Miejsce teorii sportu w naukach o kulturze fizycznej.
Pochodzące z języka Łacińskiego słowo kultura, oznacza uprawę, hodowlę, pielęgnację, a także hołd i część. Określenie tego pojęcia można zdefiniować według Grabowskiego jako: „ogół utrwalonych zachowań i ich rezultatów związanych z przekształcaniem natury w celu poprawy jakości życia”. Przedmiotem uprawy może być otoczenie człowieka lub on sam. W jednym i drugim przypadku prowadzone działania, służą wzajemnemu przystosowaniu człowieka oraz otoczenia. Aktywność skierowana na człowieka może dotyczyć umysłu lub ciała. Ta część kultury, która w większym stopniu aktywizuje ciało człowieka nazwana została kulturą fizyczną.
Grabowski (1997) definiuje kulturę fizyczną jako ogół uznawanych wartości, utrwalonych zachowań i ich rezultatów dotyczących przymiotów ludzkiego ciała. Zatem z tą problematyka wiążą się wszystkie formy aktywności fizycznej człowieka, które mogą sprzyjać poprawie, lub utrzymaniu sprawności fizycznej na optymalnym dla danego osobnika poziomie. Ponadto wszystkie obszary kultury fizycznej dotyczą człowieka jako istoty która je ożywia i bez którego nie mogłyby istnieć. Uczestnictwo w kulturze fizycznej może spełniać rolę czynnika: stymulacji (funkcja rozwojowa), adaptacji (funkcja przystosowawcza), kompensacji (funkcja wyrównawcza) i korektywy (funkcja naprawcza).
Obszary kultury fizycznej
Jedną z ważnych składowych kultury fizycznej jest sport. Sięga on swymi korzeniami biologicznych potrzeb człowieka, łączy przeszłość z teraźniejszością będąc elementem kultury społeczeństw, przełamuje bariery klasowe i narodowe, stymuluje i rozładowuje napięcia społeczne i polityczne. Pojęcie „sport" pochodzi od słowa łacińskiego „se desportare", co oznacza oddawanie się rozrywkom, bawienie się lub przyjemne spędzanie (wolnego od obowiązków) czasu. Obecnie element sportu jako rozrywki, przyjemności i zapełnienia czasu wolnego wchodzi w zakres rekreacji ruchowej, natomiast sport wyczynowy jest to dziedzina bardzo elitarna, ponieważ dotyczy bardzo niewielkiej grupy osób, która poprzez swoją cielesność chce i może uzyskać dla siebie uznanie publiczności. Mistrzostwo sportowe ma swoje przełożenie na realizacje potrzeby walki sportowej, uznania, doskonałości ciała dla tejże właśnie doskonałości. Sport wyczynowy przybiera obecnie postać widowiska, którego uczestnikami są jednostki o ponadprzeciętnych zdolnościach ruchowych i możliwościach psychofizycznych, poddających się intensywnemu treningowi oraz surowym rygorom życia osobistego. Sport można uznać niewątpliwie jako środek wychowania przez sport, ale również istotne wydaje się realizowanie jednego z nurtów wychowania fizycznego jako wychowania do sportu czyli przygotowanie najzdrowszych i najbardziej utalentowanych uczniów do uczestnictwa w sporcie wyczynowym. Wymienione elementy i powiązania pomiędzy nimi świadczą o znaczącej roli sportu jako obszaru kultury fizycznej.
Nauka, która w sposób systemowy zajmuje się badaniem człowieka uprawiającego sport oraz zjawisk towarzyszących działalności sportowej, w celu poznawania i doskonalenia mechanizmów warunkujących skuteczne zachowanie człowieka we współzawodnictwie sportowym nazwa została teorią sportu, bada ona zatem interesujące ją zjawiska, formułuje prawa nimi rządzące, uogólnia doświadczenia, kieruje praktyką sportową oraz wyznacza kierunki rozwoju sportu.
Rozwój teorii sportu jest z jednej strony związany z praktyką sportową, z drugiej zaś — z refleksją teoretyczną i rozwojem wielu nauk społecznych i biologicznych (pedagogika, psychologia, prakseologia, antropologia, fizjologia, biochemia, biomechanika, cybernetyka). Teoria sportu uzyskuje informacje z badań własnych, z nauk podstawowych, a także za pomocą uogólnień doświadczeń różnych dyscyplin sportowych.
Teoria sportu będąc zarówno dziedziną badań naukowych, jak i przedmiotem nauczania na uczelniach wychowania fizycznego jest współcześnie dyscypliną powszechnie uznawaną. Jako dyscyplina uogólniająca winna pełnić funkcję nadrzędną w stosunku do innych nauk zajmujących się sportem. Nadrzędność ta może się wyrażać w tworzeniu jednolitego systemu poglądów służącemu praktyce sportowej, w określaniu problemów, których rozwiązanie jest obecnie najbardziej potrzebne oraz w konstruowaniu ogólnej teorii sportu.
