ROZWÓJ:
długotrwały okres zmian
-ontologiczny- jednostkowy
-fologenetyczny- rozwój życia psych. W całym
świecie organicznym
Rozwój są to zmiany zachodzące w rozwoju
człowieka mają wyraźnie określony kierunek,
prowadzący do coraz lepszej regulacji
stosunków jednostki ludzkiej z otoczeniem.
Zmiany te mają charakter postępowej w
sferach fizycznych i psychicznych, jednakże
nie są jednakowo szybkie.
Cztery rodzaje zmian rozwojowych.
Zmiany wielkości-mają charakter ilościowy,
polegają na wzroście somatycznym i
psychicznym.
Zmiany proporcji-polegają na przekształceniach
poszczególnych części w obrębie całości,
jaką jest organizm i psychika ludzka-są to
zmiany ilościowe i jakościowe.
Zanikanie dawnych właściwości-w sferze
somatycznej i psychicznej. Zanik grasicy,
szyszynki, gaworzenie
Nabywanie nowych właściwości-
zmiana uzębienia, pojawienie się nowych
potrzeb społecznych.
Periodyzacja rozwoju psychicznego
okres prenatalny- życie wewnątrz maciczne i narodziny
niemowlęcy- pierwsze 12 miesięcy
wiek poniemowlęcy - od 1 do 3 lat
wiek przedszkolny- od 3 do 7 lat
młodszy wiek szkolny od 7 do 11-12 lat
wiek dorastania- od 12-13 do 17-18 lat
BADANIA PODŁUŻNE:
strategia badania, w której te same osoby obserwowane
są wielokrotnie, na przestrzeni wielu lat.
Badania te oparte są na kryterium czasu i służą
zrozumieniu mechanizmów zmian, oraz czynników
wpływających na zachowanie. Jednostki żyją w tym
samym okresie społeczno-ekonomicznym, zmiany
związane z wiekiem stwierdzone w tych badaniach, są
na tyle dobrze udokumentowane, że istnieje małe
prawdopodobieństwo mylnej interpretacji.
BADANIA POPRZECZNE:
metoda badawcza, w której grupy badanych, różne pod
względem wieku chronologicznego, są obserwowane
i porównywane w danym momencie czasu.
Jest to metoda najczęściej używana w badaniach
nad rozwojem człowieka. Badacz analizuje dane
i porównuje różnice w zachowaniu, które mogą
pozostawać w związku z wiekiem.
Uczestnicy w badaniu poprzecznym poddawani są -
w grupie eksperymentalnej - bodźcom lub
specjalnemu oddziaływaniu, podczas gdy badani -
z grupy kontrolnej - o takim samym rozkładzie wieku,
nie są poddawani danej zmiennej niezależnej.
BADANIA UKOŚNE:
badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym
wieku, ale różnym czasie . Wychwycenie różnic
pokoleniowych.
NATYWISTYCZNE TEORIE ROZWOJU:
Podstawowym założeniem było twierdzenie, że rozwój,
kształtowanie i przebieg zamian uwarunkowany jest
dziedziczeniem poszczególnych cech po przodkach
(zw. rodzicach); posiadany przez nas genotyp decyduje
o naszym rozwoju; (dzieci aktorów zostają aktorami,
dzieci wysokich osób są wysokie)
UWARUNKOWANIA BIOLOGICZNE:
spośród wielu istotne są: genetyczne wyposażenie
(świadectwem są choroby recesywne i dominujące,
które mogą prowadzić do upośledzenia umysłowego),
sprawność układu nerwowego, konstytucja ciała.
Należy główną uwagę zwrócić na budowę systemu
nerwowego. Warto też zwrócić uwagę na korę mózgową
jako podstawę życia psychicznego. W korze
wyodrębniane są cztery płaty - czołowy, ciemieniowy,
skroniowy i potyliczny. W każdym z wymienionych
płatów znajdują się ośrodki odpowiadające za
konkretne czynności. Uszkodzenia ogniskowe kory
mózgowej mogą prowadzić do afazji (zaburzeń mowy),
apraksji (zaburzenia działania) i agnozji (zaburzenia w
zakresie rozpoznawania). Istotne jest także system
limbiczny odpowiedzialny za zachowania o charakterze
emocjonalnym.
UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWE:
Drugi zespół czynników tworzy środowisko rozumiane
jako względnie trwały układ elementów otoczenia
i podmiotu ważnych dla jego życia i funkcjonowania.
Ważne są 4 rodzaje środowisk - biologiczne
(przyrodnicze), fizyczne, społeczne i kulturowe.
O wadze środowiska świadczy wiele zjawisk
(zasoby biopierwiastków, umysłowość tworzona przez
dana kulturę, następstwa rozwoju cywilizacyjnego -
biurokratyzm, hierarchiczność, nadmiar informacji, i in. ).
Istotne jest uchwycenie mechanizmów oddziaływania
środowiska społecznego (jako szczególnie podstawowego
dla rozwoju jednostki) na podmiot.
Mechanizmy oddziaływania środowiska na podmiot
1. Empatia (emocjonalna, poznawcza).
2. Naśladowanie, identyfikacja, modelowanie.
3. Kara i nagroda.
4. Role społeczne.
5. Perswazja i sugestia.
6. Tradycje kulturowe, system wartości.
OŚIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE:
OKRES NIEMOWLĘCY-
rozwój fizyczny: pionizacja ciała, opanowanie ludzkiego
chwytu, kształtowanie się inteligencji dziecka, zdolność
antycypowania zdarzeń, początki uspołecznienia(kontakt
z matką)
OKRES PONIEMOWLĘCY-
odkrycie swojego ja fizycznego 18 miesiąc życia,
uświadomienie odrębności fiz., 2-3r.ż : odkrycie ,,ja”
dziecko z uporem mówi NIE , zewnętrzne myślenie oparte
na wyobrażeniu
OKRES PRZEDSZKOLNY-
motoryka, orientacja przestrzeni, zapotrzebowanie na ruch,
potrzeby: higiena, opanowanie kontroli nad swoimi
wymaganiami zgodnie ze światem dorosłych (zasady
grzecznościowe, sposoby rozmów), panowanie nad
emocjami, samodyscyplina, poprawność mowy (umiejętność
dialogu), kształtowanie się dowolności procesów
poznawczych, okres pytań, okres zabawy(z podziałem na
role), współdziałanie
ZMIANY ROZWOJOWE W FUNKCJONOWANIU
PAMIĘCI:
a) zmiany dotyczące materiału myślenia (dane
spostrzeżeniowe w postaci obrazów zmysłowych,
wyobrażenia czyli obrazy zakodowane, pojęcia - odpowiedniki
słów, nazwy, uchwycenie cech istotnych przedmiotu, osób,
zjawisk
do 2r.ż. Dane spostrzeżeniowe, myślenie w działaniu,
reakcja na określoną sytuację, myślenie sensomotoryczne
oparte na odruchach
2-7r.ż. Proces wewnętrzny, zdolność antycypacji
do10/14r.ż. Pojęcia, okres szkolny, pojęcia konkretne
od 14r.ż pojęcia abstrakcyjne
b)zmiany dotyczące operacji umysłowych
kierunek odwracalności myślenia(odejmowanie i dodawanie)
myślenie o przesłankach, które nami kierowały, wzrost
koordynacji czynności umysłowych (od pojedynczych
czynności do systemów)
przejście od operacji formalnych
6-7 r.ż. Faza myślenia człowieka dorosłego (logicznego)
c)wzrost autonomii myślenia
niezależność, samodzielność myślenia, prawidłowe
logiczne myślenie (egocentryczne, pozwala na stawianie
hipotez)
d)doskonalenie sposobu rozwiązywania problemów
wzrasta zdolnosć rozwiązywania złożonych problemów
zdolność produkowania coraz więcej pomysłów,
krytycyzm myślenia
FAZY ROZWOJU INTELEKTUALNEGO
wg j. PIAGETA
a) faza sensoryczno- motoryczna (do 2 r.ż.)
dziecko działa adekwatnie (oparte na schematach wrodzonych
lub nabytych), nie przewiduje pewnych zdarzeń, nie ma
pojęcia stałości przedmiotu (zapisywanie w pamięci)
b) faza przedoperacyjna (2-7 lat)
faza myślenia specyficznie dziecięcego, myślenie
prelogiczne, egocentryzm, centracja (skupienie się na jednej
cesze osoby lub przedmiotu), nieodwracalność czynności
umysłowych
faza operacji konkretnych (7-11/12 lat)
faza operacji formalnych (do 12/15 r.ż.)
