Rachunek kosztów - badanie i transformowanie wg przyjętego modelu, informacje o kosztach ich działalności podmiotu gospodarczego służących użytkownikom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji gospodarczych oraz kontroli ich realizacji.

Obejmuje: pomiar, ewidencje, rozliczenie, kalkulacje kosztów oraz sporządzenie sprawozdań z poniesionych kosztów i ich analizę.

Koszty - wyrażone w pieniądzu zasoby użyte w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści, pojęcie to jest nierozerwalnie związane z celowym zużyciem rzeczowego majątku trwałego i obrotowego.

Wydatek wiąże się z ruchem pieniężnym

Klasyczne przekroje kosztów: wg rodzaju, podmiotu i przedmiotu.

• Wg rodzaju: zużycie materiałów i energii, usługi obce, amortyzacja, wynagrodzenie, świadczenia na rzecz pracowników, podatki i opłaty, pozostałe koszty. - stosowana jest najczęściej w małych podmiotach. Korekta stornem czarnym jest sprzeczna z ustawą o rachunkowości.

* Usługi obce - to wszystkie usługi, których nie jesteśmy w stanie sami wykonać, bądź nie chcemy.

* Amortyzacja -zużycie środka trwałego.

* Wynagrodzenia - płace za umowę o prace, umowy cywilno - prawne.

* Świadczenia na rzecz pracowników - koszty bezpośrednio związane z wynagrodzeniami, ubezpieczenia z tytułu przyszłych rent, emerytur i wypadków przy pracy - płaci je pracodawca, na fundusz zakładowy świadczeń pracowniczych, świadczenia na rzecz pracowników.

* Podatki i opłaty - wszystkie podatki kosztowe . !!podatek dochodowy nie należy!!, Podatek VAT może być zaliczony jeśli nie podlega odliczeniu i zwrotowi ponadto: podatek od środków transportu, od nieruchomości, rolny (jeśli podmiot posiada grunty), opłata za wieczystą dzierżawę, opłaty skarbowe i notarialne, podatek od psa- jeśli podmiot zatrudnia psa :D, opłata targowa

* Pozostałe koszty- reprezentacja, reklama, podróże służbowe, ubezpieczenia majątkowe.

• Ze względu na cel tradycyjny klasyfikuje się koszty wg funkcji, które w danym podmiocie są realizowane: funkcja produkcji, zaopatrzenia, sprzedaży, marketingu, zarządzania i administracji.

* Funkcja produkcji dzieli się na produkcje podstawową i pomocniczą. Dalej dzielimy na procesy jakie realizują miejsca powstawania kosztów. (dzieli się je po to aby były odpowiednio przypisane)

Koszty produktów - koszty które mają pewien potencjał do generowania przychodów poza bieżącym okresem. Przyniosą one korzyści w momencie sprzedaży.

Koszty wytworzenia produktów - pozostające w bezpośrednim związku z danymi produkcji oraz uzasadniona część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu.

Koszty bezpośrednie - obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania, przetwarzania związanych bezpośrednio z produkcją.

Koszty okresu - odnoszące się do czasu, co oznacza, że zostały one poniesione w danym okresie. W ich skład wchodzą te koszty, które nie są bezpośrednio związane z produkcją i nie biorą udziału w wycenie zapasów i produkcji gotowej oraz koszty tych produktów, które zostały w danym okresie sprzedane i wpłynęły na wynik danego okresu.

• Podział kosztów: materiały bezpośrednie-wszystkie materiały, które można fizycznie zidentyfikować bezpośrednio z produktem

Płace bezpośrednie- to płace pracowników zatrudnionych przy produkcji określonych wyrobów, które mogą być z określonym wyrobem w sposób bezpośredni zidentyfikowany.

Inne koszty bezpośrednie-wszystkie koszty identyfikowane z konkretnym produktem, nie zakwalifikowane do pozostałych grup(np. amortyzacja maszyny wykorzystywanej do produkcji jednego wyrobu)

Pośrednie koszty produkcji-koszty tych nie można w sposób jednoznaczny przyporządkować do konkretnego wyrobu, są jednak związane z produkcją .np.: pośrednie materiały i place pośrednie.

