Zagrożenia przy magazynowaniu materiałów niebezpiecznych

Komentarz dotyczy bezpiecznych warunków magazynowania materiałów niebezpiecznych. Omówione zostały zagrożenia stwarzane m.in. przez materiały wybuchowe, gazy, materiały utleniające i żrące, a także wymagania bezpieczeństwa przy eksploatacji magazynów z materiałami tego rodzaju. Scharakteryzowano ponadto postępowanie w sytuacjach awaryjnych (wypadek przy pracy w magazynie, wyciek i zatrucie materiałami niebezpiecznymi).

1. Materiały niebezpieczne i stwarzane przez nie zagrożenia
1.1. Uwagi ogólne
Należy pamiętać, iż systemy klasyfikacyjne opisane w punkcie 2 opracowania nie mają bezpośredniego zastosowania w dziedzinie magazynowania materiałów

niebezpiecznych. Nie stoi to jednak na przeszkodzie wdrożeniu w zakres warunków magazynowania założeń klasyfikacji obowiązującej w transporcie i wynikających z niej wymagań.
Zastosowanie w magazynie materiałów niebezpiecznych podziału materiałów wzorowanego na tym stosowanym w umowie ADR jest jak najbardziej zasadne, gdyż magazyny są miejscem skąd materiały są wywożone na zewnątrz lub przyjmowane z zewnątrz. Podstawowym warunkiem bezpiecznego magazynowania materiałów tego rodzaju jest jednak wiedza o ich właściwościach niebezpiecznych, rodzaju i stopniu natężenia stwarzanych przez nie zagrożeń. Posiadanie takich informacji umożliwia właściwe postępowanie, dobór odpowiednich zabezpieczeń, dobór prawidłowych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także określenia zasad postępowania z materiałami niebezpiecznymi w codziennej pracy oraz w sytuacjach awaryjnych.
Poniżej wskazane rodzaje materiałów niebezpiecznych magazynowane na terenie magazynu, które zostały podzielone w oparciu o klasy wynikające z umowy ADR.

1.2. Materiały wybuchowe
Materiały wybuchowe to materiały stałe lub ciekłe (lub mieszaniny materiałów), mogące w wyniku reakcji chemicznej wydzielać gazy o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku.
Materiały pirotechniczne to materiały lub mieszaniny materiałów przewidziane do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu lub dymu lub kombinacji tych efektów w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się egzotermicznej reakcji chemicznej.

1.3. Gazy
Gazami są gazy czyste, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym lub wieloma innymi materiałami i przedmioty zawierające takie materiały. Gazami są materiały, które w temperaturze 50°C mają prężność par większą niż 300 kPa (3 bary) lub są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20°C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa. Gazy dzielą się następująco:
1. Gaz sprężony: gaz, który zapakowany pod ciśnieniem w celu przewozu pozostaje całkowicie w stanie gazowym do temperatury -50°C; kategoria ta obejmuje wszystkie gazy charakteryzujące się temperaturą krytyczną niższą lub równą -50°C.
2. Gaz skroplony: gaz, który zapakowany pod ciśnieniem w celu przewozu znajduje się częściowo w stanie ciekłym w temperaturach powyżej -50°C. Rozróżnia się gaz skroplony pod wysokim ciśnieniem: gaz o temperaturze krytycznej powyżej -50°C i niższej lub równej +65°C oraz gaz skroplony pod niskim ciśnieniem: gaz o temperaturze krytycznej powyżej +65°C.
3. Gaz schłodzony skroplony: gaz, który zapakowany pod ciśnieniem w celu przewozu znajduje się częściowo w stanie ciekłym ze względu na jego niską temperaturę.
4. Gaz rozpuszczony: gaz, który zapakowany pod ciśnieniem w celu przewozu jest rozpuszczony w ciekłym rozpuszczalniku.
5. Pojemniki aerozolowe i naczynia, małe, zawierające gaz (naboje gazowe).
6. Inne przedmioty zawierające gaz pod ciśnieniem.
7. Gazy niesprężone podlegające wymaganiom szczególnym (próbki gazu).