ZAKRESY I KIERUNKI ZMIAN W ROZWOJU
EMOCJONALNYM:
a) zmiany dotyczące czynników wywołujących emocje
okres noworodkowy- afekty witalne, biologiczne: oddychanie,
budzenie się, czucie temperatury
2miesiąc życia: zewnętrzne źródła emocji, emocje egzogenne
role: wzrost roli wtórnych emocjonalnych (słowa), źródła
poznawcze: nowość bodźców poznawczych, treśc czyli co się
dzieje wokół nas, internalizacja źródeł: wyobrażenia i
przywoływanie z pamięci
okres poniemowlęcy (przedszkolny) - wyobraźnia, znaczne
źródło emocji , intensywne przeżycia : rozwojowe lęki dziecięce
3/4r.ż. Lęki przed przedszkolem, bodźcami fiz.:
dźwięki, światło, lęk przed zwierzętami wyobrażonymi stworami
fantazją, wyobraźnią
okres szkolny- wspomnienia, pamięć oczekiwanie, przewidywanie na podstawie doświadczeń (lęk- fobia szkolna)
okres dorastania- abstrakcyjne pojęcia i idee (wolność,
sprawiedliwość, dobro zło,) budowanie światopoglądu,
tworzenie tożsamości
b)zmiany dotyczące różnicowania się emocji i wzrostu trwałości
reakcji emocjonalnych
różnicowanie emocji- reakcje emocjonalne niemowląt
(takie same na pozytywne i negatywne emocje), zaskoczenie,
przyjemność, pierwsze wzorce ekspresji to wzorce reakcji neg.
Dopiero potem rodzą się poz. (radość, zaciekawienie)
natężenie emocji do sytuacji (początkowo reakcje intensywne
z czasem się moduują, współzmienność reakcji zależnie od
przyczyny
trwałość emocji- labilne reakcje (szybkie, krótkie,
duza intensywnosć z czasem większa stabilność emocji, zmiany
od chwiejności emocjonalnej do stabilności, częstsze
przeżywanie emocji
zmiany dotyczące form przejawiania się emocji
rozwój inteligencji emocjonalnej (zdolność kontrolowania
emocji własnych i innych, zdolność umiejętnośc odreagowania
emocji która nie wpływa na nasze plany działania, w stosunku
do innych empatia, umiejętność naweiązania i utrzymania
kontaktów z innymi podtrzymując ich emocje potrzeby
CHARAKTERYSTYKA EMOCJONALNOŚCI
Okres przedszkolny: uczucia, afekty (intensywne emocje,
gwałtowne szybko powstające, krótkotwałe, zmienne), nie umieją
ich ukryć, naturalność, brak równowagi emocjonalnej, początki
kształtowania się uczuć wyższych, trwałych
okres szkolny: większa dojrzałość emocjonalna, obniżenie
pobudliwośi, większa trwałość, emocje mniej intensywne,
uczucia związane z ciekawością poznawczą, uczucia, emocje
estetyczne
okres dorastania: związek emocjonalny z rozwojem fizjologicznym,
osłabienie dojrzałości, emocje, duza pobudliwość, intensywność,
zmienność, uczenie się panowania nad własnymi emocjami,
rozwój uczuć wyższych, emocjonalnych (miłość, przyjaźń)
ROZWÓJ SPOŁECZNY:
zmiany w zachowaniu umożliwiających prawidłowe zachowanie
w relacjach interpersonalnych i instytucjach, socjalizacja
rozwój sfery etycznej
a) zachowanie społeczne
ok3 m.ż. Odróznienie ludzi od innych bodźców środowiska,
bodźce pobudzające , ok 5m.ż. Pozytywne reakcje emocjonalne
reakcje na znane osoby dorosłe, ok 8m.ż. Niepokój z osobami
nowymi (lęk przed rozstaniem z matką, 10/12- 2lat okres