Płace pośrednie- płace kierowników produkcji płace mechaników konserwujących maszyny, płace pracowników porządkowych.

• KOSZTY PRODUKCYJNE dzielimy na k.ogólnego zarządu i k.sprzedazy.

Koszty nieprodukcyjne- grupa kosztów, które nie bierze się pod uwagę przy wycenie zapasów.

Koszty sprzedaży- wszystkie koszty związane z marketingiem, dystrybucja, zamówieniami i ich realizacją, na płace sprzedawców, koszty magazynowania wyrobów gotowych, koszty reklamy.

Koszty ogólnego zarządu- koszty związane z administrowaniem i koordynowaniem działalności przedsiębiorstwa jako całości. np.:koszty związane z rachunkowością, koszty badań i rozwoju, k. ubezpieczen majątkowych, k.płac zarządu.

KALKULACJA polega na obliczaniu ogólnej sumy kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji oraz ustaleniu kosztu jednostkowego z wykorzystaniem struktury kosztów.

Przedmiotem kalkulacji-jednostka wyrobu, usługi czy towaru, zlecenia produkcyjnego lub asortyment wyrobów.

Podstawowe cele kalkulacji- dostarczanie informacji umożliwiających kierownictwa podmiotów podejmowanie decyzji, które dotyczą kontroli kosztów, oraz dostarczanie informacji na potrzeby sporządzania sprawozdań finansowych.

Kalkulacja kosztów-to termin, który oznacza wykonanie czynności obliczeniowych, a więc rachunku kalkulacyjnego, co polega na ustaleniu kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacja w konsekwencji na ustaleniu wysokości jednostkowego kosztu produktu i wykazaniu jego struktury w przekroju elementów składowych, które nazywane są pozycjami kalkulacyjnymi.

Zestawienie kosztów określonego przedmiotu kalkulacji wg poszczególnych pozycji kalkulacyjnych.

Podział kalkulacyjny ze względu na kryterium czasu:

-kalkulacja wstępna

-kalkulacja pośrednia

-kalkulacja wynikowa

uproszczony układ kalkulacyjny kosztów

lp	Rodzaje kosztów	Σ
1. 2. 3.	Place bezpośrednie wraz ze świadczeniami na rzecz pracowników. Materiały bezpośrednie Inne koszty bezpośrednie
4. 5.	Razem koszty bezp.(1+2+3) Narzut kosztów wydziałowych.
6. 7. 8.	Koszty wytworzenia produktu(4+5). K.ogólengo zarządu K.sprzedaży.
9.	K.wytarzenia sprzedanych produktów(6+7+8)

Kosztem kalkulacji są produkty, czyli wyroby gotowe lub usługi oraz półprodukty przeznaczone zarówno na sprzedaż jak i do wykorzystania wewnątrz podmiotu.

Zadaniem kalkulacji jest ustalenie kosztu jednostkowego produktu, a koszt ten obejmuje zarówno koszty bezpośrednie jak i uzasadnioną część kosztów pośrednich.

• Podstawowe metody kalkulacji:

1. kalkulacja podziałowa - polega na ustaleniu jednostkowego kosztu wytworzenia produktu poprzez podział poniesionych przez przedsiębiorstwo kosztów bezpośrednich i pośrednich przez liczbę wytworzonych produktów, odmiany k. podziałowej:

* k. podziałowa prosta - występuje przy masowej produkcji jednego rodzaju wyrobu wytworzonego w jednym cyklu produkcyjnym lub w kilku procesach.

* k. podziałowa ze współczynnikami- występuje w Pb produkujących wiele wyrobów w ilościach masowych, przy czym używane są te same maszyny, surowce ale mogą się różnić np. ciężarem

* k. podziałowa odjemna - występuje przy bardzo specyfikowanej produkcji, np. produkcja sprzężona, otrzymuje produkt uboczny. Koszt jednostkowy wytworzenia produktu głównego jest kalkulowany przez pomniejszony koszt procesu łącznego o koszty wytworzenia produktów ubocznych. K.W. produktów ubocznych przeznaczonych do sprzedaży wyceniony jest na poziomie przychodów ze sprzedaży z tym że przychód ten pomniejszony jest o koszty związane z ewentualną dodatkową obróbką tych oraz koszty sprzedaży i przeciętny udział kosztów zarządu. Jeżeli w trakcie procesu produkcji powstają odpady konieczne jest poniesienie dodatkowych kosztów związanych z ich usunięciem, to koszty takie dodawane są do kosztów procesu sprzężonego. Przy tej odmianie kalkulacji mamy do czynienia z następującymi metodami:

- m. półfabrykatowa - koszt jednostkowy produktu gotowego, koszt jednostkowy wszystkich półproduktów po każdej fazie.