1.4. Materiały ciekłe zapalne
Materiały ciekłe to materiały, które w temperaturze 50°C mają prężność par nie większą niż 300 kPa (3 bary) i nie są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20°C i pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa oraz mają temperaturę zapłonu nie wyższą niż 60°C. Materiały ciekłe obejmują również stopione materiały stałe o temperaturze zapłonu wyższej niż 60°C, które są przewożone lub dostarczone do przewozu w stanie podgrzanym do temperatury równej lub wyższej niż ich temperatura zapłonu.
Materiały wybuchowe ciekłe odczulone są to materiały wybuchowe, które są rozpuszczone lub zawieszone w wodzie lub innych materiałach ciekłych w celu utworzenia jednorodnej, mieszaniny ciekłej o zredukowanych właściwościach wybuchowych. Warunkiem zapalenia się takich materiałów jest jednoczesne wystąpienie trzech elementów tzw. trójkąta pożarowego: materiału palnego, utleniacza i źródła zapłonu.
Stopień zagrożenia wystąpienia pożaru dla materiałów ciekłych zapalnych zależy od temperatury wrzenia materiału, temperatury zapłonu, a także temperatury otoczenia oraz sposobu wydostawania się ewentualnego materiału ciekłego z opakowania.
W przypadku magazynowania zagrożenie pożarem jest nieduże z powodu niewykonywania w magazynie czynności związanych z otwieraniem opakowań, przelewaniem lub przesypywaniem zawartości pomiędzy opakowaniami. Zagrożenie występuje wyłącznie w sytuacji awaryjnego uwolnienia materiału niebezpiecznego z opakowania, która to ilość jest ograniczona przez wielkość opakowania.

1.5. Materiały stałe zapalne
Materiały stałe zapalne są łatwo zapalającymi się ciałami stałymi oraz materiałami stałymi, które mogą zapalić się wskutek tarcia. Materiałami stałymi łatwo zapalnymi są materiały sproszkowane, granulowane lub w postaci pasty, które uważa się za niebezpieczne, jeżeli mogą się łatwo zapalić w wyniku krótkotrwałego kontaktu ze źródłem zapłonu, np. z palącą się zapałką oraz jeżeli płomień rozprzestrzenia się szybko. Zagrożenie może pochodzić nie tylko od pożaru, ale również od wydzielających się trujących produktów spalania. Szczególnie niebezpieczne są proszki metali, ponieważ gaszenie ich normalnymi środkami gaśniczymi, takimi jak dwutlenek węgla lub woda, może zwiększać zagrożenie.

1.6. Materiały utleniające
Materiały utleniające to materiały, które same nie zawsze są palne, mogą jednak wskutek wydzielania tlenu, powodować zapalenie lub podtrzymywanie palenia innego materiału, oraz przedmioty zawierające takie materiały. Nadtlenki organiczne są substancjami organicznymi, które zawierają dwuwartościową strukturę -O-O- i mogą być uważane za pochodne nadtlenku wodoru, w którym jeden lub dwa atomy wodoru zostały zastąpione przez rodniki organiczne.
Materiały utleniające są niepalne, mogą jednak stworzyć zagrożenie pożarowe w kontakcie z innymi materiałami niebezpiecznymi palnymi, nawet przy niedostatecznej ilości powietrza. Podczas pożaru materiały utleniające będą wzmagały intensywność pożaru. Podstawowym warunkiem wyeliminowania lub ograniczenia zagrożenia wystąpienia pożaru związanego z materiałami niebezpiecznymi utleniającymi jest unikanie kontaktu z materiałami niebezpiecznymi palnymi.