Teorię sportu można podzielić na następujące działy:
teoria treningu sportowego,
teoria planowania,
prognozowanie i selekcja,
kontrola pracy treningowej,
teoria walki sportowej,
skutki działalności sportowej
Trening istota działalności i pracy w sporcie to proces, który nie naruszając harmonijnego, biologicznego rozwoju człowieka, a uzupełniając jednocześnie jego zasób umiejętności specjalnych, prowadzi do maksymalnego rozwoju tych jego cech fizycznych i psychicznych, które zapewnią mu osiągnięcie zamierzonego celu. Trening sportowy to proces, nauki i doskonalenia specjalistycznych elementów techniki oraz maksymalnego rozwoju tych dyspozycji fizycznych i psychicznych zawodnika, które zapewnią osiągnięcie optymalnego wyniku sportowego.
Realizowany jest zgodnie założeniami struktury rzeczowej (zbiór informacji o zawodniku, planowanie, kształtowanie sprawności motorycznej, techniki, taktyki, przygotowanie psychiczne i teoretyczne, odnowa biologiczna, kontrola skuteczności treningu, zawody sportowe) i według określonej struktury czasowej czyli wewnętrznej organizacji pracy (wyrażającej się w stosowaniu makrocykli, okresów treningowych, mezocykli, mikrocykli i poszczególnych jednostek treningowych). Odbywa się on według określonych metod, w specjalistycznych formach, przy pomocy środków oraz w myśl specyficznych zasad.
Metody nauczania techniki ruchu (słowne, poglądowe, ideomotoryczne oraz praktycznego działania - analityczna, syntetyczna, kompleksowa, prób i błędów, problemowa, zadaniowa, od całości przez szczegół do całości) lub treningu (ciągłe, przerywane i kontrolno-startowe) to sposoby postępowania, a także określona kolejność działań prowadząca do opanowania potrzebnego zakresu wiedzy, sprawności i umiejętności. Pozwalają ona łączyć ćwiczenia i wykorzystywać je dla kształtowania dyspozycji określonego rodzaju.
Forma nauczania techniki ruchu (zabawowa, ścisła, zadaniowa, fragmentów walki-gry sportowej, walki-gry uproszczonej, szkolnej, właściwej) lub treningu (sprawności, techniki taktyki, ogólnorozwojowego, specjalistycznego, siłowego, szybkościowego, wytrzymałościowego, indywidualnego, zespołowego, wysokogórskiego) wraz z jej wariantami (strumieniowa, obwodowa, wiązana, naprzemienna, stacyjna, startowa) określa organizacyjną stronę zajęć, jednostki treningowej. Charakteryzują ją określone warunki czasowe, przestrzenne i organizacyjne.
Środki treningu to materialne (m.in. urządzenia, obiekty, sprzęt, sprzęt pomocniczy, pomoce naukowe, techniczne środki nauczania i kontroli, aparatura kontrolno-pomiarowa) i niematerialne (ćwiczenia fizyczne) zabezpieczenie procesu treningowego oraz elementy środowiska przyrodniczego i społecznego, a także różnorodne czynniki sprzyjające (wspomagające) procesowi odnowy i wypoczynku.
Zasady nauczania techniki (świadomości i aktywności, poglądowości, systematyczności, dostępności, trwałości, indywidualizacji, łączenia teorii z praktyką) lub treningu (specjalizacji, stałego wzrostu obciążeń, ciągłości, cykliczności, zmiennego charakteru obciążeń, jedności wszechstronnego i specjalnego przygotowania, niezwłocznej informacji) to normy lub wytyczne ułatwiające wybór najskuteczniejszego sposobu postępowania dla osiągnięcia zamierzonych celów.
Najważniejszym elementem biologicznym w procesie treningu sportowego wydaje się być prawo pracy (zmęczenia) i regeneracji (odpoczynku). Systematyczny trening powoduje zaburzenie homeostazy ustroju wywołując zmiany morfologiczne, funkcjonalne i psychiczne. Adaptacja polegająca na odporności pomimo coraz silniejszych bodźców stanowi istotę treningu fizycznego. Wytrącenie organizmu człowieka ze stanu równowagi biologicznej oraz zużywanie energii powoduje zmęczenie, ograniczające możliwości organizmu. Ale jeżeli następnym etapem jest wypoczynek, źródła energii zostają uzupełnione nie tylko do poziomu wyjściowego, ale nawet z lekką nadwyżką, która umożliwia gromadzenie rezerw i zaspokaja potrzeby budulcowe organizmu. Zjawisko to nosi nazwę superkompensacji, która stanowi podstawę budowania formy, zwiększenia możliwości funkcjonalnych organizmu i wydolności wysiłkowej narządów, a także przy spełnieniu określonych warunków (racjonalny trening siłowy i zwiększona podaż białka) ich morfologicznego rozrostu.