- m. bezpółfabrykatowa - koszt jednostkowy wyrobu gotowego, nie da się określić kosztu jednostkowego półfabrykatów.

* k. fazowa(procesowa) - stosowana jest przy produkcji masowej, która przechodzi przez różne fazy produkcji, a każdą fazę można traktować jako jeden etap.

2. odmiany kalkulacji doliczeniowej:

* k. doliczeniowa zleceniowa

* k. doliczeniowa asortymentowa

Kalkulacja stosowana w produkcji gdzie produkcja jest skomplikowana lub usługa o szerokim asortymencie często znacznie się od siebie różniące. Przedmiotem tej kalkulacji jest zlecenie lub asortyment. Koszty bezpośrednie odnoszone są wprost na zlecenie albo na dany asortyment. Koszty pośrednie są doliczane do bezpośrednich. Koszty wytworzenia dzieli się wg tzw. klucza. Klucz musi być tak dobrany aby przedstawiał zależność między przedmiotem kalkulacji a kosztem.

Metody klasyfikacji kosztów na stałe i zmienne:

1.Metoda księgowa-w praktyce polega na tym, ze pracownicy działu księgowości lub analitycy rozpatrują szczegółowa składniki kosztów i związek przyczynowo-skutkowy tych kosztów z wielkością produkcji

2.Metoda odchyleń krańcowych-m.ta ma charakter formalny, polega na tym, ze podział kosztów jest dokonywany na podstawie analizy danych ewidencyjnych dotyczących kosztów całkowitych i wielkości produkcji pochodzących z kolejnych okresów(kolejne miesiące roku).

Jednostkowy koszt zmienny jest ustalony wg następującego wzoru tej metodzie.

KZJ=(Kmax-Kmin)/(Qmax- Qmin).

Kzj-jedn koszt zmienny, Kmax- k. całkowite w okresie, w którym produkcja była maxymalan, Kmin-k. całkowite w okresie, w którym produkcja była minimalna.

Qmax- maksymalna wielkość prod, Qmin- minimalana wielkość produkcji.

Koszt zmienny ustalany w ten sposób jest interpretowany jako koszt krańcowy(marginalny),który oznacza przyrost kosztów całkowitych spowodowanym przyrostem wielkości produkcji o dodatkowa jednostkę

Koszty stałe w pb, dla tej metody cks, Można w tym przypadku wyznaczyć z równań dla wartości skrajnych

Ks=Kmin-Kz*Qmin lub Ks=Kmax-Kz*Qmax,

koszty całkowite działalności operacyjnej mogą być, zatem przedstawione za pomocą wzoru K=[n,suma,i=1]Kzi*Qi+Ks;

K-koszty całkowite; Kzi-jedn.koszt zmienny i-tego asortymentu; Ks-koszty stałe; Qi-wielkość produkcji i-tego asortymentu; n-liczba asortymentów produkcji.

Wynik sprzedaży produktów przy zastosowaniu rachunku kosztów zmiennych jest ustalony wg następującego schematu.

Przychody ze sprzedaży produktów:

-koszty zmienne sprzedanych produktów

-marże pokrycia

-koszty stałe okresu

-wynik sprzedaży

Marża pokrycia- nadwyżka przychodów nad kosztami.

• Rachunek kosztów zmiennych:

-spada udział kosztów bezpośrednich produkcji całości kosztów

-znacząco zmniejsza się możliwość wykorzystania przez pb zdolności produkcyjnej swojej.

