Pokarmowa:zjedzenie poprzedniego żywiciela danego pasożyta(tk.mięśniowa bądż narząd miąższowy). 3.Kontaktowa bez pośrednia: a)akt płciowy(rzęsistek pochwowy),b)pocałunek(niektóre ameby),c)łożysko-przeniknięcie pasoż.do płodu(choroby wrodzone)d)czynne atakowanie żywiciela przez pasoż. 4.Kontaktowa pośrednia: -forma inwazyjna dostaje się przez zanieczyszczenie tymi formami(1.Pokarm.2.woda.3.brudne ręce)
Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica): bud: * kosmopolityczny pełzak pasożytujący w postaci trofozoitu i cysty w jelicie grubym człowieka, w inwazjach wieloogniskowych może zajmować różne narządy np. wątroba - pełzakowe zapalenie wątroby, pełzakowy ropień wątroby; ale także wytwarzają się ropnie opłucnej, worka osierdziowego, mózgu i śledziony. Bud: * trofozoit: 1) postać duża (tkankowa)- wytw. palczaste lub językowate nibynóżki. * endoplazma piankowata, drobnoziarnista, zawiera liczne wodniczki pokarmowe z pochłoniętymi krwinkami czerwonymi i częściami kom. żywiciela. * jądro okrągłe, otoczone delikatną bł. z małym kariosomem w centrum i chromatyną w drobnych grudkach przylegająca do bł. jądr. * trofozoit wydziela enzymy proteolityczne i bytuje w przestrzeniach międzykom, w ścianie jelita oraz w tk. innych narządów; 2) postać mała - jądro z małym kariosomem, który może być położ. ekscentrycznie, porusza się wolniej od postaci dużej, tworzy szerokie nibynóżki, w wodniczkach pokarmowych pojedyncze bakterie, bytuje w świetle jelita grubego. *cysta - 1, 2 lub 4 jądra okrągłe, jajowate, owalne lub wrzecionowate, najcz. z kariosomem w centrum, delikatną bł. jądrową i chromatyną w drobnych grudkach, kilka ciał chromatoidalnych (skupienie RNA), wodniczka jodofilna zaw. glikogen, który zanika w miarę dojrzewania cysty, nie ma mitochondriów (są one charakterystyczne dla cyst innych pełzaków). Rozw: *Zarażenie nast. przez jame ustną postacią cysty cysta w dolnym odcinku jelita cienkiego lub górnym jelita grubego uwalnia (ekscytacja) 4-jądrowy trofozoit (metacysta) dzielący się na 8 potomnych dalsze podziały w jelicie grubym dopr. do wytw. b. licznej populacji trofozoitów część trofozoitów przechodzi w cysty (encystacja) i wydalane są z kałem. * Postacie duże (w inwazjach ostrych) dzięki enzymom proteol. i hialuronidazie wnikają do bł. podśluzowej j. grubego. Wykazują podział prosty. * pełzakowica jelitowa (amoebosis, entamoebosis) Naegleria fowleri: wyst: * kosmopolityczny pierwotniak wyst w postaci 2 trofozoitów (pełzakowaty i wiciowaty) oraz cysty w wodach słodkich, wilgotnych glebach i powietrzu. * jest to pasożyt amfizjoiczny - wolno żyjący w glebie, pow, śr wodnym, pasożytuje u kręgowców, cechą charakterystyczną jest wodniczka tętniąca. Bud: * trofozoit pełzakowaty - w czasie ruchu wydziela subst. śluzowa, tw. nibynóżki pojedyncze szerokie, płatowe (lobopodia); * jądro okrągłe z poj. okrągłym kariosomem (1/2 obj. Jądra), wokół kariosomu nie ma ziarnistości, * w cytoplazmie liczne wodniczki pokarmowe i tętniąca. * trofozoit wiciowaty- przekształca się z pełzakowatego w H2O destylowanej, wytw. wici (które mogą ulec wessaniu), * kształt gruszkowaty lub owalny; nie ma zdolności podziału; * jądro na biegunie przednim a wodniczka na tylnym; * cysta - okrągła, otoczona poj. otoczką z 1 lub 2 drobnymi otworkami (ostiole); * poj. okrągłe jądro z kariosomem zbitym; Rozw: * Zarażenie nast. (w środ wodnym) postacią trofozoitu lub cysty przez jamę nosowo-gardłową