przedszkolny- opanowanie społecznych funkcji przedmiotu
manipulacja, posługiwanie się przedmiotami, zabawa
okres poniemowlęcy:
ustosunkowanie się tak samo do wszystkich osób w jego
otoczeniu (do wszystkich mowią Ty, Daj) pierwszy
negatywizm dziecięcy
okres przedszkolny:
3-5lat zwiększenie dystansu wobec innych osób(nieśmiałość)
5-6lat bardziej otwarte, pewne siebie, chętne do kontaktów
społecznych, odkrywanie cech rówieśników, przypisują im
cechy społeczne, dostrzeganie różnic płci, początki empatii
okres szkolny:
dzieci zdolne do spostrzegania cech indywidualnych, znaczenie
grupy rówieśniczej (równoważna środowisku rodzinnemu)
akceptacja w grupie, bycie takim samym jak inni
okres dorastania:
znaczenie przyjaźni, rola osób płci przeciwnej
(miłość romantyczna, pierwsze kontakty intymne)
SPOŁECZNE PRZEŁOMY ŻYCIOWE:
Doświadczenia charakterystyczne dla danego rozwoju, zmiany
(trening czystości 1,5r.ż. Rodzice i otoczenie przekazują
dziecku zaspokajanie potrzeb fizjologicznych) w okresie
życia płodowego po 6 miesiącu ciązy dziecko rejestruje
ruchy matki, uczy się dostrajać swoje ruchy do aktywności
matki
doświadczenia:
niezależność dziecka, dziecko cos umie, reakcja otoczenia na
trening czystości, dużo towarzyszących emocji
okres przedszkolny: zabawa tematyczna, z podziałem na role
doświadczenie współdziałania wpływają na egocentryzm,
zabawy go przełamują
podporządkowanie i przystosowanie się do pewnych reguł
okres szkolny:
początek systematycznej edukacji, kontakt z nauczaniem
przedmiotowym, tworzenie własnego światopoglądu
okres dorastania:
pierwsze intymne związki, doświadczenie erotyczne,
potrzeba bliskości, miłości, pozbywanie się nieśmiałości,
zdobywanie zaufania, uczenie się bezinteresowności wobec
innych
ETAPY W ROZWOJU MORALNYM:
Przyswajanie norm i zasad, kontakty z grupą, postrzeganie
i ocenianie zachowań innych osób, zdolność kierowania
się tymi zachowaniami, rozwój osobowości ,
indywidualności
rozwój moralny:
okres niemowlęcy:
do 2 lat anomia moralna, dziecko nie rozumie i nie zna
pewnych zasad, dziecko amoralne
okres do 9r.ż.:
heteronomia moralna normy i zasady nie są przyswojone
dziecku, zna je ale nie są jego własne. Tkwią w
autorytetach dziecka, normy poza dzieckiem, dzieci gorzej
odbierają złe zachowania wobec rodziców niż rówieśników
realizm moralny- uwzględnienie intencji
gorsze jest to co przyniosło większy efekt(gorszy)
okres 9-13 lat:
autonomia moralna- normy są już w dzieciach, potrafią
ocenić swoje i innych zachowania z uzasadnieniem,
okres socjonomii moralnej(konwencjonalizm):
zgodność z rówieśnikami, opinie które są oceniane
przez grupę rówieśniczą, internalizacja norm
(uwewnętrznienie norm zewnętrznych)
okres 13 lat - dojrzałość
faza autonomii moralnej- własne normy, 2 fazy:
dojrzewanie biologiczne i pełna dojrzałość
13-15 lat:
pryncypalizm moralny (zasadniczy)
rygoryzm moralny (jeden z powodów wchodzenia w
konflikty z dorosłymi)
13-14 lat faza pełnej autonomii- indywidualny system
wartości, posłuszność własnego zachowania, zgodność z
własnym ja.