Zalety rachunku kosztów zmiennych:

-dostarczanie informacji na potrzeby podejmowania decyzji krótkookresowych

-dostarczanie informacji na potrzeby oceny rentowności różnych zakresów działalności,

-zmniejszanie wpływu wielkości zapasów niesprzedanych produktów na wynik sprzedaży ustalany dla krótkiego okresy

-zmniejszanie zakresu aktywowania koszów stałych w zapasach niesprzedanych produktów

-odzwierciedlenie wpływu zamian stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnej na poziom kosztów produktów

w rachunku kosztów zmiennych zapasy wyceniane są na niższym poziomie niż w rachunku kosztów pełnych.

W dłuższym okresie różnice te nie występują, takie jak:

- wielkość produkcji>wielkość sprzedaży, to rachunek kosztów pełnych wykaże wyższy wynik niż rachunek kosztów zmiennych.

- wielkość sprzedaży>wielkośc produkcji, to rachunek kosztów zmiennych wykaże wynik wyższy niż rachunek kosztów pełnych

-wielkość sprzedaży=wielkość produkcji, to wynik na sprzedaży będzie identyczny w obu systemach rachunku kosztów

> Koszty standardowe- odmiana kosztów postulowanych, w której za podstawę ustalania przyjmuje się ściśle określone normy zużycia wyników produkcji

Istota- wprowadza kategorie kosztu standardowego do rachunku kosztu, jest to koszt wzorcowy- ustala się go, a by w późniejszym terminie można było porównać te koszty z kosztami wzorcowymi(stworzenie podstawy dla odniesienia kosztów faktycznie poniesionych, ustalamy je zgodnie z normami, wyrażają najbardziej wyraźne postulaty kosztowe.

Normy zużycia - określone w drodze szczegółowej analizy nakładów czynników produkcji zaangażowanych przy wytwarzaniu wyrobów lub świadczeń usług i przy czym przy określeniu norm zużycia powinno się brać pod uwagę jedynie techniczne uzasadnione i technologicznie niezbędne zużycie produkcji.

Koszty standardowe są wyznaczane dla określonych obiektów standaryzacji kosztów, które stanowią przedmiot odniesienia norm zużycia czynników produkcji.

Ze względu na przedmiot standaryzacji kosztów wyróżnia się dwa kryteria, wyodrębnienia obiektów standaryzacji kosztów.

1.Kryterium produktowe, w którym obiektem standaryzacji kosztów są wytwarzane produkty, zarówno produkty gotowe, jak i produkty nie zakończone.

2.Kryterium procesowe, w którym obiektami standaryzacji kosztów są proces technologiczny jako całość lub poszczególne elementy procesu tech. Operacje technologiczne lun czynności.

Warunki poprawnego ustalania poziomu kosztów standardowych:

-odpowiednia szczegółowość norm zużycia

-ścisłość ustalenia norm zużycia

-dokładność określenia cen lub stawek

-jednoznaczność określenia obiektów standaryzacji

-efektywność organizacji procesu produkcyjnego

Standardowe zużycie wyrobów określa normę zużycia zasobów przypadających na jednostkę obiektu standaryzacji kosztów, standard ten wyznacza dopuszczalne zużycie zasobów na jednostkę produktu lub element procesu produkcyjnego.

Koszty standardowe ustalane są od odpowiedniego stopnia nacięcia standardu w okresie(jaka jest szansa osiągnięcia danego standardu)

1.Standard bazowy (rzadko stosowany)-stały, niezmienny w dłuższych okresach(kilkuletnich). Ustalany jest zanim dana działalność się rozpocznie, po to, aby wykryć trwałe tendencje w dziedzinie z nich efektywności wykorzystania czynników produkcji na podstawie porównań kosztów faktycznie poniesionych z kosztami standardowymi. Stosowane są, gdy są stabilne warunki(stabilność cen na rynku,stabilnośc proc,technolog.)prowadzenia działalności.