inwazja postępuje przez kość sitową wzdłuż nn. wzrokowych do OUN. * neglerioza (naegleriosis) - ostre pierwotne pełzakowe zapalenie mózgu i opon mózgowych tzw PAM. Zarodziec ruchliwy (Plasmodium vivax) - wyst: *pierwotniak pasożytujący w wątrobie w hepatocytach, kom siateczki i śródbłonkowych oraz krwinkach czerwonych krwi obwodowej. Rozw: * w rozwoju Plasmodium występuje przemiana pokoleń: pokolenie bezpłciowe (schizogonia) wykształca się u człowieka, zaś płciowe (sporogonia) w org samicy komara widliszka - Anopheles maculipennis. * podczas ssania krwi samica komara wprowadza przez skórę ze śliną sporozoity, które z krwią przedostają się do wątroby zajmując hepatocyty oraz makrofagi, w których następuje w ciągu 1-3 tyg dalszy rozwój (schizogonia pozakrwinkowa) sporozoity stają się okrągłe lub owalne i wytwarzają postacie pierścienia, a następnie schizonta właściwego schizont dzieląc się wielokrotnie rozpada się na merozoity, które zarażaja następne hepatocyty i makrofagi po dalszych zaś podziałach także krwinki czerwone - rozpoczyna się schizogonia krwinkowa (część merozoitów pozostaje jako postacie hipnozoitów (o zmniejszonej aktyw) w wątrobie, która stanowi wówczas rezerwuar w ustr człow po kilku podziałach cz merozoitów przekształca się w progamety (mikro- i makrogametocyty) progamety zostają pobrane z krwią człowieka chorego przez samicę widliszka rozpoczyna się sporogonia - w środk odcin przewodu pokar komara z mikrogametocytu tworzy się kilka ruchliwych mikrogamet a z makrogametocytu 1 nieruchoma makrogameta po połączeniu gamet powst ruchliwa zygota (ookineta), która wnika pod nabł jelita, otacza się grubą bł i tworzy oocystę po podziałach w oocyście powst sporozoity i przekształca się ona w sporocystę po jej pęknięciu sporozoity idą do gr ślinowych owada. * zimnica (plasmodiosis s malaria) trzydniowaa - trzeciaczka. Bud: postać pierścienia- zajmuje 1/3 krwinki; duża wodniczka spychajaca jądro i cytoplazmę na obwód kom.; schizont- zajm. 2/3 krwinki, nieregularny kształt, porusza się w krwince ruchami pełzakowatymi; zaw. liczne pałeczkowate, drobne, nieregularne ziarnistości hemozoiny; schizont dojrzały (merocyt)- powst. w wyniku merulacji z trofozoitu, dzieli się na 8-24 merozoitów. gametocyty- okrągłe lub owalne, zaw. rozsiane ziarnistości hemozoiny w wypełniają prawie całą krwinkę; mikro- maja duże centralnie umieszczone jądro o luźnej siatce chromatynowej, makro- jadro małe, chromatyna skupiona w dużą grudkę. Taxoplasma gondii- wyst: *kosmopolityczny pierwotniak pasożytujący wewnątrzkom w różnych tk człow i wielu zwierząt. Bud: * tachyzoity i bradyzoity - kształtu łukowatego lub owalnego; jeden biegun zaokrąglony, drugi ostro wydłużony; jądro umieszczone pośrodkowo, owalne lub o nieregularnym kształcie, z chromatyna pozajądrową nalepioną na bł. jądrową, wokół jądra przestrzeń okołojądrowa. Na jednym biegunie jest ciało biegunowe (kompleks apikalny) z charakt. pierścieniem, od którego odchodzą do poł. dł. kom. wł. przebiegajace w bł. kom (wł. podpellikularne). Podstawę ciała biegunowego stan. konoid; od stożka konoidu odchodzi wewn. cytoplazmy do poł. kom 6-15 toksonem; wewn. konoidu kończą się roptrie; Rozw: * schizogonia- przebiega w org. wielu gat. ptaków i ssaków, podczas której powstają wewnątrzkom. Trofozoity. * sporogonia- opisana tylko u kotowatych tworza się wydalane do środ. zew. oocysty (sporocysty) zaw. sporozoity. * Trofozoity- zwane