1.7. Materiały trujące
Materiały trujące obejmują materiały, o których z praktyki wiadomo, lub co do których istnieje domniemanie na podstawie badań na zwierzętach, że mogą one - wskutek jednorazowego lub krótkotrwałego działania w stosunkowo małych dawkach - spowodować uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka w wyniku ich wdychania, przenikania przez skórę lub połknięcia.

1.8. Materiały żrące
Materiały żrące to materiały zawierające materiały niniejszej klasy, które wskutek działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej, jeżeli wejdą z nią w kontakt oraz materiały, które w razie wycieku mogą uszkodzić lub zniszczyć inne towary lub środki transportu. Do materiałów żrących należą również materiały, które tworzą ciecz żrącą tylko w obecności wody lub, które wydzielają pary lub mgły żrące w warunkach naturalnej wilgoci powietrza. Materiały żrące mogą powodować:
• oparzenia związane z bezpośrednim kontaktem z żywymi organizmami,
• uszkodzenia oczu oraz uszkodzenia dróg oddechowych,
• działanie drażniące na błony śluzowe oczu, nosa i gardła,
• działanie korodujące na opakowania,
• wydzielaniem trujących gazów.
Podstawowym warunkiem wyeliminowania zagrożeń zdrowotnych ze strony materiałów niebezpiecznych żrących i drażniących jest manewrowanie w magazynie nieuszkodzonymi, szczelnymi opakowaniami, a także stosowanie odpowiedniej odzieży roboczej i ochronnej. Ważne jest także oddzielenie materiałów żrących od materiałów, z którymi materiały żrące mogą niebezpiecznie reagować.

2. Wymagania dotyczące magazynów materiałów niebezpiecznych
2.1. Uwagi ogólne
Bezpieczeństwo magazynowania materiałów niebezpiecznych zależy nie tylko od ich właściwości, ale także od warunków składowania, rodzaju pomieszczeń magazynowych, możliwości przechowywania razem materiałów niebezpiecznych oraz stosowania odpowiednich opakowań i prawidłowych ilości materiałów niebezpiecznych.
W magazynie wskazane jest racjonalne rozmieszczanie materiałów niebezpiecznych na grupy obejmujące materiały nie oddziaływujące ze sobą, oczywiście po uwzględnieniu ich właściwości fizykochemicznych i stwarzanych przez nich podobnych zagrożeń. Posługując się podziałem stosowanym w transporcie materiałów niebezpiecznych, można ustalić przynależność materiałów do odpowiednich grup składowania.
Materiały niebezpieczne, w zależności od stwarzanego zagrożenia mogą być składowane w oddzielnych budynkach (każdy materiał osobno), wspólnie w jednym magazynie (wydzielone, izolowane przegrody) lub na placach zewnętrznych zakrytych dachem lub odkrytych, gdzie materiał jest składowany pod nakryciem. Materiały niebezpieczne (poza materiałami wybuchowymi i materiami utleniającymi) mogą być składowane elastycznie jednakże z zachowaniem wymogów bezpieczeństwa. Konieczne jest zachowanie dla wszystkich materiałów odpowiedniego oddzielenia poszczególnych materiałów niebezpiecznych względem siebie. Możliwe do zastosowania są magazyny z wydzielonymi boksami lub polami odkładczymi.

2.2. Budynki magazynowe
Budynki magazynowe do przechowywania materiałów niebezpiecznych powinny być budynkami jednokondygnacyjnymi, wykonanymi z materiałów niepalnych o wymaganej klasie odporności ogniowej. Budynki magazynowe dla materiałów niebezpiecznych wybuchowych lub zagrażających wybuchem powinny posiadać:
1. zabezpieczenie w postaci zastosowania ujść wydmuchowych skierowanych na zewnątrz budynku,
2. podłogę o odpowiedniej wytrzymałości na obciążenia, trwałości na zużycie, łatwej w konserwacji,
3. podłogę z nakładką z niepalnej gumy elektroprzewodzącej.
W pomieszczeniach magazynowych przeznaczonych do innych materiałów niebezpiecznych można stosować podłogi betonowe, wyposażone w studzienki ściekowe do odprowadzenia wody i środków do mycia magazynów lub likwidacji zanieczyszczeń.
Okna w magazynach, jeżeli występują, powinny być wykonane z materiałów niepalnych lub trudno zapalnych, przy czym powinny posiadać elementy chroniące przed nagrzaniem promieniami słonecznymi materiałów niebezpiecznych oraz umożliwiające otwarcie w celu zapewnienia skutecznej wentylacji pomieszczeń magazynowych.