2. Standard bieżący- ustalany dla określonych warunków działania pb przy założeniu, że procesy gospodarcze przebiegają sprawnie, czyli organizacja produkcji i pracy jest efektywna. Przy ustaleniu bierze się pod uwagę normalną efektywność pracy(przyjmuje się, ze działalność człowieka może być zaburzona). Jest realny i bardzo aktualny, są stosowane najczęściej, bo dobrze spełniają funkcję kontrolna i motywacyjna, ale musza być często aktualizowane,(co 0,5-1roku)

3. Standard idealny

- najwyższy stopień napięcia

- zakłada optymalne warunki prowadzenia działalności, minimalny poziom kosztów, który można osiągnąć

- w najbardziej sprzyjających warunkach technicznych i organizacyjnych zakłada się poziom wydajności pracy- najwyższy poziom technolog. jest ciągły, koszty zasobów najniższe

Standardowe koszty bezpośrednie- są iloczynem normy zużycia zasobów i standardowej ceny jednostkowej zasobów bezpośr. Związany z wytwarzaniem określonych produktów lub wykonywania określonych operacji. Standardowe koszty bezpośrednie ustala się do: bezpośrednich materiałów, bezpośrednich wynagrodzeń, powiązanych z nimi świadczeń na rzecz pracownika

Standardowe koszty wynagrodzeń bezpośrednich:

- wyznaczane dla poszczególnych operacji i czynników, które są potrzebne do wykonania produktów, które wymagają czasu pracy pracowników

- eliminuje czynności zbędne, skrócenie czasu operacji, ustalenie standardowych kosztów wynagrodzeń

Standardowa cena zaś określa postulowany poziom cen, stawek dla poszczególnych czynników produkcji. Standard cen wyznacza dopuszczalne ceny nabycia lub ceny zakupu zasobów z uwzględnieniem kosztów zakupu jakie mogą być zapłacone

Standardowe koszty pośrednie- mają postać standardów kwotowych, które określają dopuszczalny poziom kosztów pośrednich. Podstawą ich ustalenia są budżety tych kosztów. Budżety określają poziom kosztów planowany, który powinien być ukształtowany w racjonalny sposób z uwzględnieniem przesłanek ekonomicznych. Znaczenie standardowych kosztów pośrednich sprowadza się do tego by przyporządkować koszty planowane w określonym budżecie poszczególnym asortymentom produktów. Standardowe k. pośród. Produkcji określają dopuszczalny poziom kosztów wydziałowych, które mogą być poniesione na wytworzenie jednostki produktu. Na podstawie planowanej kwoty pośred. koszt. prod. wyznaczonej w budżecie oraz planowanej liczby jednostek miary działalności wydziału ustala się standardową stawkę pośred. kosztów produkcji N_kps=K_pb/zb

N_kps- standardowy narzut pośrednich kosztów produkcji

K_pb- pośrednie koszty produkcji ustalone w budżecie

Zb - planowana liczba jednostek miary działalności wydziału

Współczynnik N_kps określa planowaną kwotę pośrednich kosztów produkcji

Standardowe koszty pośrednie produkcji poszczególnych asortymentów ustala się jako iloczyn standard. liczby jednostek miary działalności wydz. I standard. narzutu pośrednich kosztów produkcji, co może być zapisane: K_ps=N_kps*zb

K_ps- standardowe koszty pośrednie asortymentu

N_kps= standardowy narzut pośred. k. prod.

Zb- standardowa liczba jednostek miary działalności wydziału

Koszty rzeczywiste -mogą być przedstawione jako suma k.standard. i odchyleń kosztów rzeczywiście poniesionych od kosztów standardowych.

Odchylenia między kosztami faktycznie poniesionymi, a kosztami standardowymi są ważnym instrumentem kontroli ponoszonych kosztów. W przedsiębiorstwie które stosują rachunek kosztów standardowych poddawane są one analizie w celu oceny ich poziomu i wykrycia przyczyn ich występowania.

W przypadku występowania istotnych odchyleń postrzeganych jako niekorzystne podejmowane są działania mające na celu ich wyeliminowanie.

Odchylenie kosztów faktycznie poniesionych od kosztów standardowych:

R=K_f - K_s

Gdzie: R - odchylenia, K_f - koszt faktycznie poniesiony,

K_s- koszt standardowy,

K_s=p_c*Q

Gdzie: K_s - koszt standardowy, P_c - standardowa cena(stawka), Q - standard. zużycia(norma)

Odchylenie K jest odchyleniem łącznym wyrażą ono zatem odchylenie kosztów faktycznie poniesionych od k. standard. Spowodowane zarówno zmianami cen(stawek) i zmianami ilości zużycia w stosunku do wartości standardowych odchylenie łączne R jest wypadkową dwóch odchyleń cząstkowych:

- odchylenia cenowego(odchylenia stawki)

- odchylenia ilościowego( odchylenia zużycia)

R=R_p+R_q

R_p - odchylenie cenowe, R_q - odchylenie ilościowe

Odchylenia cząstkowe R oraz wyznaczone przy stabilizacji ilości zużycia lub cen(stawek) na poziomie rzeczywistych wartości.