tachyzoitami (endozoity) lub bradyzoitami (cystozoity), są inwazyjne podobnie jak sporozoity; Człowiek - faza ostra - rozm bezpłciowo- * w kom. różnych narządów i monocytach przez wytw. w obrebie trofozoitu macierzystego 2 kom. Siostrzanych Ostra inwazja- szybkie mnożenie się tachyzoitu w wodniczakach, ujawniające tendencje do grupowania się tworza się pseudocysty, w makrofagach (trofozoity wytw. się w pseudocystach to tachyzoity, które wewn. monocytów i granulocytów obojętnochłonnych przenoszą się w różne miejsca org) Przewlekła inwazja- powstają cysty zaw. liczne bradyzoity (dalsze formy schizogonii) w narządach cysta otacza się otoczką własną, bł. kom zniszczonej kom. żywiciela i tk. łączną; Płciowo (sporogonia)- w kom. nabłonkowych bł. śluzowej jelita cienkiego kota domowego(żywiciel ostateczny). Postacią inwazyjną dla kotka są: tachyzoity, bradyzoity (upolowane gryzonie) lub sporozoity (pokarm zanieczyszczony kałem kota) w kom. nabł wyścielającego jelito ulegają zaokrągleniu powst schizont dzieli się na merozoity (zbud. jak trofozoit) (jest 5 cykli merozoit-merozoit) merozoity przekszt. się w gametocyty a te w gamety (rozp. się sporogonia) powst. makro i mikrogamety łącząc się dają zygotę wpadającą do światła jelita - oocysta środ zew oocysta w ciągu 3 tyg. przekszt. się w sporocystę jest miejscem kształtowania się 2 sporoblastów i w każdym z nich 4 sporozoitów które są inwazyjne dla ptaków i ssaków i człowieka * Wrota inwazji- jama ustna, uszkodzona skóra lub bł. śluzowa rectum, z krwią podczas transfuzji lub krążenia płodowego. * toksoplazmoza (toźoplasmosis)
Rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis) - wyst: * kosmopolityczny wiciowiec wyst w postaci trofozoitu w narządach płciowych i moczowych człowieka (ontohabitat); bud: * trofozoit owalny, gruszkowaty lub okrągły. Jądro owalne lub wrzecionowate, umieszczone bliżej bieguna przedniego, chromatyna skupiona w grubych grudkach(1/10 cz. kom). W przedniej cz trofozoitu wyst kariomastigont - układ organeli w skład którego wchodzi: jądro kom i 5 wici (mastigont). Z kinematosomu wych. 5 wici(4 przednie wolne), ostatnia daje począt. bł. falującej(zewn. brzeg stanowi - włók. dodatkowe, podstawę - pręcik podstawowy (costa). Obok jądra aksostyl (pałeczka osiowa) zbud. z główki (capitulum) i trzonu. Główka łączy się z pętlą, obejmującą kanał okołowiciowy na biegunie przednim. Od kinetosomów odchodzi też: * korzenie rząskowe, * włók parabazalne - 2 wł. krzyżujące się z aksostylem (kompleks parabazalny typ Janickiego). Wzdłuż costy- ziarnistości parakostalne hydrogenosomó; aksostylu- ziarniastości paraksostylne. Rz. łatwo zmienia kształt i może tworz. nibynóżki. Nie tworzy cyst. Rozw: *rozmnaża się przez podział podłóżny (symetrogeniczny) rozpoczynający się od podziału :kinetosomów, wici, jądra. * do zakażenia dochodzi najczęściej podczas stosunku płciowego. * może też dojść dojść do zakażenia pośredniego np. przez wydzielinę na wspólnie używanych przedmiotach kompielowych. * zarażenie ma charakter wstępujący - u kobiet pierwotniak umiejscawia się w pochwie a nast. Idzie do szyjki macicy. Poza tym umiejscawia się w : gr Bartholina, gr Skenego, cewce moczowej. U mężczyzn zarażenie rozpoczyna się od: napletka, żołędzi, cewki moczowej a potem inwazja obejmuje gr krokowy. Czasem inwazja obejmuje kanaliki wyprowadzające jąder. * rzęsistkowica (trichomonosis) narz płciowych i moczowych człowieka. Lamblia (Giardia lamblia Stiles) - wyst: * kosmopolityczny wiciowiec wyst w postaci trofozoitu i cysty w jelicie cienkim człowieka (ontohabitat). bud : *trofozoit dwubocznie symetryczny, gruszkowaty, zaokraglony na biegunie przednim i zaostrzony w cz. tylnej, wypukły po str. grzbietowej, a spłaszczony brzusznie. Poniżej bieguna przedniego widoczne są 2 owalne jądra z chromatyną skupioną wokół kariosomu. Kinetosomy ustawione szeregowo łączą się z jądrem tworz. kariomastigonty. Wych. z kinetosomu 2 aksonemy usztywniaja kom krzyżują się z 2 ciałkami w kształcie trapezu. *giardia ma 4 pary wici: środkową, grzbietową, boczną i tylną. Na biegunie przednim na str. brzusznej- krążek czepny (wzmocniony cienkim włókienkiem otaczającym, zaopatrzony w miofibryle). Rozw: * Rozmnaża się przez podział podłużny rozpoczynający się od krążka czepnego, kinetosomów, jąder; rozpoczęty w trofozoicie podział kariokinetyczny jądra może zakończyć się w cyście. Cysta- owalna z widocznymi 2 lub 4 jądrami, aksonemami, zawiązkami wici, tworami sierpowatymi, rozsianymi drobnymi wodniczkami jadofilnymi i cytoplazmą odstającą od bł. kom (ważna cecha gatunku) . W cyście jest także podział krążka czepnego. Zarażenie- przez j. ustna postacią cysty. Z cysty w dwunastnicy uwalniają się (ekscytacja) 2 trofozoity, przyczepiające się krązkami do bł. śluz. jelita i dzielą się. * Inwazja obejmuje także: drgi żółciowe i przewodów wypr. trzustki.. Okresowo ulegają incystacji (człowiek wydala 70 milionów na dobe/1g kału); * Lamblioza, gardioza (gardiosis). Wrota zarażenia stanowi zwykle j ustna a droga zarażenia jest pokarmowa lub sex Świdrowiec gambijski (Trypanosoma brucei gambiense)- wyst: * wiciowiec wyst w postaci trypomastigota we: krwi, chłonce i płynie mózgowo-rdzeniowym; rezerwuarem pasożyta są ludzie i mucha tse-tse. Bud: * postać trypomastigota wrzecionowata, kinetoplast na biegunie tylnym złożony jest z dużego owalnego lub pałeczkowatego ciała przypodstawnego i przylegającego do niego kinetosomu. * jądro owalne, duże otoczone cieńką błoną, z dużym kariosomem w centrum. * Cytoplazma piankowata z licznymi ziarnistościami ciałek zapasowych (wolutyna, glikogen). Rozw: * Rozmn. się przez podział podłużny (kinetosom, jądro); Zarażenie- przez skórę postacią trypomastigota, która dostaje się do org. człowieka ze śliną much tse-tse. Początk. pasożytuje w osoczu, nst. w chłonce i pł. mózg-rdzen. Mucha zaraża się od człowieka postacią trypomastigota. W przew. pokarm. owada pierwotniak wnika do przestrzeni między bł. perytroficzną i nabł wyścielającym, dzieli się szybko i przechodzi w postać epimastigota (jądro bliżej tylnego za kinetoplastem), po dalszych podziałach pierwotniak wędruje przez przełyk i gardziel do gruczołów ślinowych muchy i wytw. postać inwazyjną trypomastigota. * postacie inwazyjne rozw się u muchy to tzw metacykliczne. * Śpiączka afrykańska (trypanosomosis). Leishmania donovani- Wyst: * wiciowiec wyst w postaci amastigota w na rządach miąższowych człowieka. * rezerwuarem dla ludzi są: psy, szakale, gryzonie Bud: * amastigota owalna lub okrągła, jądro duże okrągłe z dużym kariosomem oraz pałeczkowaty kinetoplast. * rozmn. się przez podz. na 2 osobniki potomne w kom siateczki, kom śródbł śledziony, wątroby, ww chłonnych, szpiku. Rozw: * Zarażenie następuje najczęściej postacią promastigota z przedniego odcinka jelita samicy moskita z rodz. Phlebotomus, w czasie ssania przez niego krwi, a także przez rozgniecenie owada i wtarcie wiciowców w uszkodzoną skórę lub bł. śluzową j ustnej. Może być zarażenie człowieka zdrowego bezpośr. od chorego pasożytami wydalanymi z org. z wydzieliną nosa, kałem i moczem. * postać promastigota wnika do kom. skóry i tk. podśluzowej i wytw. ognisko pierwotne, w którym traci wić i przechodzi w postać amastigota * dzieli się szybko w makrofagach i drogą naczyń chłon. lub z krw.