2.3. Wentylacja budynków magazynowych
We wszystkich pomieszczeniach magazynowych powinna być zapewniona odpowiednia wentylacja. W pomieszczeniach z materiałami niebezpiecznymi obowiązkowe jest stosowanie wentylacji mechanicznej do usuwania wydzielających się par i gazów. Wentylacja musi zapewniać odpowiednią krotność wymiany powietrza w pomieszczeniach magazynowych. Kanałów wentylacyjnych z pomieszczeń zagrożonych wybuchem nie powinno się prowadzić przez inne pomieszczenia.
Czasami wskazane jest zapewnienie wentylacji mechanicznej o działaniu miejscowym, mającej na celu usunięcie zanieczyszczeń z powietrza przy stanowisku na którym użytkowane są materiały niebezpieczne.

2.4. Ogrzewanie budynków magazynowych
W magazynach materiałów niebezpiecznych stosowane jest centralne ogrzewanie wodne powietrzne lub parowe. W pomieszczeniach materiałów niebezpiecznych pożarowo stosowanie ogrzewania w zasadzie ogranicza się tylko do szczególnych przypadków. Temperaturę wewnątrz pomieszczeń ustalić można w zależności od temperatury zapłonu składowanych materiałów oraz szczególnych potrzeb. Temperatura, która występuje najczęściej to 10-22 ºC.

2.5. Instalacje elektryczne w budynkach magazynowych
W magazynach zagrożonych pożarem lub wybuchem powinny być spełnione następujące wymagania:
a) instalacje elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym,
b) unikanie instalowania urządzeń ruchomych i przenośnych z elementami iskrzącymi,
c) zabezpieczenie instalacji i urządzeń przed uszkodzeniem mechanicznym, wpływami materiałów niebezpiecznych oraz nadmiernym nagrzewaniem się od innych urządzeń,
d) stosowanie urządzeń, przewodów i okablowania w takim wykonaniu, aby nie dopuścić do nadmiernego ich przegrzania przy przepływie prądu elektrycznego.

2.6. Ochron przeciwpożarowa w budynkach magazynowych
Magazyny z materiałami niebezpiecznymi są obiektami, które stwarzają duże zagrożenia pożarowe, ze względu na rodzaj i ilości składowanych materiałów niebezpiecznych. Przyczyny pożarów w magazynach mogą być następujące:
1) wady urządzeń elektrycznych, wady urządzeń grzewczych i klimatyzacyjnych,
2) magazynowanie materiałów niebezpiecznych w nieodpowiednich lub uszkodzonych opakowaniach,
3) nie utrzymywanie porządku w magazynie, palenie tytoniu w miejscach niedozwolonych, prace z otwartym ogniem,
4) stosowanie narzędzi iskrzących do otwierania opakowań z materiałami niebezpiecznymi palnymi,
5) magazynowanie materiałów niebezpiecznych w zbyt dużej ilości,
6) prowizoryczne instalacje elektryczne.

W celu zabezpieczenia przed powstaniem i rozprzestrzenianiem się pożaru magazyn powinien być wyposażony w:
1) ściany przeciwpożarowe oraz drzwi przeciwpożarowe,
2) stałe urządzenia gaśnicze,
3) system alarmu pożarowego,
4) dźwiękowy system ostrzegawczy,
5) instalację odgromową,
6) instalację hydrantową,
7) podręczny sprzęt gaśniczy.