I
I II III
Źródło: opracowanie własne
I). Homeostaza (ustrój w równowadze biologicznej)
II). Trening (obniżenie możliwości funkcjonalnych)
III). Odpoczynek lub odnowa biologiczna (odbudowa funkcjonalna powyżej poziomu wyjściowego)
Superkompensacja
Teoria treningu sportowego jest najważniejszym działem teorii sportu. Zajmuje się przede wszystkim badaniem efektywności sposobów treningowych oraz warunków niezbędnych dla prowadzenia treningu sportowego. Opiera się na sposobach poznawania reakcji człowieka na bodźce treningowe i pozatreningowe, a także na analizie i uogólnianiu osiągnięć praktyki sportowej. Określa wymagania stawiane wobec zawodników przez poszczególne dyscypliny i konkurencje, formułuje zasady dotyczące pracy szkoleniowej.
Teoria planowania zajmuje się określaniem celów poszczególnych etapów treningu na podstawie przewidywań rezultatów szkolenia sportowego z uwzględnieniem realnych przesłanek związanych z uzdolnieniami osobników poddawanych treningowi oraz z szeroko rozumianymi warunkami, w których odbywa się proces treningowy. Teoria planowania precyzuje zadania okresów treningowych w celu wywołania zmian w obrębie cech istotnie przyczyniających się do osiągania wyników oraz określa zasady budowy kolejnych planów.
Prognozowanie i selekcja sportowa to sposób postępowania, który umożliwia wyłonienie osobników (w optymalnym wieku) najbardziej utalentowanych oraz rokujących w przyszłości osiągnięcie wysokiego poziomu sportowego, a także postępowanie mające na celu kwalifikowanie tych osobników do kolejnych etapów treningu sportowego. Selekcja dzieli się na kilka etapów (dobór wstępny, dobór właściwy, selekcja właściwa, selekcja specjalistyczna). W pierwszym najważniejszym etapie, zwanym selekcją wstępną lub doborem, należy odpowiedzieć na pytanie — czy kandydat po kilku latach treningu jest w stanie osiągnąć dobre wyniki sportowe. W tym celu stosuje się różne metody pozwalające na prognozowanie sukcesów (testy, obserwacje, kalkulacje).
Kontrola pracy treningowej jest to działalność mająca na celu ocenę aktualnego stanu organizmu trenującego zawodnika oraz porównanie tego stanu ze stanem pożądanym. Działalność tę można podzielić na kontrolę realizowaną przez trenera (trenerska lub metodyczna obejmująca testowanie sprawności ogólnej i specjalnej, obserwację walki sportowej, analizę obciążeń treningowych), przez lekarza (kontrola lekarska obejmująca badania okresowe lub okolicznościowe), na kontrolę psychologiczną oraz samokontrolę. W celu uzyskania informacji o stanie organizmu stosuje się różne pomiary, testy i obserwacje.
Walka sportowa jako istota współzawodnictwa sportowego jest działalnością, w czasie której realizuje się główny cel szkolenia sportowego — wynik. W poszczególnych dyscyplinach występują różne sposoby walki sportowej, określane regulaminami i przepisami, którym musi podporządkować się zawodnik. Walka sportowa może sprzyjać rozwojowi człowieka, gdyż ujawniają się w niej cechy ludzkiej natury — lęk, agresja, duma, próżność, ambicja, uzdolnienia, inteligencja, wiedza itp. Analiza walki sportowej dotyczy zarówno jej przebiegu w zakresie struktury czasowej i rzeczowej, jak i udziału w niej zawodnika w zakresie osiągniętego wyniku poziomu sprawności ogólnej i specjalnej oraz realizacji założeń taktycznych.
Skutki działalności sportowej są wielokierunkowe od fizjologicznych po psychologiczne. Organizm zawodnika uprawiającego sport pod wpływem pracy treningowej podlega wyraźnym zmianom adaptacyjnym. Stosowane w trakcie kariery sportowej obciążenia, metody i ćwiczenia powodują zmiany we wszystkich układach i narządach organizmu. Racjonalny trening i systematyczna kontrola lekarska w dużym stopniu gwarantują, że intensywny wysiłek sportowy nie spowoduje niekorzystnych zmian i reakcji, jednak — ze względu na konieczność poznania odległych skutków działalności sportowej — systematyczne badania zawodników, którzy zakończyli karierę, są potrzebne do dalszego rozwoju sportu wyczynowego.
SPORT
WYCHOWANIE FIZYCZNE
REHABILITACJA RUCHOWA
REKREACJA RUCHOWA
KULTURA FIZYCZNA
Wyszukiwarka