(najczęściej w monocytach i granulocytach obojętnochłonnych) zostaje przeniesiony do kom. ukł. siateczkowo-śróddbłonkowego śledziony, wątroby i szpiku kostnego. Samica moskita zaraża się w czasie ssania krwi człowieka chorego zawierające w krwinkach białych postacie amastigota. W przewodzie pokarmowym owada przechodzi w postać promastigota i się dzieli * Leiszmanioza narządowa (leischmaniosis visceralis) i choroba kala-azar (choroba czarna). Leischmania tropica- Wyst: wiciowiec wyst w postci amastigota w skórze i tk podskórnej człowieka. * rezerwuarem dla ludzi są zarażone psy, koty i małe gryzonie. Rozw: * Zarażenie nast. postacią promastigota z przedniego odcinka jelita niektórych moskitów z rodzaju Phlebotomus w czasie ssania krwi lub przez jego rozgniecenie i wtarcie wiciowców w uszkodzoną skórę. W miejscu wniknięcia do org powstaje ognisko pierwotne. Postać promastigota, przechodząc w postać sferomastigota, a potem amastigota dzieli się szybko i zajmuje dalsze kom w skórze i tk podskórnej. * postać amastigota wyst w monocytach makrofagach, granulocytach obojętnochłonnychkom śródbłonka nacz krwionośnych i chłonnych skóry i tk podskórnej. * Leiszmanioza skóry (leischmaniosis cutis) często nazywana wrzodem wschodnim. POJĘCIA: trofozoit- postać wegetatywna zdolna do wykonywania wszystkich czynności życiowych; okryty jest 3-warstwowa bł. lipidowo-białkowa lub pellikulą o złoż. bud.; Cysta- forma przetrwalnikowa, skł. się z 2, 3 lub większej liczby warst ograniczajacych w dużym stopniu wymiane ze środow.; kariosom(endosom)- subst. jadrowa nie wchodząca w skład chromosomów, umieszczenie kariosomu w jadrze- ważna cecha w różnicowaniu gat.; cytostom- specjalny otworek komórkowy przez który pierwotniak pobiera pozywienie. Do cytostomu może prowadzić zagłębienie-peristomum, a od cytostomu w głąb cytoplazmy-cytopharynx, u pasożytów wewnatrzkom. cytostom może tworzyć się i funkcjonować dopiero po wniknieciu do odpowiedniej kom. zywiciela; brak cytostomu można uznac za cechę związana z pasożytniczym trybem zycia.
Fasciola hepatica -Rozwój: jaja owalne z wyraźnym wieczkiem w środku zygota otoczona jest ziarnistymi kom. żółtkowymiwoda(10-42 dni)+ światłomiracidium(I stadium larwalne)wnika aktywnie do Galba truncatula lub occulta do trzustko-watrobyworkowata sporocysta z kulami zarodkowymimi(2-4 tyg)redie(dające czasami redie potomne)ogoniaste cerkarie(450-5000)(II stadium larwalne), aktywnie opuszczaja ciało slimaka1-3 htworza wokół siebie gruba cyste i odrzuca ogonek i przekszt. w metacerkarię-forma przetrwalnikowa/ adoleskarianie jest związana przestrzennie z żywicielem pośrednim)przewód pokarmowy żywiciela ostatecznego, uwalnia się z cystyprzebija ścianę jelita, naczyniami krw. ukł. żylnego wrotnego, przez jamę otrzewnowąmłoda przywra idzie do watroby i jej przewodów żółciowych3-4 miesiacedojrzałość płciowaskłada jaja; Ch: fascioloza(fasciolosis), endomiczna choroba gardła i jamy ustnej(distomatosis buccopharynegealis) Taenia saginata- Rozwój: kom. rozrodcza żeńska zapłodniona w ootypie przez plemnikjajo z zygotą otoczoną kom żółtnikowymipodziałyonkosfera(3 pary hakow i 2 oslonki embrionalne; obie oslonki otoczaja onkosfere, blizsza, wewn. składająca się promieniscie ulozonych elementów spojonych subst. białkowa; dalsza- luźno utkana, gruba, na biegunach nitkowate wyrostki- filamenty; oslonka zewn. zbud z kilku kom odpada latwo w środ. zewn i wtedy onkosfere otacza tylko cienka, blizsza oslonka; forma inwazyjna to embriofor-oslonka wewn+onkosfera)larwa rozwija się u bydla i uwalnia onkosfere, która dostaje się do krwi i osiedlaja się w miesniach szkieletowych3-6 miesięcywagier bydlęcy(Cysticercus bovis- pecherzyk z plynem z wpukloną do wewn. szyjką i skoleksem z przyssawkami, duża żywotność, w mięśniach żuchwy, szyjnych, serca, języka, przełyku, międzyżebrowych; ma słaba intensywność inwazji)czlowiek(po zjedzeniu skoleks uwypukla się na zewn)(2-3 miesiące)forma dojrzałarozmn. płciowe; Ch: teniarynchoza(taeniarhynchosis); Taenia solium -Rozwój: kom. rozrodcza żeńska zapłodniona w ootypie przez plemnikjajo z zygotą otoczoną kom żółtnikowymipodziałyonkosfera, przebija się czynnie z jelita do krwiobiegu3-4 miesiącecysticercus sellulosae(pęcherzykowata larwa, najczęściej w mięśniach języka, żuchwy, szyi, lędźwi, łopatki, seca i przepony; org. otacza ją cieńką łącznotkankową osłonką)droga pokarmowaczlowiek: 1)egzoinwazja- spozycie pokarmu zanieczyszczonego jajami inwazyjnymi; 2)autoendoinwazji- człony maciczne tasiemca dostaną się przy ruchach antyperystaltycznych do żołądka i uwolnia tam jaja inwazyjneprzebicie śc. jelita i nst duzy i mały obieg krwi po całym org.postac dojrzała larwy(np. cysticercus racemosus)rozmn. płciowe; Ch: tenioza(taeniosis), cysticerkoza nastręcza(wągrzyca mięśniowa, mózgu i oka); Enterobius vermikularis- Rozwój: jaja zawierajace inwazyjną larwe(owalne, asymetryczne, lekko splaszczone, otoczone sa otoczkami od srodka lipidowa, chitynowa i bialkowa; przez to przeświecają młode zarodki)człowiek- w jelicie cienkim wylega się larwa rabditopodobnajelito grube3-krotne linieniedojrzały osobnikrozmn. płciowesamica skł. jaja a nst. ginie; Drogi inwazji: 1)autoegzoinwazja- samozarazenie zewn- ręceusta dziecka; możliwa jest dzięki retroinwazji; 1a)retroinwazja- wnikniecie wylegających się larw w okolicy odbytu przez prostnicę do j. grubego i tam dojrzewających; 3)autoendoinwazja- samica nie może przedostac się do odbytu i składa jaja w okrężnicy lub prostnicy, wylęg larw rabditopodobnych i ich dalszy rozwój bez uprzedniego kontaktu ze środ. zewn.; 4)dr. inhalacyjna- wdychanie podechniętych jaj zaw. larwy inwazyjne do jamy nosowo-gardłowej, gdzie zostaja połykane; Ch: owsica(enterobioza- enterobiosis) Trichinella spiralis- Rozwój: samice rodza pojedyncze male larwy I stadiumdo przestrzeni chlonnych przewód piersiowyprawa połowa serca i płucsieć naczyń włosowatych lewa połowa sercaduży obieg krwimiesnie czynne(przepona i m. miedzyzebrowe, dzieki enzymom wnika i ulega otorbieniu)larwa rośnie, linieje, skręca się spiralnie17-18 dniII stadium inwazyjne dla nst zywicielaotorbianie larw(z tk. łącznej żywiciela torebka cytrynowatego kształtu, zostaje onainkrustowana solami wapnia)zjedzenie żywych otorbionych larwlarwy w jelicie uwalnia się z torebek i mięśniwnikaja pod nablonek pokrywający kosmki dwunastnicy i jelita cienkiegi2-3 dni-dojrzałość płciowarozmn. płciowe4 dnisamice rodzą żywe larwynaczynia; Ch: trichinelloza(włośnica- trichinellosis trichinosis); Kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus)-samica skł. jaja(4 tyg.) i ginie zarodek(3-4 tyg)larwa(ok. 0,6 mm; 3 pary nóg)3-5 dni się żywi linienienimfa(nie ma otworu płciowego)4-7 dni się żywilinieniesamiec lub samica(samica- cialo owalne, spłaszczone grzbietowo-brzusznie; tarcza(scutum) zaokrąglona w tyle, z przodu łopatki(scapulae), na pow. liczne pory i włoski; reszta ciała to chitynowa powłoka(alloscutum); brak oczu; Gnathosoma z przodu ciała, po str. grzbietowej zaopatrzona w owalne porowate okolice; pory sa ujsciami gruczołów dodatkowych(wydz. subst. ochraniająca jaja); hipostom uzbrojony w ząbki skierowane do tyłu; szczękoczułki w pochewkach nad hipostomem; po jego bokach głaszczki; biodra I pary nóg maja ostrogę; na ostatnim członie I pary nóg- narząd Hellera, wrazliwy na temp. i zapachy; przylgi i pazurki- zakończenie stóp; perytremy po bokach; samiec- ciemnobrązowy; Gnathosoma krótka i szeroka. Hipostom z dużymi bocznymi zębami; tarcza pokrywa od str. grzbietowej całe ciało; płytki brzuszne: progenitalna, medialna, analna oraz z boków- 2 płytki adalne; ostrogi na pierwszej parze bioder wieksze niniż samicy; perytremy duże prawie okragłe); Choroby: * wirusy: -wirusy kleszczowego zapalenia mózgu (kzm encephalitis ixodica) z rodziny Tagavividae z rodzaju Flavovidae. * bakterie: -pałeczki: -tularemii (Tularemia) Francisella tularensis; -bruceliozy (Brucellosis): Brucella abortus, ovis, canis, suis, meotome, melitensis; -listeriozy Listerica monocytogens; -Erichia chatensis i Erichia aqvi: erlichioza. * riketsje: -Coxielle burnetti-ch Febris Q; * krętki: -boreliozy (Borreliosis) Borrelia burgdorferi; * pierotniaki: -Babesia bavis-ch babeszjoza=babesiosis; * jaja robaków Prusak (Blattella germanica): Bud: żółtobrązowe; 2 ciemne pasy na przedtułowiu; spłaszczona głowa z para podłuznych oczu i długimi cienkimi czułkami; narz. gębowy gryzący; nogi zakończ. pazurkami i przylgami; skrzydła dobrze rozwinięte(pierwsza para skórzasta, pod nia skrzydła błoniaste); u samca na 9 segm. odwłoka- 2 wyrostki rylcowe; na ostatnim segm- para wieloczłonowych przydatków; Cykl: samica skł. jaja i otocza kokonem(ootheca)odpornym na przemakanie, wysychanie oraz dział. insektycydów20-40 dni w zależn. od otocz.larwa podobna do dorosłego ale bez skrzydeł6 linień prusak dojrzały; Choroby: * wirusy : -zapalenia wątroby: hepatis vivalis i hepatonopone, wirusy A i E-przenoszone przez pokarm, C, D, E-przerwana ciągłość naskórka; * bakterie- pałeczka Salmonelli: entereridis, typhimunium, agana, -prątek grużlicy Mycobacterium tuberculosis, -gronkowiec złocisty Staphylococcus aureus; * pierwotniaki -cysty Entamoeba histolytica (entamoeboza); -cysty Giardia Lamblia (giardiosis); * jaja robaków: -cysty włosogłówki, tasiemca, glisty, owsika Świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei): samica- biała; lekko owalna; spłaszczona grzbietowo-brzusznie; hipostom bez ząbków; szczękoczułki podobne do szcypców; pierwsze 2 nogi maja przyssawki, nst 2 zakończ. szczecinkami; samiec- mniejszy; nogi oprócz III pary zaopatrz. w przyssawki; Cykl: 25-50 jaj składa samica w korytarzach drążonych w skórze 3-4 dni6-nożne larwy wychodzą na pow. skórylarwa drąży korytarz sama linienie8-nożna limfalinienie samiec lub nimfa II stadium(uwalnia się z niej samica, pozostajaca w wylince nimfy, gdzie zostaje zapł. i opuszca wylinkę;