Ochrona przeciwpożarowa w budynkach opisana jest w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380) - dalej u.o.p.p. oraz w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563) - dalej r.o.p.p.b.
Zgodnie z art. 4 ust. 1. u.o.p.p. właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, zapewniając jego ochronę przeciwpożarową, obowiązany jest w szczególności:
1) przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
2) wyposażyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach,
3) zapewnić konserwację i naprawy sprzętu oraz urządzeń określonych w pkt 2, zgodnie z zasadami i wymaganiami gwarantującymi sprawne i niezawodne ich funkcjonowanie,
4) zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
5) przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
6) zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
7) ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Stosownie do wymagań przewidzianych w r.o.p.p.b. w magazynie materiałów niebezpiecznych powinna być opracowana i udostępniona pracownikom instrukcja bezpieczeństwa pożarowego, a także instrukcja postępowania na wypadek pożaru. Odnośnie do szkolenia pracowników przewidziano szkolenie wstępne ogólne i okresowe w zakresie ochrony przeciwpożarowej, inne szkolenia mogą być określone w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Wymaga się ponadto złożenia przez pracowników oświadczenia o zapoznaniu się z instrukcją bezpieczeństwa pożarowego, jak również wyznaczenia w magazynie osób odpowiedzialnych za ewakuację pracowników i gaszenie pożarów.

2.7. Pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne
Przepis art. 233 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p. zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia pracownikom pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych oraz dostarczenia im niezbędnych środków higieny osobistej. Pomieszczenia te i urządzenia powinny być zgodne z załącznikiem nr 3 do rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).
Pracownicy obsługujący pomieszczenia składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych muszą korzystać z oddzielnych urządzeń higieniczno-sanitarnych i socjalnych. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne. Wykonanie tego obowiązku nie jest uzależnione od jego możliwości ekonomiczno-finansowych.
W zakładach, w których stosowane są materiały niebezpieczne szczególnie ważne jest zapewnienie szatni, tak by odzież robocza nie stykała się z ubraniami pracowników, zapewnienie umywalni oraz jadalni w taki sposób by pracownik mógł spożywać posiłek bez możliwości narażenia na materiały niebezpieczne.

3. Eksploatacja magazynów materiałów niebezpiecznych
3.1. Uwagi ogólne
W trakcie eksploatacji magazynów materiałów niebezpiecznych należy pamiętać, że do magazynu powinny być przyjmowane tylko i wyłącznie materiały w odpowiednich opakowaniach wymaganych poprzez umowę ADR. Zgodne z umową ADR są opakowania, które przeszły odpowiednie badania, są bezpieczne i dają gwarancję wysokiego poziomu bezpieczeństwa i praktycznie eliminują możliwość zaistnienia poważnej awarii. Ważne jest także w tym przypadku niepopełnianie błędów przez obsługę magazynu i wykonywanie przez nią wszystkich wymaganych przepisami czynności. Zawsze należy także uwzględniać prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych warunków zewnętrznych mających znaczący wpływ na warunki magazynowania materiałów niebezpiecznych.

3.2. Czynności zabronione na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych
Do czynności, które są zabronione pracownikom magazynów materiałów niebezpiecznych można zaliczyć:
a) używanie otwartego ognia i palenia tytoniu,
b) spożywanie posiłków,
c) używanie urządzeń do dogrzewania się pracowników, np. grzejników elektrycznych, kuchenek, itp.,
d) przechowywanie w nieodpowiednich miejscach materiałów niebezpiecznych palnych oraz zabrudzonych materiałami niebezpiecznymi szmat,
e) gromadzenie odpadów, pustych opakowań,
f) utrzymywanie nieporządku na stanowisku pracy,
g) otwieranie opakowań z materiałami niebezpiecznymi bez ustaleń z odpowiednimi osobami,
h) korzystanie z niesprawnych urządzeń i instalacji elektrycznej,
i) używanie w magazynie materiałów niebezpiecznych palnych urządzeń lub narzędzi iskrzących.
j) zastawianie dróg i wyjść ewakuacyjnych oraz dostępu do instalacji hydrantowej oraz podręcznego sprzętu gaśniczego,
k) zastawianie dojść do głównych wyłączników prądu, dojść do tablic rozdzielczych prądowych.