Załóżmy najpierw stabilizację ilości zużycia na poziomie ilości faktycznej

R_p=p₁q_t - p_sg_f

R_p=q₁(p₁ - p₂)

Odchylenie cenowe jest iloczynem zużycia faktycznego oraz odchylenia ceny faktycznej od ceny standardowej. Odchylenie to informuje o jaką kwotę zmieniły się koszty z powodu zmiany cen, przy założeniu faktycznej ilości.

• Analiza progu rentowności

Najlepszym czynnikiem oceny przedsiębiorstwa jest zysk.

Przychody powinny być większe niż koszty, bo wtedy mamy zysk, a w przeciwnym przypadku jest strata.

Analiza progu rentowności pozwala menadżerom uzyskać odpowiedź na następujące pytania:

1.Ile należy sprzedać wyrobów aby zostały pokryte całkowite koszty przedsiębiorstwa

2.O ile należy zwiększyć rozmiar sprzedaży aby osiągnąć zaplanowaną wielkość produkcji

3.Jak ukształtować wielkość i strukturę kosztów własnych

4.Jaka powinna być wysokość cen na sprzedawane wyroby

Próg rentowności → Ps=Kc

Ps- Przychody ze sprzedaży, Kc- Całkowite koszty przedsiębiorstwa

Wynik finansowy jest wówczas zerowy.

Analiza ta ma charakter analizy krótkookresowej:

1) Zakłada się, że wielkość produkcji równa się wielkości sprzedaży.

2) Analiza progu rentowności opiera się na rachunku kosztów zmiennych, w konsekwencji wymaga podziału kosztów na stałe i zmienne

3) Koszty stałe są kosztami bezwzględnie stałymi, natomiast koszty zmienne są kosztami proporcjonalnie zmiennymi w stosunku do wielkości produkcji

Jeżeli zapiszemy:

* Przychody ze sprzedaży PS = q * p;

gdzie: q-liczba sprzedanych wyrobów, p-cena

* Koszty całkowite Kc = Kz + Ks

* Koszty zmienne Kz = q * kz (jednostkowy koszt zmienny)

To: q * p = q * kz + Ks; Ks= q (p - kz)

Wynika z tego że próg rentowności występuje wtedy gdy całkowita marża pokrycia równa się całkowitym kosztom stałym.

> Próg rentowności ilościowy: Pri = Ks / p - kz

Wyraża on taką liczbę wyrobów przy której przychód ze sprzedaży jest równy kosztom całkowitym

> Próg rentowności wartościowy:

Wyraża on to samo:

1) Prw = q * Pri; 2) Prw = Ks / 1 - (kz / p)

Strefa bezpieczeństwa jest to różnica między wielkością faktycznych lub planowanych przychodów ze sprzedaży, a ich wielkością w progu rentowności. Informuje ona o ile mogą obniżyć się przychody ze sprzedaży, aby przedsiębiorstwo nie ponosiło staraty.

Sb = Psf - Psr

Psf - faktyczne planowane przychody ze sprzedaży

Psr - rozmiary przychodów w progu rentowności

Procentowy wskaźnik bezpieczeństwa

Im większa jest strefa bezpieczeństwa, tym większe jest bezpieczeństwo finansowe podmiotu.

Wsb = [(Psf - Psr) / Psf ] *100%

Ilościowa wielkość sprzedaży, która zapewnia osiągnięcie planowanego zysku

qz = (Ks - Zpl) / (p - kz)

Zpl -zysk planowany

Wartość przychodów ze sprzedaży niezbędnych do osiągnięcia planowanego zysku

Psz = (Ks - Zpl) / (1 - (kz / p))

Cena, pozwalająca osiągnąć zaplanowany zysk

Pz = kz + [(Ks + Zpl) / q]

Koszt zmienny, który umożliwi osiągnięcie zamierzonego zysku

Kzz= p - [(Ks + Z) / q]

---