3.3. Czynności wskazane do wykonywania na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych
W magazynach materiałów niebezpiecznych wskazane jest postępowanie zasad wskazanych poniżej.
1. Wykonywanie prac z otwartym ogniem jest dozwolone tylko i wyłącznie pod warunkiem zabezpieczenia stanowiska pracy poprzez usunięcie materiałów niebezpiecznych palnych oraz nadzorem osoby odpowiedzialnej za wykonywanie prac pożarowo niebezpiecznych.
2. Zawsze sprawdzać porządek i ład na stanowisku pracy.
3. Odłączać urządzenia elektryczne z napięcia.
4. Palenie tytoniu jest dopuszczalne tylko w miejscach i pomieszczeniach do tego przeznaczonych.
5. Odpady materiałów tj. czyściwa i szmaty należy przechowywać w szczelnie zamykanych, niepalnych pojemnikach.
6. Odpady materiałów należy przechowywać w miejscach do tego przeznaczonych, poza miejscami przeznaczonymi do składowania materiałów w magazynie.

3.4. Eksploatacja magazynu materiałów niebezpiecznych palnych
Poniżej przedstawiono niektóre z wymagań dla magazynu materiałów niebezpiecznych palnych:
1. Magazyny materiałów palnych powinny być oddzielnymi budynkami.
2. Materiały niebezpieczne palne powinny być przechowywane w odrębnym miejscu na terenie magazynu.
3. Podłogi na terenie magazynu powinny być gładkie, bez szpar, nie iskrzące, pokryte wykładziną elektroprzewodzącą.
4. Urządzenia elektroenergetyczne w magazynach zagrożonych pożarem i wybuchem powinny być w wykonaniu przeciwwybuchowym.
5. Opakowania z materiałami niebezpiecznymi palnymi powinny być przechowywane w miejscach oznakowanych tablicami ostrzegawczymi z napisami „Materiały ciekłe palne” i „Palenie zabronione” oraz znakiem ostrzegawczym informującym o cieczach łatwo palnych.
6. Pracownicy powinni być wyposażeni w ubranie robocze, rękawice ochronne nitrylowe lub PCV, buty na podeszwach z gumy przewodzącej oraz okulary ochronne.

3.5. Eksploatacja magazynu materiałów niebezpiecznych utleniających oraz żrących
Poniżej przedstawiono niektóre z wymagań dla magazynu materiałów niebezpiecznych utleniających oraz żrących:
1) zapewnienie skutecznego oddzielenia materiałów utleniających od materiałów palnych,
2) wydzielenia dla materiałów utleniających odrębnego pola magazynowego i zastosowanie bezpiecznych odległości od pozostałych materiałów,
3) zastosowanie rozdzielenia materiałów utleniających ciekłych od stałych,
4) zapewnienie konstrukcji magazynu z materiałów niepalnych,
5) ściany i stropy powinny być odporne na działanie materiałów żrących, pomalowane farbami lub emalią kwasoodporną,
6) pracownicy powinni być wyposażeni w ubranie robocze, rękawice ochronne nitrylowe lub PCV, buty na podeszwach z gumy przewodzącej oraz okulary ochronne.

4. Postępowanie w sytuacjach awaryjnych w magazynie materiałów niebezpiecznych
4.1. Zachowanie się pracowników w razie zagrożenia lub wypadku przy pracy
Zgodnie z art. 211 pkt 6 k.p. każdy pracownik jest zobowiązany niezwłocznie poinformować o występującym zagrożeniu swojego bezpośredniego przełożonego oraz współpracowników i inne osoby znajdujące się w zasięgu zagrożenia.
Pracownik jest obowiązany poinformować niezwłocznie swojego bezpośredniego przełożonego oraz służbę bezpieczeństwa i higieny pracy o sytuacji, która jego zdaniem może stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi, a w razie zaistnienia bezpośredniego zagrożenia, pracownik ma obowiązek opuścić miejsce niebezpieczne i ostrzec o niebezpieczeństwie inne osoby zagrożone oraz powiadomić przełożonego. Natomiast przełożony, w razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia, powinien podjąć natychmiastowe działania w celu przerwania pracy, ewakuowania pracowników i usunięcia zagrożenia. Przepisy art. 2092 - 210 k.p. przyznają każdemu pracownikowi prawo, w razie zagrożenia dla jego zdrowia lub życia, do odmowy wykonania pracy, a w przypadku, gdy samo przerwanie pracy nie usuwa zagrożenia, do oddalenia się z miejsca zagrożenia, przy czy pracownik powinien o tym poinformować swojego przełożonego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 2005 r. I PK 191/05, OSNP 2007, nr 9-10, poz. 128, orzekł, iż „pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy tylko w przypadku łącznego wystąpienia przesłanek określonych w art. 210 § 1 k.p., stanowiącym o warunkach pracy nieodpowiadających przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzającym bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika”. W sytuacjach awaryjnych nadzór lub sami pracownicy powinni powiadomić pracowników lub współpracowników o awarii i usunąć z rejonu zagrożenia wszystkie osoby niebiorące udziału w likwidacji awarii.

4.2. Postępowanie w przypadku wycieku materiałów niebezpiecznych
W czasie usuwania awarii wycieku chemikaliów należy unikać bezpośredniego kontaktu z chemikaliami, wdychania oparów i aerozoli, a także stosować środki ochrony indywidualnej (gogle oraz ubranie, fartuch i buty kwasoodporne, środki ochrony dróg oddechowych). Z obszaru zagrożenia należy usunąć wszystkie osoby niebiorące udziału w usuwaniu awarii, usunąć źródła zapłonu, nie stosować narzędzi iskrzących i nie palić tytoniu, zabezpieczyć wloty kanałów ściekowych i deszczowych.
Nie wolno dopuścić do skażenia gleby, wód gruntowych i powierzchniowych. Podczas usuwania awarii należy zebrać substancję do oznakowanego pojemnika i przekazać ją do uprawnionego odbiorcy odpadów niebezpiecznych, zanieczyszczoną powierzchnię zneutralizować lub zasypać sorbentem i spłukać dużą ilością wody, a pomieszczenie dokładnie przewietrzyć.
W przypadku pożaru mogą wydzielać się toksyczne pary i dymy. W zakładzie, w którym stosuje się np. amoniak powinna być instalacja do postawienia „kurtyny wodnej” w trakcie awarii, w celu zmniejszenia rozprzestrzeniania się par, mgieł do otoczenia.

4.3. Postępowanie w przypadku zatruć materiałami niebezpiecznymi
Do zatrucia materiałami niebezpiecznymi może dojść na drodze wziewnej, kontaktowej oraz pokarmowej.

Droga wziewna	Droga kontaktowa	Droga pokarmowa
Przy skażeniu powietrza substancją chemiczna należy ewakuować wszystkie zagrożone osoby. Należy pamiętać o stosowaniu środków ochrony przeciwchemicznej. W przypadku chloru i amoniaku (wchłania się przez skórę, płuca i oczy) stosować kombinezon i aparat oddechowy. Przy długotrwałej ekspozycji na substancję trującą (utrata przytomności, zaburzenia oddychania) usunąć ze strefy zagrożenia i podjąć czynności ratownicze. Niebezpieczną grupę trucizn stanowią rozpuszczalniki do farb i lakierów, które mogą dawać pierwsze objawy zatrucia bardzo nietypowe i ze znacznym opóźnieniem.	Przez skórne wchłanianie substancji toksycznych. Pomoc polega na mechanicznym usunięciu nadmiaru substancji, usunięciu zabrudzonej odzieży, spłukaniu zanieczyszczenia rozpuszczalnikiem, stosowanym dla danej substancji - najczęściej wodą. Zalecana jest kontrola lekarska na wypadek gdyby wchłonięta substancja mogła dać objawy ogólne, a nie tylko miejscowe. Warto zwrócić uwagę na toksyczność miejscową środków czyszczących i piorących, powodujących podrażnienia i zapalenia skóry.	O ile nie doszło do zatrucia substancją żrącą, szczególnie aktywną, lżejszą od wody i od momentu zatrucia nie upłynęło więcej niż 4 -5 godzin i perystaltyka nie przepchnęła zawartości żołądka do dwunastnicy, a osoba zatruta jest przytomna - należy spowodować wymioty. Podać osobie zatrutej l - 2 szklanki ciepłej, dobrze osolonej wody i podrażniamy tylną ściankę gardła. Zabieg należy powtórzyć 2 -3 razy. Nagłe zatrucia benzyną, naftą środkami chemicznymi lżejszymi od wody i lotnymi wymagają specjalnego postępowania. Nie wolno zatrutych niczym poić, podawać neutralizatorów i powodować wymiotów, ponieważ istnieje ryzyko zachłyśnięcia się zawartością żołądka. Zachować opakowanie substancji i czekać do przybycia lekarza.

Niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia w zatruciach zależy od:
- sposobu działania chemicznej substancji toksycznej,
- dawki lub stężenia w powietrzu środowiska pracy,
- czasu trwania narażenia,
- drogi wchłonięcia trucizny.

Mechanizmy działania substancji chemicznych:
- działanie narkotyczne,
- działanie duszące,
- działanie żrące.

Podstawowe postępowanie w zatruciach ma na celu:
- przerwanie narażenia,
- utrzymanie lub przywrócenie podstawowych funkcji życiowych,
- zahamowanie wchłaniania substancji toksycznej,
- eliminację substancji z organizmu lub zahamowanie przemiany substancji większej toksyczności.

Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej zawiera:
- podstawowe działanie toksyczne,
- drogi wchłaniania substancji,
- objawy ostrego zatrucia.
Dane te adresowane są do osób udzielających pierwszej pomocy w miejscu przybyciem lekarza: ratownik, pielęgniarka, sanitariusz lub inne osoby z najbliższego otoczenia.

5. Materiały niebezpieczne - wymagania prawne
Problematyka operacji transportowych oraz magazynowania materiałów niebezpiecznych jest unormowana w następujących aktach prawnych:
1. Dyrektywa Rady nr 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989, s. 1 z późn. zm.
2. Dyrektywa Rady nr 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy (czternasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/931/EWG), Dz. Urz. WE L 131 z 05.05.1998, s. 11 z późn. zm.
3. Oświadczenie rządowe z dnia 16 stycznia 2009 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 27, poz. 162).
4. Ustawa dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).
6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.).
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa (Dz. U. Nr 107, poz. 1004 z późn. zm.).
8. Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 1 marca 1995 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, stosowaniu, magazynowaniu i transporcie wewnątrzzakładowym nadtlenków organicznych (Dz. U. Nr 37, poz. 181).
9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. Nr 280, poz. 2771 z późn. zm.).
10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. Nr 58, poz. 535 z późn. zm.).
11. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 287).
12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 z późn. zm.).
13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).
14. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.).
15. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380).

Krzysztof Zamajtys

---